Ўзбекистон республикаси халқ ҳокимияти тизимида ўзини ўзи бошқариш - Huquqshunoslik - Referatlar

Ўзбекистон республикаси халқ ҳокимияти тизимида ўзини ўзи бошқариш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

90 KB

Ko'chirib olish

Ўзбекистон республикаси халқ ҳокимияти тизимида ўзини ўзи бошқариш Режа : 1. Ўзини ўзи бошқариш – Конституциявий тузумнинг асоси 2. Ўзини ўзи бошқариш – халқ ҳокимиятчилигининг шакли 3. Ўзини ўзи бошқариш ва давлат ҳокимияти

Ў зини ўзи бошқариш – конституциявий тузумнинг асоси Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси давлатни демократик республика (1-модда) деб белгилаш орқали унинг демократизми энг муҳим негизларини мустаҳкамлайди, бу негизлар аввало халқ ҳокимиятида; ҳокимиятни қонунчилик, ижро ва суд ҳокимиятларига бўлишда; мафкуравий ва сиёсий хилма-хилликда, шунингдек ўзини ўзи бошқаришда ифодаланади. Конституцияда белгилаб қўйилган ана шу энг муҳим тамойиллар бутун жамиятнинг, давлатнинг, барча тармоқлардаги миллий ҳуқуқнинг юридик моделини яратди. Конституциявий тузум асослари деганда мазкур тамойилларни ҳақиқатда амалга ошириш таъсирида вужудга келган жамият, давлат, миллий ҳуқуқнинг ҳолатини тушунмоқ керак. Ўзини ўзи бошқаришни конституциявий тузумнинг асосларидан бири деб таърифлаш Ўзбекистоннинг демократик ва ҳуқуқий давлат бўлиш мақсади (Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг муқаддимаси) билан мантиқий боғлиқдир. Бу таъриф халқнинг ўз ҳокимиятини амалга оширишини, фуқароларнинг давлат ишларини бошқаришда қатнашиш ҳуқуқини рўёбга чиқаришни таъминлайдиган ўзини ўзи бошқариш қадриятини тушунишдан далолат беради (32-модда). Бинобарин, конституциявий тузум асосларидан бири бўлган ўзини ўзи бошқариш жамият ва давлатда ҳокимиятни ташкил этиш ва амалга оширишнинг энг муҳим тамойили ҳисобланади, бу тамойил бошқа конституциявий тамойиллар билан бирга мамлакатимиздаги демократик бошқарув тизимини белгилайди. Ўзбекистон Республикасининг "Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўғрисида"ги Қонуни Конституция қоидаларига асосланиб, жамият ва давлатни бошқариш тизимида ўзини ўзи бошқариш ва унинг органларини ташкилий жиҳатдан алоҳида ўрин олишини кафолатлайди. Мазкур Қонуннинг 7-моддасида ўзини ўзи бошқариш органлари маҳаллий давлат ҳокимияти органлари тизимига кирмайди, деб қайд этилган. Шу

сабабли энди давлат органлари аввалгидек уларнинг фаолиятига тўла-тўкис раҳбарлик қиладиган, ҳисоботлар сўрайдиган ва уларнинг қарорларини бекор қилиш ҳуқуқига эга бўлган юқори ташкилот ҳисобланмайди. Давлат ҳокимияти органлари ўзини ўзи бошқариш органларининг ишларига аралашишларига йўл қўймайди ва фақат уларга зарур шароит яратиб беради, фуқароларнинг ўз ҳуқуқларини амалга оширишда кўмаклашади (6-модда). Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси шаҳарчалар, қишлоқлар ва овуллардаги, шунингдек шаҳарларнинг маҳаллаларидаги аҳолини ўзини ўзи бошқаришнинг асосий субъектлари деб тан олади (105-модда), ўзини ўзи бошқариш ҳуқуқини фуқаролар бевосита хоҳиш-ирода изҳор этиш шаклида ҳам, ўзини ўзи бошқаришнинг сайлаб қўйиладиган ва бошқа органлари орқали ҳам амалга оширадилар, деб таъкидлайди. Аҳолининг ўзини ўзи бошқариш ҳуқуқи Ўзбекистон Республикаси ҳар бир фуқаросининг жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди ва ижтимоий ҳолатидан қатъий назар, бевосита ёки ўзининг сайлаб қўйилган вакиллари орқали амалга оширилади (3-модда). Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг ўзини ўзи бошқариш органларига сайлаш ва сайланиш ҳуқуқи кафолатланади. Давлат аҳолининг ўзини ўзи бошқаришни амалга ошириш ҳуқуқини тан олиш билан бирга бошқа мулк шакллари билан бир қаторда ўзини ўзи бошқариш мулкини ҳам тан олади ва ҳимоя қилади, чунки ўзини ўзи бошқариш мулки аҳолининг ўзини ўзи бошқариш ҳуқуқи амалга оширилишининг иқтисодий асосидир. Давлат аҳолининг ўзини ўзи бошқариш органлари тузилмасини мустақил белгилаш ҳуқуқини тан олади. Маҳаллани тузиш, қўшиб юбориш, бўлиш ва тугатиш, шунингдек унинг чегараларини белгилаш ва ўзгартириш фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг ташаббусига кўра амалга оширилади ("Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўғрисида"ги Қонуннинг 5- моддаси).

