Ўзини ўзи бошқаришнинг ваколатлари - Huquqshunoslik - Referatlar

Ўзини ўзи бошқаришнинг ваколатлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

104.5 KB

Ko'chirib olish

Ў зини ўзи бошқаришнинг ваколатлари Режа : 1. Ўзини ўзи бошқариш ваколатлари тушунчаси 2. Ўзини ўзи бошқаришнинг маҳаллий аҳамиятга молик масалаларни амалга ошириш борасидаги ваколатлари 3. Давлатнинг айрим ваколатларини ўзини ўзи бошқариш органларига ўтказиш масалалари

Ў зини ўзи бошқариш ваколатлари тушунчаси Ўзбекистон Республикаси Конституцияси «Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўғрисида»ги Қонун «Ўзини ўзи бошқаришнинг ваколатлари» тушунчасини белгилаб қўйган (10,11,12,13 моддалар). Умуман, юридик адабиётларда «ваколат» ибораси турлича талқин этилган. Чунончи, юридик энциклопедияда ёзилишича, «ваколат» маълум давлат органи ёки мансабдор шахснинг давлат органлари тизимида тутган ўрнини белгилаб берувчи юридик ваколатлар ҳамда ҳуқуқ ва мажбуриятларнинг муштарак тизимидир. Бошқа бир адабиётда эса ваколат «бирор шахс, муассаса, ташкилот, давлат ва шу кабилар номидан иш қилиш учун берилган ҳуқуқ, вакиллик ҳуқуқи» ёхуд «қонун, низом ёки бошқа актлар асосида бирор-бир орган ёки мансабдор шахсга берилган ҳуқуқлар» деб таърифланган. Ўзбекистон миллий энциклопедияси: «ваколат-вакилнинг ваколат берувчи фуқаролик ҳуқуқ ва мажбуриятлар келтириши, ўзгартириши ва бекор қилиши учун асос, яъни ҳуқуқдир» Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг фаолиятини ҳуқуқий тартибга солишнинг асосий масалаларидан бири уларнинг ваколатларини аниқ белгилаб қўйиш бўлиб, «Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўғрисида»ги Қонунда ҳуқуқий жиҳатдан мустаҳкамланиб қўйилган ваколатларни тадқиқ этишни тақазо қилади. Фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг ваколатлари билан бевосита боғлиқ масалалар ҳам турли хил илмий ва ўқув адабиётларидан турлича талқин қилинган. М.Сувонқулов фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг ваколатлари деганда норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар асосида мазкур органларга берилган ва уларнинг ваколат доирасига кирувчи масалалар мажмуаси ҳамда улар ҳуқуқ ва мажбуриятларининг муштарак тизими, деб фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг ваколат доирасига кирувчи вазифалар деганда, тегишли ҳудуддаги маҳаллий аҳамиятга молик

масалаларни ҳал қилиш борасидаги ҳуқуқ ва мажбуриятларни амалга ошириш, деб тушунади. Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг ваколатларини олимлар турли гуруҳларга бўлиб ўрганишни таклиф қилганлар. Л.М.Бойко фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш ҳуқуқини амалга оширувчи органларнинг ваколатларини уларнинг ташкил этилишига кўра, яъни вакиллик ва ижроия органларига бўлиб таҳлил қилиш ғоясини илгари суради. В.И.Фадеев ва О.Е.Кутафинлар эса фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг ваколатларини уларни амалга оширувчи субъектларга кўра таҳлил қилишни, яъни маҳаллий аҳоли, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари ва фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг мансабдор шахслари амалга оширадиган ваколатлар гуруҳларига бўлиб ўрганишни тавсия этади. Умуман, Конституция ва қонунларда ҳамда бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига маҳаллий аҳолининг манфаатларини қондириш ҳамда маҳаллий аҳамиятга молик бошқа масалаларни ҳал қилиш ваколатлари берилган. Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари ваколатларининг деярли барча жиҳатлари «Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўғрисида»ги қонунда, шунингдек, давлат органлари томонидан қабул қилинган бошқа қонун ва қонун ости ҳужжатларида белгилаб қўйилган. Юқорида келтирилган фикрларни умумлаштириш асосида Ўзбекистон Республикасида фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг ваколатларини мазкур ваколатларнинг мазмуни, амалга оширувчи субъектлари ва соҳаларига қараб турли шаклларда таснифлаш ва таҳлил қилиш мумкин . Фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг ваколатлари мазмунига кўра мутлоқ ва нисбий ваколатларга бўлинади. Мутлоқ ваколатлар деганда у ёки бу масалани тўғридан-тўғри, ўзгаларнинг аралашувисиз ҳал

