Zo`rlik alomatlari mavjud murda topilganda o`tkaziladigan tergovning alohidaligi - Huquqshunoslik - Referatlar

Zo`rlik alomatlari mavjud murda topilganda o`tkaziladigan tergovning alohidaligi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

61.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Zo`rlik alomatlari mavjud murda topilganda o`tkaziladigan tergovning alohidaligi Reja: 1. Hodisa joyini va murdani ko`zdan kechirish 2. Sud – tibbiyot ekspertizasini tayinlash va o`tkazish 3. Keyingi navbatda o`tkaziladigan tergov harakatlari

www.arxiv.uz Qotillik jinoyatlarini tergov qilishning o`ziga xoslik xusu-siyatlari jinoiy ishning qo`zg`atilishiga asos bo`lgan holatlarga bog`liqdir. Marhumning tanasida zo`rlik alomatlari, jarohatlar mavjud bo`lgan hollarda jinoiy ishning qo`zg`atilishiga shuning o`zi yetarli bo`ladi. Murda tanasidagi jarohatlar, ularning xarakteri, qanday quroldan yetkazilganligi, qachon va kim tomonidan sodir etilganli-gini va boshqa holatlarni aniqlash bu guruhdagi jinoyatlarni ter-gashlikning asosiiy vazifasidir. Qotillik jinoyatlarining mazkur turini tergov qilishda bi-rinchi navbatda jabrlanuvchining jasadini, uni topilgan joyida ko`zdan kechirishdan boshlanadi. Hodisa joyini tekshirish umumiy obzor (kuzatish)dan boshla-nadi. Murdaning holati, uning atrofida yonida qanday predmet, qurol va boshqa narsalar borligi, qon izlari, ularning miqdori, shakli qayerda, qanday hosil bo`lganligi haqida umumiy versiya yuri-tiladi. Murdani ko`zdan kechirishda taxliliy bo`lsada quyidagi masala-lar aniqlanadi: -Jinoyatning sodir bo`lgan va o`lim yuz bergan vaqti va uning sa-babi; -Jarohatlarning soni, tananing qaysi qismida va qaysilari o`limga sabab bo`lgan; -Jarohatlarning xarakteriga ko`ra qanday quroldan yetkazilgan-ligi; -Murda alomatlari va uning holati, kiyimlari, shaxsiy buyum-lari, hujjat va predmetlar; -Shaxsiy hujjatlari mavjud bo`lgan holda, murdaning shaxsi aniqlanishi; aks holda tanib oluvchilar yodamida aniqlash; -Jinoyatni sodir qilganlar shu joyda qancha vaqt bo`lganligi; -Jinoyatchilar necha kishi (bir yoki bir necha) bo`lgan; -Qotillikning motivlari va maqsadi; -Jinoyatchilarning hodisa joyiga kelish-ketish yo`llari va boshqa holatlar. Murdani ko`zdan kechirish uning shaxsini aniqlashdan boshlana-di, uning yonida shaxsiy hujjatlari bo`lmasa tezkor xodimlari yor-damida surishtiruv-og`zaki

