Ishlab chiqarilayotgan tsement va gazlama sifatini modellashtirish va boshqarishning hozirgi davrdagi holati - Informatika va AT - Referatlar

Ishlab chiqarilayotgan tsement va gazlama sifatini modellashtirish va boshqarishning hozirgi davrdagi holati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

180.5 KB

Ko'chirib olish

Ba’zi mahsulot sifat ko`rsatkichlarini modellashtirish va boshqarishning hozirgi davrdagi holati Reja: 1. Ishlab chiqarilayotgan tsement va gazlama sifatini modellashtirish va boshqarishning hozirgi davrdagi holati 2. Mahsulot sifatini modellashtirish asosida uni boshqarish samaradorligini oshirish omillari

1. Ishlab chiqarilayotgan tsement va gazlama sifatini modellashtirish va boshqarishning hozirgi davrdagi holati Hozirgi davrda ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifat ko`rsatkichlarini modellashtirish va boshqarish jarayonlarini tsement va gazlama ishlab chiqarish misollarida ko`rib chiqamiz. Mahsulot sifat ko`rsatkichlarini modellashtirishda ko`p tarqalgan usullardan biri regression tahlildir. Matematik model qurish hamda modelning ko`rsatkichlarini baholashda chiziqli va nochiziqli modellashtirish uslublaridan foydalaniladi. Bunda eng kichik kvadratlar usuli qo`llaniladi. Ba’zi hollarda nochiziqli modellar har xil almashtirishlar vositasida chiziqli ko`rinishga keltiriladi. Bunday modellar kvazichiziqli modellar deyiladi. CHiziqli modellarni qurishda chiziqli tenglamalar tizimini yechishga to`g`ri keladi. Nochiziqli modellarni qurishda tenglamalar tizimini yechish murakkab-lashadi. Ba’zan model qurishda eng kichik kvadratlar usulini qo`llash qisman mum-kin bo`ladi yoki umuman bu usulni qo`llash imkoni bo`lmay qoladi. Umumiy holda mahsulot biror sifat ko`rsatkichining texnologik ko`rsatkichlari bilan bog`lanishini K(x) = y(X 1 , X 2 ,..., X N ), (1.) ko`rinishda yozaylik, bunda y - mahsulotning sifat ko`rsatkichi; X 1 ,X 2 ,......X N - mahsulotning sifat ko`rsatkichiga ta’sir etuvchi ko`rsatkichlar. Bunda asosiy masala ko`rsatkichlarni va ularni aniqlash usullarini to`g`ri tanlash masalasidir. Odatda har bir yangi deb tan olingan model jarayon yoki tizimni eski modelga nisbatan aniqroq aks ettiradi. SHuning uchun quyidagi qoida o`rinli bo`ladi:       n 1i 2 (x)) // jK (x)j (K n 1j 2 (x))/ jK (x)j (K (2) bunda j- tajriba nomeri; K j (x)- real sifat; K j / (x)- yangi model bo`yicha aniqlangan sifat; K j "(x)- eski model bo`yicha aniqlangan sifat;

