Windows tizimi - Informatika va AT - Referatlar

Windows tizimi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1578.51953125 KB

Ko'chirib olish

Windows tizimi Reja: 1. Windows haqida umumiy tushunchalar 2. windows xp operatsion tizimsining alohida xususiyatlari 3. Masalalar paneli 4. Windows menyulari 5. Windows oynalari 6. Windows xr ning moy komp’yuter papkasi bilan ishlash 7. Ishchi stolda yorliqni tashkil qilish 8. Fayllar bilan ishlash 9. Windowsning mul’timedia imkoniyatlari

Windows haqida umumiy tushunchalar Windows Microsoft firmasining dastur maxsuli bo‘lib, maxsus tayyor-garlikka ega bo‘lmagan kompyuterdan foydalanuvchilar uchun mo‘ljallangan operatsion tizim. Uning asosiy maqsadi - kompyuterdan foydalanishni iloji boricha sodda va o‘rganish uchun oson, shu bilan birga, foydalanuvchiga mumkin qadar keng imkoniyatlar yaratish holatiga keltirishdan iborat. 80- yilllarning o‘rtalaridan tarmoq yoki taqsimlangan operatsion tizimlar boshqaruvida ishlaydigan personal kompyuter tarmoqlari keng tarqala boshladi. 1984 Microsoft firmasi o‘zining birinchi tarmoq mahsuloti-Microsoft Network ni yaratdi. YA‘ni uncha katta bo‘lmagan tarmoqda kichik texnik va dastur xarajatlari talab etadigan Windows for Workgroups operatsion tizimini taklif etdi. Bu operatsion tizim Windows 3.1 dan foydalanib kelgan jamoalarga juda qo‘l kelgan edi. Windows for Workgroups da tarmoq yuqori unumdorlikka erishgan edi. CHunki barcha tarmoq drayverlari 32- razryadli bo‘lgan. 1995 yil sentyabrda Microsoft yangi Windows 95 operatsion tizimini ishlab chiqdi. U Intelx 86 mikroprotsessorli stol kompyuterlarining Windows 3.1 va Windows for Workgroups operatsion tizimlarini almashtirdi. Windowsning avvalgi versiyalari (masalan, Windows 3.0, 3.1, 3.11, 3.12) asos sifatida MS DOS ni qabul qilgan bo‘lsa, Windows 95 o‘zi mustaqil bo‘lib, kompyuterda boshqa bir operatsion tizimning bo‘lishini talab qilmaydi. Lekin shu bilan birga bu muhitda MS DOS va Windowsning eski versiyalari bilan ishlash imkoniyati saqlangan. Windows mustaqil operatsion tizim sifatida quyidagi afzalliklarga ega: - o‘zlashtirishda o‘ta oddiy va mavjud imkoniyatlardan foydalanish ko‘lami qulay; - u yuqori samaradorlikka ega va mazkur xususiyati bilan Windowsning istalgan avvalgi versiyalaridan keskin farqlanadi. Xususan, Microsoft firmasi yangi 32 razryadli yadroni tatbiq etish bilan samaradorlik va ishonchlilikni keskin oshirishga erishdi;

- foydalanuvchi atigi bitta dasturiy ta‘minot mahsulotini xarid qilib, qator muhim imkoniyatlarni qo‘lga kiritadi: universal tarmoq mijoziga aylanadi, elektron pochtadan foydalana oladi, mul‘timedia vositalaridan bahra oladi va hokazo; - sodda, dasturlar majmui barkamol va yuqori unumdorlikka ega. Windows foydalanuvchilari doirasi Windows keng doiradagi foydalanuvchilar uchun mo‘ljallangan bo‘lib, ixtiyoriy sohadagi masalalarni echmasa-da, ularni echish uchun qulay vosita rolini o‘ynaydi. Windows muhiti foydalanuvchi uchun qulay bo‘lgan ko‘pgina imkoniyatlarga ega bo‘lgan dasturdir. U MS DOS imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytiradi. Windows muhitida ishlash natijasida foydalanuvchi ko‘pgina qulaylik-larga ega bo‘ladi. Bunda fayl va kataloglarning nusxasini olish, ko‘chirish, qayta nomlash, o‘chirish va hokazo amallar tezda va yaqqol bajariladi. SHu bilan birga bu dastur bir paytning o‘zida bir necha katalog bilan ishlash, qator masalalarni echish, ixtiyoriy printer, displey va MS DOS dasturlari bilan ishlash qobiliyatiga ega. YAgona interfeysga, ya‘ni Windows turli versiyalari va dastur ilovalari bilan ishlashning standart qoidalariga egaligi muhimdir. Hozirgi kunda Windows millionlab foydalanuvchilarning e‘tiborini o‘ziga tortdi. Microsoft firmasi Windowsni takomillashtirish borasida tinimsiz ish olib bormoqda. SHu bilan birga turli dasturlar ilovalarining yaratilishi Windowsning imkoniyatlarini yanada oshirmoqda. Bu Microsoft Word, Page Maker, Excel, Corel Draw va hokazolardir. Windows 32 razryadli amaliy dasturlarni ishlatish imkoniyatini beradi. 32 razryadga mo‘ljallangan Application Programming Interface (API) amaliy dasturlar interfeysi hozirgi paytda eng ko‘p foydalaniladigan tarmoq operatsion tizimlar - Windows NT yordamida ishlaydigan amaliy dasturlar bilan bemalol ishlashi mumkin.

Bu esa amaliy va operatsion tizimlarni qo‘llaydigan yangi dasturlar yaratish imkoniyatini beradi. Hatto kompyuter tarmoqlarini ishlatish va tizim administratorlari (boshqaruvchilari)dan foydalanish jarayoni bir qator qulayliklar yaratadi. Windowsni ishchi holatida saqlab turish va uni o‘rganish ilgarigiga nisbatan kam vaqt va urinishlarni talab qiladi. Tizim shunday «aqlli»lashganki, u qator murakkab amallarni o‘zi mustaqil bajaradi. Bunday amallar sifatida periferiya qurilmalarining ishlashini ta‘minlash, foydalanuvchi muhitini qayta o‘zgartirish (yangi imkoniyatlarni qo‘shish) va boshqalarni keltirishimiz mumkin. Windowsning qo‘llanilishida foydalanuvchilarni o‘qitish, o‘rgatish, tizimni ishchi holda saqlab turish, uni sozlash ishlarini tez va ortiqcha harakatsiz amalga oshirish mumkinligi sohada ketadigan xarajatlarni kamaytiradi. Windowsning ba‘zi imkoniyatlari quyidagilardir: Universal grafika – Windows dasturlarning qurilmalarga va dastur ta‘minotiga bog‘liqsizligini ta‘minlaydi. YAgona interfeys – Windowsda foydalanuvchining muloqoti yagona, ya‘ni turli dasturlar bilan ishlash qoidalari umumiydir. SHuning uchun yangi dastur bilan ishlaganingizda bu qoidalardan foydalanishingiz mumkin. Mavjud dastur ta’minoti bilan muvofiqligi - Windows MS DOS ning barcha amaliy paketlari, muharrirlari, elektron jadvallari ishini ta‘minlaydi. Ko’p masalaliligi – Windows bir paytning o‘zida bir necha hujjat bilan ishlaydi, bir dasturdan boshqasiga o‘tishni ta‘minlaydi. Mavjud tezkor xotiradan to‘liq foydalanish imkoniyati mavjud. Qurilma resurslaridan ham to‘liq foydalaniladi. Windows qurilmalari orasidagi muloqotni dasturlarning o‘zi ta‘minlaydi Ma’lumotlar almashinuvi – Windows dasturlararo ma‘lumot almashish imkoniyatiga ega. Bu maxsus Clipboard (ma‘lumot almashish buferi), yoki DDE (Dinamic Data Exchange - ma‘lumotlarning dinamik almashinuvi, ya‘ni boshqa dastur natijalaridan foydalanish), OLE (Object-Linking Emboding - dastur

ilovalarida ma‘lumotlardan tahrirlangan holda foydalanish) yordamida amalga oshiriladi. Dasturlardan foydalanishning oddiyligi tufayli foydalanuvchini o‘rgatishga talablar kamaydi va tajribali foydalanuvchilar tizimning yangi imkoniyatlarini tashqi yordamsiz o‘zi o‘rganishi mumkin. Buning uchun «Pusk»- ishga tushirish knopkasidan, masalalar panelidan, Provodnik (Windows bo‘ylab Boshlovchi), dasturlar ustasi, ma‘lumot berishning yangi tizimlari va imkoniyatlaridan foydalaniladi. Kompyuter tarmoqlarini ishchi holatida saqlab turish, o‘rnatish, sozlash Windowsning ichki imkoniyatlarida mavjud bo‘lib, u bunday ishlarni tez bajaradi. Windowsda 32 razryadli NetBEUI, IPX/PX yoki TPC/IP protokollari va NDIS yoki ODI drayverlari o‘rnatilgan NetWare yoki Microsoft kompyuter tarmoqlarini qo‘llaydigan ichki imkoniyatlar mavjud. Plug and Play (ula va ishla) texnologiyasi shaxsiy kompyuterlarga yangi qurilmalarni ishlatishdek murakkab jarayonlarni o‘rnatadi va sozlaydi. Buning uchun kompyuterda ishlatiladigan qurilma Plug and Play talabiga javob beradigan qurilma bo‘lishi talab qilinadi xolos. Windows turli kompyuter tarmoqlari uchun juda qulay dastur vositasi bo‘lib, o‘zida taqsimlangan kompyuter tarmoqlari, elektron pochta, ko‘chma kompyuterlar (inglizcha Notebook), mul‘timedia vositalarini qo‘llashi va boshqa xususiyatlari bilan alohida ajralib turadi. Windows uzoq masofada joylashgan kompyuter tarmoqlari bilan ishlashni soddalashtiradi. Keyingi ishlab chiqarishlar natijasi o‘laroq Windows 98, uning ketidan boshqa versiyalar Windows 2000, Windows XP lar paydo bo‘ldi. WINDOWS XP operatsion tizimsining alohida xususiyatlari

Windows XP (XP-eXPerience-opit (tajriba)) oxirgi operatsion tizimlarga ko‘ra, ko‘proq funktsional imkoniyatlarga ega, ayniqsa mul‘timedia sohasida. Nisbatan kamroq uzilishlar (sboylar) yuz beradi, ko‘pgina amaliy dasturlarni tezda yuklaydi. Windows XP 32-, 64-razryadli Intel protsessorlariga mo‘ljallab chiqarilgan, biroq uni AMD turkumiga mansub k6 protsessorlariga yoki unga turdosh protsessorlarga ham o‘rnatish mumkin. Windows XP uch versiyada chiqarilyapti: XP Home Edition, XP Professional, XP 64-bit Edition. Windows XP Home Edition kichik biznes va xonadonda foydalanish maqsadiga mos keladi. U Windows 9x larning asl modifikatsiyasi hisoblanadi. Windows XP Professional (6.1-rasm) o‘z navbatida biznes sohasida Windows 2000 yoki Windows NT foydalanuvchilari uchun mo‘ljallangan. Xonadon sharoitiga moslangan tizimga ko‘ra u funktsional imkoniyatlari, xavfsizlik darajasi bilan yuqori hisoblanadi. Biroq ikkala tizim uchun apparatlar texnik talablari o‘xshash: 4) Operativ xotira xajmi -128Mbayt (64Mbayt-minimum); 5) 32-razryadli protsessor takt chastotasi -300MGts va yuqori; 6) Qattiq diskdagi bo‘sh joy miqdori -1.5Gbaytdan ko‘p; 7) CD-ROM yoki DVD-ROM diskovodlarining mavjudligi; 8) Videokarta va monitor SVGA 800x600 nuqtali imkoniyat darajasi bilan.