www.arxiv.uz ma`lumot olish bilan aniqlanadi. Shu-ningdek, atrofdagilardan surishtirilib kim ko`rdi, kim eshitdi hodisa haqida, jinoyat sodir qilgan shaxs haqida ma`lumot olinadi, ya`ni guvohlar kimlar ekanligi aniqlanib, shubhalanuvchi haqida uning tashqi qiyofasi, shaxsi haqida ma`lumotlar to`planadi. Murdani ko`zdan kechirish uni avvalgi holini o`zgartirmasdan statik metod bilan kuzatiladi, bunda uning holati, qo`l-oyoqlar, bo-shi, ust kiyimlarining holatlariga e`tibor beriladi. Ko`zga tashla-nuvchi jarohatlar, tanada kiyimlar ustida, oyoq-qo`l, bosh qismida-gilar aniq joyi va jarohatlarning turi, qanday qurol bilan yetka-zilganligi taxminan belgilanib versiya tuziladi. Murda atrofida qanday obyekt-predmetlar borligi ularning holati ag`darilgan, sin-gan, qurol sifatida yoki himoya vositasi bo`lib ishlatilganligi, ko`zga tashlanuvchi izlar, ayniqsa qon izlari, ularning shakli hosil bo`lish mexanizmi, (sachrash, surkalish, oqib tushgan va boshq.) bo`yicha shakli va turiga e`tibor beriladi. Statik metod bilan obyektlarning, shuningdek, jabrlanuvchi-ning jasadini avvalgi-asl holatini o`zgartirmasdan tekshirilgan-dan so`ng dinamik metod bilan, ya`ni murdaning holatini o`zgartirib, yon tomonlari, ostki qismi, kiyimlari to`sib turgan tana qismlari va hokozolar ma`lum oldinma-ketinlik bilan tekshiriladi. Kiyim ostidagi jarohatlarning turi, ko`zdan kechirishda qatnashayotgan sud tibbiyot mutaxassisi yordamida versiyalar tuziladi. Murda atrofidagi obyekt-turli buyumlar ham dinamik metod bilan ko`zdan kechirilib, zarur bo`lganda maxsus yoritkichlar, optik asboblarni qo`llab turli, jumladan qo`l izlarini qidirmoq lozim bo`ladi. Murda va uning atrofidagi sharoit, mavjud bo`lgan predmetlar, qurol sifatida ishlatilgan bo`lishi mumkin ashyolar foto yoki video yozuvga olinib mustahkamlanadi. Murdaning dastlabki holati umu-miy ko`rinishi (obzorli), to`rt tomonidan, vertikal ikki yonboshdan va gorizantal holatlari aks ettiriladi, so`ngra jasadning ayrim jarohatlar mavjud joylari qismlari (detal va uzlovoy) usullar bilan suratga tushiriladi. Atrof-muhitdan topilgan izlar (qon va boshqa moddalar), ashyoviy obyektlar (otish va sovuq qurollar) qurol sifatida ishlatilgan va qon izlari mavjud obyektlar o`lchovli de-talli suratga tushirilishi lozim.

www.arxiv.uz Ko`zdan kechirish jarayonida jinoyatning sodir bo`lgan vaqtni taxminan quyidagi holat va belgilar asosida belgilash mumkin: -murda alomatlarining hosil bo`lishi va rivojlanish darajasi; -jasadning kiyimi va tanasidagi jarohatlarning va qon mod-dalarining qotishi, rangi bo`yicha; -jasadning yotgan joyining quruq-ho`l, nam va boshqa xususiyat-lari; -ochiq joylarda jasadning yonida yoki ostidagi o`simliklarning holati (so`lish, va qurish va hokazolar). O`lim yuz bergan vaqtini aniqlashda murda alomatlari sud-tibbiyot mutaxassisining bevosita kuzatishi natijasida belgilana-di; bular quyidagilardir; -jasadning tanasi sovushi, atrof-muhit haroratiga nisbatan; -murda dog`lari va ularning tanadagi joylari; -jasadning qotish (qurish) alomatlari (qo`l, oyoq holati, ko`zning nam qatlamlarining xiralanishi va hokazo) namoyon bo`ladi; -murdaning chirish alomatlarining darajasi bo`yicha va shu kabi boshqa belgi alomatlar asosida. Qotillik sodir bo`lgan joyini aniqlash katta ahamiyatga ega-dir. Ba`zida jinoyat sodir bo`lgan joydan jasadni ma`lum maqsadda boshqa joyga olib borishi, transportirovka qilinishi mumkin. Ko`zdan kechirishda jinoyat sodir bo`lgan joy va murda topilgan joy-lar bitta yoki boshqa-boshqami degan masalani hal qilmoq zarur. Jinoyat sodir bo`lgan joyda turli izlar, oyoq, transport, qon qoldiqlari uning miqdori shakli jinoyat harakati haqida versiya yuritishga asos bo`ladi. Murda topilgan joyda va atrof-muhitda sudrash, sirg`alish izlari, qon izlarining kam miqdorda bo`lishi, ularning shakli mexanik hosil bo`lishi kabi alomatlar jasadning boshqa joydan keltirilganligidan darak beradi. Jinoyatchilar qotillikni yashirish maqsadida jasadni biror materialga o`rab, qopga solib, yoki daraxt shoxlari, barglari, o`t-xashaklar bilan berkitishi ham murdani jinoyat joyidan keltirib berkitishga harakat qilinganlarini bildiradi.

