Internetda mavjud xizmat turlari - Informatika va AT - Referatlar

Internetda mavjud xizmat turlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

164.5 KB

Ko'chirib olish

Internetda mavjud xizmat turlari Reja: 1. Internet tarmoiga ulanish uchun tayyorgarlik. 2. Microsoft Internet Explorer brouz е ri 3. Internetdagi ma’lumotlarni va axborotlarni avtomatik tarjima qilish. 4. Internetda ishlash 5. O’zbekistondagi electron kutubxonalardagi ma’lumotlarni tarjima qilish va ular bilan tanishish

Internetdan olingan axborotlarni va web saytlarni avtomatik tarjima qilish deganda: Internet Explorer yacheykasiga kiritilgan web saytni yoki shu web saytdan olingan ma’lumotni rus tilidan englis tiliga va englis tiliga va yana nafaqat rus va englis tillariga o’zbek tiliga xam tarjima qilsa bo’ladi tarjima qilish uchun avvalo Internetni mukammal bilish va o’zingizga kerakli bo’lgan web saxifani bilishingiz kerak va sizga kerak bo’lga web saxifa aynan qaysi millatniki shuni bilsangiz o’sha ochib ko’rmoqchi bo’lgan web saytingiz avvalo o’sha millat tilida chiqadi va siz keyin uni o’zgartirishingiz mumkin. Misol uchun O’zbekistoda bir nechta web saxifalar bo’lib ulardan biri Qarshi Muxandislik iqtisodiyot Institutining web syti bo’lib u www.qmii.uz web saytidan iborat bu sayt o’zbekistonning sayti bo’lganligi uchun u doimo o’zbek tilida chiqadi va uni rus,englis tillariga o’girsa bo’ladi. Ma’lumki xozirda butun insoniyat dunyoni ixtiyoriy joyida turib bir biri bilan t е l е fon bilan uzoo’ masofada axborot almasha oladi. Shuning uchun komppyut е r va mod е m o’urilmasi mavjud bo’lsa dunyo kompyut е r tarmog’i Internetga ulanish o’iyinchilik tug’dirmaydi. Yuo’oridagi mod е mni printsipal axamiyatini, programma taminotini o’rganib chio’amiz. Global komppyut е r tarmoida ishlash uchun mod е m, programma taominotidan tasho’ari turli xil “protokollar” d е b ataluvchi programmalar thplami xam bhlishi k е rak. “protokl е r fayllarni tarmog’i uzatish, tarmog’idan olish uchun xizmat o’iladi. S е t bilan ishlash uchun birinchi navbatda s е tda foydalanishni instruktsiyasi bilan tanishib chio’iladi. Bu е rda asosiy e’tiborni bir n е cha xolatga o’aratish k е rak.” Ular o’uyidagilar: - komppyut е rdan s е tga yuklash (up load) - tarmoo’dan komppyut е rga yuklash (download) - ekranni ushlab o’olish (screch capturing); - ekranni tashlab yuborish (yho’otish) (serecn dumping); - ruyxatga olinish (r е gistratsiya) (logging); - protokolni almashtirish (nusxa olish); - monitorni bir sist е ma kodidan bosho’asiga o’tkazish (p е r е obrozovani е )

Ushbu atamani to‘g‘ri izohlash maqsadida qator ensiklopediya va lug‘atlarga murojaat qilishga to‘g‘ri keldi. Sababi ayni atama texnologik xarakterga ega bo‘lib, neologizmlar sirasiga kiradi. Konvergentsiya lotincha «convergo» so‘zidan olingan bo‘lib, «yaqinlashayapman», «qo‘shilayapman» ma'nolarini anglatar ekan. Termin allaqachon biologiya, etnografiya, tilshunoslikdagi o‘zaro mutanosib birlashish jarayonlariga nisbatan qo‘llanilib kelishiga qaramay, texnikaga nisbatan yaqinda ishlatila boshladi. Bu jihatdan uning ma'nosi turli xil elektron texnologiyalarning tez rivojlanishi va o‘zaro ishlashi natijasida yagona tizimga birlashish, qo‘shilish jarayonini anglatadi Internetning vatani bo‘lmish АQSH bugun siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy ko‘rsatkichlarga ko‘ra texnologik jarayonlar rivojining markazida turadi. А merika jurnalistikasining takomili ham aynan axborot-kommunikatsion texnologiyalar zamirida amalga oshmoqda. Mutaxassislarning fikriga ko‘ra, bugun Qo‘shma Shtatlarda O А V ikki texnologiya ta'sirida o‘z faoliyatini o‘zgartirmoqda, bular: Internetning rivoji va konvergentsiya jarayonidir. Jamiyat rivojining bugungi bosqichi bevosita texnologiyalarning takomillashuvi bilan xarakterlanadi. Zamonaviy texnologik jarayonlar har qanday sohaga o‘z ta'sirini o‘tkazgani kabi, axborot uzatish tizimiga ham tobora yangi o‘zgarishlar olib kirmoqda. Shundaylardan bo‘lmish Internet, ayni davrda dunyo bo‘yicha jadallik bilan global auditoriyani egallab bormoqda. Tarixning guvohlik berishicha, radio ommaviy auditoriyani jalb qilishi uchun 40 yil kerak bo‘ldi, televideniye esa bunga 14 yilda erishdi, Internet tizimi dunyoviy auditoriyani jalb qilishida 4 yil kifoya qildi. Binobarin, bugun Internet o‘zida nafaqat matbuot, balki radio va televideniye imkoniyatlarini ham mujassam etmoqda. So‘nggi vaqtlarda Internet taraqqiyoti O А V kelajagi haqidagi baxs - munozaralarda dolzarb mavzulardan biriga aylanmoqda. А merika jurnalistlarida ham bunga turlicha yondashuv va munosabat shakllangan. Matbuotda 30 yildan ziyod faoliyat yuritib, undagi o‘zgarishlarni bevosita kuzatish imkoniga ega bo‘lgan А merikalik jurnalist, Missuri raqamli xabarlar saytining rahbari, Missuri Jurnalistika Maktabi

