logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Informatika va AT
  4. Рнр дастурлаш тили. Рнр тилининг синтаксиси. Формалар билан ишлаш

Рнр дастурлаш тили. Рнр тилининг синтаксиси. Формалар билан ишлаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

698.5 KB
Ko'chirib olish
Рнр дастурлаш тили. Рнр тилининг синтаксиси. Формалар билан ишлаш Режа: 1. PHP дастурлаш тилининг тарихи 2. Арифметик амаллар 3. Integer (бутун) типи 4. Альтернатив синтаксислар 5. Дастурий воситани созлаш ва ўрнатиш 6. Денвер Дистрибутиви Таянч иборалар : Web-сахифа, РНР , динамик, Apeche сервери , MySQL, CGI, ASP, FrontFage ва mod_perl ва ҳ.к. 1. PHP дастурлаш тилининг тарихи . Техниканинг кучли ривожланиши янги д астурий маҳсулотларни пайдо бўлишига олиб келди. Ҳар йили катта ва катта миғдордаги дастурий таъминот кириб келмоқда. Уларнинг барчаси олдин тўлиқ фақат бутун аудиторияга мўлжалланган. Нафақат компьютер, балки тармоқ ҳам ривожланмоқда . PHP –ўз номини етарлича танитиб улгурган, дастурлаш тили хисобланади. Гап шундаки, бошланишда бу унча қийин бoлмаган шахсий WEB –сахифаларини яратиш учун мўлжалланган оддий макрослар тўпламидан иборат бўлган бўлиб, PHP-personal home page (шахсий уй сахифаси) сўзларининг қисқартмасидан иборат. Вақт ўтиши билан макрослар тўплами мукаммал дастурлаш тилига айланиб замонавий маълумотлар базаси билан маълумот алмашиш имкониятига эга бўлган WEB тармоқ саҳифаларини яратувчи тилга айланди. Тилнинг имкониятлари кенгайгани сари унинг оммавийлиги ҳам ўсиб бормоқда. Netcraft (http://www.netcraft.com) компаниясининг маълумотларига кўра 1999 йил ноябрь ойида РНР технологияси Web тармоқларининг бир миллиондан ортиғидан фойдаланилган 2000 йил 1400000 тага етган. Apeche сервери ҳозирги кунда дунёдаги энг кенг тарқалган Web - сервер хисобланади ва PHP тили Apache сервери учун модул кўринишида қўлланилиши мумкин. MySQL - бу замонавий маълумотлар базаси бўлиб пулсиз (текин) тарқатилади, шунинг учун хам ма ҳам PHP нинг барча функциялари шу базага боғланган. Тан олиш лозимки Ap а che, MySQL ва PHP ларнинг ўзаро бир-бири билан боғлиқ равишда ишлаши ўртадаги рақобатга бархам ҳам беради. Атиги бундан 10 йиллар олдин Интернет тармоқнинг катта бўлмаган бўлаги бўлган бўлса, бугунги кунда бу тизим кириб бормаган соҳанинг ўзи йўқ. Олдин Web-саҳифалар ҳеч қандай графикасиз оддий матн каби кўринган. Ҳозирда бу умуман бошқача: сайтлар расмлар билан тўлган ва мураккаб тузилишга эга. Фараз қилайлик, Сиз ўзгармас Web-саҳифа рамкасидан чиқдингиз ва Сиздан HTML формаларни қайта ишлаш талаб килинаётган бўлсин. Ёки Сизга электрон магазинингизни дастурлаш, мижозлар талабини сақлайдиган, сайтга мурожаат қилганларни турли кўринишдаги ҳисоблагичларга сақлаш керак бўлсин – PHP буларнинг ҳаммасини ва бошқа бир қанча масалаларни ҳал қилишда ёрдам беради. PHP тилига 1995 йил асос солинган. Шу даврда Лердарор номли дастурчи Perl / CGI к ў ринишидаги сценарийни тузди. Бу сценарийни у ў зининг сахифасига кирувчилар сонини ани қ лаш ма қ садида тузди. Шу дастур PHP тилининг яратилишига туртки б ў лди. 1997 йилдан бошлаб у PHP деб атала бошла н ди. PHP тилини HuperTextProsessorPHP техник ну қ таи назаридан қ араганда сервер томонидан туриб ишлайдиган сценарийлар тилидир. PHP тили дастурчиларга ў зининг қ улайлиги, ишончлилиги б илан манзур б ў лган. PHP тилининг асосий устунлигидан бири уни т ўғ ридан-т ўғ ри html нинг ичига жойлаштира олишимиздир. Савол туғилади, нима учун CGI (Common Gateway Interface – HTTP иловаларини ёзиш стандарти ҳисобланадиган умумий шлюзли интерфейс) орқали ишлайдиган Perl, C / C ++, Fortran , TCL , UnixShell , VisualBasic , AppleScript ва кўплаб бошқа тилларда ёзилган дастурлар эмас, айнан PHP. Фойдаланувчи CGI – дастурига сўров жўнатади, сервер уни қайта ишлайди ва натижани фойдаланувчи экранига жўнатади. Натижада фойдаланувчи турли факторлар натижасида ўзгарувчи динамик маълумотларни олади. Дастурловчилар ҳамиша барча шартга тўғри келадиган дастурлар яратишга ҳаракат қилишган. Масалан, ҳаммага таниш Perl дастурлаштили – бу жуда яхши ва қудратли тил, лекин дастурни чақиришда саҳифанинг ҳар бирсўровида айниқса Windowsда тизим ҳаражатлари жуда юқори бўлади. Шунинг учун 1994 йили машҳур дастурчи Расмус Лердорф (Rasmus Lerdorf) янги дастурлаш тили PHP (Personal Home Page)ни яратди.1995 йиллар бошида деб Personal Home Page Tools номланган