Hozirgi davrda ishlab chiqarilayotgan tsement yoki gazlamaning sifat ko`rsatkichlarini modellashtirish bo`yicha juda ko`p usullar qo`llanilgan. SHulardan ba’zilarini ko`rib chiqamiz.  1. 3,7 va 28 kun qotirilgan tsement ustunchalarida fizik-mexanik sinovlar o`tkazish usuli. Bunda ustunchalarning mustahkamligi egib sindirish va siqib sindi-rish yo`llari bilan o`lchanadi. Bu sinovlar ko`rsatkichlari bo`yicha tsementning sifa-ti haqida baholar hisoblab chiqiladi. Namunalarni tayyorlash texnologiyasi va shart--lariga aniq rioya qilinganda bu usulning xatoligi 5 foizdan oshmaydi.  2. Ba’zi tsement zavodlarida tsement sifatini yuqori bosim va temperaturali par yordamida fizik modellashtirish usuli qo`llaniladi. Bunda tsement ustunchalar 15-20 soat mobaynida 28 kunlik mustahkamlikka erishadi. Bu holda tsementning sifat ko`rsatkichi quyidagicha aniqlanadi. K(x) = F  K  (x), (3) bunda, K(x)- real sifat; K  (x)- qo`llanilayotgan usul bo`yicha aniqlangan sifat; F- muntazam sozlanib turiladigan hamda texnologik ko`rsatkichlarga bog`liq bo`lgan tuzatish koeffitsiyenti, ya’ni: F = f(x 1 ,x 2 ,...,x n ). (4) Hozirgi davrda tuzatish koeffitsiyenti uchun biror me’yor qabul qilinmagan. SHuning uchun, bu usul 1- usul bilan parallel tarzda qo`llaniladi. Bu usulni qo`llash jarayoni qiyinchiliklarni vujudga keltirib, xom ashyo yoki texnologik jarayon keskin o`zgarganda yaroqsiz natijalarni beradi. 3. Korxonada ko`pincha tsementning ba’zi xususiyatlarini tahlil qilinadi. Masalan, xom ashyoga, klinkerga qo`shilayotgan faol moddalar va erkin ohak miqdorlarini maydalash va kuydirish jarayonlariga sezilarli ta’sir etadi. Qo`shilmalarning miqdoriy xususiyatlarini formula yoki jadval bo`yicha aniqlanadi. Agar qo`shilmalar soni bittadan ortiq bo`lsa, ularni tahlil qilish ancha qiyin kechadi. erkin ohak miqdorini petrografik usulda aniqlanadi. Usulni

qo`llashda yuqori malaka, toza reaktivlar, sifatli asbob-uskunalar va shartlarni aniq bajarish talab etilganligi tufayli bu usuldan kam foydalaniladi. 4. To`la va aniq ximiyaviy va fizik tahlil o`tkazish masalasini yechish qiyinchiliklar tug`dirganligi sababli, tsement tarkibi, sifati bo`yicha bunday tahlillar saralash yo`li bilan ma’lum muddatlarda o`tkaziladi. To`la va har tomonlama tahlil mineralogik tarkib me’yorida bo`lib, ko`zda tutilgan sifat ko`rsatkichlariga erishilmagan paytlarda bu ko`rsatkichlarning me’yorida bo`lishini ta’minlash maqsadida o`tkaziladi. 5. Statistik usul tsementning 28- kunlik faolligini fizik-mexanik sinovlar va ba’zi ximiyaviy xususiyatlar yordamida modellashtirish jarayonida qo`llaniladi. Modelning umumiy ko`rinishi A 28 = A 28 (X 1 ,X 2 ,...,X n ) (5) bo`ladi, bunda A 28 bashorat qilinayotgan faollik. Bu usul quyidagi sabablarga ko`ra, keng ko`lamda qo`llaniladi: a) ko`p sondagi bir-biriga bog`liq fizik-mexanik xususiyatlarning mavjudligi. Tezkorlik bilan olinadigan boshqa ko`rsatkichlar tsementning faolligiga kam ta’sir qiladi. bu ko`rsatkichlar faollikning 10 foizini tashkil qiladi; b) ximiyaviy ma’lumotlarni tezkor va aniq olish imkoniyati har doim ham mavjud bo`lavermaydi. SHunga qaramay, tsementning faolligini ximiyaviy ma’lumotlar bo`yicha tahlil o`tkazmay bashorat qilish mumkin emas; v) ishlab chiqarish korxonasida modellashtirish ishlarini bajara oladigan mutaxassislar kam. YUqorida ko`rib o`tilgan usullarning bir nechtasini bir vaqtda qo`llash yaxshi natijalar beradi. Bunday tajriba Qirg`iziston Respublikasining Kant tsement zavodida qo`llanilmoqda. Bunda tsement ustunchalari 1 sutka mobaynida yuqori bosim va temperaturada saqlanib, 28- kunlik pishiqlik hosil qilinadi. So`ngra bu ustunchalarda sinovlar o`tkaziladi. Sinov natijalari, ezilish maydaligi, sirt hissasi ko`rsatkichlari EXM ga kiritilib, 28 kunlik faollik bashorat qilinadi.