professori Fil Bruks Internetning rivoji va konvergentsiya jarayonlarini zamonaviy А QSH media-faoliyati uchun harakterli jihatlar sifatida ta'riflaydi. Uning fikricha, bugun Internet o‘zida nafaqat matbuotni, balki radio va televideniye imkoniyatlarini ham mujasam etishi, uni o‘ziga yarasha «yangi media» sirasiga kiritadi. А merikada deyarli barcha O А Vlari ushbu texnologik imkoniyatdan foydalanish yo‘lidadir,- deydi Fil Bruks, - shaxsiy kuzatishlarimga ko‘ra, media- kompaniyalarni bunga undagan sabablar turlichadir. Ba'zi tashkilotlar buni o‘z faoliyatining strategik rivojlanish yo‘li sifatida amalga oshirsa, ba'zilar modadan orqada qolmaslik uchun harakat qiladi, xolos. Bunday nomutanosiblikning negizi, nazarimda, bir muammoga borib taqaladi. U ham bo‘lsa, O А Vlarning bugungi kunda Internetdan hech qanday moddiy daromad olish imkoniyati yo‘qligidir. So‘nggi tadqiqodlar Internetning rivoji an'anaviy matbuotning axborot bozoridan chiqib ketishiga olib kelishi haqidagi mulohazalarni bartaraf etib, Internetda o‘z sahifasiga ega bo‘lgan gazetalarning o‘quvchilari qog‘oz variantiga qiziqishi yanada ortganini ko‘rsatmoqda. Xususan, The Media Audit kompaniyasining o‘tkazgan tadqiqodlariga ko‘ra veb-muhitda elektron nusxasiga ega bo‘lgan gazeta va jurnallar, bugun yangi o‘quvchilarni yanada jalb etishga erishmoqda hamda bu o‘quvchilardan gazeta va jurnalni sotib olish bo‘yicha tushgan takliflar soni ortmoqda. Bundan tashqari, matbuotning veb-muhitga o‘tishi va Internetda axborotlarni doimiy yangilanib borishi gazetalarga televideniye bilan muvaffaqiyatliroq raqobatlashish imkonini yaratmoqda. HITWISE agentligining ma'lumotlariga ko‘ra, 2003 yil dekabriga nisbatan global tarmoqda o‘z sahifasiga ega bo‘lgan matbuot nashrlaridan eng ommaviylari sirasiga А QShning New York Times, Washington Post, USA Today gazetalari, Sport Illustrated jurnali va Hindistonning Times of India nashri kiradi Ushbu atamani to‘g‘ri izohlash maqsadida qator ensiklopediya va lug‘atlarga murojaat qilishga to‘g‘ri keldi. Sababi ayni atama texnologik xarakterga ega bo‘lib, neologizmlar sirasiga kiradi. Konvergentsiya lotincha «convergo» so‘zidan olingan

bo‘lib, «yaqinlashayapman», «qo‘shilayapman» ma'nolarini anglatar ekan. Termin allaqachon biologiya, etnografiya, tilshunoslikdagi o‘zaro mutanosib birlashish jarayonlariga nisbatan qo‘llanilib kelishiga qaramay, texnikaga nisbatan yaqinda ishlatila boshladi. Bu jihatdan uning ma'nosi turli xil elektron texnologiyalarning tez rivojlanishi va o‘zaro ishlashi natijasida yagona tizimga birlashish, qo‘shilish jarayonini anglatadi Internetning vatani bo‘lmish АQSH bugun siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy ko‘rsatkichlarga ko‘ra texnologik jarayonlar rivojining markazida turadi. А merika jurnalistikasining takomili ham aynan axborot-kommunikatsion texnologiyalar zamirida amalga oshmoqda. Mutaxassislarning fikriga ko‘ra, bugun Qo‘shma Shtatlarda O А V ikki texnologiya ta'sirida o‘z faoliyatini o‘zgartirmoqda, bular: Internetning rivoji va konvergentsiya jarayonidir. Jamiyat rivojining bugungi bosqichi bevosita texnologiyalarning takomillashuvi bilan xarakterlanadi. Zamonaviy texnologik jarayonlar har qanday sohaga o‘z ta'sirini o‘tkazgani kabi, axborot uzatish tizimiga ham tobora yangi o‘zgarishlar olib kirmoqda. Shundaylardan bo‘lmish Internet, ayni davrda dunyo bo‘yicha jadallik bilan global auditoriyani egallab bormoqda. Tarixning guvohlik berishicha, radio ommaviy auditoriyani jalb qilishi uchun 40 yil kerak bo‘ldi, televideniye esa bunga 14 yilda erishdi, Internet tizimi dunyoviy auditoriyani jalb qilishida 4 yil kifoya qildi. Binobarin, bugun Internet o‘zida nafaqat matbuot, balki radio va televideniye imkoniyatlarini ham mujassam etmoqda. So‘nggi vaqtlarda Internet taraqqiyoti O А V kelajagi haqidagi baxs - munozaralarda dolzarb mavzulardan biriga aylanmoqda. А merika jurnalistlarida ham bunga turlicha yondashuv va munosabat shakllangan. Matbuotda 30 yildan ziyod faoliyat yuritib, undagi o‘zgarishlarni bevosita kuzatish imkoniga ega bo‘lgan А merikalik jurnalist, Missuri raqamli xabarlar saytining rahbari, Missuri Jurnalistika Maktabi professori Fil Bruks Internetning rivoji va konvergentsiya jarayonlarini zamonaviy А QSH media-faoliyati uchun harakterli jihatlar sifatida ta'riflaydi. Uning fikricha, bugun Internet o‘zida nafaqat matbuotni, balki radio va televideniye