версиясидан ф ойданила бошлади.1996 йилларда PHP/FI версиясидан дунё бўйича 15000 атрофидаги Web – сайтлар фойдаланган бўлса, 1997 йили бу кўрсаткич 50000 га кўтарилди. Ҳозирда PHP (Prossesor Hyper Text) – бу тез ривожланаётган Интернетда кўплаб серверларда ишлайдиган дастурлаш воситасидир. Бугунги кунда ASP, FrontFage ва mod_perl каби PHP ҳам кенг тарқалган. Бу тил ёрдамида динамик саҳифани енгил ва тезда яратиш мумкин. Бундай кўринишда яратилган файллар серверда сақланади ва қайта ишланади. Фойдаланувчи PHP ҳужжатини сўраганда, JavaScript каби скриптлар фойдаланувчи броузерида эмас, балки серверда бажарилади ва ишнинг натижаси фойдаланувчига юборилади. Бу эса C ёки Perl да ёзилган CGI дастури каби бажарилади. PHP дастурининг CGI дастурларидан фарқи шундаки, PHP кодини HTML саҳифасининг ихтиёрий жойида ёзиш мумкин. PHP технологиясининг содда кўриниши Демак, PHP одатда html коди ичига ёки ало ҳида ёзилиши ҳам мумкин . Биз аввалом бор маълумотлар базаси(mysql) ва apacheни яъни denwer дастурини рнатамиз ва web сервер папкаси Z дискда пайдо бўлади. Сўнг, webсервер/denwer/run ни босиб denwerни ишга тушурамиз. Web серверс / home / папкаяратамиз унинг номи / www / index . php ( файлини ярата оламиз ) index.php файлини ичига код ёзамиз. php нинг echo ва print операторлари билан танишамиз. Бу операторлар маълумотни мониторга чиқаради. PHP қуйидаги имкониятларга эга: PHP – тили, HTML кодда яратилади ва сервер томонидан бажарилади. Масалан , қуйидагикодда : <html> <head> <title>1-Misol</title> </head> <body> <?php echo “Hello! My script works good!”; ?> </body> </html> Демак, web саҳифани бир бино деб номласак, у ҳолда: 1. Html - бинонинг фундаменти, яъни пойдевори ҳисобланади . 2. CSS - бинонинг дизайни, яъни ремонти ҳисобланади. 3. Javascript - уйнинг лампочкаси , пардаси ва бошқаларини айтиш мумкин . 4. PHP- бинода ишлаётган алоқа каналлари , компьютер , интернет , модем ва телефон дейиш мумкин. Т армоқда ишлайдиган ва бошқа дастурлаш тиллари билан боғлана оладиган дастурлаш тиллари яратилдики бу дастурий таъминотларга РНР ва MySQL тилларидир. РНР ни яна бир устунлиги бошловчилар учун қулай ва Интернетга жойлаштириш осон кечади. Шунинг учун ҳозирги кунда РНР тили электрон магазин ёки динамик Web саҳифа яратишда кенг қўлланилмоқда. PHP тилидаги дастурлар ишлаши учун компьютерга Apache номли web сервер ўрнатилиши керак. Одатда Apache, PHP, MySQL учаласи биргаликда ишлатилади. Бу ерда MySQL маълумотлар базасини бошкариш учун ишлатиладиган сервер дастури. PHP га ўтиш. Бу жараен escaping to PHP деб юритилади. PHP га ўтишнинг 4 та варианти бор: 1) Стандарт теглар; 2) Қмсқа теглар; 3) Script теги; 4) ASP стилидаги теглар. К ў пчилик холларда дастурчилар стандарт т е гдан фойдаланади. У қ уйидагича: <? php print “Бу PHP ”; ?> Бу ерда PHP нинг бошланиши <? php билан очилади, ?> билан ё пилади. Қ иска т е глар қ уйидагича ё зилади: <? print “Бу PHP ”; ?> Лекин стандарт т е глардан фойдаланган ма қ садга мувофи қ . Чунки серверда қ ис қ а т е глар ажратилган б ў лиши мумкин. Шунинг учун турли хил хатолик б ў лади. Агарда html редакторлар php кодни хато деб қабул қилса, у холда қуйидаги script теги ёрдамида php код қўшилади. Бу холат камдан-кам холларда юз беради. <script language=”php”> <?php print “ Бу PHP”; ?> </script> Ў згарувчилар PHP да ў згарувчилар $ (доллар) белгиси билан бошланади. Бу белгидан кейин лотин алифбосининг харфлари, кейин араб ра қ амлари ва “_” белгилар кетма-кетлиги б ў лиши мумкин. Лекин $ белгисидан кейин бирданига ра қ ам билан бошлаш мумкин эмас. Масалан, $ b , $ a _3,$ abbos . Хато ўзгарувчилар: $20, $, A, $92. PHP да ўзгарувчиларнинг номлари катта, кичиклиги фарқланади. Масалан, $A≠$a булар алохида ўзгарувчилар. Ўзгарувчига қиймат бериш учун тенг “=” белгиси ишлатилади. <?php $a=10;$s=’ мактаб ’; echo $a; ?> PHP да ўзгарувчилар қабул қилган қийматларининг типи бўйича аниқланади. РHP кучли типланмас дастурлаш тиллари синфига киради. Масалан, Perl? Basic лар каби. Масалан, қуйидаги дастурни ёзсак; <?php echo ‘100’+1; ?> Дастур ишлаганда натижа 101 бўлади. PHP транслятори сатрли катталикни автоматик равишда сонга айлантириб сон билан қўшади. <?php $a=’мактабга’; $b=’келдим’; $A=”$a,$b”;// мактаб га , келдим echo $A; ?