1-rasm. Windows XP Professional – logotipi. Windows XP 64-bit Edition - 64 razryadli mijoz operatsion tizimi. U kinofilmlar uchun maxsus effektlar, uch o‘lchovli animatsiyali texnik va ilmiy ishlanma, ilovalar yaratuvchi maxsus texnik stantsiyalarga mo‘ljallangan. Windows XP 64-bit Edition operatsion tizimida 16Gigabayt OZU va 8terabayt virtual xotirani qo‘llash nazarda tutilgan. Windows XP 64-bit Edition 64-razryadli Intel ®Itanium TM nomdagi protsessorli kompyuterlarga o‘rnatishga moslashtirilgan. Windows XP ni interfeysi sodda va o‘ziga jalb qiladi. Rabochiy stol ko‘rinishi biroz o‘zgargan. Unda Moi risunki, Moya muzika, Moe video, Moi radiostantsii va boshqa papkalar paydo bo‘ldi. Rabochiy stolni ko‘rinishini sozlash mumkin. Buning uchun ―Nastroyka rabochego stola‖dan foydalanish ikoniyati mavjud. Windows XP ni yana bir afzal tomonlaridan biri shundaki unda bir qancha foydalanuvchilar alohida ish muxitiga kirish imkoniyatlariga egadirlar. Buning uchun Windows XPga kirish paroli kiritiladi va foydalanuvchiga ruxsat berilgandan so‘ng Windows XP ning ishchi stoli ochiladi (2-rasm). 2-rasm. Windows XP foydalanuvchilarining tizimga kirish oynasi Windows XP grafikli interfeysi

Foydalanuvchining grafikli interfeysi (FGI) – bu uning SHK bilan qulay muloqot qilish tizimidir, FGI yordamida, ko‘pincha qisqa tushuntirish yozuvlari bilan olib boriladigan turli xil grafikli ob‘ektlar (fayllar, hujjatlar, dasturlar, qiymatlar, jixozlar) monitor ekranida tasvirlash imkonini beradi, foydalanuvchi bularga ta‘sir ko‘rsatib kompyuter ishini boshqarish mumkin. Grafikli operatsion tizimlar va qobiqlarda foydalanuvchining grafikli interfeysi standarti mavjud bo‘lib, u o‘z ichiga quyidagilarni qamrab oluvchilarni oladi: menyu tizimlari – kerakli joyni tanlash uchun klaviaturani va ―sichqon‖ turidagi ko‘rsatgichdan qo‘llanadi; – oynalar tizimi – dasturli va matnli fayllar va ularning lavhalari bilan ishlash uchun mo‘ljallangan; 1. asboblar paneli – rejimlar va qayta ishlashlarni knopka-piktogrammasi bilan ishlashga mo‘ljallangan; 2. klavishlar kombinatsiyasi (―dolzarb klavishlar‖) – klaviaturadan talab etilayotgan buyruqlarni tezda kiritish uchun mo‘ljallangan; 3. andozalar – hujjatlar shakllari va ekranli shakllar. 4. asosiy so‘z va tushunchalar asosida qurilgan kontekstga bog‘liq yordam tizimi. Windows XPga oynalar tizimi bilan bir qatorda interfeysni yana ikkita yangi elementi kiritilgan: papkalar va yorliqlar; WYSIWYG printsipi bo‘yicha, ya‘ni ― nimani ko‘rsang, shuni olasan ‖ ishlovchi Windows XP grafik interfeysining asosini 3-darajali oynalar tizimi tashkil etadi (Windows - oyna), u odat bo‘lib qolgan ―ish stoli‖ sharoitini yaratadi. Tizimda ishlash uchun sichqon yoki trekbol grafik ko‘rsatgichini (manipulyator) ishlatish qulaydir, lekin klaviatura bilan ishlasa ham bo‘ladi. Ish stoli – bu displey ekrani bo‘lib, unga Windows XPning hamma kerakli ob‘ektlarini: oynalar, papkalar, yorliqlar – odatdagi yozuv stolidagiday – joylashtirish mumkin.

Oyna to‘g‘ri burchakli ramka bilan chegaralangan ishchi stolining bir qismi bo‘lib, unga ixtiyoriy ob‘ektni (matn, rasm, boshqa oyna) joylashtirish mumkin, va uning ustida ishlarni bajarish mumkin (matnni yozish, rasm chizish, ko‘rsatmalarni va buyruqlarni kiritish va b.). Papka – bu mantiqiy sig‘im bo‘lib unda ixtiyoriy ob‘ektlarni – hujjatlar, fayllar, boshqa papkalar, yorliqlar va sh. o‘. – saqlash mumkin. Papka DOS ni direktoriyasi yoki katalogiga o‘xshashdir. YOrliq – bu ob‘ektning (hujjat, dastur, qurilma) shartli belgilanishi bo‘lib, uning yordamida ob‘ektga tezda murojaat qilishni ta‘minlaydi. Windows XP ish stolini tarkibi Kompyuter monitori ekranida Windows XP yuklangandan keyin paydo bo‘ladigan kadr ish stoli deyiladi. Ish stolida joylashtirilgan ob‘ektlar to‘plami kompyuterning sozlanganligiga bog‘liq – ish stolini mumkin bo‘lgan variantlaridan bittasi 6.3-rasmda ko‘rsatilgan. Ish stolida kichraytirilgan (belgichalar) va me‘yordagi oynalar joylashtiriladi, ular foydalanuvchini qiziqtirgan turli xil papkalarga, dasturlarga, hujjatlarga, tarmoqli qurilmalarga tezda murojaat qilishni ta‘minlaydi, ekran pastida esa, indamaslik bo‘yicha, Ishga tushirish knopkasini va ochilgan ob‘ektlar belgichasini (shu jumladan ochilgan, lekin oynalarning belgichalariga o‘ralgan) o‘z ichiga olgan Masalalar paneli q atori joylashadi.

3-rasm. Windows XPning ish stoli Masalalar paneli Ish stoli ning oxirgi satri Panel’ zadach ( Masalalar paneli ) deb ataladi va unda ishlayotgan masalalar aks ettiriladi (6.4-rasm). Birorta dastur ishga tushirilishi bilan masalalar panelida uning nomi yozilgan tugma paydo bo‘ladi. Tugmaning nomi ikki qismdan iborat bo‘ladi: dastur nomi va shu dastur yordamida tahrirlanayotgan hujjat nomi. Nom oldida dasturning piktogrammasi aks ettiriladi. Masalalar panelining chap burchagida Pusk tugmasi joylashgan. Bu tugma Windows OS ning bosh menyusiga kirishni ta‘minlaydi. Agar sichqoncha ko‘rsatgichini shu tugma ustiga joylashtirsak, (Click fure to begin) (Ishni shu tugmani bosishdan boshlang) degan yozuv paydo bo‘ladi. Bundan tashqari, Masalalalr panelida rus, ingliz yoki boshqa alifbosi, hamda vaqtni ko‘rsatuvchi knopkalar (indikatorlar) mavjud. 4-rasm. Masalalar paneli.

Masalalar panelini faollashtirish Masalalar panelini quyidagi usullar bilan faollashtirish mumkin: 21. masalalar panelining ixtiyoriy bo‘sh joyida sichqoncha tugmasini bitta bosish; 6. Ctrl+Esc tugmalar kombinatsiyasini ya‘ni avval Ctrl va undan so‘ng Esc tugmasini bosish; ish stoli faol bo‘lgan holda Tab tugmasini bosish. Umuman bu uchta usul bir-biriga ekvivalent emas. Birinchi usul faqat masalalar panelining fonini faollashtiradi. Oxirgi ikkita usul esa Pusk ( Start ) tugmasini faollashtiradi. Masalalar panelining foni faollashgan vaqtda quyidagi amallarni bajarish mumkin:  Shift+F10 tugmalar kombinatsiyasini bosib, masalalar panelining kontekst menyusini ochish mumkin;  , tugmalari yordamida masalalar panelida joylashgan dastur tugmalarini ajratish va Enter ni bosib uni ishga tushirish mumkin. Masalalar panelini ekran chegarasining xohlagan qismiga: tepa yoki pastga, chap yoki o‘ngga joylashtirish mumkin. Panelni boshqa bir joyga ko‘chirish uchun uni sichqonchaning tugmasi bilan bosib turgan holda ekranning biror chegarasiga siljitamiz. Kerakli chegara bo‘ylab to‘g‘ri to‘rtburchakning konturi paydo bo‘lganda, sichqonchaning tugmasini qo‘yib yuboramiz. Masalalar panelini kengaytirish ham mumkin. Buning uchun panelning tashqi chegarasini sichqoncha bilan ilib olib, uni boshqa joyga ko‘chiramiz. Masalalar panelini sozlash Windowsda masalalar panelining o‘lchami va o‘rnini o‘zgartirish imkoni bor. Odatda masalalar paneli ish stolining quyi satrida joylashgan bo‘ladi. Uning kengligi dasturlar tugmalarini bir satrda joylashtirish imkonini beradi.