Баъзи муаллифлар "Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўғрисида"ги қонуннинг 7-моддасидаги «фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари маҳаллий давлат ҳокимияти органлари тизимига кирмайди», деган иборага асосланиб, ўзини ўзи бошқариш ва ижтимоий бирлашмани бир-бирига ўхшаш бир нарса деб ҳисоблайдилар ҳамда ўзини ўзи бошқаришни фуқароларнинг ўзига хос нодавлат жамоат ташкилоти деб атайдилар. Бизнинг назаримизда, бундай деб даъво қилиш учун ҳеч қандай салмоқли асос йўқ. Биринчидан, агар жамоат бирлашмалари фуқароларнинг ҳоҳиш-иродаси билан вужудга келадиган ёки йўқ бўлиб кетадиган бўлса, ёки тузиладиган ёки тузилмайдиган бўлса, ўзини ўзи бошқариш органлари умуман давлатнинг раҳбарий кўрсатмаси билан мажбурий тарзда тузилади. Иккинчидан, агар жамоат бирлашмалари субъектив манфаатларнинг умумийлиги асосида тузилса, ўзини ўзи бошқариш тузилмасининг бирлашувини одамларнинг бир жойда биргаликда яшашдан иборат объектив шарт-шароитни тақазо этади. Бундан ташқари инсон ўз турмушининг объектив шароитини ўзгартирмай туриб, муомала уюшмаларини ўзгартира олса, ўзини ўзи бошқариш ячейкасини ўзгартириш доимо ўз турмушининг объектив шароитини ўзгартириш, бошқача қилиб айтганда, ўзга жойга кўчиб кетиш билан боғлиқ бўлади. Учинчидан, жамоат бирлашмаларининг фаолияти маҳаллий даража билан чекланмайди, ўзини ўзи бошқариш тузилмаларининг фаолияти эса, аксинча, доимо маъмурий жиҳатдан ҳудудий бирликлар доираси билан чекланган бўлади. Тўртинчидан, агар ўзини ўзи бошқариш органларининг, улар мансабдор шахсларининг ўз ваколатлари доирасида қабул қилган қарорлари фуқаролар томонидан, шунингдек тегишли ҳудудда жойлашган юридик (мансабдор) шахслар томонидан ижро этилиши мажбурий бўлса, жамоат бирлашмалари раҳбар органларининг қарорлари ўзига тобе бўлган шахслар томонидангина ижро этиш учун мажбурийдир.