> ШАРТЛИОПЕРАТОРЛАР Дастурлаш тилларидаги каби PHP да ҳам шартли жараёнларни дастурлаш учун шартли операторлар мавжуд. Буни қуйидаги мисолда кўрамиз: <? PHP $A=25;$B=5*5; IF ($A==$B) ECHO ‘$A ВА $B ТЕНГ ’; ELSE ECHO ‘$A ВА $B ТЕНГЭМАС ’; ?> Бу ерда ifelse кўринишидаги шартли оператор ишлатилган. Унинг умумий кўриниши қуйидагича: if (шарт) ифода1; else ифода2; if дан кейин тенглик текширилади. Бунда “==” т енг маъносида, ”!=” тенг эмаслигини билдиради. Шарт текшириш оператори қуйидаги кўринишда ҳам ишлатилиши мумкин: <?php $a=25;$b=5*5; if ($a==$b) echo ‘$a ва $b’; ?> Агар ш артнингаксҳолдақисмиқатнашмасаюқоридагичаишлатилади . Бирор шарт бажарилганда бита ифода эмас , бир нечта оператор бажариладиган бўлса , {} қавслардан Фойдаланилади. PHP дастурлаш тилида ўзгарувчилар олдига доллар белгиси (“$”) қўйиб эълон қилинади, масалан, $my_var. Ўзгарувчилар номлари регистрларни фарқлайди, яъни $my_var ҳамда бош ҳарфли $My_var ўзгарувчилари турли хил ўзгарувчилардир. PHP дастурлаш тилида ўзгарувчилар номи қолган дастурлаш тиллари қоидалари каби эълон қилинади: ўзгарувчи номи лотин алфавити билан бошланиши ва ундан кейин ҳарфлар ёки тагига чизилган белги ёки рақамлар бўлиши мумкин. PHP4 дастурлаш тилида булардан ташқари ўзгарувчига қиймат ўзлаштиришнинг яна бир усули мавжуд: ссылка бўйича ўзлаштириш. Ссылка бўйича ўзгарувчига қиймат ўзлаштириш учун уни номи бўлиши шарт, яъни у қандайдир ўзгарувчини тақдим этиши керак. Бир ўзгарувчи қийматини бошқа ўзгарувчига Ссылка бўйича ўзлаштириш учун биринчи ўзгарувчи олдига амперсанд & белгиси қўйиш шарт.Бунга юқоридаги мисолни кўриб чиқамиз, фақат first ўзгарувчи second ўзгарувчига ссылка бўйича ўзлаштирилади: Мисол. Ссылкалар бўйича ўзлаштириш. <?php $first = &#39; Text &#39;; // $first ўзгарувчига                                     // &#39; Text &#39; қийматўзлаштирилди $second = &$first;   /* $second. орқали $first ўзгарувчигассылкақиламиз     Эндибуўзгарувчиларқийматлари       ҳардоимтенгдир */ // $first ўзгарувчиқийматини // &#39; New text &#39; қийматгаўзгартирамиз $first = &#39; New text &#39;; echo &#34;first номлиўзгарувчиқиймати $first гатенг <br>&#34;; // $second ўзгарувчиқийматиниэкрангачиқарамиз echo &#34;second номлиўзгарувчиқиймати &#34; . &#34;$second гатенг &#34;; ?> Бускриптнинатижасиэсақуйидагичабўлади : ·               first номлиўзгарувчиқиймати New text гатенг . ·               second номлиўзгарувчиқиймати New text гатенг . Яъни $first ўзгарувчиқийматиўрнига $second ўзгарувчиқийматиўзлаштирилди . Ўзгармаслар Скриптбажарилишжараёнидаўзгармайдиганқийматликатталикларнисақлашуч ун ўзгармаслар данфойдаланилади . Бундайкатталикларматематикўзгармаслар , пароллар , файлларнингйўлларивабошқаларбўлишимумкин . Ўзгармасларнингўзгарувчиларданасосийфарқишуки , уларнифақатбирмартагинаўзлаштириладива   униқийматиниэълонқилинганданкейинбекорқилиббўлмайди . Бунданташқариўзгармасларолдидадолларбелгисиқйилмайдиҳамдауниоддийқ ийматўзлаштиришкабиқарашмумкинэмас . Ўзгармасларқандайаниқланади ? Бунингучунмахсус define() функциясимавжуд , унингсинтаксисиқуйидагичадир : define(&#34; Ўзгармасноми &#34;, &#34; Ўзгармасқиймати &#34;, [ регистрга _ сезгирлиги _ кичик ]) Ўзгармаслар номи регистрга се з гирлиги катта. Ҳар бир ўзгармасларда уни ўзгартириш мумкин, яъни регистргасезгирлигикичик аргументни қиймати сифатида True қ иймати кўрсатилади. Ўзгармаслар номи ҳар доим катта регистр билан ёзишга келишиб олинган. Ўзгармасни қийматини билиш учун уни номини кўрсатиш керак. Ўзгарувчидан фарқи ўзгармас номи олдига $ белги қўйилмайди. Бундан ташқари ўзгармасни қийматини билиш учун константа номи билан параметр сифатида constant() функциясидан фойдаланиш мумкин. Мисол. PHP дастурлаш тилида ўзгармаслар. <?php // ўзгармасни аниқлаймиз PASSWORD define(&#34;PASSWORD&#34;,&#34;qwerty&#34;); // регистрланмаган PI ўзгармасни қийматини аниқлаймиз 3.14 define(&#34;PI&#34;,&#34;3.14&#34;, True); // PASSWORD ўзгармас қийматини оламиз,   яъни qwerty   echo (PASSWORD); // бу ҳам qwerty ни чиқаради echo constant(&#34;PASSWORD&#34;); echo (password); /* password ничиқарадивабизрегистрланганўзгармас PASSWORD никутгандик .*/ echo pi;       // 3.14 ничиқаради , чункиўзгармас PI регистрланмаганвааниқланган . ?