Masalalar panelini kengaytirish yoki toraytirish sichqoncha yordamida uning yuqori chegarasini surish bilan bajariladi. Masalalar panelini ish stolining ixtiyoriy chegarasi bo‘ylab joylashtirish mumkin. Buning uchun uni sichqoncha yordamida ish stolining kerakli joyiga suramiz. Masalalar panelining parametrlarini o‘zgartirish uchun bosh menyudagi Nastroyka / Panel’ zadach - Sozlash / Masalalar paneli buyrug‘ini ishga tushiriladi. Bu holda ekranda Svoystva: Panel’ zadach muloqot oynasi ochiladi (6.5-rasm). Bu muloqot oynasining Parametri paneli zadach (Masalalar paneli parametrlari) sahifasidagi masalalar panelining xususiyatlarini o‘zgartiruvchi holatlardan keraklisini o‘rnatishimiz mumkin: - Raspolojit’ poverx vsex okon (Barcha oynalarning ustida joylashtirish) holati o‘rnatilganda, masalalar paneli har doim ochilgan oynalarning ustida ko‘rinib turadi; - Avtomaticheski ubrat’ s ekrana (Ekrandan avtomatik holda olib tashlash) holati o‘rnatilganda masalalar paneli ingichka chiziq ko‘rinishini oladi. Bu holda masalalar panelini ochish uchun sichqoncha ko‘rsatkichini shu chiziq ustiga olib borish kifoya; - Melkie znachki v glavnom menyu (Asosiy menyuda kichik belgilar) holati o‘rnatilganda asosiy menyudagi belgilar kichraytirib ko‘rsatiladi; - Otobrajat’ chasi (Soatni aks ettirish) holati masalalar panelida soat indikatorini ko‘rsatadi.

5-rasm. Masalalar paneli muloqot oynasi Ish stolining ko’rinishini o’zgartirish Ish stoli fon vazifasini bajaruvchi biror rasm bilan qoplangan bo‘ladi. Bu rasmni almashtirish uchun quyidagi ishlar bajarilishi zarur: - ish stoli fonining kontekst menyusidan Svoystva (Xususiyatlar) (6-rasm) buyrug‘ini ishga tushirish yoki Control Panel /Panel’ upravleniya -Boshqarish paneli papkasidagi Ekran ob‘ektining oynasini ochish kerak; 6- rasm. Ish stoli fonining kontekst menyusi Ochilgan muloqot oynasining Fon sahifasiga o‘tamiz (6.7-rasm). Fonning rasmi sifatida tasvirni (muloqot oynasining Fonoviy uzor (Fonning tasviri) sohasi yoki oboy (bezaklar)ni (muloqot oynasining Risunok (Rasm) sohasi) tanlash mumkin; - OK yoki Primenit’ (Qo‘llash) tugmasini bosamiz. Oboy har doim fon tasvirining ustidan yopib turadi. SHuning uchun ham oboyni o‘rnatgan vaqtda Fonoviy uzor (Fon tasviri) sohasidagi (net) (yo‘q) elementini tanlashga hojat yo‘q.

Odatda oboylar tasvirdan ko‘ra chiroyliroq ko‘rinadi. Lekin shuni esda tutish kerakki, Windows ishlashi davomida bu rasmlar operativ xotirada joy egallab turadi. Rasm qancha sifatli va katta bo‘lsa, unga shuncha ko‘p xotira kerak bo‘ladi. 7-rasm. Svoystva-Ekran muloqot oynasining Fon sahifasi. Monitor ekranining pauzasi Odatda kompyuter vaqtincha ishlamaganda uni o‘chirish tavsiya qilinmaydi. Bu vaqtda monitor ekrani ma‘lum vaqtdan so‘ng o‘zi o‘chib, ekranda biror bir rasm yoki harakatdagi tasvir paydo bo‘ladi. Bu tasvir ekran zastavkasi deb ataladi. Monitor ekranining o‘chish xususiyatlarini Svoystva-Ekran (Ekran xususiyatlari) muloqot oynasining Zastavka sahifasida o‘zgartirish mumkin (6.8-rasm).

8-rasm. Svoystva Ekran muloqot oynasining Zastavka sahifasi Bu sahifa ochilgandan so‘ng quyidagi ishlarni bajarish zarur: - Oynaning Zastavka sohasida o‘zingizga yoqqan tasvirni tanlash kerak; - Parametri buyruq tugmasini bosib, zastavka parametrlari o‘rnatiladi; - kompyuter ishsiz turgan holatda ekranning o‘chishigacha bo‘lgan vaqt o‘rnatiladi; - OK yoki Primenit’ tugmasi bosiladi. WINDOWS menyulari Windowsda foydalanuvchilar 4 turdagi menyu bilan ishlashi mumkin: - OS ning asosiy menyusi; - barcha ob‘ektlarning kontekst menyulari; - dastur menyulari; - dastur va hujjat oynalarining, shuningdek, muloqot oynalarining boshqaruvchi menyusi. Menyu - bu biror operatsiyani bajarish imkonini beruvchi buyruqlar majmuidir. Menyu bandlari orasida buyruqlardan tashqari qism menyuga kirish imkonini beruvchi bandlar ham bo‘lishi mumkin. Bu holda biz ierarxik yoki ichma-ich

joylashgan menyu bilan ishlaymiz. Buni dasturlarni ishga tushirish menyusi misolida ko‘rishimiz mumkin. Menyular monitor ekranida joylashishiga ko‘ra, vertikal va gorizontal menyularga bo‘linadi. Dastur oynalarining menyusi gorizontal bo‘lib, u sarlavha satrining tagida joylashgandir. Vertikal menyu-yuqoridan pastga qarab ochiluvchi menyudir. Windowsda vertikal menyuning boshqa ko‘rinishi, suzib chiquvchi deb nomlangan va pastdan yuqoriga qarab ochiluvchi ko‘rinishi ham ishlatilgan. Tizimning asosiy menyusi ana shunday menyudir. Suzib chiquvchi menyuning yana bir turi -kontekst menyu deb atalib, u oynaning ixtiyoriy joyida sichqonning o‘ng tugmasini bosganda ochiluvchi menyudir. Menyular tizimida ishlatiladigan shartli belgilashlar: - agar menyu bandi davomida ko‘p nuqta (...) berilsa, shu band bajarilganda muloqot oynasi ochiladi; - agar menyu bandi davomida uchburchak (  ) berilsa, shu band bajarilganda qism menyu ochiladi; - agar menyu bandi kulrang harflarda yozilgan bo‘lsa, menyuning shu bandi ayni vaqtda faol emasligini bildiradi; - agar menyu bandi davomida tugma yoki tugmalar kombinatsiyasi ko‘rsatilgan bo‘lsa, u holda menyuning shu bandini menyuga kirmasdan turib klaviatura yordamida ko‘rsatilgan tugmalarni bosib bajarish mumkin. Bu tugmalar akselerator tugmalar (shortcut keys) deyiladi; - menyu bandidagi tagiga chizilgan harf tezkor tugma (hot key) deb nomlanadi. Menyu faol vaqtda klaviaturadan shu harfni bosib tegishli buyruqni bajarish mumkin; - agar menyu bandi oldida qalin nuqta (  ) yoki (3) belgisi bor bo‘lsa, al‘ternativ variantlardan birortasi tanlanganligini bildiradi.

Asosiy menyu (START MENU) Pusk (Start) tugmasi bosilganda, ekranda Windowsning ish boshlashi uchun kerak bo‘ladigan asosiy menyusi ochiladi (6.9-rasm). Unda dasturni ishga tushirish, hujjatni ochish, tizim parametrlarini sozlash, kerakli faylni topish, zaruriy ma‘lumotlarni olish va boshqa amallarni bajarish mumkin. 6.9-rasm. Bosh menyuning ko‘rinishi. Menyuning Programmi / Programs - Dasturlar bandi yordamida tizimda o‘rnatilgan barcha dasturlarni ishga tushirish imkonini beruvchi ierarxik qism menyuga kiriladi. Birorta dasturni ishga tushirish uchun sichqon ko‘rsatkichini Programmi punktiga o‘rnatiladi. Ochilgan qism menyudan dastur nomi tanlanib, sichqon tugmasini 2 marta bosiladi. Bu menyuning ko‘rinishi 6.10-rasmda ko‘rsatilgan. Programmi/Standartnie bandidan o‘zimizga kerakli bo‘lgan dasturlarga kirib ishlashimiz mumkin. Masalan Bloknok, Razvlecheniya, Paint, Word Pad, Kal‘kulyator va x.k.

10-rasm. Bosh menyudan hujjatlar bandiga o‘tish rasmi. Dokumenti / Documents - Hujjatlar punkti Windowsda tahrirlanayotgan hujjatlar ro‘yxatini (oxirgi 15 ta) ko‘rsatuvchi menyuni yuklab beradi (11-rasm). Windows dastlab o‘rnatilgan bo‘lsa, bu bandda faqat «Prochti menya» (Meni o‘qiRead me) punkti bo‘ladi, xolos. 11-rasm. Hujjatlar kismmenyusi bilan tizimning bosh menyusi. Kontekst menyu

Kontekst menyu oynaning ixtiyoriy joyida sichqonning o‘ng tugmasini bosish yordamida ochiladi. Bu menyu bandlari qaysi element ajratilgani, qanday operatsiya bajarilayotgani va shu kabi holatlarga bog‘liq holda o‘zgaradi. Misol uchun agar Word matnlarni tahrirlash dasturida biror so‘zni ajratib, sichqonchaning o‘ng tugmasiga bosilsa, nusxa olish, ko‘chirish, qirqish operatsiyalarini yoki o‘sha so‘zni formatlashtirish operatsiyalarini (shriftni, abzatsni formatlashtirish buyruqlarini) tanlash mumkin bo‘lgan menyu paydo bo‘ladi. SHunday qilib, sichqonchaning o‘ng tugmasini bosgach, siz o‘sha onda ajratilgan element bilan bo‘ladigan ehtimoli ko‘proq operatsiyalar nomlarini o‘z ichiga olgan menyuga kirishingiz mumkin. Odatda, Windowsning an‘anaviy tizimli menyusidan foydalanishga qaraganda, kontekst menyu yordami bilan buyruqlarni bajarish qulayroqdir. WINDOWS oynalari Oynalar bir necha turda bo‘ladi: 1. amaliy oynalar yoki dasturlar oynalari, ular dasturlarni ishga tushirish uchun ishlatiladi; 2. guruhli oynalar yoki hujjatlar oynasi, u foydalanuvchini Windows muhiti bilan aloqasi uchun ishlatiladi; 3. muloqot oynalari –alohida ko‘rinishiga ega bo‘lib, ularda muloqotni tashkil etish va bajariladigan jarayonlar uchun foydalanuvchi qo‘shimcha parametrlar beriladi; bu oynalar oldingi aytib o‘tilganlardan farqli ravishda masshtablanmaydi va ko‘chirilmaydi. Amaliy va guruhli oynalar uchun ularni tasvirlashni uchta standart shakli mavjud: 1. to‘liq ekranli, bunda oyna butun ekranni egallaydi; 2. me‘yordagi – bu holatda oyna ekranni faqat bir qismini egallaydi; uning o‘lchamlari, shakli va joylashgan joyi foydalanuvchi tomonidan o‘zgartirilishi mumkin;