TSementning faolligini bashorat qilish algoritmi sifatida tsement sifatini u yoki bu markaga ajratuvchi adaptatsiyaning noko`rsatkich algoritmidan foydalaniladi. Algoritm quyidagilardan iborat:Y(i) (i)/ju ,..., S 1 i Y(i) (i))/1u 1 WY(i). ФY( D S 1 (U)Cˆ j j          , (6) bunda, ) ( ˆ Us C - noko`rsatkich baho; DWY(i)- u yoki bu yechimni qabul qilishda yo`qotish funktsiyasi; S- statistikalar soni; Y(i)- chiquvchi ko`rsatkich; u j (i)- kiruvchi ko`rsatkich; j=1, 2, ......., n - kiruvchi ko`rsatkichlar soni;  jY(i)- identifikatsiyalovchi obraz. Yechish qoidasi quyidagi formula bo`yicha aniqlanadi: Y(i)  M300, s Cˆ  0; bo`lsa; Y(i)  M400, esli s Cˆ >0 bo`lsa, bunda M300, M400- tsementning markalari. TSement markasining bu algoritmga asoslangan avtomatlashtirilgan bashorat qilish tizimi quyidagi sxema bo`yicha bajariladi: 1)Tegirmon tagidan sinov o`tkazish uchun zarur miqdordagi tsementni olish. 2)008 elakdagi qoldiqlar, sirt hissasi miqdorlarini o`lchash va qo`shimchalar ro`yxa- tini yozish. 3)TSement ustunchalarini yasash, tsement konusining tarqalishini o`lchash. 4)Namunaviy tsementni gidravlik vannada saqlash. 5)Namunani par kamerasida yuqori bosim ostida va yuqori temperaturada qizdirish. 6)Par kamerasidan chiqqan namunaning mustahkamligini sinash. 7)Sinov natijalarini EXM ga kiritish. 8)Korxonaga jo`natilayotgan tsementning markasini EXMda bashorat qilish. 9)Natijani laboratoriyaga ma’lum qilish. Bayon qilingan usul talab etilgan aniqlik va tezkorlikni ta’minlaydi. 7. Keyingi davrda rentgen texnikasi va rentgen tahlili usullaridan keng foydalanilmoqda. Bu usul o`zining yuqori darajadagi aniqligi va tezkorligi bilan boshqa usullardan ustun turadi.

Hozirgi davrda rentgen texnikasini qo`llash usuli tsement ishlab chiqarish jarayonini nazorat qilish va boshqarishda keng qo`llanilmoqda. Ko`pgina tsement korxonalari rentgen apparatlari bilan ta’minlangan. Ayniqsa, FRK-1B rentgento- spektral analizator(kvantometrni) hamma tsement zavodlarida uchratish mumkin. Kvantometr xom ashyo tashkil etuvchilarining miqdoriy ko`rsatkichlarini aniqlash imkonini beradi. Bunda ximiyaviy tahlil uchun zarur bo`ladigan ko`pgina apparatlarga extiyoj yo`qoladi, reaktivlar tejaladi. Tahlilning maqsadiga qarab natijalar signallar, raqamlar, jadval ko`rinishida chiqarib beriladi. Bu holat tsementning sifat ko`rsatkichla - rini modellashtirishda axborotlarni yig`ish jarayonini avtomatlashatirish imkonini beradi. Ko`plab tekshirishlar natijalari tsementning sifatiga uning mineralogik tarkibi hal qiluvchi ta’sir etishini ko`rsatdi. Lekin spektral taxlil yordamida tsementning mineralogik tarkibini aniqlashda ba’zi qiyinchiliklar tug`iladi. SHunga qaramay hozirgi paytda tsementning mineralogik tarkibini aniqlash jarayonini kvantometr apparatlari yordamida avtomatlashtirish usullari ishlab chiqilgan. Ximiyaviy elementning qaysi tuzilmaga tegishli bo`lishini oldindan bilish zarurligi kvantometrdan tsementning sifat ko`rsatkichlarini boshqarishda foydalanishni keskin cheklaydi. Kvantometr moddaning mineralogik tarkibini aniqlash uchun mo`ljallanmaganligi tufayli bu sohada qo`shimcha ishlarni bajarishga to`g`ri keladi. Kvantometrdan muvaffaqiyatli foydalanish ko`rsatkichlarga va ularning soniga bog`liq bo`ladi. Modda mineralogik tarkibini aniqlash va boshqarishda difraktometrdan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Bunda ma’lumotlar difraktogramma ko`rinishida olinadi. Difraktogrammadagi cho`qqilar intensivligi biror faza(molekula) ning kon-tsentratsiyasiga mos bo`ladi. Moddadagi hamma fazalarning kontsentratsiyalarini aniqlash uchun ko`p kanalli yoki dastur yordamida ishlaydigan difraktometrlardan foydalanish zarur. Hozirgi davrda EXM yordamida boshqariladigan difraktometrlar ham yaratilgan. TSement sanoatida qo`llanilayotgan 4 kanalli difraktometr DRPMK-20 bir yo`la 4 ta fazaning