> Дастурчи томонидан ўзгарувчилардан ташқари юқорида айтиб ўтганимиздек PHP дастурлаш тилида мавжуд ўзгармаслар ҳам интерпретатор томонидан аниқланади. Масалан, __FILE__ ўзгармас дастур бажарилиш жараёнида файл номини (ва файл йўлини), __FUNCTION__ функция номидан ташкил топади, __CLASS__ - синф номи, PHP_VERSION – PHP дастурлаш тили интерпретатори версиясини ўзида сақлайди. Бундай ўзгармасларнинг барча рўйхатини PHP дастурлаш тили учун мўлжалланган қўлланмалардан топиш мумкин. Арифметик амаллар. Ўзгарувчилар, ўзгармаслар ва ифодалар устида турли ҳисоблашларни бажарадиган бу амаллардир. Биз ҳали бу ифодалар ҳақида тўхтаб ўтганимиз йўқ. Ифодалар қийматини ушбу амаллар ёрдамида аниқланади. Ўзгарувчилар ва ўзгармаслар – бу ифодаларнинг асосий ва жуда содда шаклидир. Шундай ифодаларни кўпайтириши мумкин бўлган амаллар тўплами мавжуд. Уларни қуйида тўлиқроқ муҳокама қиламиз: PHP дастурлаш тили саккизта содда маълумот типлари ни қўллаб қувватлайди: Тўрттаси скаляр типлар:   boolean (мантиқий);  integer (бутун);  float (нуқтаси силжийдиган);  string (сатрли). Иккитаси аралиш типлар:  array (массив);  object (объект). Иккитаси махсус типлар:  resource (ресурс);  NULL. PHP дастурлаш тилида ўзгарувчилар типлари ошкора эълон қилинмайди. Кўпинча ўзгарувчи қўлланилган контексдан, яъни ўзгарувчига ўзлаштирилган қиймат итпидан мустақил равишдаги дастур бажарилиш жараёнидан интерпретатор ўзи бу ишни бажаради. Қуйида юқорида санаб ўтилган маълумотлар типлари ни бирма-бир кўриб чиқамиз. Boolean типи(Буль ёки мантиқий тип). Бу содда тип қийматни рост эканлигини ифодалайди, яъни ўзгарувчи фақат иккита қиймат қабул қилади – рост TRUE ёки ёлғон FALSE. Мантиқий типларни аниқлаш учун TRUE ёки FALSE калит сўзларидан фойдаланамиз. Бу иккала типлар регистрланмаган. Мисол. Мантиқий тип. <?php $test = True; ?> Мантиқий типлар турли бошқариладиган конструкцияларда (цикллар, шартлар ва шунга ўхшаш, булар ҳақида кейинроқ айтиб ўтамиз) қўлланилади. Бир қанча амаллар (масалан, тенглик амали) ҳам мантиқий тип қабул қилиши мумкин, яъни фақат икки қиймат рост ёки ёлғон қийматни қабул қилади. Улар бошқариладиган конструкцияларда шартларни текшириш учун қўлланилади. Масалан, шартли конструкторда амаллар ёки ўзгарувчилар қиймати ҳақиқийлигини текширади ва натижадан қатъий назар шу ёки бошқа амалларни бажарилишини текширади. Бу ерда шарт рост ёки ёлғон бўлиши мумкин, чунки мантиқий тип амаллари ва ўзгарувчилар кўрсатилган. Мисол. Мантиқий типларнинг қўлланилиши. <?php // &#39;==&#39; амал тенгликка текширади мантиқий қийматни қайтаради if ($know == False) { // агар $know қиймат false бўлса echo &#34;PHP дастурлаштилиниўрган !&#34;;   } if (!$know) { // худдиюқоридагидек $know қиймати false бўлади echo &#34; PHP дастурлаштилиниўрган !&#34;;   } /*   == амал $action ўзгарувчиқийматибилан &#34;PHP дастурлаштилиниўрганиш !&#34; сатрниустма - усттушишинитекширади . Агарустма - усттушса true қийматниқайтаради , бошқаҳолда false ниқайтаради . Агар true ниқайтарсафигуралиқавсичидагиамалларбажарилади . */ if ($action == &#34; PHP дастурлаштилиниўрганиш &#34;) { echo &#34; Ўрганишнибошладим &#34;;} ?> Integer ( бутун ) типи . Бутипбутунсонлартўпламидан Z = {..., -2, -1, 0, 1, 2, ...} бириниқайтаради . Бутунсонлархоҳишгақараболдига «-» ёки «+» белгиларниқўйибсаноқсистемасиниўнлик , ўнолтиликёкисаккизликтизимларидакўрсатилганбўлишимумкин . Агарсизсаккиликсаноқсистемасиданфойдаланаётганбўлсангиз , олдиндан 0 ( ноль ) рақаминикўрсатишингизкерак . Ўнолтиликсаноқсистемасидаэсарақамларолдига 0x белгиниқўйишшарт . <?php # ўнликрақам $a = 1234; # манфийсон   $a = -123; # саккизлик сон (ўнлик системасидаги # 83 сонга эквивалент) $a = 0123; # ўн олтилик сон (ўнлик системасидаги # 26 сонга эквивалент) $a = 0x1A; ?> Бутун сонни ўлчами платформага боғлиқ, лекин қоидага кўра максимал қиймати икки миллиард (бу ишорали 32 битли қиймат) атрофида бўлади. Ишорасиз бутун сонни PHP дастурлаш тили қўллаб қувватламайди. Агар сиз бутун сон чегарасидан ташқари бирор қиймат берсангиз интерпретатор бу сонни қўзғалувчан вергулли сонга ўзгартиради. Худди шундай бутун сон чегарасидан ташқари чиқиб кетадиган бирор амал бажарсангиз ҳам бу сонни қўзғалувчан вергулли сонга ўзгартирилади. PHP дастурлаш тилида бутун сонларни бўлиш амали мавжуд эмас. 1/2 ифода қиймати қўзғалувчан вергулли сон0.5 га тенг. Сиз натижангизни бутун типга стандарт қоида асосида ёки round() функциясидан фойдаланган тақдирда ўзгартиришингиз мумкин. Ўзгарувчини аниқ бир типга ўзгартириш учун унинг олдига қавс ичида керакли типни ёзиш керак бўлади. Масалан, $a=0.5 ўзгарувчини бутун типга ўзгартириш учун (integer)(0.5) ёки (integer) $a кўринишда ёки қисқартирилган (int)(0.5) кўринишда ёзиш керак бўлади. Бундай ошкора янги типга ўтиш имконияти барча маълумотлар типлари учун ўринли бўлади (албатта, ҳар доим ҳам қийматни бир типдан бошқасига олиб ўтиш шарт эмас). Биз келтирилган барча типларни чуқур ўрганишимиз шарт эмас, чунки PHP дастурлаш тили контексдан мустақил равишда ўзи бу ишларни бажаради. Float (қўзғалувчан вергулли сон) типи. Қўзғалувчан вергулли сонлар (улар икки карра аниқлик ёки ҳақиқий сонлардир) қуйидаги синтаксислар ёрдамида аниқланиши мумкин: <?php $a = 1.234; $b = 1.2e3; $c = 7E-10; ?