3. kichraytirilgan, bunda oyna uncha katta bo‘lmagan belgicha (piktogramma) ko‘rinishda tasvirlanib, uning joylashgan joyi yana foydalanuvchi tomonidan tanlanishi mumkin. Boshqarish Paneli (Panel upravleniya) papkasini me‘yordagi oynasi 6.12- rasmda ko‘rsatilgan, bu rasmning pastida kichraytirilgan oynaning belgichasi ko‘rsatilgan. Oyna shaklini o‘zgartirish va yopish uchun to‘liq ekranli va me‘yordagi oynaning yuqorigi o‘ng burchagidagi uchta knopkadan foydalanish mumkin. Bular : to‘liq ekranli me‘yordagi (o‘rni kelganda shuni aytish kerakki, to‘liq ekranli oynaning ko‘rinishi me‘yordagi oynaning ko‘rinishidan faqat o‘rtadagi knopka belgichasi bilan farq qiladi). - ―yoyish‖ knopkasi – me‘yordagi oynani to‘liq kengaytirish uchun; - ―tiklash‖ knopkasi – to‘liq ekranli oynadan me‘yordagi oynani tiklash uchun; - ―kichraytirish‖ knopkasi – oynani belgichaga kichraytirish uchun; - ―yopish‖ knopkasi – oynani yopish uchun. Me‘yordagi oynani holati va o‘lchamini sichqoncha bilan mos ravishda oyna nomi va uning ixtiyoriy chegarasini yoki burchagini ko‘chirib olib yurish bilan o‘zgartirish mumkin. Agar oyna unda bor bo‘lgan hamma ma‘lumotlarni aks ettirish uchun kamlik qilsa, oynaning pastki va yoki o‘ng qismlariga avtomatik ravishda aylantirish polosasi kiritiladi (6.12-rasmga qarang). Bu polosani yugurdagini harakatlantirib yoki polosada mavjud bo‘lgan strelkali knopkani aktivlashtirib, oynada bor bo‘lgan hamma ma‘lumotlarni ketma-ket ko‘rib chiqish mumkin.

12- rasm. Boshqarish paneli papkasi oynalarining turlari Ko‘pincha birdaniga bir nechta hujjatlar yoki dasturlar bilan ishlash qulay bo‘ladi. Bu maqsad uchun ko‘p oynali rejim mo‘ljallangan, bunda ish stolida birdaniga bir nechta oynalar ochiladi – har bir dasturlar yoki hujjatlar uchun alohida oyna ajratiladi. Ob‘ektlarni oynalar o‘rtasida ko‘chirish uchun ularni sichqoncha bilan bevosita ko‘chirish mumkin, ob‘ektlarni nusxalash ham ularni bevosita sichqoncha bilan ko‘chirish bilan bajariladi, faqat bunda Ctrl klavishasi bosilgan bo‘lishi kerak. Ish stolida qulay variantda bir nechta oynalarni joylashtirishni ularning nomlarini sichqoncha bilan ko‘chirish bilan bajariladi; standart shaklda ularni joylashtirishni (tartibga solish) kontekstli menyuni ishlatib ham bajarish mumkin, bu sichqonchaning kursorini stolning bo‘sh uchastkasiga oldindan o‘rnatib, sichqonchaning o‘ng knopkasini shiqirlatish bilan amalga oshiriladi: menyuning ―kaskad bilan‖ punkti oynani o‘zaro qoplamasi bilan shunday joylashtirish mumkin, bunda hamma ochilgan oynalarni nomlari ko‘rinadi, menyuning

―chapdan o‘ngga‖ punkti oynalarni yonma-yon qoplamasiz joylashtirish uchun ishlatiladi. Oynani eng muhim turi – muloqot oynasi. Bu oyna ba‘zi bir buyruqlarni bajarish pastida avtomatik paydo bo‘ladi va foydalanuvchiga qo‘shimcha parametrlarni va buyruqlarni bajarish variantlarini berish yoki tanlashni ―taklif etadi‖. Displey ekranini muloqot oynasini to‘g‘rilash 6.13-rasmda ko‘rsatilgan. 13-rasm. Displey ekranini sozlaydigan muloqot oynasi: Muloqot oynasining ba’zi bir elementlari: 4. qo‘shimcha ilovalar – oyna nomi qatorining tagida joylashgan. Sichqonchani qo‘shimcha ilovalarni birini nomiga to‘g‘rilab shiqillatilsa, u oldinga planga chiqadi, va ekranda muloqot oynasini mos beti paydo bo‘ladi; 5. bo‘limlar – bir mavzu bilan bog‘langan oyna beti (qo‘shimcha ilovalardan farqli ravishda u ekranda doim joylashadi);

6. ro‘yxatlar oynasi – elementlar ro‘yxatini o‘z ichiga olgan maydon, ulardan sichqoncha bilan uning nomi bo‘yicha bittasini tanlash kerak; ko‘pincha ochiladigan ro‘yxatlar oynasi ishlatiladi – u yanada ixchamroqdir va odatda, oynani o‘ng tomonida joylashgan, alohida strelkali knopka bo‘yicha, faqatgina sichqonchani shiqillatgandan keyingina ochiladi; 7. qayta ulash knopkalari (tanlash knopkalari) – bir nechta mumkin bo‘lgan parametrlardan bittasini tanlash uchun ishlatiladi: aylana ichidagi nuqta tanlangan parametrga mos keladi; sichqoncha bilan shiqillatilganda aylana ichida nuqta emas, galochka paydo bo‘ladiganga o‘xshash knopka bir vaqtning o‘zida bir nechta parametrlarni tanlash uchun ishlatiladi (oxirgi holatda bunday tanlash knopkasini bayroqcha deb ataladi); 8. buyruqli knopkalar – uncha katta bo‘lmagan to‘g‘ri to‘rtburchaklar; sichqoncha bilan bunday knopka bo‘yicha shiqillatish ko‘rsatilgan buyruqni bajarilishiga olib keladi; 9. yopish knopkasi – muloqot oynasini yopish uchun ishlatiladi; 10. Ma‘lumotnoma knopkasi – oyna elementi to‘g‘risidagi ma‘lumotnoma axborotlarini olish imkonini beradi; ma‘lumotnomani olish uchun oldin sichqoncha bilan bu knopka bo‘yicha shiqillatiladi, keyin esa oynaning qiziqtirilayotgan elementi bo‘yicha harakat qilinadi. WINDOWS XR ning moy komp’yuter papkasi bilan ishlash Ish stolining odatdagi papkalar to‘plamiga yana quyidagilar kiradi: Mening kompyuterim . Kompyuterning barcha disklari ichidagi va uning ba‘zi qurilmalari tavsiflarini ko‘rish imkonini beradi. Xususan, sichqoncha bilan bu belgicha bo‘yicha ikki marta shiqillatganda ierarxik menyuli oyna ochiladi, bu oyna ob‘ektlar ro‘yxatini o‘z ichiga oladi (menyu guruhli oyna ko‘rinishiga ham ega bo‘lishi mumkin – bu 14-rasmda, o‘ngda ko‘rsatilgan).

Menyu bandini tanlashda, disklarning faylli strukturasini batafsil tekshiradigan va fayllarni qidirishni, ularni ko‘rib chiqishni va ishga tushirishni ta‘minlaydigan qism menyu chiqariladi. Keluvchilar . Elektron pochta bo‘yicha yoki faks bo‘yicha olinayotgan yoki yuborilayotgan keluvchi va chiquvchi hujjatlarni boshqarish mexanizmini o‘z ichiga oladi. Korzina o‘chirilgan fayllarni vaqtincha saqlash uchun ishlatiladi. U xato qilib o‘chirilgan fayllarni tiklash imkonini beradi (fayllar, foydalanuvchining o‘zi korzinani bo‘shatgandan keyingina, yo‘qoladi). Portfelga bir xil hujjatni bir nechta versiyalari joylashtiriladi, bu ularning variantlarini taqqoslash va optimalini tanlash imkonini beradi. 14-rasm. Moy kompyuter papkasini ochgandagi menyu turlari WINDOWS XR va uning texnik vositalarini sozlash

Windowsdagi sozlash funktsiyalarining ko‘pchiligi asosiy menyuning Nastroyka / Settings (Sozlash) bandidagi qism menyuda jamlangandir. Nastroyka / Settings (Sozlash) bandining qism menyusida quyidagi uchta buyruq bor: Panel’ upravleniya [ Control Panel - Boshqarish paneli] - shu nomdagi tizim papkasining oynasi ochiladi (15-rasm). Bu oynada kompyuter qurilmalarining va operatsion tizimning turli qismlarining piktogrammalari bor; Printers [ Printer - Printerlar]- tizimga ulangan har bir printerni sozlash imkonini beruvchi tizim papkasining oynasi ochiladi; Taskbar [ Panel’ zadach - Masalalar paneli] - bu buyruq yordamida tizimning asosiy menyusi va masalalar panelini sozlash mumkin. 15-rasm. Boshqarish paneli papkasining oynasi

YUqoridagi rasmda Control Panel /Panel’ upravleniya- Boshqarish paneli papkasining odatdagi oynasi ko‘rsatilgan. Unda quyidagi ob‘ektlarning piktogrammalari bor: Date/Time / Data/vremya - Sana / vaqt - bu piktogramma tizim vaqti va sanasini o‘zgartirish imkonini beruvchi muloqot oynasini ochish uchun xizmat qiladi; Sounds/Zvuk - Tovush - Windows muhitida ishlash vaqtidagi ro‘y beradigan hodisalarga tovush berish sxemasini tanlash imkonini beruvchi muloqot oynasini ochadi; Keyboard/Klaviatura -klaviaturani sozlash uchun muloqot oynasi ochiladi; Modems/Modemi - Modemlar - modemlarni sozlash uchun muloqot oynasi ochiladi; Multimedia/Mul’timedia - Mul‘timedianing texnik va dasturli vositalarini sozlash imkonini beruvchi muloqot oynasini ochish uchun xizmat qiladi; Mouse/Mish’ - Sichqoncha - sichqoncha sozlash uchun muloqot oynasini ochadi; Microsoft Mail Postoffice /P/O Microsoft Mail - Microsoft Mail aloqa xizmatining administratori funktsiyasini bajaradi; Passwords/Paroli - Parollar - ruxsatsiz foydalanuvchilardan tizimni himoya qilish uchun parol o‘rnatish imkonini beruvchi muloqot oynasini ochadi; Find Fast /Poisk faylov - Fayllarni izlash - ekranda ochilgan muloqot oynasida Microsoft Offise dasturlarining ixtiyoriy hujjatlarini tez izlab topish uchun indekslar yaratiladi; Mail and Fax /Pochta i faks - Pochta va faks-ochilgan muloqot oynasida pochta va faks xizmatlarini sozlash mumkin; Printers/Printeri - Printerlar - printerlar tizim papkasi uchun yorliq vazifasini bajaradi; Network /Set’ - Tarmoq - tarmoq vositalarini sozlovchi muloqot oynasini ochish uchun xizmat qiladi; System/Tizim- Tizim - ochilgan muloqot oynasida kompyuter ishining samaradorligiga ta‘sir etuvchi umumtizim sozlashlarini bajarish mumkin;