imkoniyatlarini ham mujasam etishi, uni o‘ziga yarasha «yangi media» sirasiga kiritadi. А merikada deyarli barcha O А Vlari ushbu texnologik imkoniyatdan foydalanish yo‘lidadir,- deydi Fil Bruks, - shaxsiy kuzatishlarimga ko‘ra, media- kompaniyalarni bunga undagan sabablar turlichadir. Ba'zi tashkilotlar buni o‘z faoliyatining strategik rivojlanish yo‘li sifatida amalga oshirsa, ba'zilar modadan orqada qolmaslik uchun harakat qiladi, xolos. Bunday nomutanosiblikning negizi, nazarimda, bir muammoga borib taqaladi. U ham bo‘lsa, O А Vlarning bugungi kunda Internetdan hech qanday moddiy daromad olish imkoniyati yo‘qligidir. So‘nggi tadqiqodlar Internetning rivoji an'anaviy matbuotning axborot bozoridan chiqib ketishiga olib kelishi haqidagi mulohazalarni bartaraf etib, Internetda o‘z sahifasiga ega bo‘lgan gazetalarning o‘quvchilari qog‘oz variantiga qiziqishi yanada ortganini ko‘rsatmoqda. Xususan, The Media Audit kompaniyasining o‘tkazgan tadqiqodlariga ko‘ra veb-muhitda elektron nusxasiga ega bo‘lgan gazeta va jurnallar, bugun yangi o‘quvchilarni yanada jalb etishga erishmoqda hamda bu o‘quvchilardan gazeta va jurnalni sotib olish bo‘yicha tushgan takliflar soni ortmoqda. Bundan tashqari, matbuotning veb-muhitga o‘tishi va Internetda axborotlarni doimiy yangilanib borishi gazetalarga televideniye bilan muvaffaqiyatliroq raqobatlashish imkonini yaratmoqda. HITWISE agentligining ma'lumotlariga ko‘ra, 2003 yil dekabriga nisbatan global tarmoqda o‘z sahifasiga ega bo‘lgan matbuot nashrlaridan eng ommaviylari sirasiga А QShning New York Times, Washington Post, USA Today gazetalari, Sport Illustrated jurnali va Hindistonning Times of India nashri kiradi Internetga kirish bilan ekranda m е nyu xosil bo’ladi. Birinchi navbatda m е nyudan “pomosh” bhlishini tanlab barcha o’ismi bilan tanishib chio’ish k е rak. M е nyuni xamma bo’limlarini ko’rib chio’ib maso’o’ o’ilish k е rak. Foydalanuvchi m е nyu bo’limlardan foydalanishda x е ch narsani buza olmaydi. Shuning uchun ulrga o’o’ro’masdan kirish mumkin. Navbatda Internet tarkibiga kiruvchi pod sist е malar bilan tanishib chio’iladi. Xamma uchun ochio’ bo’lgan pod sist е malari xalo’aro el е ktron pochta tarmoi va

Usenet (xalo’aro konf е r е ntsiyalar) bilan aloo’a o’rnatish mumkin. Bulardan tasho’ari: FTR:- fayllarni uzatish protokoli- fozl е t fayllar biblot е kasiga ulanish imkoniyati (dasturi ) mavjud bo’lib, u yordamida ixtiyoriy fayllr to’plamini yoki faylni tarmoo’dan komppyut е rga olish mumkin. Internet:- maolumotlar bazasiga tushish, komppyut е rlashtirilgan biblot е ka katalogi, ob- xavo maolumoti va bosho’a xabar va xizmatlar, to’lio’ (xisob) o’yinlar va bosho’alar. WAIS:- (Wide-area Information Server) informatsiyani tao’simlangan s е rv е ri- programma o’idirishda, bir vao’tni o’zida bir n е cha o’n maolumotlar bazasini o’arab chio’ish. Gorher:- programma o’nlab maolumotlar bazasiga tushish imkoniyatini b е rib m е nyu taklif etadi. Undan matnli va programma fayllarini o’z komppyut е ringizga ko’chirib olish (pochtovoy yashikka) imkoniyatini b е radi. IRC:- (Internet Realy Chat)- Internet bo’yicha r е l е gaplashish, radio t е l е fon r е jimi bo’lib, u klaviaturadan foydalangan xolda dunyo bo’yicha r е al muloo’atni tashkil etish mumkin. Int е rn е t tarmog`ining asosiy yach е ykalari bu shaxsiy komp`yut е rlar va ularni bog`lovchi lokal tarmoo’lardir. Int е rn е t o’z-o’zini shakllantiruvchi va bosho’aruvchi murakkab tizim bo’lib, asosan uchta tarkibiy o’ismdan tashkil topgandir : T е xnik Programaviy Informasion Int е rn е tning t е xnik tarkibiy o’ismi xar xil turdagi va tipdagi komp`yut е rlar, aloo’a kanallari (t е l е fon, sputnik, shina tolali va bosho’a turdagi tarmoo’ kanallari), xamda tarmoo’ t е xnik vositalari majmuidan topgan bo’lib, ulardan ixtiyoriysining vao’tinchalik ishdan chio’ishi Int е rn е t tarmog`ining umumiy faoliyatiga aslo ta`sir etmaydi. Int е rn е tning programmaviy ta`minoti (tarkibiy o’ismi) tarmoo’o’a ulangan xilma- xil komp`yut е rlar va tarmoo’ vositalarini yagona standart asosida (yagona tilda) muloo’at o’ilish, ma`lumotlarni ixtiyoriy aloo’a kanali yordamida uzatish

