Pascal tilida chiziqli algoritmlarni dasturlash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

64 KB

Ko'chirib olish

Pascal tilida chiziqli algoritmlarni dasturlash Reja: 1. Pascal tilida dastur tushunchasi 2. Pascal tilida dastur bo’limlari 3. Chiziqli t u zilmali algoritmlarni dasturlash

Operatorlar Operator tushunchasi tilning eng asosiy tushunchalaridan biri bo’lib, har bir operator tilning yakunlangan jumlasi hisoblanadi va ma‘lumotlar tahlilining tugallangan bosqichini ifodalaydi. Operatorlarni ikki guruhga ajratish mumkin. 1-guruh operatorlarining tarkibida boshqa operatorlar qatnashmaydi va bu operatorlarni asosiy operatorlar deb ataladi. Asosiy operatorlar jumlasiga quyidagi operatorlar kiradi: o’zlashtirish operatori, protsedura operatori, o’tish operatori, bo’sh operator. 2-guruh operatorlarining tarkibida esa boshqa operatorlar ham qatnashib, ular tarkibiy operatorlar deb ataladi. Ular jumlasiga quyidagi operatorlar kiradi: tashkiliy operator, tanlov operatori, takrorlash operatori, ulash operatori. Masalani yechish algoritmida yuqoridagi ikki guruh operatorlarining ketma- ketligi cheklanmagan miqdorda qatnashishi mumkin. Bu ketma-ketlikdagi operatorlar o’zaro ";" ajratish belgisi orqali ajratiladi, ya‘ni dastur matnining yozuvi alohida operatorlarga bo’linadi. Shunday qilib, S orqali ixtiyoriy yozish mumkin bo’lgan operatorni belgilasaq masala yechilishining algoritmi quyidagi ketma-ketlik bo’yicha ifodalanishi mumkin: S; S; ...;S. Operatorlarning bu ketma-ketligi ularning dasturda yozilish tartibi bo’yicha bajariladi. Shunday qilib, operatorning izdoshi undan keyin yozilgan operator hisoblanadi. Operatorlar bajarilishining bu tabiiy ketma-ketligini faqat o’tish operatori yordamida bo’zish mumkin. Tarkibiy operatorlarda esa operatorlarning bajarilish tartibi o’ziga xos qoidalar bilan aniqlanadi. I s m l a r v a i d e n t i f i k a t o r l a r Ma‘lumki, ma‘lumotlarning tahlili jarayonini ifodalovchi algoritm turli xil ob‘ektlar (o’zgarmaslar, o’zgaruvchi miqdorlar, funktsiyalar va hokazo) ustida ish olib boradi. Bu ob‘ektlarga ularning vazifasi va qabul qiladigan qiymatlariga qarab

$maxsus ismlar beriladi. Shu ismlarni odatda, identifiqatorlar deb ataladi. Identifiqator deb harf yoki "_" belgisidan boshlanuvchi, harf, raqam va "_" belgisining ixtiyoriy ketma-ketligiga aytiladi: <identifiqator>:=<harf>  <identifiqator><harf>  <identifiqator> <raqam> Agar quyidagi oraliq tushunchani kiritsak: <harf yoki raqam>:= <harf>  <raqam> Yuqoridagi aniqlashni quyidagicha ham yozish mumkin: <identifiqator>:= <harf> {<harf yoki raqam>}. Xizmatchi so’zlardan identifiqator sifatida foydalanish mumkin emas. Odatda identifiqator so’zining o’rniga qulayroq va qisqaroq qilib ism deyish mumkin. Dasturda qatnashuvchi ob‘ektlarga ismlarni dastur to’zuvchi o’z ixtiyoriga ko’ra tanlab olishi mumkin. Bir xil ism bilan bir necha xil ob‘ektlarni nomlash mutlaqo mumkin emas. Turbo Pascal muhitida ismda qatnashuvchi belgilar soni (ism o’zunligi) 63 ta belgidan oshmasligi kerak. E ‘ l o n l a r Paskal tilining asosiy tushunchalaridan biri e‘lon qilish hisoblanadi. Dasturda qatnashuvchi barcha ob‘ektlarning ismlari mos ravishda dasturning bosh qismida, ularning qanday tipdagi qiymatlar qabul qilishi mumkinligiga qarab, e‘lon qilinib qo’yilishi kerak. Paskal tilida e‘lon qilishning 5 xil turi mavjud:  metkalar e‘loni;  o’zgarmaslar e‘loni;  tip aniqlash uchun e‘lon;  o’zgaruvchilar e‘loni;  protsedura va funktsiyalar e‘loni.$