Accessibility Options /Spetsial’nie vozmojnosti- Maxsus imkoniyatlar - tizimning maxsus imkoniyatlarini faollashtirish imkonini beruvchi muloqot oynasini ochish uchun xizmat qiladi; Add/Remove Programs /Ustanovka i udalenie programm- dasturlarni o‘rnatish va o‘chirish - Windowsda o‘rnatilgan komponentlarini o‘zgartirish, tizim diskini hosil qilish imkonini beruvchi muloqot oynasini ochish uchun xizmat qiladi; Add New Hardware /Ustanovka oborudovaniya - qurilmalarni o‘rnatish - kompyuterga yangi texnik qurilmalarni o‘rnatish vaqtida zarur bo‘ladigan sozlash funktsiyalarini amalga oshiruvchi usta dastur (master)ni ishga tushiradi; Fonts /SHrifti - SHriftlar - shriftlarni boshqaruvchi Fonts /SHrifti - SHriftlar tizim papkasi uchun yorliq vazifasini bajaradi; Display /Ekran - ish stolining ko‘rinishini o‘zgartirish, videotizimni sozlash uchun muloqot oynasini ochish imkonini beradi; Regional Settings/YAzik i standarti - Til va standartlar - milliy kelishuvlarni tanlash imkonini beruvchi muloqot oynasini ochish uchun xizmat qiladi. Sichqoncha grafikli ko’rsatgichni (manipulyatorni) ishlatish Sichqoncha (trekbol va b.) – kiritish kursorini ko‘rsatish va turli amallarni bajarish uchun Windows da asosiy vosita (6.16-rasm). Kursor – displey ekranidagi maxsus belgi bo‘lib, u aniq bir vaziyatlarni va elementlarni ko‘rsatish uchun ishlatiladi. Kiritish kursori – miltillaydigan vertikal chiziqcha. Bu joyni ko‘rsatish uchun xizmat qiladigan kursor belgisining universal ko‘rinishi bo‘lib, bu joyga klaviaturadan matnni kiritish mumkin, boshqa qiymatlar manbaidan matnni, kadr yoki rasmni qo‘yish mumkin. Sichqoncha bilan ishlaganda, u bilan ishlash turi va kursorlardan foydalanish turlarining farqini bilish zarur.

Sichqoncha bilan hamma harakatlarni to‘rtta usul bilan amalga oshirish mumkin: 4. o‘rnatish – sichqoncha kursorini kerakli joyga siljitish (klavishni bosmasdan) va o‘rnatish; 5. shiqillatish – sichqoncha klavishasini tezda bosish va qo‘yib yuborish; 6. ikki marotaba shiqirlatish – sichqoncha klavishasini tezda ikki marotaba bosish va qo‘yib yuborish; 7. ko‘tarib olib o‘tish – klavishni bosib turib sichqonchani siljitish. Endi – shu harakatlar to‘g‘risida batafsilroq to‘xtalamiz: Sichqonchani chap klavishasini shiqirlatish ko‘proq oyna shaklini o‘zgartirish, menyu yoki Windows ilovalarini aktivlashtirish, menyu buyruqlarini bajarish, kiritish kursorini holatini qayd qilish uchun ishlatiladi. Sichqonchani o‘ng klavishasini shiqirlatish, masalan, kontekstga bog‘liq menyuni chaqirish uchun ishlatiladi. Sichqonchani chap klavishasini ikki marotaba shiqirlatish guruhli oynani aktivlashtirish va qayta tiklash, uning yorlig‘i bo‘yicha tanlangan ob‘ektga tezda murojaat qilish uchun, guruhli oynani yig‘ishtirish va ilovalar ishini tugatish uchun ishlatiladi. 5) Ko‘tarib olib o‘tish quyidagicha ishlatiladi: chap klavisha bosilganda matn lavxasini ajratish, oyna, belgicha, matn yoki boshqa ob‘ektning ajratilgan lavhasini siljitish, oyna, rasm yoki kadr o‘lchamlarini o‘zgartirish uchun chegaralarni siljitish, ob‘ektni nusxalash, yorliqni yaratish uchun o‘ng klavishadan foydalaniladi.

16-rasm. Kursorning ba‘zi bir ko‘rinishlari Ish rejimlariga va ko‘rsatiladigan element turiga qarab sichqonchadagi kursor ko‘rinishi turlichadir. Boshqacha aytganda, sichqonchani kursorini ko‘rinishi u ishlatilganda qanday ishlar qilish mumkinligini ko‘rsatadi. Tez-tez qo‘llaniladigan kursorlarga qisqacha tushunchalar: • Matnni ajratish kursori yoki o‘rnatish kursori – uchlari chegaralanib kertilgan vertikal chiziqcha navbatdagi belgini kiritish joyini (kiritish kursori ko‘rsatiladigan joyga faqatgina sichqonchani chap klavishasini shiqirlatgandan keyingina o‘rnatiladi) yoki matn lavhasini ajratishni boshlanish joyini ko‘rsatadi (ajratish chap klavishani bosish bilan va kursor bilan ajratiladigan lavhani ohirigacha sudrab olib yurish bilan amalga oshiriladi, ajratish klavisha qo‘yib yuborilgandan keyin mahkamlanadi). • Asosiy rejim kursori yoki tanlash kursori – chapga yuqoriga yo‘naltirilgan strelka menyuni, ob‘ektni (oynani, papkani, yorliqni, knopkani va b.) buyrug‘ini, yoki holatini tanlash imkoniyatini taklif etadi, vaziyatga bog‘liq ravishda sichqonchani shiqillatishi bo‘yicha buyruqlarni kiritish, ob‘ektni ajratish yoki maxsus rejimlarni o‘rnatish amalga oshirilishi mumkin. Lavhalarni ajratish kursori – o‘ngga yuqoriga yo‘naltirilgan strelka sichqonchaning chap klavishasi bosilganda so‘zlarni, matn qatorlarini, jadval yacheykalarini va sh. h. ajratishni ta‘minlaydi;

Manipulyatsiya qilish kursori – qo‘shimcha kesishuvchi strelkalar (siljitish kursori bilan) bilan tanlash kursori tanlangan rasm yoki kadr bilan manipulyatsiya qilish imkoniyati to‘g‘risida dalolat beradi – chap klavisha shiqillatilganda uning ajratilishi yoki ko‘tarib olib o‘tish yo‘li bilan displey ekrani bo‘yicha uning siljishi. O‘lchamlarni o‘zgartirish kursori – ikki tomonga yo‘nalgan strelka, oynalar, rasm yoki kadrning o‘lchamlarini, sichqonchani kerakli yo‘nalishda olib yurilganda, o‘zgartirish imkoniyati to‘g‘risida ko‘rsatadi. Ishchi stolda yorliqni tashkil qilish Windows muhitida diskda yana bitta ob‘ekt - yorliqlar hosil qilish imkoniyati ham mavjud. YOrliq (shortcut) maxsus fayl bo‘lib, o‘zida boshqa fayl, katalog yoki tashqi qurilmaga yo‘l (yo‘nalish) haqidagi ma‘lumotlarni saqlaydi. Ko‘p ishlatiladigan dasturlarga murojaat qilishni yorliqlar orqali amalga oshirish mumkin. Ko‘p hollarda murojaat qilishga to‘g‘ri keladigan hujjat, tashqi qurilma (masalan, printer) uchun ham yorliq tashkil qilish maqsadga muvofiq. SHundan so‘ng, bu hujjatni ochish uchun uning yorlig‘ida sichqoncha tugmasini 2 marta bosilsa kifoya. YOrliq faqat hujjatlar uchungina emas, balki ixtiyoriy ob‘ektlar, xususan papkalar, disklar boshqa kompyuter va printerlar uchun ham tashkil qilinishi mumkin. YOrliqni faqat ish stoliga emas, balki ixtiyoriy papka ichiga joylashtirish foydalanuvchi ixtiyorida bo‘ladi. YOrliq hosil qilish hujjatning nusxasini olish degani emas. Ixtiyoriy yorliq ko‘pi bilan 374 bayt joy egallashi mumkin. SHuning uchun ham bitta ob‘ekt uchun xohlagancha yorliq hosil qilish mumkin. YOrliqlar fayllar kabi nomlanadi va LNK (Link-svyaz‘-aloqa so‘zidan olingan) kengaytmasiga ega bo‘ladi. YOrliqni o‘chirish - bu hujjatni yo‘qotish degani emas. YOrliq uchun yorliq hosil qilish man qilinmaydi, lekin bu holda ikkilamchi yorliq ham birlamchi yorliq kabi asosiy ob‘ektga yo‘l haqidagi ma‘lumotlarni saqlab, birlamchi yorliqning nusxasi vazifasini bajaradi. YOrliqlar piktogrammasi

asosiy ob‘ekt piktogrammasi bilan bir xil bo‘lib, faqat piktogrammaning quyi burchagidagi egri strelka mavjudligi bilan farqlanadi. Ish stolida yorliq tashkil qilish uchun Moy komp’yuter yoki Provodnik yordamida kerakli ob‘ektlar tanlab olinadi. Sichqonchaning o‘ng tugmasi bilan shu ob‘ektni belgilab, uni qo‘yib yubormagan holda ish stoliga surib o‘tkaziladi. So‘ng tugma qo‘yib yuboriladi. Ekranda ochilgan kontekst menyudan Sozdanie yarlika (YOrliq tashkil qilish) buyrug‘i ishga tushiriladi (17- rasm) va shunda ish stolining chap tomonida yangi yorliq paydo bo‘ladi. 17-rasm. Kontekst menyu orqali Yorliq yaratish Ekranda paydo bo‘lgan menyu bandlari orasida Sozdanie yarlika (YOrliqni yaratishish) buyrug‘ini tanlang. Unda quyidagi oyna paydo bo‘ladi (18-rasm). 18-rasm. YOrliq yaratish muloqot oynasi.

