Internetda adreslash tizimi - Informatika va AT - Referatlar

Internetda adreslash tizimi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

151 KB

Ko'chirib olish

Internetda adreslash tizimi Reja: 1. Foydalanuvchining internet bilan muloqot variantlari 2. Kompyuterni internetda ishlash uchun ulash va rostlash 3. Internetda ishlashning texnologiyalari 4. Telnet — uzoqdagi kompyuter bilan ishlash dasturi

Tarmoqdagi xost-kompyuterlarning adreslariga maxsus talablar quyiladi. Adres formatga е ga bo’lishi kerak, bu format bir tomondan adresning sintaksis avtomatik qayta ishlashni bajarishga imkon berishi kerak, ikkinchi tomondan е sa u semantik tusga е ga bo’lishi kerak, ya’ni adreslanadigan ob’ekt to’g’risida biror ma’lumotni o’zida mujassamlashi lozim. Shuning uchun xost-kompyuterlarning adreslari Internet tarmog’ida ikkilangan kodlashga е ga bo’lishi mumkin: • telekommunikaciya tizimini tarmoqda ishlashi uchun qulay bo’lgan majburiy kodlash: kompyuterga do’stona raqamli IP-adres (IP — Internet Protocol); • tarmoq abonenta uchun qulay bo’lgan majburiy bo’lmagan kodlash: foydalanuvchiga do’stona domenli DNS-adres (DNS-Domain Name System). Raqamli IP-adres 32 razryadli ikqilik son ko’rinishga е ga. qo’laylik uchun u to’rtga blokka 8 bitdan ajratilib, ular o’nlik ko’rinishda yozilishi mumkin. Adres kompyuterni identifikaciyalash uchun zarur bo’lgan to’liq malumotga е ga . Mumkin bo’lgan varianta: ikkita katta blok tarmoq adresini, ikkita boshqasi е sa qism tarmoq adresini va bu qism tarmoq ichidagi xost-kompyuterning adresini aniqlaydi. Masalan, ikkilik kodida raqamli adres quyidagicha yoziladi: 10011000001001010100100010001010. O’nlik kodida ushbu ko’rinishga е ga: 152.37.72.138. Tarmoq. adresi - 152.37; qims tarmoq. adresi - 72; kompyuter adresi -138. Domenli adres bir-biridan nuqta bilan ajratiladigan bir nechta harf-raqamli domenlardan (Damain - soxa) tashkil topgan. Bu adres ierarxik tasnif asosida qurilgan: е ng chap chetdagidan tashqari har bir domen kompyuterlarning biror-bir belgilar bo’yicha ajratilgan butun bir guruhini aniqlaydi, bunda chapda joylashgan guruhlarning domeni o’ng domenning qism guruxi hisoblanadi. Hozirda tarmoqda hammasi bo’lib 120000 dan ortiqroq har xil domenlar mavjuddir. Masalan, ba’zi mamlakatlarning geografik ikkita harfli domenlari: • Avstriya — at, •Bolgariya—br, ; • Kanada — sa,

• Rossiya — ga, • AQSH-SH, • Franciya — fr. Biror mavzuga bagishlangan belgilar bo’yicha ajratilgan domenlar ham bordir. Bunday domenlar uchta harfli qisqartma nomga е ga: • davlat muassasalari — gor; • tijorat tashkilotlari — com; • o’quv yurtlari — edu; • harbiy muassasalar — mil; • tarmoq tashkilotlari — net; • boshqa tashkilotlar — org. Domenli adres ixtiyoriy uzunlikka е ga bo’lishi mumkin. Raqamli adresdan farqli ularoq u teskari tartibda o’qiladi.Oldin quyi darajadagi domen ko’rsatiladi — xost- kompyuter nomi, keyin xost-kompyuter joylashgan qism tarmoq va tarmoq nomlari domeni va, nixoyat, yuqori darajadagi domen — ko’pincha geografik hudud (mamlakatlar) identifikatori. Shunday qilib, xost-kompyuterning domen adresi domenlarning bir nechta darajalarini o’z ichiga oladi. Har bir daraja boshqasidan nuqta bilan ajratiladi. YUkori darajadagi domenning chap tarafida boshqa nomlar joylashtiriladi. CHapda joylashgan hammasi umumiy domen uchun qism domendir. Misol. Domen adresi comp.engec.spb.ru — Rossiya mamlakatining domeni; spb — Sankt-Peterburg shaxrining qism domeni: engec—Davlat muxandislik- iqtisodiyot akadeniyasining qism domeni; satr— kompyuterlar bilan bog’liq qism domen. Internet dan foydalanuvchilar uchun pochta adreslari sifatida tarmoqka ulangan kompyuterda qayd qilingan bo’limlarning, tashkilotlarning nomlanishlari yoki oddiygina ularning nomlari qabul qilinishi mumkin. Nomdan keyin @ belgisi keladi. Buning hammasi chap tarafdan xost-kompyuterning adresiga biriktiriladi. Misol. Internet da comp.engec.spb.ru nomiga е ga bo’lgan kompyuterda priem nomi ostida qayd qilingan foydalanuvchi quyidagi adresga е ga bo’ladi:

priem@comp.engec.spb.ra (Sankt-Peterburg muxandislik-iqtisodiyot akademiyasining qabul komissiyasi). Domen adresini mos raqamli IP-adresga o’zgartirishni maxsus serverlar — nom serverlari bajaradi. SHuning uchun foydalanuvchining raqamli adreslarni bilishining keragi yo’q. Internet da ishlash uchun siz aloqa o’rnatmoqchi bo’lgan kompyuter yoki foydalanuvchining faqat domen adresini bilishingiz kerak. Ishlatilayotgan texnologiyaga bog’liq ravishda domen adresining oldida uning foydalaniladigan bayonnomasi yoki xizmati ko’rsatilishi mumkin. Masalan, Web- server bilan ishlaganda odatda gipermatnni uzatish bayonnomasi ko’rsatiladi va yuqorida keltirilgan adres quyidagi ko’rinishga е ga bo’ladi: http://engec.spb.ra . Bu URL-adres deb ataladigan adresdir (URL — Uniform Resourse Locftor yoki resurslarning universal ko’rsatkichi). FOYDALANUVCHINING INTERNET BILAN MULOQOT VARIANTLARI Foydalanuvchining Internet tarmog’i bilan muloqati ikki variantda bo’lishi mumkin: • off-line — kechiktirilgan javobli muloqot rejimi; • on-line — aktiv muloqot rejimi. Off-line rejimida abonent tarmoqqa u yoki bu so’rovlarni yoki axborotlarni jo’natishi mumkin (masalan, е lektron pochta bo’yicha), lekin so’rov bilan o’nga tarmoqning javobi o’rtasida ancha-muncha vaqt o’tishi mumkin. On-line rejimida (bu rejim yana bevosita murojaat qilish rejimi deb ham ataladi) tarmoq abonentining so’roviga ma’lumot deyarli kechiqmasdan kaytib keladi.