kontsentratsiyalarini aniqlash imkonini beradi. Lekin difraktogrammani tahlil qilish uchun yana qo`shimcha ishlarni bajarishga to`g`ri keladi. Bunda aniqlangan xarakterli chiziqlar bo`yicha qaralayotgan fazaning moddadagi kontsentratsiyasi hisoblanadi. Lekin zavod texnologik jarayonlarining xususiyatiga qarab chiziqlarning intensivligi bir-biridan farq qilishi mumkin. SHuning uchun, difraktometrdan foydalanishda har bir zavod uchun alohida qo`shimcha ishlarni bajarishga to`g`ri keladi. Bu esa difraktometrdan tsement sifat ko`satkichlarini modellashtirish jarayonida foydalanish ishlarini murakkablashtiradi. SHunday qilib, tsementning sifat ko`rsatkichlarini modellashtirishda qarab chiqilgan har bir usul o`ziga xos xususiyatlarga ega bo`lib, shular ichida rentgeno- tuzilma tahlili usuli jarayonni avtomatlashtirish imkonini beradi. Bu usulning afzalligi quyidagilardir: 1. Eng katta tezkorlik. 2. Qiyinchiliklarning kamligi. 3. TSementning fazaviy tarkibini aniqlashda EXM ning qo`llanilishi. 4. TSementning 28 kunlik faolligini bashorat qilishda EXM lardan foydalanish. Endi ishlab chiqarilayotgan gazlamaning sifat ko`rsatkichlarini modellashtirish jarayonida qo`llaniladigan ba’zi usullarni tahlil qilishga kirishamiz. Gazlamaning massasini kamaytirish masalasi to`qimachilik sanoatining dolzarb masalasidir. Bunday masalani hal etish uchun K T =T f /T N , K ru =R uf /R un , K ug =(U GF - U GN /100)+1 ko`rinishidagi matematik modellardan foydalanish taklif etilgan. Bunda, K T - ip chiziqli zichligining koeffitsiyenti; T F ,T N - ipning faktik va nominal o`rtalashtirilgan zichliklari; K ru - arqoq ipining texnologik zichligi; K ug - chiqindi iplar; R uf ,R un - gazlama arqoq ipining faktik va nominal o`rtacha zichligi (10 sm.dagi iplar soni); U gf ,U gn - o`rtacha faktik va nominal chiqindi iplar.