қилиш, нисбий ваколатлар деганда эса у ёки бу тарздаги ташкилотчилик ва ёрдамчилик вазифасини бажариш ёки бирор бир органга у ёки бу вазифани бажаришда кўмаклашиш назарда тутилади. Шу билан бирга фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари ваколатларини уларни амалга ошираётган субъектларга кўра ҳам таснифлаш мавжуд бўлиб, улар қуйидагилардан иборат: биринчидан, маҳаллий аҳолининг бевосита иштироки (фуқаролар йиғини) орқали амалга ошириладиган ваколатлар; иккинчидан, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари (фуқаролар йиғинининг кенгаши ва комиссиялари) орқали амалга ошириладиган ваколатлар; учинчидан, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг мансабдор шахслари (фуқаролар йиғинининг раиси ва бошқа мансабдор шахслар) амалга оширадиган ваколатлар. Шундай қилиб, ўзини ўзи бошқаришнинг ваколатлари – ўзини ўзи бошқариш ҳуқуқи нормалари билан мустаҳкамланган, ўз ҳудудида вазифа ва функцияларни бажариш учун берилган, фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органлари ҳуқуқ ва вазифаларининг муштарак тизимидир. Ўзини ўзи бошқаришнинг маҳаллий аҳамиятга молик масалаларни амалга ошириш борасидаги ваколатлари Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари ваколатларини амалга ошириш соҳаларига кўра қуйидаги гуруҳларга бўлиш мумкин: 1) ижтимоий соҳадаги ваколатлар; 2) сиёсий соҳадаги ваколатлар; 3) маънавий-тарбиявий ва маданий соҳадаги ваколатлар; 4) қонунийликни таъминлаш ва жамоат тартибини сақлаш соҳасидаги ваколатлар; 5) молиявий-иқтисодий соҳадаги ваколатлар; 6) атроф муҳитни муҳофаза қилиш ва ҳудудни ободонлаштириш соҳасидаги ваколатлар.

Фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг ушбу ваколатларини таҳлил қилиш уларнинг моҳият ва мазмунини ўрганишга имконият беради. а) Фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг ижтимоий соҳасидаги ваколатлари. Фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органлари ваколатларининг асосий қисмини ижтимоий соҳадаги ваколатлар ташкил этади, зеро ижтимоий ҳимоя фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг бош вазифаси ҳисобланади. «Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўғрисида»ги янги таҳрирдаги қонунда фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларига ижтимоий соҳада жуда кенг ваколатлар берилган. Ушбу қонуннинг узвий давоми тариқасида бир қанча фармонлар чиқарилиб, бу соҳадаги ваколатлар кенгайтирилди. Кам таъминланган оилаларга моддий ёрдам кўрсатиш ва болали мухтож оилаларга нафақа тайинлаш масалаларини ҳал этиш, оилаларни давлат томонидан ижтимоий қўллаб-қувватлаш мақсадлари учун қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда ажратиладиган маблағлардан ўз ўрнида ва самарали фойдаланилишини таъминлаш шулар жумласидандир. Қонунда аҳолининг ижтимоий ҳимояга муҳтож қатламларига ёрдам кўрсатиш бевосита фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг асосий бўғини бўлган маҳаллалар орқали амалга оширилиши белгилаб қўйилган. Чунки маҳаллий аҳолининг аҳволидан, ҳаёт-шароитидан хабардор бўлиш вазифасини маҳалла аъло равишда бажаради ва шундагина давлатимиз томонидан ижтимоий ҳимоя учун ажратилган маблағлар ҳақиқий эгасини топади. Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари аҳолининг уй-жой ва коммунал хизмат ҳақларини ўз вақтида тўлашини таъминлашга кўмаклашганлиги учун унинг ҳисобига ўтказиладиган маблағларни белгиланган тартибда кам таъминланган оилаларга уй-жой ва коммунал хизматлар ҳақини тўлашда ёрдам беришга, фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг ходимларини рағбатлантиришга, шунингдек, ободонлаштириш ишларини ўтказишга ишлатади.

Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари кам таъминланган оилаларнинг, шунингдек табиий офатлардан жабр кўрган фуқароларнинг моддий, уй-жой ва маиший шароитларини яхшилаш тўғрисида тегишли органларга таклифлар киритади ҳамда вояга етмаганларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича жамоатчилик ишини ташкил этади, ота-онасининг қаровисиз қолган болаларни тегишли давлат муассасаларига жойлаштиришга кўмаклашади, яъни васийлик вазифасини ҳам бажаради. Қонун ҳужжатларига мувофиқ шу соҳада бошқа ваколатларни амалга оширади. б) Фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг сиёсий соҳадаги ваколатлари. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси, "Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўғрисида'ги қонунда фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига маҳаллий аҳолининг давлат ва жамият ишларини бошқаришда иштирок этишини таъминлаши учун бир канча ваколатлар берилган. Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари илк маротаба халқ депутатлари туман, шаҳар Кенгаши депутатлигига номзод кўрсатиш ҳуқуқига эга бўлдилар. Шу билан бирга, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси, халқ депутатлари вилоят кенгашлари депутатлигига номзодлар кўрсатиш учун фуқароларнинг номзодлари бўйича ҳокимиятнинг тегишли вакиллик органларига таклифлар киритади ҳамда Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси, халқ депутатлари вилоят, туман ва шаҳар кенгашлари депутатларига уларнинг сайловчилар билан учрашувини уюштиришда, фуқароларни қабул қилишда, уларнинг ўз сайлов участкаларида бошқа ваколатларни амалга оширишларида кўмаклашади. в) Фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг маънавий-тарбиявий ва маданий соҳадаги ваколатлари. Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг асосий бўғини бўлмиш маҳалла қадимдан маънавият, маърифат ҳамда маданият маркази сифатида алоҳида ўрин тутиб келган.

Маҳалла маънавий тарбия маскани сифатида инсонни ватанни севиш, ардоқлаш ва ҳурмат қилиш руҳида тарбиялайди, чунки ватан остонадан, маҳалладан бошланади, деган ҳикматни ёшлар онгига сингдиради. Маҳалла шахсни ҳар тарафлама, чунончи, маънавий, ҳуқуқий ва ғоявий жиҳатдан тарбиялашга ҳаракат қилади, натижада унинг комил инсон бўлиб етишишига катта ҳисса қўшади. Маҳалланинг маънавий-тарбиявий хусусияти мавжудлиги сабабли фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари бир қанча ваколатларга эга. Жумладан, маҳалла халқнинг сиёсий, ҳуқуқий онги ва маданиятини ошириш мақсадида оммавий-сиёсий, маънавий-маърифий, маданий, спорт ва бошқа тадбирларни ўтказади ёки маҳаллий давлат ҳокимияти органларига кўмаклашади. Шу билан бир қаторда, хотин-қизларнинг манфаатларини ҳимоя қилиш, уларнинг ижтимоий ҳаётдаги, оилада маънавий-ахлоқий муҳитни шакллантиришдаги, ёш авлодни тарбиялаш ишидаги мавқеини оширишга қаратилган учрашувлар, кечалар ва бошқа шу каби чора- тадбирларни ўтказади. Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тарбияга оид масалалар юзасидан "Оила, мактаб ва маҳалла" дастури асосида таълим муассасалари билан ҳамкорлик қилади ҳамда тегишли ҳудудда байрам кунлари ва муҳим саналар билан боғлиқ оммавий тадбирлар ўтказилишини ташкил қилади, туй ва бошқа маросимларни ўтказиш юзасидан тавсиялар беради. г) Фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг қонунийликни таъминлаш ва жамоат тартибини сақлаш соҳасидаги ваколатлари. Мамлакат равнақи ва халқ фаровонлигини оширишда энг муҳим омиллардан бири бўлган осойишталикни таъминлашда, ҳуқуқ-тартиботни мустаҳкамлашда фуқаролар онгли равишда иштирок этиб, ҳар бир фуқаро ўзи яшаб турган маҳаллада ўзи тартиб ўрнатиши, аҳоли истиқомат қиладиган жойларда, маҳаллаларда осойишталикни таъминлаш ва сиёсий-ижтимоий вазиятни барқарорлаштириш чораларини кўриши зарур.

Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари қонунийликни таъминлаш ва жамоат тартибини сақлашда талайгина ваколатларга эга бўлиб, жумладан, қонунларга риоя этилиши ҳамда бошқа қонун ҳужжатлари ва ўз қарорлари, шунингдек, шаҳарча, қишлоқ ва овул фуқаролар йиғинининг қарорлари ижро этилиши устидан жамоатчилик назоратини амалга оширади ҳамда рўйхатдан ўтмаган диний ташкилотлар фаолият кўрсатишининг олдини олиш, фуқароларнинг диний эътиқод эркинлиги ҳуқуқларига риоя этилишини таъминлаш, диний қарашларни мажбуран сингдиришга йўл қўймаслик чора- тадбирларини кўради, виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисидаги қонун ҳужжатларига риоя этилиши билан боғлиқ бўлган масалаларни кўриб чиқади. Шу билан бирга, тегишли ҳудудда жамоат тартибини таъминлашда, шу жумладан фуқароларнинг келиши ва кетишини ҳисобга олишни ташкил этишда, ўсмирлар ва ёшлар ўртасида ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш ишида, вояга етмаганларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга кўмаклашади, яъни ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар билан ҳамкорликда фаолият юритади. Мазкур фаолиятни такомиллаштириш мақсадида 1999 йил 15 мартда Вазирлар Маҳкамасининг 11-сонли қарори асосида республикамизнинг барча ҳудудларида "Маҳалла посбони" жамоат тузилмалари ташкил этилди. Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари жазони ижро этиш муассасаларидан озод этилган шахсларни ижтимоий фойдали меҳнат билан банд этиш ва жиноятчиликнинг олдини олишга доир тадбирларни ижтимоий кўникма марказлари билан биргаликда амалга оширади, илгари судланган ҳамда ҳуқуқбузарликлар содир этишга мойил бўлган шахсларга тарбиявий таъсир ўтказиш учун фахрийлар, хотин-қизлар ва ёшлар, маданият ва дин вакилларидан иборат комиссиялар тузади ҳамда жиноий жазони ижро этиш муассасидан озодликка чиққан ҳар бир шахсни маънавий ва ахлоқий жиҳатдан тарбиялаш ҳамда уни жамиятда яшашга мослаштиришда маҳалланинг бевосита таъсиридан фойдаланади.

д) Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари бошқа ваколатлари билан бир қаторда молиявий-иқтисодий соҳадаги ваколатлар ни ҳам амалга оширади, жумладан, мазкур органнинг ўз маблағларини шакллантиради, мулкига эгалик қилади, ундан фойдаланади ва уни тасарруф этади, пул маблағлари сарфланишини назорат қилади. Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда кичик корхонлар, пойабзал таъмирлаш ва тикиш устахоналари, халқ хунармандчилиги цехларини ва аҳолига маиший хизмат кўрсатувчи бошқа корхоналарни ташкил этиш, қайта ташкил этиш ва тугатиш тўғрисида қарор қабул қилади, бу қарор кейинчалик фуқаролар йиғинида тасдиқланади. Шу билан бирга фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари эгасиз мол-мулкни, шунингдек, мерос тариқасида фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органига ўтган мол-мулкни сақлаш чора-тадбирларини кўради ҳамда фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи номидан шартномалар, жумладан меҳнат шартномалари тузади. Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг фаолият дастурини ва харажатлар сметасини тасдиқлайди. Аҳолидан солиқлар ва мажбурий тўловлар ўз вақтида тушишига кўмаклашади. Фуқаролар уй-жойдан фойдаланиш харажатларини ва коммунал хизматлар ҳақини банк муассасаси орқали ҳисоб-китоб қилиб, тўлиқ ва ўз вақтида тўлашларини коммунал хизмат кўрсатиш корхоналари билан биргаликда уюштиради ва назорат қилади. Аҳоли уй-жой коммунал хизматлар ҳақини тўлиқ тўлашини таъминланганлиги учун фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органига ўтказиладиган маблағларни белгиланган тартибда кам таъминланган оилаларга уй-жой коммунал хизматлар ҳақини тўлашда ёрдам беришга, фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг ходимларини рағбатлантиришга, шунингдек ободонлаштириш ишларини ўтказишга ишлатади.

Кам таъминланган оилаларга моддий ёрдам кўрсатиш ва кўп болали мухтож оилаларга нафақалар тайинлаш масалаларини хал этади, оилаларни давлат томонидан ижтимоий қўллаб-қувватлаш мақсадлари учун қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда ажратиладиган маблағлардан ўз ўрнида ва самарали фойдаланилишини таъминлайди. Ўз ҳудудидаги ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш учун юридик ва жисмоний шахсларнинг маблағларини ихтиёрийлик асосида бирлаштириш масалалари юзасидан қарорлар қабул қилади. Қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа ваколатларни амалга оширади. Молиявий-иқтисодий соҳа энг муҳим соҳа ҳисобланади, шунинг учун бошқа барча ваколатлар ушбу соҳадаги ваколатларга боғлиқдир. е) Атроф муҳитни муҳофаза қилиш ва ҳудудни ободонлаштириш соқасидаги ваколатларни амалга оширишда тегишли ҳудудда жойлашган корхона, муассаса, ташкилот раҳбарларининг хисоботларини тинглайди, ободонлаштириш ишларини ўтказиш умумий фойдаланишдаги жойларни таъмирлаш, шунингдек кам таъминланган оилаларнинг уйлари ва квартираларини таъмирлашда ёрдам кўрсатиш учун аҳолидан ихтиёрийлик асосида маблағ йиғиш тўғрисида қарорлар қабул қилади. Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари ободонлаштириш, кўкаламзорлаштириш ва санитария-тозалаш ишлари ўтказиш учун тегишли ҳудудда жойлашган корхона ва ташкилотларнинг маблағларидан шартнома асосида фойдаланиш тўғрисида қарорлар қабул қилади ва ўз ҳудудидаги ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш учун юридик ва жисмоний шахсларнинг маблағларини ихтиёрийлик асосида бирлаштириш масалалари юзасидан таклифлар киритади. Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари аҳолининг уйларни, ҳовлилардаги биноларни, ҳовлилар ва уйлар атрофидаги ҳудудларни ободонлаштириш, спорт майдончаларини жиҳозлаш, йўллар, кўприклар, кўчалар, йўлаклар, коммунал тармоқларни қуриш, қайта қуриш, таъмирлаш ва яроқли ҳолда сақлаш, тарих ва маданият ёдгорликларини, қабристонларни