www.arxiv.uz Ko`zdan kechirishni jinoyat sodir bo`lgan joyni ham, murda to-pilgan joyni ham barcha yuqorida keltirilgan tartib va taktivay usullarini qo`llash bilan amalga oshirilmog`i zarur. Tekshirilayotgan murdaning shaxsi no`malum bo`lib, yonida huj-jatlari bo`lmasa, hozir bo`lgan shaxslar uning kim ekanligini bil-masalar, uni kriminalistik ro`yxat qoidasiga binoan tashqi qiyofa belgilari asosida ro`yxatga olinadi. Shaxsi no`malum murdaning kartasi to`ldiriladi, unda umumiy gavda tuzilishi, bo`yi, taxminan yoshi, millat va boshqa so`z orqali ifodalanadigan portret alomatla-ri tegishli tizimda yozilib, alohida ayrim shaxslarda uchraydigan (osobiye primeti) alomatlar (tug`ma dog`lar, hollar, jismoniy kam-chiliklar va hokazo) ko`zga tashlanadigan belgilar (chandiqlar, tatui-rovka va boshqalar) kartaning tegishli grafalarida keltiriladi. Uchet kartasiga murdaning qo`l, barmoq izlari asosida, o`n barmoqli daktiloskopik formulasining asosiy va qo`shimcha turlari chiqari-lib IIVning axborot markazi bo`linmasiga yuboriladi, zarur bo`lgan hollarda tekshirilayotgan murda tiriklik vaqtida ro`yxatga tushgan tushmaganligi asosida tekshiriladi. Ko`zdan kechirish jarayonida tayyorlangan fotosuratlar asosida kelgusida tanib olish o`tkazish mumkin bo`ladi. Murdaning tanasidagi jarohatlar qanday quroldan yetkazilgan-ligini aniqlash maqsadida jarohat xarakteri sud tibbiyot mutaxas-sisining yordamida tekshirilib versiyalar tuziladi. Otish quroli bilan sodir qilingan qotillikda hodisa joyida qurol, otilgan gilza, jarohat atrofida porox qoldiqlari, ba`zida o`q tanadan teshib o`tib shu yo`nalishda biror to`siqqa tegib (devor, yog`och, temir va boshq.) orqaga qaytish bilan turli joyda bo`ladi, otilgan gilzalar esa otish joyidan taxminan radiusi belgilanib atrofdan (chap yoki o`ng tomondan) topiladi. Portlatish natijasida o`lim yuz bergan bo`lsa, jarohat bir muncha hajmli bo`lib, tomir to`qimalarida yirtilish alomatlari yuz beradi, jarohatda portla-tish moddalar (oskopkalar) qoldiqlari mavjud bo`ladi. Otish qurolidan yetkazilgan jarohatlar soni, o`qning kirish-chiqish joyla-ri kuzatiladi, faqat kirish joyi mavjud bo`lganda o`qning tanada qolganligi taxmin