Ko`pgina olimlar gazlama ishlab chiqarish jarayonini regression tahlil asosida modelashtirish bo`yicha ishlar bajarganlar. Lekin bu holda modelning tuzilmasi ixtiyoriy tanlanib, modelning jarayon yoki tizimga mosligi model qurishda foydalanilgan ma’lumotlar bo`yicha baholanadi. To`qimachilik jarayonini extimoliy matematik modellar ko`rinishida ifodalash bo`yicha ham ko`pgina ishlar bajarilgan. Bunda alohida jarayon yoki tizimlar uchun taqsimot funktsiyalari yaratilgan. Gazlama ishlab chiqarish jarayonini nazorat qilish va loyihalash masalalari o`zaro bog`langan va ular bitta uslubiy asosda hal etilishi zarur. Lekin hozirgi davrda bu masala to`la hal etilmagan. Gazlamani loyihalash asosida omillar orasidagi empi-rik va nazariy bog`lanishlardan foydalanish yotadi. Gazlamaning pishiqligi va zichligi orasidagi, ipning pishiqligi va massasi orasidagi, ipning uzilish kuchi hamda zichligi va gazlamaning uzilish kuchi orasidagi, gazlamaning zichligi va ipning dia-metri orasidagi(N.S.Xromova usuli), to`ldirish koeffitsiyenti va ipning shakli, o`lcha-mi, to`qilish sxemasi orasidagi(V.P.Sklyannikov usuli) bog`lanishlar shular jumlasi-dandir. Lekin bu bog`lanishlar gazlamaning geometrik o`zgarishlarini hisobga olinmasdan va texnologik jarayonlar statsionar deb faraz qilinib o`rnatilgan. Bundan tashqari tahlil qilingan bog`lanishlarda iplarning cho`zilish xossalari ham hisobga olinmagan. Demak, gazlamani loyihalashda nafaqat uning geometrik sxemasini va ipning fizik-ximiyaviy xossalarini hisobga olish, balki ishlab chiqarish texnologiyasini, stanoklarning ko`rinishini, bo`yoqning xossalarini ham hisobga olish maqsadga muvofiqdir. SHuning uchun amalda ideal farazlarga asoslangan nazariy munosabatlar o`rniga real holatni aks ettiradigan empirik bog`lanishlardan foydalaniladi. Tahlil va tadqiqot qilingan faktlar shuni tasdiqlaydiki, tsement va gazlamaning sifat ko`rsatkichlarini loyihalash va nazorat qilish masalalarini yechishda o`zi boshqariladigan matematik modellashtirish uslubini qo`llash maqsadga muvofiqdir.

2. Mahsulot sifatini modellashtirish asosida uni boshqarish samaradorligini oshirish omillari Hozirgi bozor iqtisodiyoti davrida mahsulot ishlab chiqarishni rivojlantirish yo`nalishini, mavjud imkoniyatlardan foydalanish yo`llarini, to`g`ri boshqaruv yechimlarini topishni aniqlash muhim masaladir. Bunday ishlar iqtisodiy matematik uslublar va kompyuterlardan foydalanib, chuqur nazariy tahlil qilish asosida amalga oshiriladi.  Hozirgi zamon ilm-fanining xususiyati shundaki, alohida elementlar orasidagi sodda bog`lanishlarni tadqiq qilishdan ko`ra ko`p sondagi murakkab bog`lanishlarga ega bo`lgan ob’yektlarni bir butun deb qarab o`rganish keng yoyilmoqda. Bunday tizimli yondashuvning paydo bo`lishi ma’lum ob’yektlar sinfini tadqiqot qilishda traditsion mexanik uslublarning yaroqsiz bo`lib qolishi bilan bog`liqdir.  Tizimli yondashuvni qo`llashni talab etuvchi murakkab ob’yektlarni tahlil etish natijalari uni maqsadga muvofiq ravishda faoliyat ko`rsatishi uchun ob’yekt elementlari orasidagi asosiy aloqalar va munosabatlarni xususiyatlovchi adekvat matematik modellar yaratishni taqazo etadi.  Tizimning funktsional xususiyatlariga qarab, qo`llanilgan matematik apparat-larning ko`rinishlariga qarab matematik modellar bir-birlaridan keskin farq qilsalarda, uni qurish jarayonida umumlashgan tuzilma mavjuddir.  Matematik model - boshqarish ob’yekti funktsiyasini amalga oshirish jarayonini tartibga keltirish natijasidir. Tartibga keltirish jarayoni quyidagicha amalga oshiriladi. Birinchi navbatda modeli qurilayotgan ob’yektning dolzarb masalasi tanlanadi. So`ngra tanlangan masala uchun ahamiyatli bo`lgan omillar aniqlanadi. Undan keyin ko`rsatkichlar orasidagi munosabatlar aniqlanadi. Buning uchun ba’zan ishlash jarayoni ko`p sondagi elementar operatsiyalarga ajratilsa, ba’zan tadqiq qilinayotgan jarayonning fizik tabiati bo`yicha olingan statistik ma’lumotlar asosida matematik model quriladi. Ko`pincha, qurilgan chiziqli matematik modellardan birini maqsad funktsiya