Шундай қилиб, ўзини ўзи бошқариш органлари кўнгилли жамоат бирлашмалари жумласига киритилиши мумкин эмас. Ў зини ўзи бошқариш – халқ ҳокимиятчилигининг шакли Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 32-моддасига биноан фуқаролар жамият ва давлат ишларини бошқаришда бевосита ҳамда ўз вакиллари орқали иштирок этадилар, бу ҳуқуқ ўзини ўзи бошқариш, референдум ўтказиш ва давлат органларини демократик тарзда ташкил этиш йўли билан амалга оширилади. Бундан чиқадиган хулоса шуки, ўзини ўзи бошқариш – халқнинг ўз ҳокимиятини амалга ошириш шаклларидан биридир. "Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўғрисида"ги Қонунда ўзини ўзи бошқариш халқ ҳокимиятининг бир шакли сифатида таърифлаб берилган: «Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариши – фуқароларнинг Ўзбекистон Республикаси Конституция ва қонунлари билан кафолатланадиган, уларнинг ўз манфаатларидан, ривожланишнинг тарихий хусусиятларидан, шунингдек миллий ва маънавий қадриятлардан, маҳаллий урф-одатлар ва анъаналардан келиб чиққан ҳолда маҳаллий аҳамиятга молик масалаларни ҳал қилиш борасидаги мустақил фаолиятдир» (1-модда). Шу таърифга асосланиб, ўзини ўзи бошқаришни ифодаловчи асосий белгиларни, унинг халқ ҳокимияти тизимидаги ўрнини кўриб чиқамиз. 1. Аввало шуни таъкидлаш керакки, ўзини ўзи бошқаришнинг ўзига хос алоҳида субъекти бор. Аҳоли, фуқаролар ана шундай субъектлардир. "Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўғрисида"ги Қонуннинг 2,3-моддаларига биноан фуқаролар шаҳарчалар, қишлоқлар, овуллар ва маҳаллаларда ўзини ўзи бошқаришга доир ўз конституциявий ҳуқуқини амалга оширишлари муносабати билан мазкур ҳудуд аҳолиси ўзини ўзи бошқаришнинг алоҳида субъекти ҳисобланади. Мазкур тузилмаларда ўзини ўзи бошқариш органларининг мулки, бюджети ва сайлаб қўйилган органлари бўлади.

2. Ўзини ўзи бошқариш жамият ва давлатни идора қилишнинг демократик механизмида алоҳида ўрин олади. Юқорида айтилганидек, ўзини ўзи бошқариш, унинг органлари давлат бошқаруви механизмининг таркибий қисми эмас. Шу билан бирга Ўзбекистонда ўзини ўзи бошқариш билан давлат ҳокимияти ўзаро чамбарчас боғланган, уларнинг манбаи битта–у ҳам бўлса халқ ҳокимиятидир. Ўзини ўзи бошқариш органлари фаолиятида ҳал этиладиган масалаларнинг анчагина қисмига давлат турли воситалар (ҳуқуқий, молиявий ва бошқа воситалар) билан таъсир ўтказади. Бундан ташқари ўзини ўзи бошқариш органларига айрим давлат ваколатлари берилиши, улар давлат вазифаларини амалга оширишда қатнашишлари мумкин. Бундай ҳолларда давлат органлари мазкур вазифаларнинг бажарилиши устидан назорат қилишга ҳақли бўладилар. Бироқ "Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўғрисида"ги Қонун уларнинг ишларига аралашишга йўл қўймайди ва уларнинг мансабдор шахслари томонидан давлат ҳокимияти органлари ва уларнинг мансабдор шахслари томонидан ўзини ўзи бошқариш ташкил этилишини, ўзини ўзи бошқариш органларининг мансабдор шахслари тайинланишини таъқиқлайди (6-модда). Шу сабабли ўзини ўзи бошқариш бутунлай фуқаролик жамияти институтлари қаторига қўшилиши мумкин эмас, бошқача қилиб айтганда, ўзини ўзи бошқариш – маҳаллий аҳамиятга молик масалаларни ҳал этиш учун фуқаролар ўзини ўзи ташкил этадиган шунчаки бир шакл эмас, балки оммавий ҳокимиятни, халқ ҳокимиятини амалга ошириш шаклидир. 3. Ўзини ўзи бошқариш органларининг ўз бошқарув объекти бор, бу объект маҳаллий аҳамиятга молик масалалардир. "Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўғрисида"ги Қонуннинг 10,11,12,13,14-моддаларида бу масалалар санаб ўтилган. Булар ўзини ўзи бошқариш тузилмаси аҳолисининг ҳаёт фаолиятини бевосита таъминлайдиган масалалардир. Ўзини ўзи бошқариш органлари маҳаллий аҳамиятга молик бўлган бошқа масалаларни ҳам ўз хоҳиши билан шу рўйхатга қўшиши мумкин.