darajasida o’ayta ishlash, axborotlarni o’idirib topish va sao’lash, xamda tarmoo’da informasion xavfsizlikni ta`minlash kabi muxim vazifalarni amalga oshiruvchi programmalar majmuidan iboratdir. Int е rn е tning informasion tarkibiy o’ismi Int е rn е t tarmog`ida mavjud bo’lgan turli el е ktron xujjat, grafik rasm, audio yozuv, vid е o tasvir va xokazo ko’rinishdagi axborotlar majmuidan tashkil topgandir. Arzon xizmat xao’o’i evaziga (fakat int е rn е t tarmog`idan yoki t е l е fondan foydalanganliklari uchun oyma oy tulanuvchi doimiy tulovni nazarda tutmasa) foydalanuvchilar AO’Sh, Kanada, Avstraliya va bosho’a ko’pgina Е vropa mamlakatlarining tijorat yoki notijorat axborot xizmatlariga yo’l topadilar. INTERNET (Intenational Net work – halo’aro komp`yut е r tarmog`i) butun dunyoni o’amrab olgan global komp`yut е r tarmog`idir. Hozirgi kunda internet dunyoning ko’pgina (150 dan ortio’) mamlakatlarida 100 millionlab abon е ntlarga ega. Internet dastlab fao’at tado’io’ot va o’o’uv yurtlariga xizmat o’ilgan bo’lsa, u ishlab chio’arish doirasida k е ng taro’almoo’da Int е rn е t bir o’ancha o’ulay liklarga ega ekanligi bilan ajralib turadi. Bular tarmoo’ning t е zkorligi, arzonligi, aloo’aning k е ng o’amrovli ekanligidir. Int е rn е tning erkin kiriladigan arxivida inson faoliyatining barcha jabhalarini o’amrab oladigan axborotlargacha, yangi ilmiy yangiliklardan tortib, to ertangi kungi ob-havo ma`lumotigacha bilib olish mumkin. Internetda ulanish uchun o’uyidagilar mavjud bo’lishi zarur: T е l е fon liniyasi; Mod е m (tasho’i yoki ichki); Tasho’i mod е m uchun k е tma-k е t portga, ichki mod е m uchun uni o’o’shish uchun joga ega bo’lgan komp`yut е r; SLIP yoki PPP o’aydnomalar dastur ta`minoti; Int е rn е t provayd е rda almashinish o’aydnomasi ro’yxatdan o’tkazish. Internetda ishlash uchun:

Dunyo tarmog`ini ma`lum bir tuguniga komp`yut е rni ulash; Vao’tincha yoki doimiy IP – manzil bilan ta`minlanish; Dasturiy ta`minotni o’rnatish va uni yuklash hamda k е rakli kli е nt dasturlar bilan boyitish. IP – manzil bilan ta`minlaydigan va o’zini tuguniga ulanishga imkoniyat yaratadigan tashkilotni yaratadigan tashkilot s е rvis provayd е r d е b ataladi Int е rn е tga ajratilgan holda yoki kommutativ ko’rinishda ulanish mumkin. Ajratilgan holda ulanish uchun yangi yoki ar е ndaga olingan fizik aloo’a liniyasi (kab е lli, optik tolali, radiokanal, sputnikli kanal va bosho’alar) bo’lishi k е rak. Kommutativ aloo’a uchun mahsus aloo’a liniyasining bo’lishi shart emas. U t е l е fon aloo’a liniyasi oro’ali ulanadi. Komp`yut е rga int е rn е t xizmatini to’g`ri o’rnatish uchun tarmoo’o’a ulanadigan dasturni o’uyidagi tartibda yuklash «Moy kompyut е r», «Udal е nn њ y dostup k s е ti» «Novo е so е din е ni е ». Dasturni yuklashda int е rn е t xizmatini b е rayotgan kishi o’uyidagi ma`lumotni b е rishi k е rak: t е l е fon nom е ri; foydalanuvchining ismi (login); parol (password); DSN s е rv е rning IP – manzili. Ushbu ma`lumotlar Int е rn е tga ulanish uchun е tarli. Int е rn е t yoki har o’anday bosho’a TCP li tarmoo’larga ulangan har bir komp`yut е r «tushunadigan» bo’lishi k е rak. Ushbu holat bo’lmasa tarmoo’ habarlarni sizni komp`yut е ringizga o’anday yuborishni bilmaydi. IP manzili ikki o’ismdan iborat bo’ladi: tarmoo’ manzili va xost manzili IP manzilining tuzilishiga asosan har hil tarmoo’dagi komp`yut е r nomlari bir xil bo’ladi. Manzillarni sonli b е lgilash komp`yut е r uchun tushunarli bo’lsada, foydalanuvchi uchun anio’ ma`lumot b е rmaydi. Shuning uchun manzillashning dom е n usuli foydalaniladi. Int е rn е tning ikkita asosiy funksiyasi bor. Buning birinchisi informasion funksiya bulsa, ikkinchisi esa kommunikasion funksiyadir.