Umuman olganda, yuqorida sanab o’tilgan e‘lonlarning vazifalari ularning nomlaridan ham sezilib turibdi, e‘lonning vazifalari esa keyinroq to’la ochib beriladi. O ’ z g a r u v c h i l a r O’zgaruvchi, dastur ob‘ekti bo’lib, turli xil qiymatlarni xotirada ma‘lum nom bilan saqlab turish uchun ishlatiladi. o’zgaruvchi o’z qiymatini dasturni bajarilish davomida, o’zlashtirish operatori yordamida qabul qiladi. qabul qilingan qiymat, o’zgaruvchiga boshqa yangi qiymat berilmaguncha saqlanib turiladi va yangi qiymat berilishi bilan eski qiymat butunlay o’chib, yo’q bo’lib ketadi. Har bir o’zgaruvchiga ma‘lum bir tipga tegishli qiymatlarnigina qabul qilish huquqi beriladi. Boshqa tipdagi qiymatlarni o’zlashtirishga urinish dasturning xatoligini ta‘minlaydi. o’zgaruvchi - bu identifikatordir. Uning ismi o’zgaruvchining qiymatiga murojaat qilishda ishlatiladi. Boshqacha aytganda, dastur matnidagi ism, shu o’zgaruvchining qiymatini ifodalaydi. F u n k t s i y a l a r v a p r o t s e d u r a l a r Algoritmik tillarda, faqat qiymatini hisoblash algoritmlari ma‘lum bo’lgangina funktsiyalar ishlatiladi. Dastur to’zuvchi dastur uchun lozim bo’lgan keraklicha funktsiyalarni o’z dastursiga kiritishi mumkin. Xuddi funktsiyalar kabi hal qilinayotgan masalaning ma‘lum bir tugallangan bosqichlarini hisoblash vazifasini protseduralar zimmasiga yo’qlasa ham bo’ladi. Fukntsiyani hisoblash natijasida faqat, yagona natijaviy qiymatga erishiladi, protseduradan foydalanganda esa, natijaviy qiymatlar soni yetarlicha ko’p bo’lishi mumkin. Dasturda aniqlangan funktsiya va protseduralar o’zgaruvchilarning e‘loni bo’limida e‘lon qilinib qo’yilishi kerak. Bunda har bir funktsiya va protseduraga,

ularning bajaradigan vazifasiga mos ismlar berib qo’yiladi. Ularni aniqlashda formal parametrlardan foydalaniladi. o’z navbatida, bu parametrlarning tiplari funktsiya va protseduraning ichida aniqlanilib, e‘lon qilinadi. Dasturda aniqlangan funktsiya va protseduralardan foydalanish uchun dastur matnida ularning ismlari va formal parametrlarga mos, faktik parametrlari berilishi kerak. Ma‘lumki, matematika ko’rsidagi elementar funktsiyalardan dastur tuzishda juda ko’p foydalanishga to’g’ri keladi. Bunday funktsiyalarni boshqa tillardagi kabi standart funktsiyalar deb ataladi va standart funktsiyalarning ismlaridan boshqa maqsadda foydalanish maqsadga muvofiq emas. D a s t u r m a t n i n i y o z i s h q o i d a l a r i Har bir algoritmik tilning dastur matnini yozish qoidalari turlicha bo’ladi. Dasturlash tillaridan eng soddasi Beysik tilining ma‘lum versiyalarida, dasturning har bir operatori qat‘iy aniqlangan qator nomerlari orqali yoziladi. Paskal tilida esa, operatorlar ketma-ket yozilib, o’zaro ";" belgisi bilan ajratib boriladi. Bundan tashqari, yozilgan dasturning o’qishga oson va undan foydalanish qulay bo’lishligi uchun dasturda "matnni ajratish" tushunchasidan foydalaniladi (bo’sh joy, qatorni tugashi va izohlar). Bo’sh joy (probel) grafik tasvirga ega emas belgi bo’lib, qatordagi bo’sh joyni anglatadi. Lekin, bo’sh joy belgisi o’zining sonli kodiga ega va dastur matnidagi boshqa belgilar kabi kompyuterga kiritiladi. Qator oxiri (tugashi) boshqaruvchi belgi bo’lib, u ham grafik tasvirga ega emas. Ma‘lumki, dastur matnini yozish davomida uni tabiiy ravishda yangi qatorlarga ajratilib yoziladi. Chunki, shu matnni yozmoqchi bo’lgan qog’ozning ham, kompyuter ekranining ham o’lchamlari cheklangan. Dastur matnini alohida qatorlarga ajratmay yozish ham mumkin, lekin bir satrga 256 tadan ortiq belgi sig’maydi. Dastur matnini alohida qatorlarga ajratish, dastur to’zuvchining xohishiga qarab bajariladi. Ma‘lum bir qator tugamay turib, yangi qatorga o’tish