www.arxiv.uz qilinadi. Jasadning tanasidagi jarohat uning kiyimlaridagi otish jarohatlari bilan mos kelishi va shunga oid boshqa qo`shimcha iz belgilarining mavjudligiga e`tibor beriladi. Otish quroli bilan sodir qilingan jinoyatlarni tekshirishda, otishining joyi, otish masofasi, o`qning yo`nalishi kabi holatlarni ham aniqlash lozim. Ko`rsatilgan masalalar sud ballistikasida ish-lab chiqilgan uslublarni qo`llash bilan amalga oshiriladi. Tanadagi jarohatlarning xarakteriga ko`ra, uni o`tkir kesuvchi-sanchiluvchi qurol bilan yetkazilganligi ham aniqlanadi. Bular sovuq qurol yoki uy-ro`zg`or buyumlari ham bo`lishi mumkin. Jarohatlar ochiq bo`lmasada yanchilish, «qontalash» kabi ko`rinishda bo`lsa qattiq predmet (tosh, temir parchasi) bilan yetkazilgan degan taxmin hosil bo`ladi. Murda tanasidagi jarohatlar bir necha va har xil joylarida bo`lsa, ularning qaysilari avval, qaysilari keyin (oldinma-ketin-ligi), qaysi biri o`limga sabab bo`lgan, qaysilari o`lim yuz bergandan so`ng yetkazilgan degan masala ham taxminan hodisa joyida hal qilinadi va keyingi tergov harakatini o`tkazish bilan aniqlanadi. Hodisa joyini ko`zdan kechirishda murdaning atrofidagi pred-metlarga ham e`tibor qaratilishi lozim, ularda qon izlari, qo`l iz-lari, tashqaridan poyafzal orqali keltirilgan (tushib qolgan) mod-dalar, loy, qum tuproq va boshqa mikroobyektlar bo`lgan holda ular-dan namunalar olinib tegishli tekshiruvlar o`tkaziladi, aynanlik yoki guruh mansubligi aniqlanadi.

www.arxiv.uz 2. Sud – tibbiyot ekspertizasini tayinlash va o`tkazish Sud – tibbiyot ekspertizasining o`tkazilishi qotillik jinoyat-larini tergov jarayonida qonun talabiga ko`ra bo`lgan holatlar qatoriga kiradi, chunki o`lim sababi vaqti kabi masalalar ko`zdan ke-chirishdan aniqlangan bo`lib, qanchalik asosli bo`lmasin uni tegishli mutaxassislar maxsus sharoitda tekshirib to`la va xolisona xulosa-lar berishlari lozim. Sud – tibbiyot ekspertizasi yordamida quyidagi asosiy va umu-miy bo`lgan masalalar hal qilinadi; -jabrlanuvchi o`limining sababi; -o`limning yuz bergan va jinoyatning sodir bo`lgan vaqti; -murda tanasidagi jarohatlar xarakteri, ularning sodir bo`lish mexanizmi va ketma-ketligi; -jarohatlarning qaysilari o`limga sabab bo`lgan, qaysilari o`lim yuz bergandan so`ng yetkazilgan; -jarohatlar qanday quroldan yetkazilgan, sodir qilingan; -jabrlanuvchning jarohat yetkazish vaqtidagi holati; -jasadning holati, o`zgarganlik xususiyatlari; -jabrlanuvchining qarshilik ko`rsatish yoki himoyalanish alo-matlari mavjudligi; -jabrlanuvchi qonining qaysi guruhga mansubligi; -o`lim oldidan jabrlanuvchi spirtli ichimlik narkotik moddalarni is`temol qilganligi. Qotillik qurboni ayol kishi bo`lgan hollarda uning homilador-lik holati va uning muddati aniqlanmog`i lozim. Shuningdek, ayol-ning o`limidan avval zo`rlanganligi uning tanasida va avratlarida erkaklarning maniy suyuqliki (sperma) moddalari va zo`rlik alomat-lari bormi, ayolda venerik va boshqa kasallik belgilari mavjudmi degan savollar ham ekspertiza yordamida hal etiladi. Qotillik jinoyati kuchli ta`sir etuvchi moddalar, zahar alkogoidlar bilan sodir etilgan hollarda tibbiyot ekspertiza bilan bir-galikda biologik, bioximiya va boshqa tibbiy hollar sohasidagi mu-taxassislar ham jalb etiladi.