Ўзини ўзи бошқариш органларининг ва улар мансабдор шахсларининг ўз ваколатлари доирасида қабул қилган қарорлари фуқаролар, ҳудудда жойлашган барча корхона ва ташкилотлар томонидан ижро этилиши мажбурийдир. 4. Ўзини ўзи бошқаришнинг мустақиллиги. Бу мустақиллик "Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўғрисида"ги Қонун билан кафолатланади ва давлат ўзини ўзи бошқаришни халқнинг ўз ҳокимиятини амалга оширишдаги мустақил шакл деб тан олади. Бу нарса, жумладан, жамият ва давлатни идора қилиш тизимида ўзини ўзи бошқаришнинг, унинг органларининг ташкилий алоҳидалигида ўз ифодасини топади. Ўзини ўзи бошқариш вазифаларини амалга ошириш учун зарур бўлган молиявий - иқтисодий ресурсларга эга бўлиш ҳуқуқи давлат томонидан тан олиниши-ўзини ўзи бошқариш мустақиллигининг муҳим белгиси ва кафолатидир. Аҳолининг маҳаллий аҳамиятга молик масалаларни мустақил ҳал этиши самарали фаолият юритувчи демократик институтлар системасини назарда тутади, бу институтлар маҳаллий аҳолининг манфаатлари ва хоҳиш- иродасини ифодалаш ва шунингдек ўзини ўзи бошқариш органларининг ўз ваколатлари асосида, амалдаги қонунлар доирасида ташаббус кўрсатишлари ва қарорлар қабул қилишларига кўмаклашадиган бўлиши керак. 5. Ўзини ўзи бошқариш аҳолининг манфаатларини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилади. Бунинг маъноси шуки, ўзини ўзи бошқариш тузилмасининг мулки ва молиявий ресурсларини бошқариш аҳолининг манфаатлари йўлида амалга оширилади. Аҳоли бу фаолиятни назорат қилишга, бу ҳақда ахборот олишга ҳақлидир ("Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўғрисида"ги Қонуннинг 24-моддаси). Ўзини ўзи бошқариш фаолиятининг ана шу хусусияти ўзини ўзи бошқариш органлари ва улар мансабдор шахсларининг аҳоли манфаатларини ифодалаш ва ҳимоялашда давлат, жамоат органлари, муассасалар ва ташкилотлар билан бирга ҳаракат қилишлари зарурлигини ҳам тақозо этади.

6. Ўзини ўзи бошқаришда тарихий, миллий, маҳаллий урф-одатлар ва анъаналар ўз ифодасини топади. Ўзига хос тарихий, маданий, шунингдек миллий ва маънавий қадриятлар, маҳаллий удумлар, тамойиллар билан ажралиб турадиган ҳудудларда бу нарса айниқса яққол намоён бўлади. Ўзини ўзи бошқариш жамиятнинг бошланғич бўғини сифатида ҳуқуқий ва ижтимоий, маънавий ва аҳлоқий нормаларни ўзаро боғлаш асосида самарали фаолият юритиши мумкин. Шу сабабли ўзини ўзи бошқариш органлари фаолиятида узвий мужассамланган ушбу нормаларнинг ўзаро алоқаси тегишли тушунчанинг илмий таърифида белгилаб берилиши керак. "Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўғрисида"ги Қонунда республика оқсоқоллар кенгаши ва унинг комиссиялари тузилиши сайлаб қўйиладиган ўзини ўзи бошқариш органлари жумласига киритилган. Уларнинг фаолияти қонун доирасидагина эмас, шу билан бирга ўзини ўзи бошқарувчи ҳудудий тузилмаларда тарихан қарор топган урф-одатлар, анъаналар, маънавий-аҳлоқий нормалар асосида ҳам амалга оширилади. Ўзини ўзи бошқаришнинг асосий мақсадларидан бири одамларни бирлаштиришдан, уларни ҳар бир кишининг дилидаги мақсадларига эришиши йўлида ҳаракат қилувчи жамоага айлантиришдан иборат. Шу сабабли ўзини ўзи бошқаришни халқ ҳокимиятининг энг муҳим институтларидан бири, давлат ва жамоат турмушини демократик тарзда ташкил этишнинг зарур элементи деса бўлади. Ўзини ўзи бошқаришнинг умум башарий қадриятларни, шунингдек инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини рўёбга чиқаришдаги роли халқ ҳокимиятининг ижтимоий-сиёсий қиёфасини белгилаб берадиган навбатдаги жуда муҳим омилдир. Аҳолининг ҳаёт фаолиятини бевосита таъминлаш соҳасидаги ҳуқуқий ваколатларни амалга ошириш муаммоси ҳар бир инсон ва фуқаро ҳуқуқларини амалга ошириш билан қўшилиб кетади. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини кафолатлайди ва давлат ҳокимиятининг бундай фаолият учун масъуллигини белгилайди. Ўзини ўзи бошқаришга нисбатан бу