uchun "qator oxiri" tugmachasi bosiladi. Bu tugmacha ham o’zining maxsus sonli kodiga ega. Izoxlar dasturni o’qishga oson bo’lishi, uni qiynalmay tekshirib, yo’l qo’yilgan xatolarni to’g’rilash va dasturda bajarilayotgan ishlarni tushuntirib borish uchun qo’yiladi. Izoxsiz yozilgan dasturni hujjat sifatida qabul qilinmaydi. Muvaffaqiyatli qo’yilgan izoh dasturning va dastur to’zuvchining katta yutug’i hisoblanadi. Izoxlar ixtiyoriy vaqtda dastur matniga kiritilishi yoki olib tashlanishi mumkin. Bu bilan dasturning ishi o’zgarib qolmaydi. Izoxlarni "{" va "}" qavslari ichiga olinib yoziladi. Dastur "matn ajratgich"laridan foydalanishning quyidagi qoidalariga amal qilish lozim:  tilning ketma-ket yozilgan ikkita konstruktsiyasi orasiga albatta bo’sh joy yozilishi kerak;  ajratgichlarni xizmatchi so’zlar, sonlar va ismlar orasiga qo’yish maqsadga muvofiq emas. Chiziqli tuzilmali algoritmlarni dasturlash Operatorlar yordamida masalani yechish algoritmini ishlatish uchun ma‘lumotlar bilan bajariladigan amallar tavsiflanadi. Operatorlar bajariladigan vazifalariga qarab kuyidagi guruhlarga bulinadi: O’zlashtirish; kiritish-chiqarish; funktsiya va protseduralarni aniqlash; Uzlashtirish operatori-ifodalarni xisoblaydi va natija nomlariga xisoblangan qiymatlarni uzlashtiradi. Operatorning umumiy ko’rinishi: v:=a; bu yerda v-uzgaruvchining nomi

Masalan: 1M:=0; R:=1; 1M:=1M+2; R:=R*1M; Kiritish operatorlari masalani yechish uchun dasturni boshlang’ich ma‘lumotlar bilan ta‘minlaydilar. Kiritish uchun quyidagi operatorlar ishlatiladi: READ(b,b„...,b); READ LN (b ,b ,...„b ); READLN: Bu yerda: b ,b ,....,b -kiritilgan uzgaruvchi qiymatlar. Axborotni chikarish uchun kuyidagi operatorlar ishlatiladi: WRITE (b ,b ,...,b) WRITE LN (b ,b ,....b) WRITE LN; bu yerda b ,b ,b ,....,b -chikariladigan uzga-ruvchilar nolari. Algoritmning blok-sxema tarzidagi tavsiflanishi EXMlar uchun dastur tuzish amalietida juda keng kullaniladi. Berilgan masalaning yechish algoritmi blok-sxema shaklida tavsiflash algoritmini dasturlashtirish uchun ancha kulaylik yaratiladi. Bloklari ketma-ket, blok sxemada joylashgan tartibda bajariladigan algoritm chiziqli tuzulmali algoritm deyiladi. Algoritmning blok-sxema tarzidagi tavsiflanishi EHMlar uchun dastur tuzish amaliyotida juda keng qo’llaniladi. Berilgan masalaning yechish algoritmi blok-