Bu oynadan Obzor tugmasida sichqonchani bir marta bosamiz, shunda obzor oynasi ochiladi (6.18-rasm). Faylga yorliqni hosil qilish uchun ro‘yxatdan kerakli File name / Imya fayla (Fayl nomi) satri tanlab olinadi . Imya fayla (Fayl nomi) degan joyda yorliq yaratilayotgan fayl nomi uchun yo‘l ko‘rsatiladi va Otkrit’ tugmasi bosiladi. Ekranda yangi yorliq paydo bo‘ladi. Fayllar bilan ishlash Windowsda fayllar bilan ishlash uchun Provodnik va Moy komp’yuter oynalaridan foydalaniladi (6.19-rasm). 19-rasm. Provodnik muloqot oynasi. Provodnik ni ishga tushirish uchun Pusk tugmasi bosiladi, ochilgan menyudan «Dasturlar» deb yozilgan satr tanlanadi va ochilgan qism menyudan Provodnik degan nomda sichqoncha bir marta bosiladi.

Shift tugmasini bosib turgan holda Moy komp’yuter ning belgisi ustida sichqonchani ikki marta bosilsa ham Provodnik ning oynasini ochish mumkin. Provodnik oynasini ochishning yana bir usuli, Moy komp’yuter belgisi ustida sichqonchaning o‘ng tugmasi bosiladi. Ochilgan kontekst menyudan Provodnik nomi tanlanadi. Moy komp’yuter oynasini ochish uchun uning belgisi ustida sichqonchani ikki marta bosish kerak. Bu oynalarda sarlavha qismining tagidagi qator menyu qatori hisoblanadi. Uning tagidagi qatorda esa «asboblar paneli» qatori joylashgan. Agar asboblar paneli ekranda ko‘rinmasa, uni Vid (Ko‘rinish) menyusining Panel’ instrumentov (Asboblar paneli) buyrug‘ini tanlash yo‘li bilan ekranga chiqarish mumkin. Boshqa qurilmani tanlash maqsadida oynadagi shu qurilma belgisi, boshqa papkaga o‘tish uchun shu papka belgisi ustida sichqonchani ikki marta bosish kerak. Fayllarni yo’qotish Windows yo‘qotilishi zarur bo‘lgan fayllar ish stolidagi Korzina papkasiga ko‘chiriladi Korzina bo‘shatilmaguncha yo‘qotilgan fayllar unda saqlanib turadi. SHu sababli bexosdan yo‘qotilgan fayl yana qayta tiklanishi mumkin. Fayl yoki fayllar guruhini yo‘qotish uchun yo‘qotiladigan fayllar ajratiladi. Klaviaturadan Delete tugmasini bosiladi yoki Fayl menyusining Udalit’ - Yo‘qotish buyrug‘i tanlanadi yoki asboblar panelidagi Buferga ko‘chirish asbobi bosiladi. Ekranda chiqarilgan so‘rovga qilayotgan ishingizni tasdiqlash uchun Da (Ha) tugmasini bosib javob beriladi. Korzina ni bo‘shatish uchun ish stolidagi Korzina belgisi ustida sichqonchani ikki marta bosiladi. Ekranda Korzina oynasi ochiladi. Fayl menyusining Ochistit’ korzinu -Korzinani bo‘shatish buyrug‘i tanlanadi. Bajarilgan ish tasdiqlanadi. Agar Korzina

ichidagi hujjatlar qoniqtirmasa uni to‘g‘ridan-to‘g‘ri bo‘shatish ham mumkin. Buning uchun Korzina belgisi ustida sichqonchaning o‘ng tugmasi bosiladi. Ochilgan kontekst menyudan Ochistit’ korzinu - Korzinani bo‘shatish buyrug‘i tanlanadi. Yo’qotilgan fayllarni qayta tiklash uchun: – Ish stolidagi Korzina belgisi ustida sichqonchani ikki marta bosiladi. Ekranda Korzina oynasi ochiladi. – Oynadagi yo‘qotilgan fayllar ro‘yxatidan keraklisini topib, uni ajratish kerak. – Fayl menyusidan Vosstanovit’ - Qayta tiklash buyrug‘i tanlanadi. Buning o‘rniga fayl nomida sichqonchaning o‘ng tugmasini ham bosish mumkin. Ochilgan kontekst menyudan Vosstanovit’ - Qayta tiklash buyrug‘i tanlanadi. Fayl yoki papkani nusxalash va siljitish Mening kompyuterim papkasini ishlatib: a) Mening kompyuterim papkasini ishlatib uning belgichasi bo‘yicha sichqonchani ikki marta shiqillatib oching; b) nusxalashni (siljitishni) istagan ob‘ektni (fayl yoki papka) tanlang va uni sichqonchani shiqillatib aktivlashtiring; v) Tuzatish menyusida nusxalash uchun Nusxalash bandini, siljitish uchun esa – Kesib olish bandini tanlash kerak; g) ob‘ektni joylashtirishni istagan papkani oching va Tuzatish menyusida sichqonchaga bilan Qo‘yish bandini shiqillating. Kontekstli menyuni ishlatib: a) Mening kompyuterim papkasida yoki Yo‘l boshlovchi yoki Fayllar dispetcheri-dasturidagi istagan ob‘ektni toping va u bo‘yicha sichqoncha o‘ng klavishasini shiqillating; b) paydo bo‘lgan kontekstli menyuda Nusxalash (Kesib olish) bandini tanlang; v) ob‘ekt joylashgan papkani oching va uning oynasining bo‘sh joyida

sichqonchani o‘ng klavishasini shiqillating; g) paydo bo‘lgan kontekstli menyuda sichqoncha bilan Qo‘yish bandini shiqillating; d) ob‘ektlarni, sichqoncha bilan bir ochilgan oynadan boshqasiga ko‘tarib olib o‘tish bilan ham, nusxalash yoki siljitish mumkin. Windows XP da magnit disk ustida amallar bajarish Magnit diskni formatlash Mumkin bo‘lgan variantlardan bittasi: Mening komp’yuterim papkasida formatlamoqchi bo‘lgan disk bo‘yicha sichqonchaning o‘ng klavishasini shiqillating. Kontekstli menyuda Formatlash bandi bo‘yicha sichqonchani shiqillating. Paydo bo‘lgan formatlash oynasida formatlamoqchi bo‘lgan disk sig‘imini va formatlash usulini ko‘rsating: a) tezkor – oldin format qilingan diskdagi hamma narsa o‘chiriladi, b) to’liq – buzilgan sektorlarni borligini tekshirib diskni real formatlash, v) faqat tizimli fayllarni ko’chirish – oldin formatlangan diskka operatsion tizimni yuklash fayllari ko‘chiriladi (disk tizimli bo‘lib qoladi). Fayllarni qidirish Windowsda faylni izlash uchun uning nomidagi bir nechta simvolni kiritish kifoya. Nomida shu simvollar bor bo‘lgan barcha fayllar ro‘yxati ekranga chiqariladi. Bundan tashqari, agar shu fayl nomini unutgan bo‘lsangiz-u, lekin uni qachon yozilganini bilsangiz, faylni yozilgan kuniga ko‘ra qidirishingiz mumkin. Faylni izlash uchun: 11. Ish stolida Pusk tugmasini bosib, ochilgan menyudan Poisk (Qidirish) buyrug‘ini tanlang (6.20-rasm). 12. Ochilgan qism menyudan Fayli i papki- Fayllar va papkalar satrini tanlang.

Ekranda Poisk-Vse fayli - Qidirish muloqot oynasi ochiladi (6.20-rasm). 13. Muloqot oynasining Imya - Fayl nomi maydonida fayl nomini yoki uning bir qismini kiriting. 14. Papka maydonida kerakli qurilma nomini tanlashingiz mumkin. 15. Fayl yozilgan kunni ko‘rsatmoqchi bo‘lsangiz oynadagi Data izmeneniya (O‘zgartirish kiritilgan kun) qatorida sichqonchani bosing va qaysi kundan qaysi kungacha ekanligini ko‘rsating. 16. Oxirida Nayti- Qidirish klavishasida sichqonchani bitta bosing. Qidirish natijasi muloqot oynasining quyi qismida ko‘rinadi. 20-rasm. Qidirish muloqot oynasi Topilgan fayllar ro‘yxatidan kerakli faylni ochish uchun uning belgisi ustida sichqonchani ikki marta bosish kerak. Agar fayllarni turiga ko‘ra, o‘lchamiga yoki unda yozilgan matniga ko‘ra izlamoqchi bo‘lsangiz, muloqot oynasida

Dopolnitel’no- Qo‘shimcha yozuvi ustida sichqonchani bosing va kerakli parametrlarni kiriting. Nayti (Qidirish) muloqot oynasini Provodnikd agi Servis menyusining «Nayti» (Qidirish) buyrug‘i yordamida ham ochish mumkin. WINDOWS XR dasturi va ilovalar bilan ishlashni tugatish Ilovalar bilan ishlashni tugatish uchun bu ilova oynasining yuqorigi chap burchagida joylashgan YOpish knopkasini bosish kerak. Hujjat bilan ishlash seansini yopishni sinchiklab bajarish ham mumkin: menyuning Fayl bandi bo‘yicha ketma-ket saqlash, hujjatni yopish va dasturdan chiqish jarayonlarini bajarish kerak. Windows XR bilan ishlash seansini tugatish uchun Masalalar panelida Ishga tushirish knopkasini bosish va keyin bosh menyuning Ishni tugatish bandini tanlash kerak. Paydo bo‘lgan Windows XR bilan ishni tugatish muloqot oynasida (21rasm) tugatish rejimini yoki to‘g‘ri kelgan kompyuterni qayta yuklash rejimini tanlash kerak.

21-rasm. Windows XR da ishni tugatish oynasi Windowsning mul’timedia imkoniyatlari Tovushlar va videoelementlar (video) bilan ishlash mul‘timedia vositalari deb ataladigan maxsus texnik va uskunaviy qurilmalar bilan amalga oshiriladi. Bunday texnik vositalar bilan jihozlangan kompyuter mul‘timedia - kompyuter deb ataladi. Mul‘timedia atamasining lug‘aviy ma‘nosi mul‘timuhitni anglatadi. Ammo mul‘timedia tushunchasining aniq ta‘rifi mavjud emas. Odatda mul‘timedia deganda turli shakldagi ma‘lumotlarni qayta ishlovchi vositalar majmuasi tushuniladi. Ayni vaqtda bu avvalo tovushlar, videoelementlarni qayta ishlovchi vositalardir. SHu bilan birga mul‘tiplikatsiya (animatsiya) va yuqori sifatli grafika hollarida ham mul‘timedia haqida gapirish mumkin. Kelajakda mul‘timedia vositalari ma‘lumotning boshqa turlari, masalan, virtual voqelik bilan ishlash imkonini berishi ehtimoldan xoli emas.