> Қўзғалувчан вергулли сонни ўлчами ҳам платформага боғлиқ, лекин қоидага кўра максимал қиймати ~1.8e308 аниқлик билан 14 хонали рақам атрофида бўлади. Resource (ресурслар) типи. Ресурс – бу ташқи ресурсга (масалан, маълумотлар базаси билан боғланиш) ссылка орқали боғланган махсус ўзгарувчидир. Ресурслар махсус функциялар (масалан, mysql_connect(), pdf_new() ва шунга ўхшашлар) ёрдамида яратилади ва фойдаланилади. Null типи. Махсус NULL қиймати ўзгарувчини қийматга эга эмаслиги ҳақида огоҳлантиради. Ўзгарувчи NULL қиймат қабул қилади, агарда:  унга ўзгармас NULL ($var = NULL) ўзлаштирилган бўлса;  унга ҳеч қандай қиймат берилмаган бўлса;  у unset()функция ёрдамида тозаланган бўлса. NULL типли фақат битта қиймати мавжуд – регистрга сезгирлиги кичик NULL калит сўзидир. Масаланинг ечилиши. Энди бўлимнинг бошида қўйилган масалага қайтсак. У турли сабаблар бўйича ҳар хил одамларга тузилган мактубни жўнатишдан иборат эди. Бу масалани ҳал этиш учун ўрганилган воситалардан – ўзгарувчилар, амаллар, ўзгармаслар, сатрлар ва массивлардан фойдаланишга ҳаракат қиламиз. Кўрсатилган мактуб қабул қилувчига боғлиқ равишда мурожаат ва ҳолати ўзгаради, шунинг учун табиий равишда бу катталикни ўзгарувчи деб белгилаймиз. Бундан ташқари ҳодисалар ва одамлар кўп, шунинг учун массив ўзгарувчи типидан фойдаланиш қулай. Мактуб матни ҳар доим ўзгармас, шунинг учун уни ўзгармас деб бериш мақсадга мувофиқдир. Жуда узун ва қўпол сатрларни ёзмаслик учун сатрлар конкатенация(қўшиш) амалидан фойдаланамиз. Шундай қилиб, қуйидагига эга бўламиз: <? // бизнинг ёзувимиз // ўзгармас бўлсин. define(&#34;SIGN&#34;,&#34;Ҳурмат билан, Азамат&#34;); // одамлар ва ҳодисалар массивини берамиз $names = array(&#34;Иван Иванович&#34;,                             &#34;Петр Петрович&#34;,                             &#34;Семен Семенович&#34;); $events = array(       &#34;f&#34; => &#34;очиқ эшиклар куни&#34;,       &#34;o&#34; => &#34;кўргазманинг очилиши&#34;,       &#34;p&#34; => &#34;битирувчилар бали&#34;);   // таклифнома матнини тузамиз. $str = &#34;Ҳурматли, $names[0]&#34;; $str .= &#34;<br> Сизни таклиф этамиз &#34;.               $events[&#34;f&#34;]; $str .= &#34;<br>&#34; . SIGN; echo $str; // матнниэкрангачиқарамиз . ?> Альтернатив синтаксислар PHP дастурлаш тили ўзининг бир нечта if, while, for, foreach ҳамда switch бошқариладиган структуралари учун альтернатив синтаксисни тақдим этади. Ҳар бир ҳолатда очиладиган қавс икки нуқтага (:), ёпиладигани эса мос равишда endif;, endwhile; ва ҳоказоларга ўзгартирилади.Масалан, if   шарт оператори синтаксисини қуйидагича тфодалаш мумкин: if (ифода) : бажариладиган_блок endif;                       Маъноси ўзгармасдан қолади: агар if   шарт оператори думалоқ қавси ичидаги шарт рост бўлса, икки нуқтадан «:» то endif; буйруғигача барча код бажарилади. Бундай синтаксисдан фойдаланиш html-код ичида қурилган php- код учун қулайдир. Мисол. Альтернатив синтаксисдан фойдаланиш. <?php $names = array(&#34;Карим&#34;,&#34;Салим&#34;,&#34;Содиқ&#34;); if ($names[0]==&#34;Карим&#34;): ?> Салом, Карим! <?php endif ?> Агарда else ҳамда elseif конструкцияларидан фойдаланилса, у ҳолда ҳам альтернатив синтаксисдан фойдаланса бўлади:   <?php if ($a == 5):       print &#34;a ўзгарувчи 5 гатенг &#34;;       print &#34;...&#34;; elseif ($a == 6):       print &#34;a ўзгарувчи 6 гатенг &#34;;       print &#34;!!!&#34;; else:       print &#34;а ўзгарувчи на 5 га ва на 6 га тенг &#34;; endif; ?