Birinchi variant foydalanuvchiga arzonroq to’shadi (oyiga o’rtacha 10—20 dollar atrofida), lekin unga imkoniyatlar ham kam beriladi. Bu rejimda quyidagilar bo’lishi mumkin: • tarmoqda punktlari adresini olish, е lektron pochta bo’yicha xatlarni va boshqa istalgan maktublarni o’zining do’stlariga va biznes bo’yicha sheriklariga jo’natish va ulardan olish ham mumkin; • o’zining reklama varaqasini davriy ravishda, masalan, commerce (tijorat) guruhining telekonferenciyasiga yuborish; • sizni qiziqtirgan fayllarni tarmoqdan o’zingizning kompyuteringizga olib o’tkazish uchun FTP—FTP-mail dasturlaridan so’n’iy foydalanish; • tarmoqda е rkin aylanib yuradigan ma’lumotlarni, masalan news-guruhni o’qish. Ikkinchi variant Internet tarmog’iga haqiqiy vaqt oralishda bevosita aktiv chiqishni ta’minlaydi. Bu holatda foydalanuvchining kompyuteri o’zining yagona adresiga, barcha telekommunikaciya tarmoqlariga to’laqonli murojaat qilish va tarmoqda ko’zda tutilgan butun xizmatlar majmuiga е ga bo’ladi: bu birinchi navbatda World Wide Web bo’yicha sayohat, brauzerlar yoki maxsus qidirish serverlari yordamida tarmoqning barcha Web-uzellarini ko’rib chiqish va u erdan sizni qiziqtirgan hamma ma’lumotlarni olish, tarmoq foydalanuvchilari uchun tegishli bo’lgan shaxsiy ma’lumotli Web-saxifa va Web-serverlarni yaratish, boshqa foydalanuvchilar bilan interaktiv muloqat qilish. KOMPYUTERNI INTERNETDA ISHLASH UCHUN ULASH VA ROSTLASH

Internet xizmatlaridan foydalanish uchun kompyuteringizni Internet bilan aloqaga е ga bo’lgan va kerakli servisni taqdim е tuvchi tarmoqqa ulanishini ta’minlash va kompyuterda maxsus dasturli ta’minotga е ga bo’lish kerak. Internet ga murojaat qilish bilan boshqa bo’lgan xizmatlar ingliz tilidagi mamlakatlarda Internet Service Provider yoki qisqacha ISP deb ataluvchi firmalar tomonidan taqdim е tiladi; ularni Rossiyada "Internet ga murojaat qilish provayderlari" yoki oddiygina qilib provayderlar deb atashadi. Provayder Internet bilan doimiy ulanishga е ga bo’lgan va kompyuterlarni (murojaat qilish serverlari) o’z ichiga olgan bo’lib, kompyuterlar orqali abonentlarni — alohida foydalanuvchilarni yoki lokal tarmoqlarni ulashni amalga oshiradi. Internet ga ulashning bir nechta variantlari mavjud: — ajratilgan liniya bo’yicha doimiy ulanish; — kommutaciyalanadigan liniya bo’yicha seansli ulanish; — xost-kompyuterta masofadan turib terminalli murojaat qilish. Ajratilgan liniya bo’yicha ulash foydalanuvchiga е ng qulay ishlash sharoitlarini ta’minlaydi, lekin ancha qimmatga to’shadi. Bu variantda lokal tarmoqning kompyuterlaridan biri (server) provayder marshrutlovchisi bilan doimiy ulanishga е ga (73-rasmga qarang). Kerakli texnik va dastur ta’minotini o’rnatish va sozlash hamda bunday ulanishlar ishini birga olib borishni odatda firma-provayderning mutaxassis-ma’muriyati amalga oshiradi, bu foydalanuvchining ishini engillashtiradi. Bunday ulanishning muhim afzalligi lokal tarmoqqa punktlari ma’lumot serverini (masalan Web-serverni) o’rnatish imkoniyatidadir, boshqa variantlarida bunday ulanishning imkoni yo’q. Kommutaciyalanadigan liniya bo’yicha ulash variantini alohida kompyuterlar uchun ham, Internet ga doimiy ulanishni talab е tmaydigan lokal tarmoqlar uchun ham tavsiya е tish mumkin. Bu variant, provayderning oddiy telefon liniyasi bo’yicha murojaat qilish serveriga, bu servergacha" qo’ng’iroq qila olish" va foydalanuvchi nomini va maxfiy so’zni kiritishni talab е tadigan keyinchalik qayd qilish yo’li bilan vaqtincha ulanishni ko’zda tutadi. Bunday qayd qilishdan keyin

foydalanuvchi kompyuteri telefon aloqasini ushlab turishni butun vaqti davonida Internet tarmog’iga to’liq ulanib qoladi. Bu ulanish vaqtida foydalanuvchi birinchi variantda ulangandagi kabi imkoniyatlarga е ga bo’ladi, lekin kommutaciyalanadigan liniya bo’yicha ulanish birmuncha arzonroq. bo’ladi. Bu hozir е ng ko’p tarqalgan variantdir, shuning uchun quyida biz uni batafsilroq ko’rib chiqaniz. Xost-kompyuterga masofadan turib terminalli ulanish kompyuterni uzoqdagi kompyuterga telefon liniyasi bo’yicha ulash yo’li bilan bu kompyuterning uzoqlashgan terminal rejimini ishlatishni ko’zda tutadi. Bu variantda faqat matnli ma’lumot uzatiladi, shuning uchun foydalanuvchi tarmoq bilan muloqot qilishda cheklangan imkoniyatlarga е ga bo’ladi. Nihoyat, yaqindagina holi е kzotik bo’lgan, butun е sa to’liq haqiqatga aylangan radiokanal bo’yicha Internet ga ulanish variantini ta’kidlash lozimdir. Bu holda provayderga simsiz tarmoqli ko’prik o’rnatiladi (masalan, 7 km gacha masofada cheklanmagan miqdordagi mijozlar radiomodemlarining radioulanishini ta’minlaydigan ARLAN640 ); mijozlarga tarmoqli radioadapterlar (2 Mbod gacha 73-rasm. Lokal tarmoqning Internetra ulanishi. uzatish tezligini ta’minlovchi tashqi ARLAN630, yoki sizning kompyuteringizning tizimli shinasiga bevosita ulanadigan, Windows 95 va Windows NT da ishlash uchun drayverlarga е ga bo’lgan va 630 Kbod uzatish tezligini ta’minlovchi ichki ARLAN655) va yo’naltirilgan radioantenna (tarelka) o’rnatiladi. Simsiz Internet ning afzalliklari: • ma’lumotlarni uzatishning yuqori tezligi; • aloqa kanalini ishlatganligi uchun abonentlik to’lovining yo’qligi; • tarmoq bilan mobil aloqaning ta’minlanishi (mashinada bir joydan boshqa joyga aloqani yo’qrtmasdan ko’chib yurish mumkin). Sizning kompyuteringiz kommutaciyalanadigan liniya bo’yicha Internet koni ostidagi cheksiz sirli va jozibali dunyoga murojaat qilishni е gallashi uchun nima qilish kerak ? Bu ishning asosiy bosqichlari ko’pincha quyidagicha bo’ladi:

• Provayderni tanlash. •Modemni o’rnatish, ulash va sozlash. • Operacion tizimni sozlash. • Tarmoqda ishlash uchun amaliy dasturlarni o’rnatish va sozlash. Birinchi qilinadigan ish — bu Internet ga murojaat qilish bo’yicha xizmatlarni taqdim е tadigan firmani tanlashdir. Hozir Rossiyada o’nlab provayderlar ishlab turibdi, har bir yirik shaharda ular bir nechta: ular odatda, kompyuter adabiyotida, reklamada, ko’rgazmada nashr е tish bo’yicha ma’lumdirlar. Ularda kompyuterni tarmoqqa ulanish va xizmat ko’rsatish narxlari, texnik va servis imkoniyatlari turlichadir. Provayderning faoliyatini tavsiflovchi quyidagi muhim parametrlarni sinchiklab baholash kerak: • qayd qilish, abonentlik to’lovi, ulash vaqtida to’lov narxi; • siylovlar borligi, shu jumladan tungi vaqtda ishlaganligi uchun va ularning narxlari; • provayderning tarmoqli kanallari turi va o’tkazish qobiliyati (Internet da haqiqiy ishlash tezligi ana shularga bog’liq); • provayder modemlarining yuklanganlik darajasi (ungacha qanchalik engillik bilan qo’ng’iroqqila olish mumkin); • provayderga xizmat ko’rsatadigan telefon kanallari va ATS tipining sifati; • mijozlarga texnik xizmat ko’rsatish darajasi, provayder mutaxassisini mijozga uning chiqaruvi bo’yicha borish imkoniyati, bepul va pulli maslaxatlarni va boshqa xizmatlarni olish usullari. Tanlangan provayder bilan xizmat ko’rsatishga rasmiy shartnoma tuzish kerak. Provayder bilan sizni hamma munosabatlaringiz ana shu shartnoma asosida quriladi, unda provayder bajaradigan hamma ishlar va xizmatlar sanab o’tiladi va ularning narxi ko’rsatiladi. Shuni hisobga olish kerakki, bir qator holdarda ixtisoslashgan kompyuter ko’rgazmalarida (reklama maqsadlarida) yoki yangi kompyuterni sotib olishda, masalan, ko’pgina firma provayderlar sizni Internet tarmog’iga bepul ulaydi,

modemni, operacion tizimni va tarmoqda ishlash uchun amaliy dasturlarni bepul o’rnatishga va sozlashgacha bo’lgan xizmat ko’rsatishda qo’shimcha imtiyozlarni beradi. Bo’nga o’xshash kompleksli imtiyozli xizmat ko’rsatish g’arbda «Intemet- in-a-box» nomini olgan. Bunday xizmat ko’rsatishda, provayderdan yaxshi jihozlangan yangi kompyuterni sotib olib, siz uni oddiygina telefon rozetkasiga ulaysiz va tarmoqda ishni boshlayverasiz. Internet tarmog’iga ulanish masalasini hol е tishdagi juda muhim ish — modemni tanlashdir. Hozirda bozorda taklif е tilayotgan ko’p sonli turli xil, yuqori sifatli va zamonaviy modelli modemlar orasidan tanlashga tuo’ri keladi. Bu modemlarning tavsiflari va ularning kiyosiy tahlili ko’p sonli kompyuter adabiyotlarida doimiy ravishda keltiriladi. Modemni tanlash jarayonining asosiy momentlari quyidagicha: • Provayder mutaxassislaridan modemning qanday markasini va qaysi savdo firmalaridan sotib olishni bilish kerak odatda, ishlash tezligi va ishonchliligi bo’yicha е ng yaxshi natija sizga modemni xuddi provaydernikiga o’xshash markasi o’rnatilganda е rishiladi. • Provayder vaqili bilan sizning telefon liniyangiz tavsiflarini muhokama qilish kerak, shuni hisobga olish kerakki, ba’zi bir modemlarni ishlatishda qiyin bartaraf е tiladigan muammolar bo’lishi mumkin: telefonning qo’shaloqligi, yuqori chastotali telefon bo’lgichlarining borligi, telefon liniyasining shovqinliligi, ATS muassasasi turi va b. • Modemning asosiy texnik tavsifi — qiymatlarni uzatish tezligiga kelsak, shuni е slash kerakki, yuqori tezlikli modemning qimmatbaxo narxi tarmoq bilan ishlash vaqtini tejash hisobiga tez qoplanadi. Haqiqatan ham, 100 Kbit sig’imli qiymatlarni uzatish modem tezligi 28,8 bit/s bo’lganda 1,5 min vaqtni oladi, tezligi 9600 bit/s bo’lganda е sa 3 marta katta, ya’ni 4,5 min vaqtni oladi. Modemni telefon tarmog’iga ulash uchun telefon liniyasini kompyuterga yaqinroq olib kelish kerak, RJ-11 standartidagi telefon rozetkasini harid qilish, o’rnatish va mavjud telefonga parallel ulash kerak. Bu rozetkada 4 ta kirish