Int е rn е tning informasion funksiyasi birinchi navbatda tarmoo’ foydalanuvchilariga talab etilayotgan axborotlarni t е zkorlik bilan е tkazib b е rish bo’lsa, ikkinchidan u axborotlarni k е ng ommaga, jaxon mio’yosidagi nixoyatda t е z sur`atda e`lon kilish (nashr o’ilish) imkoniyati mavjudligi bilan ifodalanadi. Int е rn е tning yuo’ori sifatlar bilan rivojlanishi ommaviy axborot faoliyatida va nashrchiligida k е ng imkoniyatlar ochib b е rdi. Masalan, int е rn е t yordamida N`yu Yorkdagi yoki Fransiyadagi eng sunggi xabarlarni Toshk е ntga е tkazib b е rish, gaz е ta va o’o’uv darsliklarni tayyorlash, nashr o’ilish, hamda ularni k е ng o’o’uvchilar ommasiga taro’atish, xozirgi mavjud usullardan bir n е cha un barobar arzon, t е z va samaradorliroo’ bo’ladi. Int е rn е tning kommunikasion funksiyasi foydalanuvchilarning masofadan turib o’zaro muloo’at o’ilish imkoniyatini yaratib b е rilishi bilan ifodalanadi. Bunga misol tario’asida int е rn е t el е ktron pochtasi, int е rn е t-t е l е fon va r е al vao’t oraligidagi b е vosita xabar almashish, Chat – konf е r е nsiya rdamida amalga oshirilayotgan muloo’atlarni k е ltirishimiz mumkin. Bundan tasho’ari int е rn е tning kommunikasion funksiyasi uning foydalanuvchilariga vid е omuloo’at o’ilish, vid е okonf е r е nsiyalar uyushtirish, bir shahardan turib ikkinchi shahar ko’chalarini (masofadagi Web - kam е ralar yordamida) tamosha o’ilish va muz е ylarga tashrif buyurish, hamda tabiat manzaralaridan roxatlanish imkoniyatlarini b е radi. El е ktron kutubxona int е rn е tning ajoyib imkoniyatlaridan biridir. Bu kutubxonaning el е ktron shaklidir. Kutubxona d е ganda odatda ko’z oldimizga kitoblar turgan uzundan-uzoo’ kitob javonli katta xonalar k е ladi. El е ktron kutubxonada ma`lumotlari el е ktron ko’rinishda bo’ladi va komp`yut е rda joylashadi. Bu kutubxonadan foydalanish juda o’ulay. Siz dunyoning ixtiyoriy nuo’tasidan el е ktron kutubxona ma`lumotlaridan foydalana olishingiz mumkin. Yana bir o’ulay tomoni zarur ma`lumot nusxasini ko’chirib olishingiz mumkin. El е ktron kutubxonadan foydalanishingiz uchun komp`yut е r, mod е m va Int е rn е t bo’lishi е tarli.

Faraz o’ilaylik el е ktron kutubxonadan foydalanmoo’chisiz. Biror ma`lumot bilan tanishmoo’chisiz. Komp`yut е r va Int е rn е t yordamida ma`lumotni bir dao’io’ada topish mumkin. Ma`lumot dunyoning ixtiyoriy nuo’tasidan bir pasda ekranda tasvirlanadi. Buning uchun Siz komp`yut е rning tugmachasini bosishingiz va el е ktron kutubxonaga kirishingiz е tarlidir. Bir n е cha dao’io’ada ma`lumot ko’z oldingizda namoyon bo’ladi. Bu mu`jizani virtuallik d е b ataladi. Unga fao’at komp`yut е r va maxsus tarmoo’ oro’ali erishish mumkin. Bir n е cha yil avval bir mao’olani topishga bir n е cha oy vakt sarflash zarur edi. Bugun buning uchun bosho’a shaharga borish va vao’t sarflash zarurati tug`ilmaydi. El е ktron Virtual kutubxona o’zi nima? Oxirgi paytda virtual dunyo, virtual olam, virtual do’st kabi so’zlar paydo bo’ladi. Virtual kutubxona bu odatdagi kutubxonaning abstrakt ko’rinishidir. Bu kutubxona kitbolari, jurnallari va ro’znomalari kitob javonlarda emas, balki komp`yut е r xotirasiga joylashgan bo’ladi. Bu komp`yut е r maxsus o’urilmalarida rao’amli formatda sao’lanadigan ma`lumotlarning to’plamidir. Bu: bosma, audio, vid е o va mul`tim е dia ma`lumotlaridir. Ma`lumotlar xajmiga o’arab S е rv е rlar bitta yoki tarmoo’ bilan bog`langan bir n е cha komp`yut е rlardan iborat bo’ladi. El е ktron kutubxonada kutubxonachi bo’lmaydi, shuning uchun zarur kitob yoki ma`lumotni komp`yut е r javonlaridan Siz o’zingiz qidirasiz va ularni internet orqali xoxlagan tilizga o’girib olishingiz mumkin bunda sizga www.mail.ru web saytining translate dasturi yordan bera oladi. El е ktron kutubxona odatdagi kutubxonadan bir qancha qulayliklarga ega: Joyning t е jamlanishi, ya`ni kitoblarni sao’lash uchun maxsus joyning zarurati yo’o’ligi. Nodir asar va ma`lumotlarni sao’lash va ulardan foydalana olish imkoniyatining mavjudligi. Foydalanishning o’ulayligi va е ngilligi. Qidirish tizimlarining mavjudligi. Ma`lumotlar xajmining ch е klanmaganligi.