deb tanlanib, qolganlariga cheklanishlar beriladi va chiziqli dasturlash masalasi yechiladi.  Murakkab kompleks jarayonlarni modellashtirish quyidagi bosqichlarga ajratiladi. Birinchi qadamda tadqiqot qilinayotgan jarayonning tabiati va sonli xususiyatlari, bu jarayonni tashkil etuvchi operatsiyalar, operatsiyalar orasidagi munosabatlarning xususiyati va darajasi, har bir operatsiyaning joylanishi va qiymati haqidagi ma’lumotlar yig`iladi. Keyingi qadamlarda jarayonlarni o`rganish natijalari, o`tkazilgan tajribalar natijalari, loyihalanayotgan tizimga o`xshash sinovlardan foydalanish natijalari yoziladi. Bular jadval, grafiklar ko`rinishida bo`ladi.  Ishlab chiqarilayotgan tsement va gazlamaning sifat ko`rsatkichlarini tahlil qilish va yuqori ko`tarish masalalarini ko`rib chiqamiz.  TSement ishlab chiqarish hajmi yildan-yilga o`sib bormoqda. SHu bilan birga ishlab chiqarilayotgan tsementning tan narxi ortib bormoqda. Buning ikkita sababi bor.  Birinchi sabab- yuqori markali tsement ishlab chiqarishga intilishdir. Hisoblarga qaraganda tsementning markasini 100 birlikka oshirish uning hajmini 10–15 % oshirishga ekvivalentdir.  TSement tannarxi ortishining ikkinchi sababi texnologik xodimning tsement markasini 100 birlikka oshirish uchun uning faolligini necha birlikka oshirish zarurligi haqida ma’lumotga ega bo`lmasligidadir. Bunda ba’zan sarf- harajat ko`pay-ganligi bilan hech qanday foydaga erishilmaydi. Bu holat ko`pgina tsement zavodlarida qo`llanilib, qolgan zavodlarda ham qo`llanish tavsiya etilgan «TSement zavodlarida Mahsulot Sifatini Boshqarishning Kompleks Tizimi (MSBKT) ni ishlab chiqish bo`yicha usulik materiallar» da ham yaqqol ko`zga tashlanadi. Bu materiallar bo`yicha muxandis-texnik xodimlar, ishchilar kuydirishda har 5 birlik oshirilgan klinker faolligi uchun 0,3 me’yoriy koeffitsiyent mukofot bilan, maydalash jarayonida har 5 ming tonna yuqori faollikka ega bo`lgan rejadan tashqari ishlab chiqarilgan tsement uchun