www.arxiv.uz Murda va hodisa joyini ko`zdan kechirishda topilgan dorivor-lar qoldiqlari, tanavvul qilingan oziq-ovqat qoldiqlari, idishlar, murdaning yonida, og`zidan olingan qayt-qusuq moddalar ekspertiza tekshiruviga yuborilib tegishli masalalar hal qilinadi. Alkagol ichimligi, giyohvand moddalar va ularning idishlari, shpritslar va boshqa buyumlar ham ekspert tekshiruviga yuboriladi. Jabrlanuvchining jasadi suvdan topilgan taqdirda, uning tanasidagi jarohatlar mexanizmi, qanday qurol bilan yetkazilganligi, o`lim sababi jarohatlarmi yoki suvda cho`kish natijasida sodir bo`l-ganmi degan savollar, shuningdek jasad suvda qancha vaqt bo`lanligi aniqlanmog`i lozim. Inson murdasi yong`in, o`t qo`yilgan joylardan topilgan hollar-da, ko`zdan kechirish natijasida hosil bo`lgan versiyalar: jabrlanuv-chi kuyish-yonish natijasida halok bo`lganmi yoki avval qotillik so-dir qilinib keyin kuydirilganmi, jasad tanasida qanday jarohat-lar va ular qanday quroldan yetkazilgan, o`lim vaqti va sababi kabi savollar sud-tibbiyot va boshqa mutaxassislar hamkorligida kom-pleks ekspertiza o`tkaziladi. Zo`rlik alomatlari mavjud murdalar topilgan hollarda hodisa joyini va murdani ko`zdan kechirgandan so`ng qator tezkor-qidiruv choralari ham o`tkaziladi, ba`zida tezkor harakatlar hodisa joyida hozir bo`lgan xodimlar tergovchi rahbarligidagi ba`zi bir surishti-ruv choralarini o`tkazadilar, jumladan guvohlar, jabrlanuvchilar kim, ulardan og`zaki ma`lumot, tushuncha olinadi, jinoyat ishlari bo`yicha jinoyatda shubhalangan shaxsni qidirish, uning qaysi tomon yo`l olgani, transport vositasi, belgilar va boshqa ma`lumotlarni yig`adilar, ular orasida tergovchi versiya yuritadi, jinoyatchini qayerdan va kimlar orasidan qidirish lozimligini belgilaydi. Jinoyatda gumonlangan shaxsni qayerda bo`lish ehtimoliga asosan tezkor xodimlar restoran, bar, vokzal, bozor kabi gavjum joylarda kuzatuv olib borishadi, zarur bo`lganda tegishli joylarda (qarin-doshlar, oila-a`zolari yashash joylari va hokazo) kuzatuv olib bori-shi bilan birga «pistirmalar» uyushtiriladi.

www.arxiv.uz 3. Keyingi navbatda o`tkaziladigan tergov harakatlari Hodisa joyini va murdani ko`zdan kechirish natijasida turli ashyoviy dalillar, izlar, ma`lumotlar yig`iladi va ular asosida te-gishli versiyalar hosil bo`ladi. Versiyalarni tekshirish uchun navbat-dagi tergov va tezkor harakatlari belgilanadi. Tergovchi bu bosqichini to`g`ri tashkil qilish uchun rejadagi dastlab belgilangan chora-tadbirlar ko`rib chiqilib, yangi navbatdagi harakatlar belgilanadi. Versiyalar tergov rejasining asosiy tarkibiy qismi bo`lgan-ligi uchun dastlabki chora-tabirlar birmuncha o`zgartirilishi, to`ldi-rilishi va yangi hosil bo`lgan versiyalar kiritilishi mumkin. Guvohlarni so`roq qilish – ayniqsa, jinoiy hodisani o`z ko`zlari bilan ko`rgan shaxslarni birinchi navbatda so`roq qilmoq lo-zim, shuningdek jinoyat haqida habar berganlari ham kechiktirmas-dan ko`rsatma berishga chaqirtirmoq kerak. So`roq jarayonida olinadigan ma`lumotlar quyidagilardan iborat bo`lishi mumkin: -jinoiy hodisa qachon va qanday holatda sodir bo`ldi; -jinoyatni sodir qilgan shaxsni biladimi, tashqi qiyofasi haqidagi ma`lumotlarni xotirasida saqlab qoldimi; -qotil qaysi tomonga yo`l oldi, transport vositasidan foydalandimi; -hodisa joyidan biror narsa, predmetlarni olib ketdimi; -jinoyat joyida qotil biror narsa (qurol) buyum qoldirdimi; -jinoyat sodir bo`layotgan vaqtda guvoh qayerda edi va nima bilan band edi; -yana kimlar ko`rgan va eshitgan bo`lishi mumkin; -guvohning jabrlanuvchiga va gumonlanuvchiga aloqasi qanday va boshqa malumotlar. Guvohlarning mazkur ko`rsatmalari, albatta, tekshirilmog`i va dastlabki tergov, tezkor harakatlaridan olingan ma`lumotlar bilan solishtirilmog`i lozim, bu bilan ularning ish natijasida va jinoyatchiga nisbatan manfaatdorligini istisno qilish imkoni bo`ladi. Jinoyat haqida qandaydir ma`lumotga ega bo`lgan boshqa guvoh-lar ham o`z vaqtida so`roq qilinishi lozim. Yaqin do`stlari, tanish-bilishlari haqida ma`lumot