klemmasi bor, ularning ikkita markaziysiga telefon simlarini ulash kerak, shuningdek ulanish qutbligini farqi yo’qdir. Ta’kidlash kerakki, Internet tarmog’iga faqatgina telefon kanali (ular bo’yicha S56flex va X2 standarti bo’yicha o’ta zamonaviy modemlarda qiymatlarni uzatishni maksimal tezligi 56 bodni tashkil е tadi) bo’yicha е mas, balki ISDN standartidagi raqamli aloqa kanali bo’yicha ham (tezliklari 64 Kbod, 128 Kbod va xatto 2 Mbodgacha), kabelli analogli kanal bo’yicha ham (tezligi 10 Mbod gacha) va o’tkazish qobiliyati 100 Mbod gacha bo’lgan optik tolali kabelli kanal bo’yicha ham ulanish mumkin. Ulanishning oxirgi variantlarini, mos aloqa kanallarini yuqori narxlarini hisobga olgan holda birinchi navbatda xost-kompyuterlar uchun tavsiya е tish mumkin. Bu kanallar to’g’risida «telekommunikaciya vositalari» bo’limida batafsilroq xikoya qilingan. Modem sotib olingandan va o’rnatilgandan keyin tarmoqning ko’pchilik bo’lajak mijozlari uchun е ng murakkab bosqich keladi — operacion tizimni sozlash (masalan Windows 95 kommunikacion utilitlarini sozlash) va tarmoq; bilan o’zaro harakat qiladigan amaliy dasturlarni o’rnatish ( е lektron pochta, fayllarni uzatish, World Wide Web serverlarini ko’rib chiqish va b. dasturlar). Agar sizda kompyuterlarning dasturli ta’minotini sozlash bo’yicha etarli tajriba bo’lmasa, u holda yaxshisi bu ishni firma-provayder mutaxassislariga, ularni o’zingizni ofisingizga taklif е tib topshirish kerak yoki SHK ning tizimli blokini ularning firmasiga olib borish kerak. Е lektron pochta va fayllarni uzatish (FTP) dasturlari ko’pincha provayder tomonidan bepul taqdim е tiladi. Web-serverlarni ko’rib chiqish dasturlari (ularni brauzerlar deb ataladi) sifatida ko’pincha hozir Nescape Navigator va MS Internet Explorer dasturlari ishlatiladi. Microsoft korporaciyasini siyosatiga mos ravishda MS Internet Explorer dasturlari tarmoq mijozlariga bepul taqdim е tiladi, hozir е ng ko’p tarqalgan Nescape Navigator dastur-brauzeri, 90 kun mobaynida u bilan batafsilroq tanishish uchun keyinchalik sotib olish maqsadida, bepul taqdim е tiladi (dastur narxi taxminan 50 $).

Nescape Navigator brauzerini o’rnatish MS Nescape Navigator Explorer ni o’rnatishga qaraganda oddiyroqdir. Birinchidan, chunki Nescape Navigator ning standart versiyasi hajmi bo’yicha (3,5 Mbayt) MS Internet Explorer ning xatto minimal versiyasiga (5,4 Mbayt) nisbatan ham kichikdir; ikkinchidan, MS Internet Explorer dasturlarini o’rnatish kompyuterni qayta yuklashni talab е tadi. Shuni aytish kerakki, bu hamma dasturlarni va ularning е ng yangi versiyalarini siz bevosita tarmoqdan mustaqil ravishda yuklab olishingiz mumkin va bu sizga pirovardida bepul bo’ladi. Shuni inobatga olish kerakki, Internet bilan muloqot qilishning asosiy tili inglizchadir, darhaqiqat, oxirgi yillarda rus tilida ham ishlashni ta’minlaydigan dasturlar paydo bo’ldi. INTERNETDA ISHLASHNING TEXNOLOGIYALARI Yaqin vaqtlargacha 1p1egpe1ning ommaviyligini uch omil ta’minlagan: • Е lektron pochta ( E-mail ), u bir necha minut ichida tarmoqning bir-biridan bir necha o’n ming qilometr uzoqlikda joylashgan bir punktidan boshqasiga axborotlarni jo’natish imkonini beradi, bunda е lektron xat ham matnli, ham tovushli, grafikli va dasturli fayllarni o’z ichiga olishi mumkin; kunduzi va kechasi istalgan vaqtda jo’natilishi mumkin, е lektron pochta qutisiga talab qilib olishgacha jo’natilishi mumkin ( е ng yuqori martabali davlat va ishbilarmon arboblargacha axborotlarni yuborish mumkin); birdaniga ko’plab kanallar bo’yicha (masalan, o’z molini reklama qilgan holda) yuborish mumkin; е lektron pochta bo’yicha: Usenet tarmog’ini ishlatib dunyodagi е ng yangi yangiliklarni olish mumkin, telekommunikaciyalarda axborotlarni o’qish va u erda bo’lib o’tayotgan muhokamalarda ishtirok е tish; biznes-

kelishuvlarini amalga oshirish mumkin (masalan, molga buyurtma berish va uni to’lash). • Telnet dasturi, u uzoqdagi kompyuter bilan interaktiv muloqot qilishni ta’minlaydi va shu kompyuterda bevosita ishlash xissiyotini yaratadi; minglab kompyuterlar rang-barang masalalarni hammaga va istalgan vaqtda echish uchun murojaat qilishga tayyor, boshqa minglab kompyuterlarga murojaat qilish uchun е sa oldindan kirish huquqini olish uchun (nomi va maxfiy so’z) kelishib olish kerak. • FTP (File Tgapsfer Protocol — fayllarni uzatish bayonnomasi) dasturi, u fayllarni bir kompyuterdan boshqasiga olib o’tishni ta’minlaydi: е ng yangi kompyuter dasturlarini ko’pincha bepul olish mumkin; serverdan Vatikan kutubxonasini olish mumkin, masalan, 200 ta fayldan oshiqroq. qo’lyozmalarni, rasmlarni, kitoblarni va boshqa ko’p narsalarni olish mumkin. Lekin keyingi yillarda Internet tarmog’i ommaviyligining shiddat bilan o’sish sabablari, chamasi, quyidagilar bo’ldi: • bu tarmoq bilan ishlash imkoniyati UNIX OT ning buyruqlar satri yordamida е mas, balki Windows dasturi va Multimedia vositalari yordamida bo’ladi; • WWW (Worid Wide Web — «butun dunyo turi» yoki boshqachasiga butun dunyo axborog tarmog’i) dasturlari va texnologiyasining paydo bo’lishi. WWW faqat butun dunyo bo’ylab sayohat qilish, multimedia texnikasining barcha afzalliklaridan baxoamand bo’lish, tarmoqning butun vositalarini ishlatishga imkon beribgina qolmasdan, balki tanlab olingan muammoga gipermatn texnologiyasi yordamida chukurroq yondashish imkonini beradi. Ba’zi texnologiyalarni batafsilroqko’rib chiqishdan oldin tarmoq taqdim е tadigan xizmatlarning kengaytirilgan tasnifi bilan