0,1 me’yoriy koeffitsiyent mukofot bilan taqdirlanadilar. TSement faolligining va hajmining kamayishi esa ishchilarni mukofotdan mahrum etadi.  SHunday qilib, tsement markasining ortishini ta’minlamaydigan 60- 70 birlik faollik uchun xodimlar va ishchilarga mukofot beriladi. Masalan faollik 410 birlikdan 480 birlikka orttirilganda hamma ishchi va xodimlar mukofot oladilar. Buning uchun esa ortiqcha yoqilg`i, elektr energiyasi, maydalovchi vositalar sarflanadi. TSementning markasi esa o`zgarmaydi, ya’ni uning tannarxi ortadi. Bu holat MSBKT ning kamchiligidir. Bunday kamchiliklarni yo`qotish uchun tsementning faolligini qaysi holatlarda oshirish zarurligi haqida tavsiyalar ishlab chiquvchi mexanizm yaratilishi maqsadga muvofiqdir. Hozirgi davrda tsementning sifat ko`rsatkichlari texnologik ko`rsatkichlar va texnik-iqtisodiy ko`rsatkichlar bilan bog`lanmagan.  1990 yilda 400 markaga ega bo`lgan tsement faolligining o`zgarishini tahlil qilinganda quyidagi ma’lumotlar olingan: Quvasoy tsement zavodida sulpfatostoykiy tsementining faolligi 416 dan 472 birlikkacha, mineral qo`shimchali portland tsementining faolligi 407 dan 446 birlikkacha o`zgargan; Bekobod tsement zavodida asbestoshifr tsementining faolligi 407 dan 485 birlikkacha, Yangi yo`l tsementining faolligi 407 dan 476 birlikkacha o`zgargan. Oxangaron, Navoiy tsement zavodlarida ham shunga o`xshash natijalar kuzatilgan. Bunday natijalar keyingi yillarda kam o`zgargan.  Ko`plab o`tkazilgan ilmiy-tadqiqot ishlari tsement faolligining o`zgarishini normal qonun bo`yicha taqsimlanganligini tasdiqlaydi(2.1- rasm). 

   2.1- rasm. TSement faolligi o`rtacha yillik og`ishining taqsimot qonuni   TSement korxonalari tsement faolligini 350, 450, 550 va x.k. qiymatlarga keltirishga harakat qilishadi. Nega shunday qilishadi? TSementning faolligini orttirish uchun qo`shimcha yoqilg`i, elektr energiyasi, maxsus qo`shilmalar sarf bo`ladi-ku?  Gap shundaki, tsementning aniq faolligi tsement ustunchalarini maxsus sharoitlarda 28 kun qotirilgandan so`ng fizik-mexanik sinovlar natijasida ma’lum bo`ladi. 28 kun ishlab chiqarilgan tsementni zavodda saqlab turish imkoniyati bo`lmaganligi tufayli 2-3 kun ichida uning markasini ma’lum xatolik bilan bashorat qilib, kafolatlanadi va qurilish korxonalariga jo`natib yuboriladi. Kafolatlash davrida ximiyaviy laboratoriya boshlig`i tsement faolligining kafolatlanayotgan markadan past bo`lmasligi uchun tsement faolligini toboro ko`tarib borishga intiladi. CHunki qurilish korxonasida ro`y berishi mumkin bo`lgan halokatning javobgarligi oxir-oqibatda unga kelib taqaladi.  SHunday qilib, korxona tsementning faolligini markadan 70-80 birlik oshirib sotishga harakat qiladi. Agar tsementning faolligini markadan 10-20 birlik orttirib ishlab chiqarilsa faollikning markadan past bo`lib qolish extimoli