таъмирлаш ишларида ихтиёрийлик асосида қатнашишларини ташкил этади, туман, шаҳар ҳокимлиги ажратадиган моддий ва бошқа маблағларни, ўз маблағларини ана шу мақсадда ишлатади, жамоатчилик ёрдамини (ҳашарларни) уюштиради, кўриклар ва танловлар ўтказади ҳамда қонунда берилган бошқа ваколатларни амалга оширади. Фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг ваколатлари таҳлилидан маълум бўлишича, уларнинг ваколатлари асосан ташкилотчилик, жамоатчилик назорати ва мустақил ҳолда амалга ошириш каби шаклларда намоён бўлади. Бунда учта зарурий жиҳатга эътибор беришлари талаб қилинади: биринчидан, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари қонун асосида эга бўлган ёки бирор бир орган ихтиёрий равишда берган ваколатларни ҳеч кимнинг аралашувисиз мустақил равишда амалга ошириши лозим, зеро ўзини ўзи бошқаришнинг туб моҳияти ҳам ана шунда; иккинчидан, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари ўз ваколатига кирувчи масалаларни ҳал қилишида давлат молиявий-иқтисодий жиҳатдан қўллаб-қувватлаши лозим. Агарда фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари ўзларига берилган ваколатларни амалга оширишида молиявий жиҳатдан қўллаб-қувватланмаса, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи юзаки ва номигагина тузилган орган бўлиб қолади; учинчидан, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари фаолиятини фақат қонун доирасида назорат қилиш лозим. Д авлатнинг айрим ваколатларини ўзини ўзи бошқариш органларига ўтказиш масалалари Ўзини ўзи бошқариш амалий ва назарий маънода ҳокимият ва бошқарувни ташкил этишнинг номарказлаштириш усули билан боғлиқдир. Ҳозирги пайтда Ўзбекистонда давлат бошқарувини нормарказлаштириш мамлакатда демократик фуқаролик жамиятини барпо этиш соҳасидаги энг муҳим муаммолардан биридир.

Номарказлаштириш – марказий давлат органларининг ваколатларини қуйи органларга – давлат ҳокимиятининг маҳаллий органларига ва сўнгра фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига ўтказиш усулидир. Ўзбекистонда Кучли давлатдан кучли фуқаролик жамияти сари ғоясини амалга ошириш, фуқаролик жамиятини шакллантириш бир қанча давлат ваколатларини маҳаллий ҳокимият органларига, айни вақтда жамоат тузилмаларига ва фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига босқичма-босқич ўтказишни кўзда тутади. Ҳозирги кунда маҳаллий ҳокимият органлари ва фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари бажарадиган вазифалар доирасини кенгайтириш, давлат ваколатларининг бир қисмини аста-секин уларга топшириш долзарб масала ҳисобланади. Хўш жиддий вазифанинг ташкилий-ҳуқуқий томонлари, шакл ва услублари, ташкилий йўналишларига ёндашув қандай бўлади? Ушбу ҳақли саволга жавоб беришдан аввал, айрим давлат ваколатлари деган иборага нималар киришини, улар қандай ваколатлар эканини қандай меъёрий асосда танланишини аниқлаб олиш зарурати туғилади. Аниқ равшанки, давлат ваколатлари деганда, албатта давлат ҳокимияти органларига Республика Конституцияда, қонун ва ҳуқуқий-меъёрий ҳужжатларда белгиланган ваколатлар кўзда тутилади. Бу ваколатлар, табиийки, мамлакатимиз фуқароларининг Ўзбекистон Конституциясида ва бошқа ҳуқуқий-меъёрий ҳужжатларда қайд этилган, конституциявий ҳуқуқ ва эркинликларни ҳимоя этиш ва амалда қўлланиш доираси билан чегараланади. Агар у ёки бу ваколатни бир-биридан мазмун-маъно жиҳатидан фарқлайдиган бўлсак, бизнингча, давлат ҳокимиятининг ваколатлари бу ҳуқуқий, ташкилий, ижтимоий-иқтисодий ва бошқа ваколатлардан иборат бўлиб, уларни қўллаш, айтайлик, фақатгина бир ҳудуд аҳолисининг ҳаётий масалалари билан боғлиқ бўлмай (бундай ҳолат ўзини ўзи бошқариш