Ta’lim sohasida mul’timedia Ma‘lumki, ma‘ruzani talabalarning 25% iga yaqini o‘zlashtiradi. Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, bir vaqtning o‘zida ham ma‘ruzani eshitish, ham materialni kompyuter ekranida ko‘rish va uni ekranga chiqarishni aktiv boshqarish o‘zlashtirish sifatini oshiradi. Hozir mul‘timedia o‘quv dasturlaridan Math CAD, PLUS 6.0 kabi kuchli dastur mahsulotlari tarkibida foydalaniladi. Mul‘timedia texnologiyalaridan foydalanadigan etarlicha jiddiy dasturlar hozircha yo‘q. Asosiy muammo - professoro‘qituvchilarning mul‘timedia imkoniyatlarini yaxshi biladigan programmistlar bilan birgalikda ishlashining tashkil etilmaganligidir. Bunday o‘quv dasturlarini ishlab chiqish va oliy o‘quv yurtlarida keng tarqatish lozim. Dasturlash texnologiyasida mul’timedia Bu zamonaviy dastur mahsulotlarini yaratishdagi yangi texnologiyadir. Bu professional bo‘lmagan foydalanuvchini muloqot menyulari, chiroyli tasvirlar, sintezlangan tovushlar, musiqa tovushlari, dinamik grafikaning turli effektlari kabi dastur ob‘ektlarini dasturlashtirishdek murakkab ishdan ozod qiladi. Mul‘timediaga mansub texnik vositalar mos ma‘lumotni, masalan, tovush va videoelementlarni, taqlidli, uzluksiz shakldan kompyuter tushunadigan raqamli shaklga o‘tkazadi. SHu bilan birga saqlangan va qayta ishlangan mos ma‘lumotni inson adekvat qabul qila olishi uchun mul‘timedia qiziqtirayotgan raqamlardan zarur obrazlar, masalan tovush va videoelementlar yaratadi. Mul‘timedia - kompyuterlarning zaruriy elementi, tovushni qayta ishlovchi tovush platasidir. Tovush platasiga, tovush chiqarish vositasi, akustik tizimlar yoki yakka tinglagichlar, hamda audio ma‘lumotlarni kiritish uchun xizmat qiladigan mikrofonlar ulanadi. Tovush platasiga shuningdek magnitofon, elektr musiqa asboblari kabi boshqa audiokomplektlar ham ulanishi mumkin.

Video bilan to‘laqonli ishlash uchun videoma‘lumotni kompyuterga mos shaklga va asliga qaytaruvchi moslama - videokarta zarur. Unga videokamera, videomagnitofon va televizor kabi moslamalar ulanishi mumkin. Ammo videoshakllarni kompyuterda qayta ishlash bilan odatda tor doiradagi mutaxassislar shug‘ullanadi xolos. Aksariyat foydalanuvchilar uchun videoelementlarni monitorda ifodalay olish etarli bo‘ladi. Bunday masalani hal etish uchun har qanday zamonaviy kompyuterda mavjud bo‘lgan videoadapter va monitor etarlidir. Tovushli (audio) va ayniqsa videoma‘lumotni kompyuterda saqlash uchun taqqoslaganda nihoyatda kichik sig‘imlar kerak bo‘ladi. SHu bois mul‘timedia sifatiga ega bo‘lgan dasturiy mahsulotlar (o‘quv qo‘llanmalari, spravochnik, entsiklopediya, hordiq chiqarishga mo‘ljallangan turli dasturlar) odatda kompakt disklarda tarqatiladi. Bunday mahsulotlardan foydalana olishimiz uchun CD-ROM deb ataladigan jamlovchi zarur bo‘ladi. U bo‘lmasa kompyuterni muhokama etilayotgan ma‘nodagi imkoniyatlari, kompyuter o‘yinlari bilan chegaralanadi. CD-ROM deb atalmish jamlovchi nafaqat mul‘timedik ilovalardan foydalanish uchun zarur, balki kompakt disklarda katta hajmdagi boshqa dasturiy mahsulotlar tarqatish uchun ham ishlatiladi. Ular o‘nlab yuqori zichlikdagi oddiy disketalarning o‘rnini egallashi mumkin. YA‘ni jamlovchilar faqat mul‘timediaga taalluqli bo‘lib qolmay, balki keng ma‘nodagi tatbiqlarga ham ega moslamalardir.

Tovush va video bilan ishlashni istagan foydalanuvchilar mul‘timedia mahsulotlari kompyuter ma‘lumotlari uchun mo‘ljallangan doimiy xotiraga hamda SHKning mikroprotsessori, operativ xotirasi va videotizimga yuqori talablarni qo‘yishini bilishlari lozim. Bunday yuqori sifatlar ayniqsa videoma‘lumotlar bilan ishlashda zarurdir. Tabiiyki, kelajakda bu yo‘nalishdagi talablar yanada ortadi. Zamonaviy shaxsiy kompyuterlarning imkoniyatlari keng ekranli videoma‘lumotlarni to‘laqonli tasvirlash uchun etarli bo‘lmagani uchun bu ma‘lumotlarni zichlashtirishga majbur bo‘ladilar. Bu amal oddiy ma‘lumotlarni zichlashtirishdan farqli o‘laroq, mos ma‘lumotning to‘laqonligini yo‘qotadi. Videomagnitofonlarni zichlashtirish uchun texnik hamda dasturiy vositalar mavjud audioma‘lumotlarni ham zichlashtirish mumkin, mos hajmlar katta bo‘lmagani uchun bu amal unchalik dolzarb emas. Aksariyat foydalanuvchilarni qanoatlantiruvchi minimal ilovalar, tovush va video bilan ishlashga mo‘ljallangan bir qator dasturiy vositalar majmuasi bevosita Windowsda mavjud. Biz bu ilovalardan foydalanish tarkibi bilan tanishib chiqamiz. Ular tovush va musiqali kompakt disklar, ya‘ni CD disklar, tovushli fayllarni tinglashni, yozishni va taqrirlashni, videokliplarni ko‘rishni, turli manbalardagi signallarni tutashtirishni, ularning balandligi majmuasi va tembrini belgilash imkonini beradi. CD Player dasturi vositasida tovushli kompakt disklarni tinglash mumkin. CDROM turidagi jamlovchilarni yaratilishidan avval kuy, musiqiy va tovushli kompozitsiyalar kabi asarlar yozilgan kompakt disklar CD-ifodalovchi vositasida tinglanar edi. Hozirgi vaqtda o‘zimiz yoqtiradigan musiqiy asarni asosiy ishimizdan chetlashmagan holda, bevosita kompyuterlarning o‘zida tinglashimiz mumkin. Buning uchun kompakt disk jamlovchiga (diskovodga) o‘rnatiladi va Play tugmasi bosiladi. Tovush balandligi yuzadagi paneldagi o‘rnatuvchi bilan boshqariladi. Bunday o‘rnatuvchi bo‘lmagan holda dasturiy vositalardan foydalanishga to‘g‘ri keladi. YAna yuzadagi panelda tovush platasi va akustik tizimdan yakka holda foydalanishga rejalashtirilgan maxsus tinglovchi moslama

ulagichi mavjud bo‘lishi mumkin. Tovush tinglashdagi minimal funktsiyalarni ta‘minlovchi boshqa tugmalar yuzadagi panelda joylashgan, ulardagi belgilar standartlashgan bo‘ladi va siz ular bilan quyida tanishasiz. Tovushli kompakt disklarni tinglashda kengroq imkoniyatlarni Windows turkumiga kiradigan CD Player lazerli dasturi yaratadi. Ushbu opreatsion tizim shunday tashkil etilganki, undagi CD Player dasturi o‘ta xayrixohlik bilan o‘z xizmatlarini taklif etadi va kompakt disk o‘rnatilishi bilan muttasil tarzda faollanib boradi. Bu esa maxsus choralar ko‘rmasdan faqat texnik vositalar bilan chegaralanganda tinglash imkonidan mahrum etadi. Bunday sharoitda kompakt disk o‘rnatilishi bilan Shift klavishasiga bosish zaruratidan iborat. Windows audio kompakt disklarni kompyuter disklari kabi qabul qiladi. Bunday sifat uchun aniqrog‘i Autoplay funktsiyasi uchun tizim mualliflaridan minnatdor bo‘lishimiz lozim. Agar CD Player dasturi ishga tushirilgan bo‘lsa, zaruratga ko‘ra uni yopish kerak bo‘ladi. CD Player dasturini bosh menyudan bevosita ishga tushirish esa Programmi /Standartnie/ mul’timedia/ Lazerniy proigrivatel’ Programs/ Accessories/ Multimedia/ CDPlayer buyrug‘i bilan amalga oshiriladi. Maksimal tarzdagi boshqarish imkoniyatlari va ko‘rsatkichlarni o‘zida mujassamlagan CD Player oynasi CD ifodalovchining birlamchi panelini eslatadi. Uning dasturiy taqlidchisi oddiy CD ifodalovchiga nihoyatda yaqin. Bu dastur oynasining tuzilishi menyuning View (Vid) bandidagi buyruqlar turkumi bilan belgilanadi. CD Player dasturini funktsiyaonal imkoniyatlari bo‘yicha o‘ta zamonaviy, keng ko‘lamli kompakt disklarni ifodalovchisi bilan taqqoslash mumkin. Kompakt disklarni tinglash uchun amalda har qanday CD ifodalovchida mavjud tugmalar mazmunini aniqlab olishimiz zarur: Play (Vosproizvedenie)- kompakt diskning boshidan yoki Pause (Pauza) tugmasini bosishdan to‘xtatilgan joyidan boshlab tinglash;

