Beysik tilida masalalarni dasturlash usuli - Informatika va AT - Referatlar

Beysik tilida masalalarni dasturlash usuli

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

53.5 KB

Ko'chirib olish

Beysik tilida masalalarni dasturlash usuli Reja: 1. Kirish. 2. Shartsiz o’tish operatori GOTO 3. Shartli o’tish operatori IF-THEN 4. Tsikl operatori F OR-NEXT 5. Massiv operatori DIM 6. Qism dastur operatori GOS U B 7. ON GOTO va ON GOSUB operatorlari.

1 Kirish. Dastur bu nomerlangan satrlar ketma ketligidan iborat. Dasturning asosiy komponentasi operatorlardan iborat bo’lib, ular satrlardan tashkil topadi. Dasturning bir satri bitta yoki bir necha operatorlardan tashkil topish mumkin. Agar bir satrda bir necha operator bo’lsa, ular o’zaro ikki nuqta bilan ajratiladi. Kompyuter har bir dasturni satr nomerining o’sib borishi tartibida bajaradi. Satr nomeri boshqaruvni bir satrdan ikkinchi satrga uzatish uchun ham kerak. Satrlar asosan 10 qadam bilan nomerlanadilar (10, 20, 30,…) Bu usul dasturlashda katta ahamiyatga ega, chunki kerak bo’lib qolganda ikki satr orasiga yana qo’shimcha satrlarni qo’yish mumkin. Har bir satr Return tugmasini bosish bilan tugalanadi . Bu tugma bosilgandan keyin ushbu satr kompyuter xotirasiga kiritiladi. Ko’p masalalarning echimi ma’lum shart yoki sharoitlarning qo’yilishiga nisbatan bajariladi. Algoritmik tilda kattaliklarni istalgan xossasi shu ondagi qiymatlarni uchun bajarilishi yoki bajarilmasligi shart deyiladi. Shartlar oddiy va murakkab bo’lishi mumkin. Agar kattaliklar orasidagi shart faqat bitta munosabat orqali berilgan bo’lsa oddiy shart deb ataladi. Shartlarni yozishda munosabat belgilaridan foydalaniladi. Beysik tilida quyidagi munosabat belgilaridan foydalaniladi : = (teng), (teng emas), kichik katta (kichik yoki teng) (katta yoki teng) . Oddiy shartga misollar. A V, A=V, X 5.9, X+U 3. Va xk. Kattaliklar orasidagi shartlar AND , ON, NOT mantiqiy funktsiyalar bilan bog’lanuvchi bir necha munosabatlardan murakkab shartlar deb ataladi. Misol : X 1 AND X 4 , A=O AND V= O va xk. Shunday jarayonlar mavjudki , ularda bajarilayotgan operatorlardan shartga qarab dasturning u yoki bu qismiga to’g’ri keladi. Ana shunday jarayotlarga dastur tuzish uchun o’tish operatorlaridan foydalanish mumkin. Beysik tilida o’tish operatori 2 turga bo’linadi : shartsiz o’tish operatori va shartli o’tish operatori . 2 Shartsiz o’tish operatori GOTO

Bu operator boshqaruvni bir satrdan xech qanday shartsiz boshqa satrga o’tkazish uchun xizmat qiladi. Operatorning umumiy ko’rinishi quyidagicha : m GOTO p Bu erda m – satr nomeri, GOTO - operatorining nomi, p - boshqaruv uzatish kerak bo’lgan satr nomeri. Misol : 10 INRIT 20 PRTNT 30. GOTO 10 Bu programmaning bajarilishida kompyuter A, V, S o’zgaruvchilarning kiritilishi qutib turadi. ? 5, 4, 3. EXM talabiga muvofik yuqoridagi mos sonlarni kiritib, RETIRN tugmasini bosamiz. Displey ekranida bajarilgan programmaning natijasi chikadi. 6 va boshqaruvni 10 – satrga o’tkaziladi, ya’ni kompyuter A,V,S o’zgaruvchilarning yangi qiymatlarini qutib turadi. Iloji boricha programmada GOTO operatorini kam ishlatish kerak, chunki ko’p ishlatilgan GOTO programma juda chigallashtirib yuboradi. 3. Shartli o’tish operatori IF – THEN Bu operator shartni bajarilishi yoki bajarilmasligiga ko’ra boshqaruvni kerakli satrga o’tkazadi. Bu operatorning umumiy ko’rinishi quyidagicha : m IF shart THEN satr nomeri . Yoki m IF shart THEN operator. Bu erda m – satr nomeri, IF (agar)THEN (u xolda)- Beysikning xizmatchi so’zlari. Bu operatorning ishlashi quyidagicha :