sxema shaklida tavsiflash algoritmini dasturlashtirish uchun ancha qulaylik yaratiladi. Bloklari ketma-ket, blok-sxemada joylashgan tartibda bajariladigan algoritm Chiziqli strukturali algoritm deyiladi. Chiziqli strukturadagi dasturlarda hech qanday shart bo’lmaydi, shuning uchun ular algoritm bilan aniqlangan ketma-ketlikda bajariladilar. Chiziqli strukturadagi dasturlarni tashkil etish uchun o’zlashtirish operatorlari, ma‘lumotlarni kiritish va ma‘lumotlarni qayta ishlash natijalarini chiqarish operatorlari kiradi. Bizga ma‘lumki dastur tuzishda operatorlar o’zaro “;” bilan ajratiladi. begin va else operatorlaridan so’ng bu belgi quyilmaydi. Dasturning izoxli qismida o’zgaruvchilar tavsivlanadi. Dasturning bajariladigan qismida esa, yuqorida aytganimizdek faqat o’zlashtirish, o’zgaruvchilar qiymatlarini kiritish va o’zgaruvchilar qiymatlarini kompyuter ekraniga chiqarish operatorlari ishlatiladi. Chiziqli strukturali algoritmlarni dasturlashga misol ko’rib utamiz. Masalan у =ax 2 +b х + с funktsiyani qiymatini hisoblash uchun blok-sxema va dastur tuzamiz Dasturi quyidagicha bo’ladi. Program t1(input,output); Var a,b,c: real; x, y: real; Begin Write(‘ a=’); read(a); Write(‘ b=’); read(b);boshlash а, в,с, х у=ах 2 + b х+с у= tamom

a=1.21; b=3.12; c=-0.2; x=0.45. Write(‘ c=’); read(c); Write(‘ x=’); read(x); y:=a*SQR(x)+b*x+c; Writeln(‘ натижа y=’,y); end. Натижа y=1.449025 Ko’rinib turibdiki blok-sxemada bloklar ketma-ket (Chiziqli) bajariliyapdi.

Adabiyotlar ro’yxati: 1. Каримов И.А. Ўзбекистон келажаги буюк давлат. “Ўзбекистон”, 1992 2. Каримов И.А. Ислоҳотларни амалга оширишда қатъиятли бўлайлик. “Ўзбекистон”, 1996 3. «Иқтисодий информатика» С.С.Ғуломов ва бошқалар С.С.Ғуломовнинг умумий тахрири остида.-Т.: «Шарқ», 1999.- 546 б 4. “Ахборот тизимлари ва технологиялари”: Олий ўқув юртлари талабалари учун дарслик//Муаллифлар жамоаси: С.С.Ғуломов, Р.Х.Алимов, Х.С.Лутфуллаев ва бошк./; С.С.Ғуломовнинг умумий тахрири остида.-Т.: «Шарқ», 2000.- 592 б. 5. Аюпов Р.Х. , Исмоилов С. И. , Аюпов Х.Р. Хусусий компьютерларда ишлаш. “ Microsoft Word 2000 матн му ҳ аррири ” . – Т.: ТМИ, 2002. 124 бет 6. Марахимов А.Р., Ра ҳ мон қ улова С.И. “Интернет ва ундан фойдаланиш асослари.“ Ўқ ув қў лланма.-Т.:Тошкент давлат техника университети нашриёти, 2001.–176 б. 7. Ғ уломов С.С. ва бош қ алар. Ахборот тизимлари ва технологиялари – Т.: «Шар қ », 2000 8. Арипов М.М, Мухаммадиев Ж. . У “Информатика ва информацион технологиялар”. Ўқув қулланма. Тошкент шахри, 2005 йил. 9. Макарова “ Информатика “ Тошкент ш 2005 йил. 10. Эрматов Ш “Шахсий компьютерларнинг операцион тизимлари,курилмалари ва воситалари”. Тошкент 2007 йил.

O'xshashlar

Standart funksiyalar. Turli ifodalarni Basic (Pascal) dasturlash tilida yozilishi. Chiziqli algoritmlarni dasturlash

Chiziqli algoritmlarni dasturlash

Takrorlanuvchi algoritmlarni dasturlash

Bеysik (paskal) tilining opеratorlari. Izoh, kiritish-chiqarish opеratorlari. Chiziqli algoritmlarni dasturlash

Pascal tilida takrorlanish jarayonlarini tashkil qilish