органлари ваколатларига мансубдир), бевосита бутун давлат аҳолисига тааллуқлидир. Бу ҳолат албатта ҳисобга олиниши зарур. Давлат ҳокимият органлари ваколатларининг мазмун-моҳиятини аниқлаш зарурати энг аввало шундан келиб чиқадики, ҳозиргача фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига берилган ва амалга оширилаётган ваколатларнинг қандай бажарилаётганини, бу соҳадаги мавжуд муаммоларни, бор тажрибани ўрганиш, таҳлил этиш билан бирга янги босқичда бериладиган ваколатларни аниқлаш, асослаш, бу масалани ҳар томонлама пухта ўйлаб, мукаммал ҳал этиш мақсадга мувофиқдир. Ўзбекистон Республикаси «Референдум якунлари ва давлат ҳокимиятини ташкил этишнинг асосий принциплари тўғрисида»ги Конституциявий қонуннинг 2-моддасида «Демократик ислоҳотларни чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини шакллантириш юзасидан қонунчиликни такомиллаштиришнинг асосий принциплари» деб таъкидланган ва унда айрим ваколатларни марказий ҳокимиятдан маҳаллий бошқарув органларига ва фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш идораларига босқичма-босқич ўтказиш мумкинлиги белгилаб қўйилган. Лекин мазкур Қонун унинг ташкилий-ҳуқуқий шакли, ваколатларни ўтказиш тартиби ва принциплари қандай бўлишлиги ҳақида узил-кесил жавоб бермаган. Шунинг учун бизнинг фикримизча, давлатнинг айрим ваколатларини ўзини ўзи бошқариш органларига ўтказишга бағишланган «Давлатнинг айрим ваколатларини ўзини ўзи бошқариш органларига ўтказишининг умумий принциплари тўғрисида» Ўзбекистон Республикасининг алоҳида Қонуни қабул қилиниши мақсадга мувофиқдир. Ушбу Қонун қуйидаги зарур қоидаларни қамраб олиши керак, деб ҳисоблаймиз: 1. Қонунда давлат ваколатларини ўтказиш билан бир вақтда уларни амалга ошириш учун зарур моддий ва молиявий маблағлар ҳам ажратилишини кўрсатиш шарт. Шундагина ўзини ўзи бошқариш

органларига ўтказилган ваколатларнинг бажарилиши кафолатланади ва унга хос бўлган асосий вазифалар бажарилиши учун имконият яратилади. Давлат ваколатлари ўтказилиши муносабати билан ажратиладиган молиявий ва моддий маблағлар ҳажмини белгилашда фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари билан келишилган ҳолда иш тутиш зарур бўлади. Фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг фикрича, давлат ваколатлари молиявий тўла таъминланмаган ҳолда ўтказилган тақдирда, ўзини ўзи бошқариш органлари ўтказилган ваколатларни тўла бажариш учун имконият йўқлиги ҳақида ва ўтказилган ваколатларни маълум миқдордагина амалга ошириши мумкинлигини кўрсатиб Республика Ҳукуматига мурожаат қилиши лозим бўлади. Агар Республика Ҳукумати тегишли муддатда Ушбу масала бўйича бирор қарорга келмаса, ўтказилган ваколатни тўла бажариш имконияти йўқлиги ҳақидаги фикрга қўшилган деб ҳисоблаш керак бўлади. Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари ўтказилган ваколатни бажариш ҳажмини мустақил равишда аниқлайди. 2. Қонунда ўтказилаётган ваколатларни моддий-молиявий жиҳатдан таъминлаш кафолати белгилаб қўйилиши ва уларни тўла ижро этиш учун зарур маблағни ўз вақтида ажратиб бериш кафолатланишини қайд этиш зарур. Ўзини ўзи бошқариш органларига ўтказилган ваколатларни бажариш ва бажармаслик ҳолати уларнинг маблағ билан қай даражада таъминлашга боғлиқдир. 3. Қонунда фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи ва уларнинг мутасадди раҳбарлари Ҳукумат томонидан қандай моддий ва молиявий таъминланганлигига қараб, қанча ишни бажара олиши алоҳида кўрсатиб ўтилиши керак. Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари ва уларнинг раҳбар ходимлари ўтказилган ваколатларни давлат органлари тўла миқдорда моддий ва молиявий таъминлаган тақдирда мазкур ваколатлар тўла ҳажмда бажарилиши учун ўзини ўзи бошқариш органлари жавобгар бўлади. Агар давлат органлари ўтказилган ваколатларнинг бир қисмини бажаришга