> Шундай қилиб, бу бўлимда биз PHP дастурлаш тилининг асосий синтаксиси билан танишиб чиқдик, турли типдаги ўзгарувчилар, ўгармаслар ва амаллар билан ишлашни, PHP дастурлаш тилидаги мавжуд типларини ўргандик. Массивлар ва сатрлар маълумот типлари ҳақида гап кетганда уларни чуқур ва қисмларга ажратиб ўргандик. Бу конструкциялар фойдаланишга қулай ва соддадир. Булар ҳақида кенг маълумотлар кейинги бўлимларда келтирилган. Масаланинг ечилиши бор билимларга асосланган ҳолда содда ечилган, шунинг учун ечим амалиётда қўллашга жуда яқин келмайди. Кейинги бўлимларда бу камчиликларни тўғрилаймиз ва электрон мактубни умумий шаблонини яратамиз. РНР – веб техноогия тили. РНРни ўрганиш учун аввал HTML ва дастурлаш тилидан ҳабардор бўлиш талаб қилинади. HTML/CSS ва JavaScript ларни мукаммал билгувчилар учун РНРни ўрганиш мураккаблик туғдирмайди. РНРнинг вазифаси HTML файлини яратиб бериш. JavaScript ёрдамида бажариладиган кўпгина операцияларни РНР орқали ҳам амалга ошириш мумкин, аммо эътибор қилиш лозимки, РНР – серверда; JavaScript – клиент томонда бажарилади. РНРда ёзилган код сервернинг ўзида бажарилиб, клиентга HTML шаклида етиб боради. Бу ҳавфсизлик жаҳатдан анча мақсадга мувофиқ. JavaScript ёрдамида код ёзиш, маълумот узатиш ва қабул қилишни бироз тезлаштирса-да, кодни клиент кўриш имкониятига эга бўлади. Барибир ҳар иккисини бошқаси боса олмайдиган ўз ўрни бор, равшанки бу ўрин РНРда муҳимроқ ва каттароқ. Қуйида қандай қилиб клиент дастури Mysql га уланишни кўрамиз. Бу дастур ёрдамида Mysql- серверга уланиш, sql-сўровларни бажариш ва шу сўровлар натижаларини кўриб чиқиш мумкин. Бу қсимни ўрганиш учун компютерингизда утилита Mysql ўрнатилган ва Mysql сервери билан боғланган бўлиши керак. Mysql серверига Mysql дастури ёрдамида боғланиш учун фойдаланувчи номини ва одатда парол киритиш лозим. Агар сервер ва клиент ҳар хил машиналарда жойлашган бўлса, Mysql сервери ишга туширилган хост номини кўрсатиш лозим: shell> mysql -h host -u user -p Шундан сўнг экранда қуйидаги сўров пайдо бўлади Enter password:: ва сизга ўз паролингизни киритишингиз керак бўлади. Агар уланиш тўғри амалга ошган бўлса, экранда қуйидаги маълумот ва команда сатри белгиси пайдо бўлади mysql >: Welcome to the MySQL monitor. Commands end with ; or \g. Your MySQL connection id is 459 to server version: Type &#39;help&#39; for help. mysql> Қуйидаги mysql> белгинингпайдобўлиши mysql дастуриишгатайёрлигинибилдиради . Серверданихтиёрийпайтда QUIT буйруғини териб узилиш мумкин : mysql> QUIT Изох Одатда М ysql локалмашинага я нги ўрнатилган бўлса, мурожаат парол ва хост киритилмасдан , коман д ақаторига mysql командасиникиритишйўли б илан амалга оширилади . Серверга улангандан сўнг командалар синтаксисини ўрганиш учун бир неча содда сўровлар беришингиз мумкин. Ҳали ҳеч қандай маълумотлар базаси танланмагани учун қуйида келтирилган сўзровлар умумий ҳарактерга э га. MySQL маълумотлар базасида ишлатиладиган маълумотлар типлари Бутун сонлар. Маълумотлар типини кўрсатиш умумий формаси: prefiks INT [UNSIGNED] Шарт бўлмаган байроқ UNSIGNED ишорасиз сонлар (ўнга тенг ёки катта) сонлар сақлаш учун майдон яратишни билдиради. TINYINT Диапазони -128 дан 127 гача сонларни сақлаши мумкин SMALLINT Диапазони -32 768 дан 32   767 гача сонларни сақлаши мумкин MEDIUMI INT Диапазони -8 388 608 дан 8 388   607 гача сонларни сақлаши мумкин INT Диапазони -2 147 483 648 дан 2 147 483   647 гача сонларни сақлаши мумкин BIGINT Диапазони- 9 223 372 036 854 775 808 дан 9 223 372 036 854 775   807 гача сонларни сақлаши мумкин Каср сонлар. MySQL да бутун сонлар бир неча турга ажратилганидек, каср сонлар ҳам бир неча турга ажратилади. Умумий холда улар қуйидагича ёзилади: TipNоmi [(length, decimals)] [UNSIGNED] Бу ерда – каср узатилишда жойлашадиган белги жойлари сони (майдон кенглиги). decimals – ўнли нуқтадан сўнг ҳисобга олинувчи рақамлар сони . UNSIGNED – ишорасиз сонларни беради . FLOAT Аниқлиги унча катта бўлмаган сузувчи нуқт али сон. DOUBLE Иккилик аниқликка ега бўлган сузувчи нуқтали сон. REAL DOUBLE учун с иноним. DECIMAL Сатрлар шаклида сақланувчи каср сон. NUMERIC DECIMAL учун с иноним. Сатрлар. Сатрлар символлар массивларидан иборат. Одатда SELECT сўрови бўйича матнли майдонлар бўйича излашда символлар регистри ҳисобга олинмайди , яъни &#34;Вася&#34; ва &#34;ВАСЙА&#34; сатрлари бир хил ҳисобланади. Агар маълумотлар базаси матни жойлаштириш ва ўқишда автоматик қайта кодлашга созланган бўлса, бу майдонлар сиз кўрсатган кодлашда сақланади. Олдинига ленгтҳ дан ошмаган символлар сақловчи сатрлар типлари Билан танишамиз. , ленгтҳ принадлежит диапазону от 1дан