www.arxiv.uz bera oladigan shaxslardir. Shuningdek, jabrlanuvchi yashaydigan joydagi qo`shnilar, marhumning uyiga kir-gan-chiqqan shaxslarni ko`rganlar, jabrlanuvchining yashash tarzi, ish-lash joylari va boshqa biluvchilardir. Tanib olishga ko`rsatish harakati dastlabki o`tkazilgan tergov va tezkor choralari natijasida to`plangan dalillar, ashyolarga gumon-lanuvchiga nisbatan o`tkaziladi. Hodisa joyida bo`lgan va ko`rgan guvohlar, jabrlanuvchining tomoni bo`lgan shaxslar tanib oluvchilar bo`ladilar. Tergov jarayonida topilgan turli daliliy ashyolar, hujjat, otish va boshqa qurollari yuzasidan kriminalistik ekspertiza o`tkaziladi. Qotillik otish quroli bilan sodir qilingan bo`lsa, qurolning o`zi, uning harbiy qismlari, otilgan o`q-gilzalar, sochma o`q zarracha-lari porox va qurolga tegishli boshqa obyektlar sud-ballistik eks-pertiza tekshiruviga yuboriladi. Jinoyat va boshqa predmetlar bilan sodir etilgan bo`lsa, shu jumladan, buzish qurollari, transport izlari yuzasidan trasologik ekspertiza o`tkaziladi. Qo`l-barmoq va yalang-oyoq kaftidan qolgan izlar trasologik eks-pertizaning bir turi bo`lgan daktiloskopik tekshiruviga obyekt bo`ladi. Jinoyatning mazkur turini tergov qilishda ishning holatiga va tergov vaziyatlariga ko`ra tintuv, tergov eksprementi va boshqa tergov harakatlari ham o`tkazilishi mumkin.

www.arxiv.uz Адабиётлар рўйхати: 1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. “Ўзбекистон” Тошкент, 2003 2. И.А.Каримов “Адолат - қонун устуворлигида”. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг II чақириқ 6-сессиясида сўзлаган нутқи “Ўзбекистон овози” газетаси, 2001 й. 30 август. 3. И.А.Каримов. Биз танлаган йўл демократик тараққиёт ва маърифий дунё билан ҳамкорлик йўли -Т: “Ўзбекистон”, 2003 4. И.А.Каримов. Тинчлик ва ҳавфсизлигимиз ўз куч - қу д ратимизга, ҳамжи ҳ атлигимиз ва қа т ъий иродамизга боғлиқ Т: “Ўзбекистон”, 2004 5. И.А.Каримов. Бизнинг мақсад-жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизациялаштириш ва ислоҳ қилишдир. Т: “Ўзбекистон”, 2005 6. Алимова Р.А, Отахўжаев С.А. – Суд экспертизасини ташкил қилиш ва ўтказиш масалалари. Тошкент, 2001 7. Криминалистика техникаси; Ўқув қўлланма, Тошкент, 1999 8. Криминалистика тактикаси; Ўқув қўлланма, Тошкент, 2000 9. Криминалистика; Дарслик. I-II қисм. Тошкент. 2003 й. 10. www.akadmvd.uz 11. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Qotillik jinoyatlarini tergov qilish uslubiyoti

Murda bo'lagi topilgan holatlarda tergovning o'ziga xosliligi

Zo`rlik ishlatib sodir etiladigan jinoyatlarda voyaga yetmagan jabrlanuvchilarni ijtimoiy himoyalash

O`g`irlik, talonchilik va bosqinchilik jinoyatlarini tergov qilish

Uyushgan jinoyatchilikni tergov qilish