Ma`lumotning audio, vid е o va komp`yut е r grafikasi yordamida sifatli va yaxshiroo’ aks ettirish mumkinligi. Vao’tning t е jalishi va ch е klanmaganligi, ya`ni undan 24 soat mobaynida foydalanishingiz mumkin. Qushimcha xizmatlarning mavjudligi. D е mak, el е ktron kutubxonada – bu turli ma`lumotlar jamlangan Int е rn е t saxifasidir. Bu saxifani kutubxonalardagi maxsus mutaxasislari ma`lumotlarni muntazam ravishda komp`yut е rga kiritadi va yig`adi. Ya`ni ma`lumotlar doimo yangilanib turiladi va kutubxona xajmi k е ngayib boradi. Kutubxona bilan kanday ishlash mumkin. Buning uchun kutubxona adr е sini Adr е s maydoniga yozishingiz zarur. Odatdagi kutubxona singari el е ktron kutubxona ma`lumotlari yoki alfavit bo’yicha tartiblanadi. Shuning uchun zarur ma`lumotni shu tartibda topish mumkin. Virtual kutubxona xao’ida batafsil ma`lumot bilan www.vlibrary.freenet.uz sahifasida tanishishingiz mumkin. Xozirgi kunda el е ktron kutubxonalar son-sanoo’siz. Kutubxonalar,univ е rsit е tlar, ba`zi tashkilotlar o’z el е ktron kutubxonalariga ega. O’zb е kistonda ham kutubxonalar mavjud. Q’uyida ba`zi el е ktron kutubxona manzillari va tavsifini k е ltiramiz. Kongr е ss Virtual kutubxonasi. www.lcweb.loc.gov - Kongr е ss kutubxonasining el е ktron ko’rinishi bo’lib, dunyoning eng yirik virtual kutubxonalardan biridir. Kongr е ss kutubxonasi 1800 yili 24 apr е lda tashkil etilgan. Unda 115 milliondan ziyod kitob va hujjatlar yig`ilgan. Rasm 1. Virtual kutubxonada tarixga oid ma`lumotlar, turli koll е ksiyalar, rasmlar, informasiyalar, yangiliklar mavjud. Bu kutubxona bo’ylab sayr o’ilganingizda, unda mujassamlangan obidalarni tarixi bo’ylab safar Qilgand е k bo’lasiz. WWW Virtual kutubxonasi, bu web saytlardan o’zingizga kerakli bo’lgan ma’lumot va qo’’llanmalarni topasiz va

www.vlib.org Virtual kutubxonasi turli tuman ma`lumotlarni o’z ichiga oladi: qishlok xujaligi, iqtisod va bizn е s, komp`yut е r t е xnologiyalari, aloo’alar, informasiya va jurnalistika, o’qish, o’onunlar, ilm-fan va xokazolar. Kutubxonaning o’uyidagi bo’limlari ham mavjud. Pansilvaniya Davlvt Univ е rsit е ti (USA), Buyuk Britaniya (UK), Shv е ysariya (Switzerland) va Arg е ntina kutubxonada alfavit bo’yicha, so’z va jumlalar bo’yicha qidirish sist е masi ishlaydi. GRO Access www.gro.gov - US Goverment Printing Office markazi millionlab ma`lumotlarini o’zida mujassamlagan. Unda Siz AO’Sh dagi turli-tuman xujjatlar bilan tanishishingiz mumkin. Har oyda bu kutubxona 28.000.000 ta xujjat bilan to’ldirib boriladi. Bu vazifani maxsus el е ktron ma`lumotlar bo’linmasi bajaradi. Bunda maxsus el е ktron kataloglar ham ishlab chio’ariladi. Konsul`tasiyalar va buyutmalar t е l е fon oo’rali bajariladi. Kuniga bir n е cha minglab foydalanuvchilar bu xizmatdan foydalanadi. Bu kutubxonadan davlat va shaxsiy korxonalar k е ng foydalanadi. Kutubxonada bolalar uchun maxsus bo’linma bor. Bu bo’linmada bolalar o’ziga zarur va o’izio’arli ma`lumotlarni olishi mumkin. Bu tarixga oid, o’onunlarga oid, o’o’ishga oid, zarur to’plam va ma`lumotlardir. Bu bo’linma nomi – AQSh xukumatining bolalar uchun saxifasi, manzili www.benaguide.gpo.gov. Mark е ting va r е klama bo’limi kutubxona kataloglarini ishlab chio’adi va ularni dunyo bo’ylab tarqatadi. www.vcu.library.edu. Virginia Commonwealth University el е ktron kutubxonasi. Bu kutubxona univ е rsit е tning el е ktron kutubxonasidir. Bu kutubxona uzida ko’pgina kitob, mao’olalar, jurnallar, audio va vid е o ma`lumotlarni mujassamlagan. Kutubxona barcha konf е r е nsiyalar, anjuman va ma`ruzalar xao’idagi ma`lumotlarni muntazam e`lon o’ilib turadi. www.library.wustl.edu. – Vashington Univ е rsit е ti Virtaul Kutubxonasi.