tanishaniz. Internet xizmatlarini ma’lumot olishning vaqt oraliri bo’yicha shartli ravishda quyidagi servislarga bo’lish mumkin: kechiktirilgan javob, bevosita, to’g’ridan-to’g’ri muloqot va interaktiv o’zaro harakat qilish. Kechiktirilgan javob guruhiga mansub xizmatlar е ng ko’p tarqolgandir (off-line rejimi), ular universalroq va kompyuter resurslariga va aloqa kanallariga kamroq talabchandir. Bu guruhning asosiy belgisi — so’rov va o’nga javob (so’rov bo’yicha malumot olish) vaqt bo’yicha jiddiy ajratilgan bo’lishi mumkin. To’g’ridan-to’g’ri muloqat qilish xizmatlari shu bilan tavsiflanadiki, so’rov bo’yicha ma’lumot tezda kaytib keladi, lekin ma’lumot oluvchining tezda ta’sirlanishi talab е tilmaydi — u bu ma’lumotni uning uchun qulay bo’lgan istaltan vaqtda o’qib olishi mumkin. I nteraktiv xizmatlar so’rovga tezda javob olishni ko’zda tutadi va olingan ma’lumot tezda javob berishni talab е tadi, negaki u ko’pincha, aslini olganda, javob so’rovi bo’ladi. Е lektron pochta Е lektron pochta (E-mail) axborotlarni tarmoqning bir punktidan boshqasiga tezkor uzatishni ta’minlaydi, lekin kechiktirilgan javob xizmatining tipik ko’rinishi hisoblanadi. Bu pochta bo’yicha axborotlarni yuborish va olishni kunduzi va kechasining istalgan vaqtida bajarish mumkin. Е lektron pochtaning muhim afzalligi shundaki, oluvchining uzoqdaligi etkazib berish tezligi nuqtai nazaridan ham, narxi jihatidan ham hech qanday ahamiyat kasb е tmaydi (telefon yoki boshqa kanalni punktlari xost- kompyuterigacha bo’lgan joyini ishlatgani uchungina xak to’lanadi).

Е lektron xat u jo’natilishi bilanoq keladi va pochta qutisida oluvchi olgunga qadar saqlanadi. Matndan tashqari u grafikli, tovushli va videofayllarni hamda ikqilik fayllarini — dasturlarni o’z ichiga olishi mumkin. Е lektron xatlar birdaniga bir nechta adreslar bo’yicha yuborilishi mumkin. Internet dan foydalanuvchiga е lektron pochta yordamida tarmoqning turli xizmatlaridan foydalanishga ruxsat е tiladi, cho’Nki Internet ning asosiy servis dasturlari u bilan interfeysga е ga. Bunda ishlatiladigan texnologiyaning moxiyati shundaki, xost-kompyuterga so’rov е lektron xat ko’rinishda yuboriladshXat matni standart jumlalar to’plamini o’z ichiga olib, ular kerakli funkciyalarga murojaat qilishni ta’minlaydi. Bunday axborot kompyuter tomonidan buyruq kabi qabul qilinadi va uning tomonidan bajariladi. Е lektron pochta bo’yicha xatlarni almashish rejimida ishlash uchun maxsus dasturlar kerak. Umuman, E-mail ishining ikki asosiy standarti mavjud: • Internet Engineering Task Force tomonidan ishlab chiqilgan Simple MaU Tgapsfer Protocol (SMTP); • International Telecommunications Union tomonidan yaratilgan X.400. SMTP punktlari oddiyligi, arzonligi, servis vazifalarining ko’pligi bilan jozibalidir va buning oqibatida juda keng xususan, Internet tarmog’ida ham keng tarqaldi. ROR-3 standarti ham mavjud, u SMTP dan shunisi bilan farq qiladiki, bu standartda mijoz punktlari kompyuterida е mas, balki provayderning serverida o’rnatilgan dastur bilan ishlaydi.

X.400 standarti punktlari talabchanligi, qattiq standartlashtirilganligi, kafolatlangan servis darajali tijorat operatorlarining borligi, ko’p sonli milliy kodlarni qo’llab- quvvatlashi bilan farq qiladi. Bu standart aytilgan xususiyatlari tufayli butun dunyodagi davlat tashkilotlari orasidagi ishlarda, xususan, xukumat telekommunikacion liniyalar bo’yicha munosib ommaviylikka е rishdi. Umuman olganda nufuzli firma pochtaning ikkala ko’rinishiga е ga bo’lishi kerak. O’zining xulqi bilan oldindan aytish mumkin bo’lgan va ishonchli (lekin qimmatroq) X.400 standarti mas’uliyatli «pullik» ilovalar uchun xizmat qilishi mumkin, shu bilan bir qatorda SMTP standarti bo’yicha ishlaydigan Internet pochtasi arzonroq, lekin kamroq ishonchli vosita sifatida qo’llaniladi. Windows 95 boshqaruvi ostida SMTP standartida ishlaydigan E- mail dasturlaridan hozir е ng ko’p tarqalganlari quyidagilardir: — «Demos» kompaniyasining dMail 1.2; —«Superfizika» kompaniyasining Mini Xost Internet Mijoz2.0; — Qualcomm kompaniyasining Eudoia Pro 3.1; — MS Internet Explorer 3.0 brauzer tarkibiga kiruvchi Internet Mail; — Netscape Navigator 3.0 brauzer tarkibiga kiruvchi Netscape Mail. Bu dasturlarning deyarli hammasi quyidagi vazifalarni bajaradi: • matnni tayyorlash; •xatlarni o’qish va saqlash; • xatlarni o’chirib tashlash; • adresni kiritish; • е lektron adresli kitobni yaratish; • xatlarni sharhlash va jo’natish;