етадиган маблағ ажратса, ўзини ўзи бошқариш органларининг раҳбарлари ишнинг маблағ билан таъминланган қисмигина бажарилиши учун жавоб беради. Қонунда фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига давлат зарур маблағ билан етарли миқдорда таъминланмагани учун ўтказилган ваколатларни бажаришдан бош тортиш имкони ҳам берилиши керак. 4. Қонунда фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига шартнома асосида вақтинча бажариш учун берилган ваколатларни уларнинг ўз ихтиёри билан бажаришларини ҳам кўзда тутиш мумкин. Ваколатларни шартнома тартибида ўтказишнинг ўзига хос томони шундаки, у томонларнинг ўзаро келишуви асосида ўтказилади. Шундагина шартнома йўли билан ўтказилган ваколатлар қулайроқ, тезроқ ва осонроқ амалга оширилади. 5. Ўтказилаётган ваколатларнинг ҳажми ҳаддан ташқари катта бўлмаслиги керак. Шунинг учун ҳам Ўзбекистон Республикаси «Референдум якунлари ва давлат ҳокимиятини ташкил қилиш асосий принциплари» деган Конституциявий қонунда айрим давлат ваколатларининг ўзини ўзи бошқариш органларига босқичма-босқич ўтказилиши кўзда тутилган. 6. Айрим ваколатларни ўтказишдан аввал илгари ўзини ўзи бошқариш органларига қоида тариқасида ўтказилган ва ваколатлар қандай бажарилаётганлиги чуқур таҳлил этилган ҳолда этган ҳолда этилиши зарур. Очиғини айтганда, айрим ўзини ўзи бошқариш (пасёлка, қишлоқ, овул) тузилмалари кўп жиҳатдан собиқ шўролар давридаги маълум ва машҳур «Маҳаллий Советлар» қобиғида қолиб келмоқда. Афсуски, улар фаолиятининг фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариши жорий этилиши номарказлаштиришга ва ваколатларни кенгайтиришга олиб келмади. Ҳолбуки, ўзини ўзи бошқаришни жорий қилишнинг асосий мақсади – ҳар бошқарув органларини эркинлаштириш ва ваколатларни кенгайтиришдан иборат эди.

Давлат, ҳокимият ва ўзини ўзи бошқариш органлари ваколатларини тақсимлаб қўйиш, ҳозирги вақтда ўзини ўзи бошқариш органлари томонидан бажарилаётган ваколатлар, рўйҳатини ва бунинг учун йўналтирилган моддий-молиявий маблағ ҳажмини белгилаш илгари ўтказилган ваколатларни амалда бажариш самарадорлигини аниқлаш – таклиф қилинаётган Қонун лойиҳасининг муҳим қисмларидан биридир. Айрим давлат ваколатларини фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига ўтказишда қуйидаги талаблар ҳисобга олиниши керак деб ўйлаймиз: -мақсадга мувофиқлиги ва қонунийлиги; -моддий-молиявий таъминланганлиги; -ижтимоий-иқтисодий асосланганлиги; -берилган ваколатларни аниқ ва ошкора ижро этиш имконияти; -берилган ваколатларнинг амалга оширилиши давлат назоратига олиниши. Агар давлат маҳаллий ҳокимият органларининг моддий-молиявий ресурслари танқислигини, аксарият ўзини ўзи бошқариш органларининг молиявий асослари аниқланмаганлиги ва ўта камлигини инобатга олсак, таклиф қилинаётган «Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг ўзини ўзи бошқариш органларига айрим давлат ваколатларини ўтказишнинг умумий принциплари» қонунини ишлаб чиқиш ва қабул қилиш жараёни мураккаб бўлишини тасаввур қилиш мумкин.

O'xshashlar

Ўзини ўзи бошқаришнинг асосий принциплари

Ўзбекистонда ўзини ўзи бошқаришнинг тарихий назарий асослари

Ўзини ўзи бошқариш асослари

Ўзини ўзи бошқариш ҳуқуқи фани

Ўзбекистон республикаси халқ ҳокимияти тизимида ўзини ўзи бошқариш