то25 гача бўлган диапазонда ётади . VARCHAR (length) [BINARY] Бу типдаги майдонга бирор қиймат киритилганда ундан охирини кўрсатувчи символлар автоматик равишда қирқиб олинади. Агар BINARY байроғи кўрсатилган бўлса, SELECT сўровда сатр регистрни ҳисобга олган холда солиштирилади. VARCHAR 25 дан ортиқ бўлмаган символларни сақлаши мумкин. TINYTEXT 25 дан ортиқ бўлмаган символларни сақлаши мумкин. ТЕХТ 65 535 дан ортиқ бўлмаган символларни сақлаши мумкин. MEDIUMTTEXT 16 777 215 дан ортиқ бўлмаган символларни сақлаши мумкин. LONGTEXT 4 294 967 295 дан ортиқ бўлмаган символларни сақлаши мумкин. Кўпинча ТЕХТ тпи қўлланади , лекин маълумотлар 65 536 символдан ошмаслигига ишонмасангиз, LONGTEXT типидан фойдаланинг . Бинар маълумотлар Бинар маълумотлар – ТЕХТ форматидаги маълумотларнинг ўзи , лекин уларда излашда символлар регистри ҳисобга олинади. TINYBLOB 25 дан ошмаган символларни сақлаши мумкин. BLOB 65 535 дан ошмаган символларни сақлаши мумкин. MEDIUMBLOB 16 777 215 дан ошмаган символларни сақлаши мумкин. LONGBLOB 4 294 967 295 дан ошмаган символларни сақлаши мумкин. BLOD -маълумотлар автоматик қайта кодланмайди, агар ўрнатилган уланиш Билан ишлагнда дрхол қайта кодлаш имконияти ўрнатилган бўлса . Сана ва вақт MySQL сана ва вақтни ҳар хил форматларда сақлаш учун мўлжалланган майдонлар бир неча типларини қўллайди. Талаба МБни яратиш бўйича 1) Wамп серверни СТАРТ қилиш керак 2) PHPMYADMIN ни ишга тушириш 3) талаба базаси ни яратинг 4) Яратилган талаба базасига жадваллар яратинг PHP имкониятлари. «PHP да ҳар қандай дастур бажарса бўлади», – деган эди унинг яратувчиси. Биринчи навбатда PHP тили сервер томонидан бажариладиган скриптлар яратиш учун фойдаланилади ва айнан шунинг учун у яратилган. PHP тили ихтиёрий CGI-скриптлари масалаларини ечишга ва бундан ташқари html формали маълумотларни қайта ишлашга ҳамда динамик равишда html саҳифаларни ишлаб чиқишга қодир. Бироқ PHP тили фойдаланиладиган бошқа соҳалар ҳам мавжуд. Бу соҳаларни биз учта асосий қисмга бўламиз: Биринчи соҳа – биз юқорида айтиб ўтганимиздек, сервер томонидан бажариладиган иловалар (скриптлар) яратиш. PHP тили бундай турдаги скриптларни яратиш учун жуда кенг қўлланилади. Бундай иш кўрсатиш учун PHP-парсер (яъни php-скриптларни қайта ишловчи) ва скриптларни қайта ишловчи web-сервер, скриптларни натижасини кўриш учун браузер ва албатта php-кодини ёзиш учун қандай бўлса ҳам матн муҳаррири керак бўлади. PHP-парсер CGI-дастурлар кўринишида ёки сервер модуллари кўринишида тарқалган. Уни ва web-серверни компьютеримизга қандай ўрнатамиз, биз бу ҳақида кейинроқ кўриб ўтамиз. Иккинчи соҳа – буйруқлар сатрида бажариладиган скриптларни яратиш. Яъни PHP тили ёрдамида бирор-бир компьютерда браузер ва web- серверлардан мустақил равишда ўзи бажариладиган скриптларни ҳам яратиш мумкин. Бу ишларни бажариш учун ҳеч бўлмаганда PHP-парсер (бу ҳолатда биз уни буйруқлар сатри интерпретатори (CLI, command line interpreter) деб атаймиз) талаб этилади. Бундай ишлаш услуби турли масалаларни режалаштириш ёрдамида бажарилиши учун керак бўлган скриптлар ёки оддий матнни қайта ишлаш учун керак бўлган масалага ўхшаш ишлайди. Ва ниҳоят охирги учинчи соҳа – бу мижоз томонидан бажариладиган GUI-иловаларни (график интерфейс) яратиш. Бу соҳа PHP тилини эндигина ўрганаётган фойдаланувчилар учун унча муҳим бўлмаган соҳадир. Бироқ агарда сиз PHP тилини чуқур ўрганган бўлсангиз, бу соҳа сиз учун анча муҳимдир. PHP тилини бу соҳага қўллаш учун php кенгайтмали махсус ёрдамчи – PHP-GTK талаб этилади. Шундай қилиб, PHP тилини қўлланилиш соҳалари кенг ва турличадир. Юқоридаги масалаларни еча оладиган бошқа турлича дастурлаш тиллари ҳам мавжуд, унда нима учун PHP тилини ўрганишимиз керак? У тил бизга нима беради? Биринчидан, PHP тили ўрганиш учун жуда қулай. PHP тилини синтаксиси асосий қоидалари ва ишлаш принципи билан етарлича танишиб чиқиб ўзингизни шахсий дастурингизни тузиб кўриб, сўнгра уни бошқа дастурлаш тилларида тузилган вариантлари билан солиштирсангиз бунга гувоҳи бўласиз. Иккинчидан, PHP тили барча бизга маълум платформаларда, барча операцион тизимларда ҳамда турлича серверларда эркин ишлай олади. Бу хусусият жуда муҳим. Масалан, кимдир Windows операцион тизимдан Linux операцион тизимга ёки IIS сервердан Apache серверга ўтмоқчи бўлса PHP тилини ўрганиши шарт. PHP дастурлаш тилида дастурлашнинг иккита ҳаммабоп