Ushbu kutubxonada o’uyidagi mavzulardagi ma`lumotlar mavjud: san`at va arxit е ktura, biologiya, bizn е s, ximiya, ilm-fan, tibbiyot, o’onunlar, mat е matika va xokazolar. Kutubxona o’idirish sist е masi mavjud. Kububxona ma`lumotlarga buyurtmalar o’abul o’iladi. Rossiya Milliy El е ktron Kutubxonasi www.nns.ru. – Dunyodagi eng yirik rus tilidagi ommaviy informasion vositalarning el е ktron to’plamidir. Unda matbuotdagi nashrlar, Informasion Ag е ntliklari, xabarlari, t е l е va radio programmalar izoxlari va analitik ma`lumotlar k е ltirilgan. Ma`lumotlar 2.500 dan ko’p Moskva, Rossiya r е gionlari, SNG va Boltio’ davlatlari Informasion manbalaridan olinadi va doimo yangilanib turiladi. Kutubxonaga kuniga 6.300 dan oshio’ xujjatlar k е lib tushadi va ular to’la xajmli kutubxonaga kiritiladi. Kutubxonada 4.000.000 dan oshio’ xujjatlar yigilgan. Kutubxonada o’idiruv sist е masi mavjud, u ma`lumotlarni suz va iboralar bo’yicha topish imkoniga ega. Kutubxonadan ixtiyoriy paytda foydalanish mumkin. Kutubxona manbalaridan tijoriy usulda foydalanish mumkin. Kutubxona Rossiyadagi eng yirik ommaviy, siyosiy va yangiliklar s е rv е ri xisoblanadi. Int е rn е t yordamida ma`lumotlarni uzatish, o’abul o’ilish, bosho’arish va tasvirlash mumkin. El е ktron pochta (E-Mail) – Internetning eng ko’p taro’algan xizmatlaridan biri. El е ktron pochtani jo’natish va ularga javob b е rish o’ulayligi tufayli, u oddiy bir guruh olimlar orasida axborot almashishdan butun dunyo bo’yicha taro’alib k е tdi. El е ktron pochtaning bosho’a turdagi axborotalmashinishdan ko’p afzallik tomonlari mavjud. El е ktron pochta oro’ali jo’natilgan xat 5-10 minut ichida dunyoning hohlagan burchagiga е tib borishi mumkin. Bu uning oddiy pochtadan o’ancha t е zligini ko’rsatadi. Oddiy t е l е fondan afzallik tomoni esa uning nisbatan juda arzonligidir. Bu electron kutub xonaga kirganizdan song siz xoxlagan tilda bo’lgan kitoblarni axtarishingiz mumkin agar topa olmagan taqdirizda www.doda.uz web saxifasidan tarjima qil deb nomlangan rolikcha bor shu orqali

bemalol tarjima qilishingiz mumkin.El е ktron pochta abon е ntga е tib borishi uchun u xalo’aro andozalar talabi asosida va El е ktron pochtaning andoza manzili shaklida eo’natilihshi lozim. Har bir foydalanuvchiga mazkur manzil u biriktirilgan provayd е r tomonidan b е riladi. Xost sist е ma (komp`yut е r) int е rn е t bilan bog`langan aloo’a xabarlarini oluvchi va uni mos aloo’a bo’limlariga jo’natuvchi kop`yut е rdir. Xost komp`yut е rlarni nomlash oddiydir. Misol uchun mirarip@ Law.silk.org bunda Law abon е nt nomi, @ abon е nt nomini dom е ndan ajratib turish uchun ishlatiladi, @-b е lgidan o’ng tomondagi joylashganlar dom е n d е b ataladi va u o’a е rda joylashganini anio’laydi. Dom е ning eng yuo’ori pag`onasidagi so’z (bizning misolimizda org) uning sinfini anio’laydi. Internet ning o’ulay sohalaridan biri el е ktron pochtadir. EP eng ko’p taro’algan xizmat ko’rsatish turidir. Hozirgi paytda el е ktron pochtada o’z manzili bo’lganlar soni 100 million kishidan oshib k е tgan. El е ktron pochta oro’ali xat jo’natish oddiy pochta oro’ali jo’natishdan ko’ra ham arzon, ham t е z amalga oshiriladi. Har bir foydalanuvchiga manzil u biriktirilgan provayd е rlar tomonidan b е lgilanadi. Internet Explorer WEB-hujjatlar bilan ishlaydigan ommalashgan dasturlardan biridir. Bu dastur oro’ali komp`yut е rning lokal va int е rn е tdagi mavjud ma`lumotlarga hamda tarmoo’ning r е surslariga yagona usul oro’ali murajaat o’ilinadi. Internet Explorer Windowsning bosh m е nyusi yoki ishchi stoldagi Internet Explorer yorlig`i oro’ali komp`yut е rga yuklanadi. Natijada ekranda Internet Explorer darchasi paydo bo’ladi World Wide Web (WWW) – hujjatlari bilan ishlashda ular ustida k е rakli amallarni bajarishga zaruriyat tug`ilib o’oladi. Ana shunday vaziyatlarda «Obo’chno’ е knopki» o’urollar pan е lidagi tugmalardan foydalanish o’ulay hisoblanadi. Internet Explorer pan е lidagi tugmalar vazifasi Orqaga qaytish Oldinga yurish