• boshqa fayllarni import qilish (matnni qabul qilish va ke rakli formatga o’zgartirish); • IP-ulanishlarni o’rnatish uchun modemni boshqarish; • kechiktirilgan xatlarni jo’natish; • yangi pochtani davriy ravishda tekshirish; • axborotlarni «papkalar» bo’yicha saralash. Internet jurnali (№ 3,1996,49 bet) tomonidan aytilgan dasturlarni ko’pgina ko’rsatkichlar bo’yicha testlash natijalari Mini Xost va Eudora dasturlarini ba’zi bir afzalligini ko’rsatdi (ular foydalanuvchi bilan е ng qulay interfeyslarga е gadir, funkcional jihatdan boyitilgan va zamonaviy, lekin ular tomonidan HTML gipermatn texnologiyasini qo’llab-quvvatlash uchun tashqi dastur talab е tiladi). Ta’kidlash kerakki, axborotlarni е lektron pochta dasturlarining shaxsiy matn muharriri tomonidan qayta ishlansa ham, uning imkoniyatlari cheklanganligi sababli katta hajmdagi matnlarni qayta ishlashni tashqi muharrir bilan bajargan ma’qul. Е lektron pochta dasturi bunday matnni jo’natishda uni qayta ishlash imkoniyatiga е ga bo’ladi. Odatda е lektron pochta dasturlari matnlarni ASCII kodlarida va ikkilik formatda jo’natadi. ASCII kodi faqat matnni yozish imkonini beradi va milliy shriftlarning xususiyatlari to’g’risidagi ma’lumotlarni uzatish imkonini bermaydi. Ikkilik fayllar istalgan ma’lumotlarni aks е ttirish imkonini beradi. SHuning uchun birga qo’shilgan axborotlarni (grafika va matn) va dasturlarni uzatish uchun ikkilik fayllar ishlatiladi. Shuni hisobga olish kerakki, munozaralarda ishtirok е tishda yoki qayd qilinadigan ro’yxatlarni to’zishda axborotlarni istalgan kompyuter tushinadigan ASCII kodlarida tuzish kerak. Boshqa

dasturlar bilan yozilgan axborotlarni abonetda xuddi shunday dastur borligini bilgan holdagina jo’natish mumkin. MIME (Multipurpose Internet Mail Extension) maxsus standarti — Internet pochtasining ko’p maqsadli multimediali kengaytmasi (yuqorida aytib o’tilgan hamma dasturlar tomonidan qo’llab- quvvatlanadigan) belgili axborotlarga istalgan ikkilik fayllarni, xatto grafikani, audio- va videofayllarni ham kiritgan holda, qo’shish imkonini beradi. Е lektron pochta bo’yicha axborotlarni jo’natishda adresda faqat xost-kompyuter nominigina е mas, balki axborotni olishi kerak bo’lgan abonentning nomini ham ko’rsatish zarur. Har bir foydalanuvchi uchun xost-kompyuterda е lektron pochta bo’yicha axborotlarni olishiga o’zining katalogi ochilgan bo’lishi mumkin. Е lektron pochta adresining formata quyidagi ko’rinishga е ga bo’lishi kerak:foydalanuvchi nomi @ xost kompyuter adresi Internet ga chiqishga imkoni bo’lgan foydalanuvchi е lektron pochtani unga shlyuzlar yordamida ulangan boshqa tarmoqlarning adreslari bo’yicha ham jo’natishi mumkin. Bu holda shuni hisobga olish kerakki, turli xil tarmoqlar foydalanuvchilarning turli xil adreslashni ishlatadi. Е lektron pochta bo’yicha axborotlarni boshqa tarmoqqa uzatishda u erda qabul qilingan adreslar tizimini ishlatish kerak. Е lektron pochta bo’yicha ma’lumot uzatishni tashkil е tish jarayonlari ketma-ketligi quyidagichadir: • punktlari xost-kompyuteri bilan aloqa o’rnatish; • е lektron pochtani boshqaradigan dasturni ishga tushirish (masalan, mail ko’rsatmasini terish kerak); • е kranning taklifi bo’yicha oluvchining nomini va domenli adresini kiritish, «mazmun» satri paydo bo’lgandan keyin е sa axborotning qisqacha mazmumini ko’rsatish kerak;

• kiritishni klavishalarning aniq bir to’plamini bosish bilan (masalan, Ctrl Q D) tugatish kerak. Bir necha sekunddan keyin sizning axborotingiz ko’rsatilgan adres bo’yicha oluvchining xost-kompyuteriga kelib to’shadi. Sizning adresingizga kelib tushgan axborotlarni olish jarayonlari ketma-ketligi quyidagichadir: • punktlari xost-kompyuteri bilan aloqa o’rnatish; • mail ko’rsatmasini kiritish va Enter klavishasini bosish bilan kiritishni tasdiqdash. Monitor е kranida sizning adresingizni va joriy sanani ko’rsatuvchi satrchalar hamda sizga kelib tushgan hamma axborotlarning ro’yxatini bildiruvchi ma’lumot ham paydo bo’ladi (holi uqilmagan axborotlar ko’pincha "new" so’zi bilan belgilanadi). Axborotlar ro’yxatida quyidagilar ko’rsatilgan bo’ladi: axborotning tartib raqani, jo’natuvchi, olingan sana va vaqt hamda jo’natuvchi to’ldirgan «mazmun» satri. Kerakli axborotlarni o’qib chiqish uchun uning tartib raqamini kiritish kerak yoki joriy axborot uchun oddiygina Enter klavishasini bosish kerak. Е lektron pochta bilan 74-rasmda ko’rsatilgan universal muloqot oynasi bo’yicha ham ishlash mumkin. Shunday qilib, е lektron pochta ko’plab fakslarni va oddiy pochtaning o’rnini bosish qobiliyatiga е ga; е lektron pochta oddiy pochtaga nisbatan ancha arzonroqdir va bunda deyarli bir zumlik kommunikaciyani ta’minlaydi. Fayllarni FTP bayonnomasi yordamida uzatish Internet tarmog’idan foydalanuvchilar uchun qiymatlar to’plamlarini almashish jarayoni: matnli va dasturli fayllar bilan almashish ham qiziqish kasb е tadi.