Pause (Pauza)-kompakt diskni ifodalashda rejali uzilish. Rejani davom ettirish uchun shu tugmani qayta bosish kerak yoki Play (Vosproizvedenie) tugmasini bossa ham bo‘ladi; Stop (Ctop)- ifodalashni to‘xtatish. Bu holda Play (Vosproizvedenie) tugmasi bosilsa disk boshidan ifodalanadi; Eject (Izvlech‘)- kompakt diskni CD-ROM jamlovchidan chiqarish yoki teskarisini joylashtirish. Ba‘zi jamlovchilargina kompakt disklarni joylashtirish va chiqarishni dasturiy ta‘minlaydi; Previous Track (Predo‘duhaya zapis‘)- avvalgi asarga o‘tish. Ammo bu tugma ilk bor bosilganda ifodalanayotgan asarning boshiga siljishi sodir bo‘ladi; Next track (Sleduyuhaya zapis‘) - keyingi asarga o‘tish; Skip Backwodrs (Peremotka nazad)- kompakt diskni teskariga g‘altaklash (aylantirish); Skip Forwodrs (Peremotka vpered)- kompakt diskni oldiniga g‘altaklash (aylantirish); Tasvirlangan bu tugmalarni bosish sichqonchaning faol tugmasini mos holatda bosish bilan amalga oshiriladi. Ammo oxirgi ikkita g‘altaklash tugmalarini ishlatganda jarayon tugamaguncha barmoqni sichqoncha tugmasini bosgan holda saqlab turish lozim. Odatda jamlovchining holatiga ko‘ra muayyan tugmani bosish imkoni belgilangan bo‘ladi. Tinglanadigan asarni almashtirish Play yoki Pause holatida amalga oshirilishi mumkin. Asarlarni almashtirish ketma-ket tarzda bajarilishi ham mumkin. Aslida bunday almashtirishlarni ―diskret almashtirish‖ deb atasa bo‘ladi. Ifodalash, asarni almashtirish va g‘altaklash jarayonlarini kuzatishda vaqt indikatori va ma‘lumotlar zonasi ko‘maklashadi. SHu kabi, ammo biroz cheklangan tugmalar majmui CD-ROM jamlovchisining yuza panelida joylashgan bo‘lib, ular kompakt disklarni CD Player dasturisiz tinglaganda ishlatiladi. Bu dasturdan foydalanganda real tugmalarni unutsa ham bo‘ladi. Vaqt indikatori:

- muayyan asarni tinglashga ketgan vaqtni ( Track time Elepsed -Proshlo vremeni (zapis); - tinglanayotgan asarning tugashigacha qolgan vaqtni ( Track time Remaining Ostalos vremeni (zapis); - kompakt diskni tinglab bo‘lish uchun qolgan vaqtni ( Disc Time Remaining Ostalos‘ vremeni (disk) ko‘rsatib turishi mumkin. Keltirilgan birinchi va ikkinchi holatlarda qo‘shimcha tarzda tanlangan asarning tartib nomeri ham ko‘rsatiladi (nomerlash birdan boshlanadi). Vaqt indikatorining holatini o‘zgartirish uchun menyuning View (Vid) bandi yoki Asboblar panelining mos tugmalaridan foydalanish mumkin. O‘z vaqtida bu tugmalarni menyuning View (Vid) bandidagi Panel’ instrumentov (Instrumentlar paneli) buyrug‘i bilan mos satrga chiqarsa bo‘ladi. CD Player dasturining oynasida ma‘lumotlar zonasi mavjudligini menyuning View (Vid) bandidagi Disc/Track info (Svedenie o diske i zapisi) buyrug‘i ta‘minlaydi. Bu zonada: - ijrochining nomi (Artist -Ispolnitel‘); - kompakt diskning nomi ( Title- Nazvanie); - asarning nomi va tartib nomeri ( Track- Zapis) aks ettiriladi. Agar siz avvaldan asarlar ro‘yxatini tuzmagan bo‘lsangiz, ma‘lumotlar zonasidan faqat foydalanilayotgan jamlovchining nomi va asarning nomerini aniqlashingiz mumkin. Kompyuterda bir nechta CD-ROM jamlovchilari mavjud bo‘lganda, ulardan biriga Artist (Ispolnitel‘) nomli ro‘yxat orqali murojaat qilish mumkin. Track (Zapis‘) ro‘yhati unga kiritilgan ixtiyoriy asarni tezda topish va tinglash imkonini beradi. Bu ro‘yxat siz tomondan maxsus tuzilgan bo‘lmasa, unda kompakt diskdagi barcha asarlar yozilgan bo‘ladi. CD Player dasturining qo‘shimcha imkoniyatlari: - ( Random Track Order -Proizvolniy poryadok)- asarlarni tasodifiy tarzda ifodalash (eshittirish)

- ( Continuous Play -Neprerivnoe vosproizvedenie) kompakt disklarni uzluksiz eshittirish - asarlarning bosh qismlarini eshittirish ( Into Play- Rejim oznakomleniya); - eshittirish lozim bo‘lgan asarlar ro‘yxati va mos ketma-ketlikni belgilash. Bu imkoniyatlarning birinchi uchtasi menyuning Parametrlar bandining buyruqlari yoki «Asboblar paneli»dagi mos tugmalar vositasida amalga oshiriladi. Asarlar ro‘yxatini shakllash uchun menyuning Disk ( Disk) bandidan Edit Play List (Opisanie diska) buyrug‘idan foydalaniladi yoki bir xil nomli tugma bosiladi. Natijada muloqot oynasi ochiladi. Bu muloqot oynasida quyidagilarni terish lozim: 8. Ijrochi ( Artist -Ispolnitel‘) nomini ko‘rsatish; 9. Kompakt disk ( Title -Nazvanie) nomini ko‘rsatish; 10.Kompakt diskdagi asarlar nomini belgilash yoki o‘zgartirish. Kompakt diskdagi barcha asarlar ro‘yxati Available Tracks (Zapisi na diske) oynasida ifodalanadi. Asar nomini belgilash yoki o‘zgartirish uchun uni avval ajratish, keyin Track nn (Zapis‘ nn) oynasida mos o‘zgartirish va Set Name (Zadat‘ nazvanie) tugmasini bosish kerak. Kompakt diskdagi asarlar ro‘yxatini qayta ishlashni yakunlagach Play List (Spisok proizvedeniy) ro‘yxatidan mantiqiy kompakt disk hosil qilish mumkin. Bu ro‘yxatda aslida tanlanadigan asarlar mos ketma-ketlikda ko‘rsatilgan bo‘ladi. Play List (Spisok vosproizvedeniya) ro‘yxatini o‘zgartirish uchun quyidagi buyruq tugmalaridan foydalanish mumkin: Add (Dobavit‘)- Abailable Tracks (Zapis‘ na diske) ro‘yxatida ajratilgan asarlar Play List (Spisok vosproizvedeniya) ro‘yxatiga kiritilsin; Remove (Udalit‘)-ajratilgan asarlar Play List (Spisok vosproizvedeniya) ro‘yxatidan o‘chirilsin; Clear All (Ochistit‘ vsyo)- Play List (Spisok vosproizvedeniya) ro‘yxati kerakli tartibda shakllantirish maqsadida to‘la tozalansin;

Reset (C bros)- Play List (Spisok vosproizvedeniya) ro‘yxati asli holatiga, ya‘ni Abailable Tracks (Zapis‘ na diske) ro‘yxati bilan ustma-ust tushadigan holatiga keltirilsin. Tinglash vaqtida tovushlar balandligi, balansi va tembrini boshqarish uchun View/ControlVolume (Vid / Gromkost) buyrug‘i beriladi va natijada Mikser deb ataladigan ilova (dastur) ishga tushiriladi. Bu dastur va parametrlarni o‘rnatish uchun ishlatiladigan boshqa usullar quyida tavsiflanadi. CD Player dasturini Options/Preferens (Parametricheskaya (nastroyka)) buyrug‘i bilan ochiladigan muloqot oynasida muvofiqlashtirish mumkin. Muloqot oynasidagi uch buyruq qo‘yidagicha talqin qilinadi: - Stop CD Playing on Exit (Zavershit vosproizvedenie pri vixode) - dasturdan chiqish bilan kompakt diskni eshittirish to‘xtatilsin. Agar «bayroqcha» yo‘q bo‘lsa, kompakt disk dasturdan chiqilsa ham oxirigacha eshittiriladi. - Save Settings on Exit (Soxranit parametri pri vixode)-amalga oshirilsa, barcha moslashtirishlar keyingi seanslarda ham ishlatiladi, ya‘ni saqlanadi; - Show tool Tips (Vivodit vsplivayushie podskazki)-sichqoncha ko‘rsatkichi taqalganda uskuna tugmalarining nomlari bilan bir vaqtda ilova yoki izohlar ifodalanadi. -Into Play Lengh (Oznakomitelnoe vosproizvedenie)-hisoblagichda sekundlarda ifodalanadigan, Into Play rejimida har bir asarni eshittirish uchun zarur vaqt saqlanadi. Hozirgi kunda zamonaviy shaxsiy kompyuterlarda Windows guruxidagi operatsion tizimlar ishlatilmoqda, bu guruxga tegishli bo‘lgan Windows XR operatsion tizimi yuqori malakali foydalanuvchilar uchun mo‘ljallangan. Windows XR operatsion tizimi 32 va 64 razryadli protsessorlar uchun mo‘ljallangan bo‘lib, uning imkoniyatlari, xavfsizlik darajasi yuqori hisoblanadi. SHuning uchun ham zamonaviy, iqtisodiy va texnik masalalarni echishda bu tizimning axamiyati katta. Ushbu bobda Windows XR to‘g‘risida umumiy ma‘lumotlar, u bilan ishlashdagi asosiy funktsional amallar keltirilgan. Bunda Windows tizimi

menyulari, oynalari, undagi papkalar va hujjatlar bilan ishlash usullari, tizimni texnik vositalarini sozlash, uning asosiy qurilmalari bilan ishlash, fayllar ustida amallar bajarish hamda Windows operatsion tizimining multimedia imkoniyatlari to‘g‘risida ma‘lumotlar illyustrativ rasmlar bilan yoritilgan.

Adabiyotlar ro’yhati 1. O‘zbekiston Respublikasining «Axborotlashtirish to‘g‘risida»gi Qonuni, «Xalq so‘zi» gazetasi, 2004 yil, 11-fevral. 2. O‘zbekiston Respublikasining «Elektron tijorat to‘g‘risida»gi Qonuni, «Xalq so‘zi» gazetasi, 2004 yil, 21-may. 3. O‘zbekiston Respublikasining «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi» to‘g‘risidagi Qonuni. Oliy ta‘lim. Me‘yoriy hujjatlari to‘plami: Mualliflar jamoasi. – T.: SHarq, 2001, 672-b.

O'xshashlar

Windows оpеrаtsiоn tizimi

Windows tizimi va uning imkoniyatlari

Windows operatsion tizimi haqida umumiy tushunchalar. Windows ning ishlash shartlari

Opеratsion tizim tushunchasi. Windows opеratsion tizimi

Windows opеrasion tizimi. Windows muhitida ishlash. Windows ekran elеmеntlari, ishchi stol, pusk ko`rsatmalari