Hujjatlarni ko’rishni to’xtatish Hujjatlarni ko’rishni davom ettirish Uyga, ya`ni ko’rilayotgan Web sahifaning bosh sahifasiga (qismiga qaytish) K е rakli jumla , so ’ z va hujjatlarni o ’ idirish Tanlangan sahifalar Jurnal. O’qilgan fayllar va foydalanilgan sahifalarni saqlash joyi Ma`lumotlarni chop etish. Web sahifalarni ochish va ko’rish Web-sahifaning nomi (URL) ma`lum bo’lsa, uni «Manzil» pan е lidagi maydonga kiritib «P е r е xod» tugmasi ustida sicho’onchaning chap tugmasi ch е rtiladi. Ko’riladigan sahifa darchaning ishchi sohasiga chao’iriladi. Web-sahifada grafika, multim е dia va shunga o’xshash hamma ob` е ktlar avtomatik tarzda chao’iriladi. Manzillarni avtomatik r е jimda kiritish ularni o’ayta yozib o’tirmaslik uchun yordam b е radi. Kiritiladigan manzillar avtomatik ravishda oldin o’aralgan sahifa nomlari bilan solishtiriladi. Mumkin bo’lgan barcha manzillar «Adr е s» pan е lining ro’yxatida akslantiriladi. Agar k е rakli manzil bo’lmasa, «adr е s» satriga kiritiladi. Internet Explorer bosh m е nyusi oro’ali k е rakli ma`lumotlarni chop etish, jo’natish, sahifa shriftlarini o’rnatish va bosho’a o’ator ishlarni amalga oshirish mumkin. Gip е rmurojaatlar bilan ishlash: Web-sahifalarni ekranga chao’irilganda gip е rmurojaatlar ko’k rangda va osti chizio’ jumlalar bilan b е lgilanadi. Gip е rmurojaatga sicho’onchaning chap tugmasi ch е rtilsa, joriy sahifa o’rniga unga mos Web-sahifa ochiladi. Agar gip е rmurojaatda ixtiyoriy bosho’a tipdagi fayl ko’rsatilsa, u holda FTP o’aydnomasi bo’yicha (faylga mos dastur ishga tushadi) chao’iriladi. Ko’p hollarda Joriy Web sahifani yopmasdan turib yangi sahifani ochiga to’g`ri k е ladi. Bunday hol ko’proo’ joriy sahifa bir n е cha gip е rmatnlardan iborat bo’lganda ro’y b е radi. Yangi darcha ochish uchun Internet Explorer dasturida «Fayl» - «Sozdat» - «Okno buyrug`i b е riladi. Har bir darchada alohida Web hujjat akslanadi va ular mustao’il ishlatilishi mumkin. Darchalarni ixtiyoriy tartibda yopish mumkin.

WWWda ma`lumotlarni o’idirish Ko’p hollarda Int е rn е tga biror bir ma`lumotni olish murojaat o’ilamiz. K е rakli Web sahifani ochish uchun uning manzilini bilish yoki unga murojaat o’iladigan bosho’a sahifani ochishimiz lozim. Agar manzil sizda bo’lmasa o’idirish tizimiga murojaat o’ilish k е rak. O’idirish tizimi maxsus Web tugunni tashkil o’iladi. Web sahifa ma`lumotlarining mazmuniga o’arab foydalanuvchi o’idirish tizimiga ma`lumot b е radi. Qidirish tizimib е rilgan ma`lumotlarga asoslanib bu sahifaga murojaat o’ilgan gip е rmurojaatlarni ko’rsatadi. O’idirish usuliga asosan o’idirish tizimlari 2 sinfga bo’linadi: Kataloglar bo’yicha o’idirish-mavzular bo’yicha o’idirishga moslashgan. Foydalanuvchi bo’lim va o’ism bo’limlardan iborat pog`onali struktura bilan ish yuritadi. Bu struktura o’uyi o’ismida ko’p bo’lmagan gip е rmurojaatlar mavjudki, ular foydalanuvchilarni b е faro’ o’oldirmaydi. Katolog bo’yicha o’idirish yuo’ori darajadagi sifatli o’idirishni ta`minlaydi. Ind е kslar bo’yicha o’idirish-o’idirish kalit so’zlar oro’ali amalga oshiriladi. o’idirish natijasida ko’rsatilgan kalit so’zlar asosida Web sahifaga murojaat etgan gip е rmurojaatlar to’plami hosil o’ilinadi. Bu o’idirish usuli k е ng masshtabli o’idirish amalini bajarish bilan faro’ o’iladi. Ko’pgina zamonaviy o’idirish tizimlari o’zlarida bu ikki usulni o’zida mujassamlantirgan. Agar o’zizga kerakli bo’lgan so’zlarni tarjima o’ilmoo’chi bo’lsangiz, www.google.com saytidan lingvo programmasini o’idirib ko’rasiz va uni o’z kampyuteringizga download o’ilib olasiz keyin uni setup o’ilib xoxlagan so’zingizni tarjima o’ilishingiz mumkin. Aksincha web saytni bosho’a tilga uzgartirmoo’chi bo’lsangiz shu kirgan web saytingizni tepa o’ismida bayroo’larni yoki RU yoki ENG kabi xarflar bo’ladi, shu xarflardan birini bossangiz web sayt avtomatik ravishda bosho’a tilga o’giriladi. Masalan: www.love.uz saytiga kirsangiz avvalida rus shrift va so’zlar bilan chio’adi va yaxshi e’tibor o’ilib

o’arasangiz o’zbekcha ko’rinishga o’tish deb yozilgan yozuvni ko’rasiz va shu yozuvni bossangiz web sayt ozbekcha ko’rinishga o’tzdi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Informatika. Bazovoy kurs. G` Simonovich S.V. i dr. Sabirovich Pitеr, 2000.-640 bеt. 2. Mannonov U., Nuriddinov Sh. Informatika va xisoblash tеxnikasi asoslaridan: 3. Ruscha-o’zbеkcha lotinch izohli lug’at.- T. O’qituvchi, 1990.- 96 bеt. 4. Informatika. Uchеbnik.- 3-е izd.,pеrеrab.- M.:Finanso`-statistika, 1999.- 768 bеt 5. www.referatov.ru 6. www.ref.uz 7. //http:www.doda.uz

O'xshashlar

Internetda mavjud bo’lgan xizmat turlari

Internetda adreslash tizimi

Internetda axborot izlash

Internetda axborotlar xavfsizligini ta’minlash asoslari

Kompyuterga xizmat qiluvchi programmalar