Operator yozilgan qator bajarilayotganda avval shartli ifodaning qiymati xisoblanadi. Agar shart bajarilsa u xolda boshqaruv THEN jumlasiga beriladi, aks xolda, ya’ni shart bajarilmasa , boshqaruv keyingi qatorga uzatiladi. Misol : A va V sonlardan kattasini topish programmasi tuzilsin. Programmasi : 10 REM Katta sonni aniqlash 10 IN R UT A , V 11 IF A > V THEN 50 12 PR1NT V : GOTO 60 13 PR I NT A 14 END. Bu programma bajarilayotganda kompyuter A V shartini tekshiradi. Agar shart bajarilsa , uxolda 50 –satr bajariladi. Agar shart bajarilmasa , u xolda 40 – satr bajariladi. Bundan tashqari THEN yordamchi so’z o’rniga GOTO yordamchi so’zni ishlatilishi mumkin. Beysikda yuqorida qurilgan munosabat shartlaridan tashqari qo’shimcha AND (va ), OR (yoki), NOT (emas) yordamchi so’zlardan tuzilgan shartlarni ham ishlatish mumkin. Misol 10 IF X+U =0 THEN 80 20 IF Z=A*A THEN 80 30 IF S= 10 THEN 80 bu operator quyidagi operatorlarga teng kuchli : 20 IF X+U =O OR Z=A*A OR S=10 THEN 80 Shuni ta’xkidlab o’tish keraki, agar tekshirilayotgan shartlar ko’p bo’lsa, ular chapdan o’ngga qarab tekshirilib boriladi. Avvalo X+U =O OR Z=A*A juft satrlari tekshiriladi. So’ngra bu shartlar natijasi bilan keyingi shart tekshiriladi. 4.Tsikl operatori FOR – NEXT .

Tsikl programmaning shunday bir qismiki, u programma badjarilishi jarayonida bir necha marta takrorlanadi. FOR – NEXT operatorlari esa shunday tsikllarni tashkil qilish uchun muljallangan bo’lib ular programma tuzishda ko’p qulayliklarni yaratadi. FOR operatorini tsikl sarlavxasi operatori deb ataladi. Bu operatorning umumiy ko’rinishi quyidagicha : m FOR X=A to V STEP S Bu erda m- satr nomeri, FOR (uchun), TO (gacha), STEP ( qadam) xizmatchi so’zlar, X – tsikl parametri, A – X ning boshlangich qiymati , V-X ning yuqori qiymati , S – tsikl parametrini o’zgarishi qadami. Agar s ni qiymati ko’rsatilmasa, uning qiymati 1 ga teng deb xisoblanadi. FOR operatoridan keyin tsikl tanasini tashkil etuvchi operatorlar joylashgan bo’ladi. Har bir tsikl NEXT operatori bilan tugallanadi. Bu operatorning umumiy ko’rinishi : m NEXT X . Bu erda m – satr nomeri, NEXT – xizmatchi so’z X- tsikl parametridir. FOR operatorini bajarilishi quyidagicha : A arifmetik ifodaning qiymati xisoblanib tsikl parametri X ga tenglashib turadi. So’ngra FOR dan keyingi operatorlar birin – ketin bajariladi. NEXT operatoriga duch kelganda tsikl parametri S qadamga oshadi (agar S 0 bo’lsa, kamayadi) X ning qiymati V ning qiymati bilan takkoslanadi. Agar X parametr V dan katta bo’lsa, u xolda tsikl tugallanib NEXT dan keyingi operatoridan boshlab programmaning bajarilishi davom ettiriladi. Misol : 1 dan 6 gacha bo’lgan juftsonlarning yig’indisi xisoblang. Xisoblash dastur quyidagicha : 10 REM Sonlar yig’indisi 11 S = 0

30 FOR X= 0 to 6 STEP 2 40 S = S + X 50 NEXT X 60 PRIN T ” S =”; S 70 END FOR- NEXT operatorlarini ishlatishda quyidagilarga rioya qilish kerak : 1) Tsikl sarlovxasi FOR ni bajarmasdan tsiklga kirish mumkin emas. 2) Istalgan pastda tsikldan tashqariga chiqish mumkin . 3) Tsikl tanasi A boshlangich qiymat V – oxirigi qiymat va S – qadamlarning qiymatlarini o’zgartirish tabsiya qilinmaydi. 5 . Massiv operator DIM yMassiv bu bir necha bilan belgilangan qiymatlar guruxi yoki jadvali. Massivning har bir elementi massiv nomidan so’ng kavs ichiga olingan raqam yoki arifmetik yozilishi bilan belgilanadi. Har bir massivda indeks soni mavjud. Bu indekslar soni massivning necha o’lchovli ekanligi bildiradi. Maslan, K(20) bir o’lchovli massivni , 2 (1,6) Esa ikki o’lchovli massiv ekanligini bildiradi Bunda birinchi raqam satrni, ikkinchisi ustunni bildiradi. Beysik tilida massivlarni e’lon qilish DIM operatori orqali amalga oshiriladi. Bu operatorning umumiy ko’rinishi quyidagicha : M DIM massiv nomi (massiv elementlari) Bu erda m- satr nomeri , DIM – operatorning nomi massiv nomi lotin harflari va arab raqamlaridan iboratdir, massiv elementlari – kavs ichida shu massivning maksimal o’lchovi ko’rsatiladi. Misol : 10 DIM X (50) DIM operatori dasturda massiv elementlari bilan ishlaydigan operatorlaridan oldinrok yozilishi kerak.