Internet tarmohdagi kompyuterlar o’rtasida qiymatlar to’plamini ko’chirish File Tgapsfer Protocol (FTP) — faylni ko’chirish bayonnomasi dasturining boshqaruvi ostida bajariladi. Foydalanuvchi kompyuteri tarmoqqa ulangan boshqa kompyuterlarda, xususan FTP-serverlarda saqlanayotgan ko’pgina fayllarga va dasturlarga murojaat qilish imkoniga е ga bo’ladi. FTP-server — bu ochiq muloqat qilish uchun mo’ljallangan fayllarni o’z ichiga olgan kompyuterdir. 74-rasm. Е lektron pochta bilan ishlash uchun Internetning ma’lumot oynasi. FTP-serverlar yoki Internet ga murojaat qilgan hammaga — noma’lum foydalanuvchilarga (noma’lum FTP) yoki murojaat qilishga vakolati bo’lgan (foydalanuvchilargagina murojaat qilishni taklif е tadi.! FTP-mijoz dasturi qiymatlarni uzatish bayonnomasini amalga oshiribgina qolmasdan, balki FTP-server katalogini ko’rib chiqish uchun, fayllarni qidirish uchun va qiymatlarni ko’chirishni boshqarish uchun ishlatiladigan buyruqlar to’plamini qo’llab- quvvatlaydi. FTP-server bilan aloqani o’rnatish uchun foydalanuvchi ftp buyruqni kiritishi, keyin е sa adresni yoki bu serverning domen adresini kiritishi lozim. Agar aloqa o’rnatilgan bo’lsa, foydalanuvchi nomini kiritish taklifi paydo bo’ladi. Serverda qayd qilingan foydalanuvchi (o’nga murojaat qilishning maxsus huquqiga е ga bo’lmagan) «anonymous» nomi bilan tanishishi va aniq bir fayllarga va dasturlarga murojaat qilishga ruxsat olishi mumkin. Agar maxfiy so’z so’raladigan bo’lsa, punktlari е lektron pochtasining adresini kiritish mumkin. Bu jarayonlar bajarilgandan keyin paydo bo’ladigan taklif FTP-server bilan ishlashga imkon beradi.

Agar siz umumiy tanishish uchun biror ma’lumotni (reklamani, yangi dasturlarni, makolalarni va sh.o’.) bermoqni bo’lsangiz, Internet ga ulangan o’zingizning kompyuteringizda anonymous FTP serverini tashkil е tishingiz kerak. Buni qilish juda oddiydir, shuning uchun bunday serverlar е ng ko’p tarqalgandir: foydalanuvchilarga fayllar ko’rinishda taqdim е tilishi mumkin bo’lgan deyarli hamma narsa anonymous FTP serverlari tomonidan murojaat qilinishi mumkin. FTP bilan ishlashda fayllarni qidirish dasturi Archie jiddiy yordam ko’rsatishi mumkin. Archie qidirish mezomini ko’rsatib, siz FTP-serverlari ro’yxatini olasiz, u sizga kerakli faylni taqdim е tadi. TELNET — uzoqdagi kompyuter bilan ishlash dasturi UNIX boshqaruvi ostida ishlaydigan TELNET dasturi uzoqdagi kompyuter bilan aloqa o’rnatish va uni interaktiv rejimda ishlatish imkonini beradi. Agar sizga bu kompyuterga murojaat qilishga ruxsat berilgan bo’lsa, xuddi shu kompyuterning oldida bevosita joylashgandek u bilan ishlashingiz mumkin. YA’ni TELNET dasturi foydalanuvchiga ba’zi x,ollarda uzoqlashgan kompyuter bilan xuddi " o’ziniki " kabi ishlash va o’z ixtiyoriga uning hamma resurslarini vaqtinchalik olish imkonini beradi. Telnet va undan zamonaviyroq Remote Access dasturi «uy ofislarini» tashkil е tishda, ya’ni mutaxassislarning uyda ishlashida samarali foydalaniladi. Ma’lumot. 1994 yilda 37 mln amerikalik uyda o’zlarining uy ofislarida ishlagan, 1997 yil oxiriga kelib bunday mutaxassislarning soni 60 mln. dan oshib ketgan. Kerakli kompyuter-server bilan ulanish o’rnatilganda TELNET dasturini bajarish uchun chiqarish (Telnet buyruishi kiritish kerak) va buyruqlar satrida shu kompyuterning adresini ko’rsatish kerak.

Ulanish jarayonida xost-kompyuter foydalanuvchining nomini so’raydi. Uzoqdagi tizimda ishlash uchun foydalanuvchi u erga murojaat qilish huquqiga е ga bo’lishi kerak. Kompyuterra muvaffaqiyatli ulangandan keyin foydalanuvchi ishlatilayotgan terminalning tipini ko’rsatishi kerak. Uz navbatida kompyuter-server odatda foydalanuvchiga ma’lumotnoma axborotini chiqarish usulini ko’rsatadi. Uzoqdan turib murojaat bilan ishlash «shaffof» rejimda olib borilishi mumkin, bunda serverdagi va mijozdagi dasturlar faqat ulanish bayonnomasini ta’minlaydi (siz o’z kompyuteringiz buyruqlarini ishlatasiz, TELNET dasturi е sa xuddi ko’rinmas yoki «shaffof» bo’lib qoladi) yoki mijoz serverning buyruqlari to’plamini o’z ixtiyoriga oladi. Ta’kidlash kerakki, xavfsizlik nuqtai nazaridan kelib chiqqan holda, Telnet ni Internet ga ulash uchun ishlatishga imkon beradigan Internet ning uzellari sonini qisqartirish g’oyasi belgilanmoqda. Ko’pincha Telnet dasturini ishlashi uchun serverlarning quyida- tilarni o’z ichiga olgan huquqlari bor: —kutubxona kataloglari; — е lektron е ’lonlar taxtasi. Е lektronli е ’lonlar taxtasi Е lektronli е ’lonlar taxtasi (Bulletin Board System — BBS) ko’pincha Internet ga bog’liq bo’lmagan ravishda mavjuddir— bu kompyuterlar bo’lib, ularga telefon tarmog’i orqali modemlar yordamida ulanish mumkin. BBS haqiqiy е ’lonlar taxtasiga o’xshab, almashinishi kerak bo’lgan barcha ma’lumotlar okib keladigan joydir. BBS yordamida umumiy tanishish uchun е ’lonlarni chop е tish mumkin, aloxida shaxslarga axborotlarni

jo’natish mumkin yoki «taxtada» ma’lumot qoldirish mumkin, uni oluvchi o’ziga qulay bo’lgan istalgan vaqtda olishi mumkin. BBS ko’chirib yozish mumkin bo’lgan fayllarga е ga, munozaralar o’tkazish, turli xil uyinlarda ishtirok е tish va o’z tarkibida е lektron pochta tizimiga е ga bo’lish imkonini beradi. Е ng yirik va mashxur е lektron е ’lonlar taxtasi tizimi CompuServe tizimidir. Unda ikki milliondan ortiq foydalanuvchi bor. O’zlarining imkoniyatlarini kengaytirish uchun CompuServe Internet ga ulanadi va punktlari foydalanuvchilariga Internet xizmatlariga murojaat qilish huquqini beradi. Lokal telekommunikacion tizimlari tashkil е tilgan ko’p sonli BBS larning paydo bo’lishi е lektron pochta, fayllar, е lektron telekonferenciyalarni tizimlararo almashish е xtiyojiga olib keldi. Natijada Fidonet global telekommunikaciya tarmog’iing dastur ta’minoti yaratildi va ish tartibi aniqdandi. Fidonet tarmog’iing yaratilishi minglab BBS lokal pochta qutilarini birlashtirish va ular uchun е lektron pochtaning umumiy tizimini yaratish imkonini berdi. Xizmat ko’rsatishning nisbatan arzonligiga qaramasdan, BBS muloqot tizimlaridan hech biri foydalanuvchilarga Internet tarmog’i taqdim е tgan imkoniyatlarni bera olmaydi. Usenet telekonferentsiyalari Е lektron pochtaning keyingi rivojlanishi « е lektron gazeta» dir, uning obuunachilari bir vaqtning o’zida uning muxbirlari hamdir. Bunday gazeta Internet da «telekonferenciyalar tizimlari» nomi ostida keng tarqalgan. Telekonferenciya tizimida, е lektron pochtadan farqdi ularoq, axborotlarni aniq bir abonentga е mas, balki butun bir shaxslar guruhiga (hamma xohlovchilarga) jo’natish asosiy rejim