yoki tsement korxonasi xodimlarining javobgarlikka tortilish extimoli ko`payadi.  Ko`pgina olimlar tsementning maydaligi stabillashganda uning faolligi faqat mineralogik tarkibga bog`liq bo`ladi, deb hisoblaydilar. Lekin tsementning mineralogik tarkibini aniqlash masalasi alohida muammoni hal etishni taqazo etadi. Bunda asosiy maqsad-olinadigan yechimning tezkor bo`lishini ta’minlashdir. Bu masalaning yechilmasligi tsement sanoatini ishonchli mahsulot tayyorlash imkoniyatidan mahrum etadi.  SHunday qilib tsement ishlab chiqarish jarayonida uning sifat ko`rsatgichlarini tezkor boshqarib borish masalasi dolzarb masaladir.  Har qanday tsementning fazaviy tarkibi o`nlab har xil mineralogik birikmalardan iborat. SHulardan tsementning sifatiga ko`proq ta’sir etadiganlari quyidagilardir:  -uch kaltsiyli silikat (alit) - Sa 3 S;  -ikki kaltsiyli silikat (belit) - Sa 2 S (alfa va gamma);  -kaltsiy alyumoferritlari - Ca 4 AF 2 , Ca 6 A 2 F, Ca 8 A 3 F;  -kaltsiy ferriti - Sa 2 G`; -alyuminatlar - CaAl 3 , Ca 3 Al,Sa 5 Al; -erkin ohak- Ca Osv; -periklaz - Mg O; -shelochi - C 8 N 2 OA 3 , C 23 K 2 OSi 2 ; -oltingugurt angidridi - S O 3 ; -fosfor angidridi - R 2 O 5 ;  -qo`shimchalar.  Bitta fazaning bir necha birikmalarda ishtirok etishi tsementning sifatiga sezilarli ta’sir etadi. Ba’zan tayyor klinker tarkibida asosiy faza va bir necha fazalar birikmalari ham ishtirok etadi. TSementning sifatiga bulardan tashqari uning granulometrik tarkibi ham ta’sir etadi.  Endi ishlab chiqarilayotgan gazlamaning sifat ko`rsatgichlarini modellashtirish va boshqarish masalalarini tahlil qilamiz.

 Gazlamaning sifatini aniqlovchi asosiy omillar quyidagilar: gazlamani tayyorlash uchun me’yoriy-texnik va loyixaviy xujjatlarning sifati; xom- ashyoning sifati va miqdori; asosiy va yordamchi asbob-uskunalar, mashinalar ishining sifati; bajaruvchilar mexnatining sifati; nazorat qilishning sifati.  Gazlama to`qilish jarayonini modellashtirishda optimallashtirish funktsiyasiga omillar ta’sirlarining hissalari aniqlanadi. Bunday omillar qatoriga to`quv dastgohi ishini xarakterlovchi omillar-dastgoh bosh o`qining aylanish chastotasi, bosib turish miqdori, iplarning ajralish balandligi, iplarning taranglashish darajasi, arqoq ipini jipslashtirish boshlangan paytda tanda iplarinng taranglashish darajasi, arqoq ipining tanda iplari bilan qisilgan paytdagi tarangligi, urilish burchagi, navodagi tanda ipining diametri, tanda ipini o`tkazish holati, dastgoxda tanda ipi va gazlamaning uzunliklari, iplar ajralishining ko`rinishi shakli va shunga o`xshashlar kiradi. Ishlab chiqarilayotgan gazlamaning to`qilishini xarakterlovchi omillar-tanda va arqoq iplarining chiziqli zichligi, tanda va arqoq iplari bo`yicha gazlamaning zichligi, to`qilishning ko`rinishi, ipning ko`rinishi, tanda va arqoq iplari bo`yicha gazlamaning to`ldirilish koeffitsiyenti, gazlamaning to`qilish fazasi.  Optimallashtirish funktsiyasi sifatida gazlamaning zichligi, qisqarishi, kengligi, puxtaligi, cho`zilishi, massasi, yemirilishga bardoshliligi olinadi.  To`qimachilik sanoati asbob uskunalari unumdorligining ortishi, texnologiyalar murakkabligining o`sishi munosabati bilan ishlab chiqarish jarayonlarini boshqarish muammolarini hal etish qiyinlashib bormoqda. Bunday qiyin shart-sharoitlarda texnologik jarayonlarni, mashina va tizimlarni yangi usullar, algoritmlar yordamida avtomatlashtirilgan tarzda ratsional boshqarish muammolarini hal etish muhim o`rin egallaydi.

O'xshashlar

Ijtimoiy hodisa va jarayonlarni modellashtirish

Qarorni ishlab chiqishda va holatlarni baholashda Delfi, so’rov, intervyu usullarini va o’xshatishli (imitatsiya) modellashtirish va ishbilarmonlar o’yinini qo’llash

Geoaxborot tizimini modellashtirish va geotahlilning umumiy usullari

Qaror qabul qilishda jarayonida model va modellashtirish

Axborotlashgan jamiyatning shakllanib borish tendensiyalari