6. Qism dastur operatori Gosub Marakkab dasturlarning bir necha joyida bir xil vazifani bajaruvchi operatorlar garuxi qo’llashga to’g’ri keladi va dastur bir – biriga o’xshash bir necha qismlar vujudga keladi. Kompyuter xotirasini va dasturchining vaqtini tejash maqsadida ushbu qismlardagi o’xshash operatorlar bir marta asosiy dasturdan keyin yoziladi va o’nga asosiy dastur bajarilishi jarayonida bir necha marta murojaat qilinadi. Ajratib yozilgan bo’lakcha qism dastur deb ataladi. Asosiy dastur qism dasturdan END operatori bilan ajratiladi. Qism dasturga murodaat qilish Gosub operatori orqali amalga oshiriladi. Bu operatorning umumiy ko’rinishi quyidagicha: M Gosub p Bu erda m – satr nomeri, Gosub – operatorini nomi, p – qism dasturning birinchi satr nomeri . Har bir qism dastur RETURN operatori bilan yakunlanishi kerak. Bu operatorning umumiy ko’rinishi quyidagicha: M RETURN Bu erda m – satr nomeri Bu operator asosiy dasturga qaytib , Gosub operatori=dan keyin yozilgan operatorga qaytishni ta’minlaydi . Misol: 10 S = 1 20 FOR Y = 1 TO 5 :C (Y)= Y 30 Gosub 70 40 NEXT Y 50 PRINT S 60 END 70 S = S * C (Y ) 80 RETURN Javob : 120

7. ON GOTO va ON Gosub operatorlari . Ko’p xollarda dastur tuzilishda bir o’zgaruvchining qiymatiga ko’ra dasturning ixtiryoriy qismiga murojaat qilishga to’g’ri keladi. Bunday operatsiyalarni ON GOTO operatori yordamida amalga oshiriladi. Misol 70……………………………………………………. 80 ON V GOTO 110, 150, 200 90…………………………………………………… 80 – satrda V ning qiymati tekshiriladi. Agar V=1 bo’lsa, uxolda boshqaruv 110 satrga, agar V = 2 bo’lsa uxolda 150 satrga , V=3 bo’lganda 200 – satrga o’tkaziladi. Agar V ning qiymati 1 dan kichin va z dan katta bo’lsa, u xolda ON GOTO operatoridan keyin joylashgan operator bajariladi. ON GOTO operatorining umumiy ko’rinishi ; M ON ifoda GOTO N 1 N2 ……. Bu erda m – satr nomeri , N 1 N2 …. Lar boshqaruv yuborilishi kerak bo’lgan satr nomerlari ifoda ixtiyoriy arimetik ifoda . Asosiy dastur tarkibida bir necha qism dasturlar mavjud bo’lganida ON Gosub operatoridan foydalaniladi. Bu operatorning umumiy ko’rinishi quyidagicha : M ON ifoda Gosub N 1? N2 0000 Bu erda m – satr nomeri , ON Gosub operatorning nomi Ifoda – arifmetik ifoda , N 1 N2 …. Lar qism dasturlarning birinchi satrlari. Bu buyruqlarning ON GOTO buyruqdagi farqi shuki , ifodaning qiymatiga qarab ON – GOTO boshqaruvni bitta satrga yuborsa, ON Gosub qism dasturga yuboradi. Bu operatorning ishlatilishiga misol keltiramiz. Misol : 10 I NPUT A, B, C 20R=A+V+S 30 ON R COSUB 100,150,200 40? R 50 END

100 R = 1 110 RETURN 150 R=2 160 RETURN 200 R =3 210 RETURN KONTROL SAVOLLAR: 1.O’tish operatorlari qanday operatorlar. 2.Munosabat belgilarini ko’rsating. 3.Shartli o’tish operatorini bajarilishini gapirib bering. 4.Tsikl sarlavxasi operatorini yozilish formati qanday. 5.Kaysi operator tsiklni yakunlaydi. 6.Qism dastur nima. 7.Qism dastur operatorlarini yozilishi formatini ko’rsating. 8.Qanday xolda tsikl qadami yozilmaydi.

Adabiyotlar : 1. Abduqodirov A.A. EXM Algoritm. Dastur T,. 1992 y 2. Aripov S.A, Yusupov Sh.R., Kamolov I.R. Beysik dasturlash tili, T,. 1994 3. Frolov G.D, Kuznetsov E.I. Elementi Informatiki, M., 1989 g.

O'xshashlar

Paskal tilida oddiy masalalarni dasturlash

C++ Visual dasturlash tilida stаtistik

Pascal tilida chiziqli algoritmlarni dasturlash

C++ dasturlash tilida ifodalar va operatorlar

C++ visual dasturlash tilida sinflar tavsifi