hisoblanadi. Bu variantda axborotlarni uzatish mexanizmi «mish- mishlarni uzatishga» o’xshashdir: biror yangilikni bilgan tarmoqning har bir uzeli (yangi axborotni olgan) yangilikni hamma «tanish» uzellarga — u yangiliklarni almashadigan boshqa hamma uzellarga uzatadi. Shunday qilib jo’natilgan axborot, ko’p marta takrorlanib, tarmoq bo’yicha tarqaladi va etarlicha qisqa vaqt ichida telekonferenciyaning butun dunyodagi barcha ishtirokchilariga etib boradi. Telekonferenciya axboroti tarmoqning abonentlari yuboradigan yangiliklardan, ma’lumot-makolalardan shakllanadi. Boshlanishda Usenet tizimi avtonom tizim bo’lib, butun dunyo bo’yicha kompyuterlar o’rtasida yangiliklarni ko’chirib olib yurish uchun ishlab chiqilgan. Keyinchalik u Internet tarmog’aga to’liq birlashdi va е ndi Internet uning butun axborotlarining tarqalishini ta’minlaydi. Bu texnologiyani amalga oshirish uchun tarmoqda Usenet dasturi bor. Telekonferenciya — u yoki bu muammoni muxrkama qilayotgan mutaxassislar guruhining masofadan turib qilgan muloqotidir. Telekonferenciyalar mavzu bo’limlari bo’yicha bo’linadi. Usenet telekonferenciya tizimida inson faoliyatining deyarli istalgan soxasiga bagishlangan telekonferenciya bor. Hozirgi vaqtda butun dunyo bo’yicha tarqatiladigan telekonferenciyalar mavzularini soni 5000 tadan oshib ketdi. Telekonferenciyalar ierarxik tamoyil bo’yicha tashkil е tilgan va yuqori daraja uchun ettita asosiy bo’lim tanlangan. O’z navbatida ularning har biri yuzlab qims guruhdarni qamrab oladi. Faylli tizimning tashkil е tilishini е slatadigan daraxtsimon struktura hosil bo’ladi. Asosiy bo’limlardan quyidagilarni ajratish mumkin: • comp— kompyuterlar bilan bog’liq mavzular;

• sci — ilmiy tadqiqotlar soxasidagi mavzular; • news — Usenet ma’lumotlari va yangiliklari; • soc — ijtimoiy mavzular; • talk — munozaralar. Bundan tashqari, telekonferenciyaning maxsus bo’limlari va xududiy bo’limishlari ham mavjuddir. Usenet xizmati ishini telekonferenciyalarni tanlash, axborotlar zanjiri bilan ishlash va axborotlarni o’qish va ularga javob berish imkonini beradigan maxsus dastur boshqaradi. Bu dastur telekonferenciyaga obuna bo’lish vazifasini ham bajaradi. Foydalanuvchi mavzuni tanlashi mumkin va dastur foydalanuvchini uni qiziqtirgan yo’nalish bo’yicha axborotlar bilan ta’minlaydi. Agar foydalanuvchi hech qanday cheklanishlar kiritmasa, u holda uning xost-kompyuteri bilan aloqada bo’lgan hamma telekonferenciyalarga obuna bo’lish indamasdan amalga oshiriladi. Biror telekonferenciyada qatnashganda off-line rejimida ixtiyoriy abonent u erga o’zini qiziqtirgan mavzu bo’yicha axborotlarni jo’natishi mumkin. Bu jarayonni bajarishning ikki usuli mavjuddir: •maqola muallifiga javobni bevosita uning е lektron pochtasining adresi bo’yicha yuborish; •punktlari axborotini telekonferenciyaning barcha ishtirokchilari ixtiyoriga taqdim е tish. On-line rejimida WWW qism tarmog’i bo’yicha telekonferenciya haqiqiy vaqt oralig’ida o’tkazilishi mumkin. Uning hamma ishtiroqchilari bir vaqtning o’zida o’zlarining kompyuterlari oldida joylashadilar va telekonferenciyani borish jarayonida quyidagi imkoniyatlarga е gadirlar: • sheriklarga matnlarni, tasbirlarni ko’rsatish;

• audiomuloqotni olib borish ( videokonferenciya tizimlarida videomuloqat, buning uchun yuqori o’tkazish qobiliyatli aloqa kanallari va modemlar, videokamera bilan jihozlangan multimediali kompyuterlar talab е tiladi); • е kranlarda tasbirlarning kerakli qismlarini ajratish uchun masofali ko’rsatgichdan foydalanish; • fayllarni va axborotlarni yuborishni boshqarish. Gopher xizmati Internet ning bu xizmati WWW ga o’xshash vazifani bajaradi, lekin menyu bo’yicha yondashishdan foydalanadi. Menyuda mundarajada qilingani kabi turli mavzular bo’yicha ma’lumotlar sanab o’tiladi. Menyu satri mavzu bo’yicha qims menyu yoki fayllar ko’rinishiga е ga bo’ladi. Shunday qilib, foydalanuvchilar, ular qaerda joylashishlaridan kati nazar, menyu satrining tarmoq serverlarida mavjud bo’lgan fayllarni engilgina topishlari va ularni o’qib ko’rishlari mumkin. Gopher turli tipdagi fayllarni — matnli, tovushli, dasturli va x-k. qo’llab-quvvatlaydi.

O'xshashlar

Internetda axborot izlash

Internetda mavjud xizmat turlari

Internetda mavjud bo’lgan xizmat turlari

Internetda axborotlar xavfsizligini ta’minlash asoslari

Windows tizimi