парадигмалари ишлатилади, булар процедурали ва объектли дастурлаш. PHP4 дастурлаш тили процедурали дастурлашни бутунлай қўллаб қувватлайди, бироқ объектли стилдаги дастурларни ҳам қўлласа бўлади. PHP5 дастурлаш тилининг биринчи тестлаш версиясида PHP4 дастурлаш тилида учрайдиган объектга йўналтирилган дастурлаш моделларининг камчиликлари тўлдирилган. Шундай қилиб, ҳозирда таниш бўлиб улгурган ишлаш принципини танлаш керак. Агарда PHP тилини ҳозирги имкониятлари тўғрисида гаплашадиган бўлсак, у ҳолда биз PHP тилини биринчи версиясидан анча йироқлашиб кетган бўламиз. PHP дастурлаш тили ёрдамида тасвирлар,   PDF-файллар, флэш-роликлар яратиш мумкин; ҳозирги вақтдаги замонавий маълумотлар базасини қўллаб қувватлайди; ихтиёрий матнли файл форматлари билан, ҳамда XML ва файллар тизими билан ишлайдиган функциялар ҳам қўшилган. PHP тили турли сервислар ўртасидаги протоколларнинг ўзаро алоқасини қўллаб қувватлайди. Буларга мисол тариқасида папкаларга киришни бошқариш протоколи LDAP, тармоқ қурилмалари билан ишлайдиган протокол SNMP, маълумотларни узатиш протоколлари IMAP, NNTP ҳамда POP3, гиперматнларни узатиш протоколи HTTP ва бошқаларни олиш мумкин. PHP дастурлаш тилини турли дастурлаш тиллари ўртасидаги ўзаро алоқасига диққатни қаратсак, бунга Java дастурлаш тилини айтиб ўтиш керакки, Java дастурлаш тили объектларини PHP тили ўз объектлари сифатида қарайди. Объектларга мурожаат сифатида CORBA кенгайтмасидан фойдаланилади. Матнли ахборотлар билан ишлаш учун PHP тили ўзига Perl дастурлаш тилидаги тартибланган ифодалар билан ишлай оладиган механизмларни (катта бўлмаган ўзгаришларсиз) ва UNIX-тизимини мерос қилиб олади. XML-ҳужжатларини қайта ишлаш учун стандарт сифатида DOM   ва SAX, XSLT-трансформацияси учун API дан фойдаланиши мумкин. Электрон тижорат иловаларини яратиш учун бир қатор тўловни амалга оширадиган Cybercash, CyberMUT, VeriSign Payflow Pro ҳамда CCVS каби фойдали функциялар мавжуд. Дастурий воситани созлаш ва ўрнатиш   Юқорида PHP тили имкониятларини, қўлланилиш соҳаларини муҳокама қилдик ва тарихини ўргандик. Энди дастурий воситани ўрнатишга керак бўлган ускуналар мажмуини кўриб ўтсак. Модомики, асосий курснинг амалиёти сифатида биз қуйидаги масалаларни кўриб чиқамиз: клиент-сервер технологияси сифатида ишланадиган масалалар, мос равишда скриптлар яратилишида қўлланилиши, серверларни қайта ишлаш. Булар учун бизга web-сервер ҳамда PHP тили интерпретатори керак бўлади. Web-сервер сифатида, масалан, web-мутахассислар ўртасида машҳур бўлган Apache серверни оламиз. Дастур натижасини кўриш учун web-браузер керак бўлади, бунга мисол Internet Explorer.   Денвер Дистрибутиви Биз юқорида Linux ва Windows платформалари учун PHP дастурий воситасини созлаш ва ўрнатиш билан етарлича танишмиз. PHP дастурий воситаси ва уни ишлаши учун керак бўладиган компоненталарни ўрганишни хоҳламайдиганлар учун PHP дастурининг тайёр PHP тилини тўлдирадиган дистрибутивлари мавжуд. Бундай дистрибутивлар ичида кенг тарқалгани - Денвер (http://dklab.ru/chicken/web/).   Уни ўрнатишни ўрганиш учун web- мутахассислар сайтларига мурожаат қилиш керак. Денверни ўрнатиш жуда оддий ҳамда унга ҳеч қандай билим талаб этилмаслигини айтиб ўтиш керак. Бу дистрибутивни PHP тилини эндигина ўрганаётган ёш дастурчилар учун тавсия этамиз. Жиддий масалаларни ҳал этиш учун эса PHP дастурлаш тилини тўлиқ ўрнатиш ва созлаш керак бўлади. Адабиётлар: 1 . Ш. Пауэрс Динамический HTML &#34; Лори &#34;, 1999. 384 с. 2 . Вайк А., Джиллиам Дж.JavaScript: Полное руководство: Перевод с английского.&#34; Вильямс &#34;, 2004. 719 с. 3 . Лещев Д.Создание интерактивного web-сайта: Учебный курс. &#34; Питер &#34;, 2003. 4 . Дронов В. JavaScript в Web-дизайне. СПб-Петербург, 2002. 880 с. 5 . Джейсон Кренфорд Тиге DHTML и CSS для Internet. НТ Пресс , 2005. 520 с. 6 . Люк Веллинг, Лора Томсон MySQL. Учебное пособие MySQL Tutorial Перевод:Мягкая обложка Издательство: Вильямс, 2005 г., 304 стр. 7 . Поль Дюбуа MySQL MySQL Серия: Landmark Другие издания: Твердыy переплет Аналоги: Твердыy переплет Издательство: Вильямс, 2004 г., 1056 стр.

O'xshashlar

DELPHI визуал дастурлаш муҳити компоненталари билан ишлаш технологиялари
Диаграммалар билан ишлаш
Объектга йўналтирилган дастурлаш технологияларини ўқитишда турли типдаги маълумотлар билан ишлаш услубиёти
HTML формалар
Maple тизимининг қисқача характеристикаси