нормалар қўшимча талаб бўлмай, балки халқ ҳокимияти моҳиятининг ифодасидир. Маҳаллий аҳамиятга молик масалаларнинг ҳал этилиши, ҳар бир киши ва умуман бутун аҳолининг кундалик эҳтиёжларини таъминлаш учун шароит яратилиши жамиятдаги фуқаро ва инсон ҳуқуқларини, муносиб ҳаёт ҳуқуқини рўёбга чиқариш кўринишларидан биридир. Мазкур ҳуқуқнинг кафолатланганлик даражасини муайян давлатдаги демократия нақадар ривожланганлиги даражасининг кўрсаткичи, деб ҳисоблаш мумкин. Ў зини ўзи бошқариш ва давлат ҳокимияти Ўзбекистон Республикасининг «Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўғрисида» ги Қонуни давлат бошқаруви тизимида ўзини ўзи бошқариш органларининг мақомини (7-модда) белгилаганда фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари маҳаллий давлат ҳокимияти органлари тизимига кирмайди, деб таъкидлайди. Ўзини ўзи бошқариш органлари ва уларнинг мансабдор шахсларининг давлат органлари ва улар мансабдор шахслари билан ўзаро муносабатларига асос қилиб олинган бу қоидада кўзда тутилишича, ўзини ўзи бошқариш органларининг тузилиши, номланиши, ваколат доираси давлатнинг аралашувисиз мустақил равишда, маҳаллий манфаатларга жавоб берадиган тарзда белгиланади. Ўзини ўзи бошқаришнинг табиати, унинг давлат ҳокимияти билан ўзаро муносабатлари ҳақида турли фикр-мулоҳазалар билдирилмоқда. Ўзини ўзи бошқариш мустақиллиги нақадар демократик бўлмасин, у мутлоқ мустақиллик бўлиши мумкин эмас, чунки ўзини ўзи бошқариш ягона давлат доирасида оммавий ҳокимият муносабатлари тизимида мавжуд бўлади ва амал қилади. Дарҳақиқат, маҳаллий масалаларни ҳал этишдаги муайян мустақилликни инкор қилиб бўлмайди, аммо у ягона давлат иқтисодий, ижтимоий, мафкуравий сиёсатининг йўналишидан ташқарида ўтказилиши мумкин эмас. Одамларнинг ҳаётий манфаатларини шаҳарча, қишлоқ овул ва маҳаллалар аҳолисининг кундалик ишларини давлат манфаатларидан ташқарида тасаввур этиб бўладими, ахир. Давлатнинг ўзи Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 13-моддасида «инсон, унинг

ҳаёти, эркинлиги, шаъни, қадр-қиммати ва бошқа дахлсиз ҳуқуқлари олий қадрият» деб эълон қилган. Ўзини ўзи бошқариш давлат тизимидан – ҳокимият муносабатларидан ташқарида бўлиши ва давлатдан мутлақо мустақил бўлиши мумкин эмас. Давлат механизмида ўзини ўзи бошқаришнинг ҳозирги ҳолатига хос бўлган кўпгина объектив тамойиллар шундан далолат берадики, давлат манфаатларини маҳаллий манфаатларга қарама-қарши қўйиб бўлмайди, чунки бу манфаатлар бир-бирига зид бўлиши мумкин эмас. Давлат манфаатлари ҳам, маҳаллий манфаатлар ҳам аслида мамлакатнинг умумий манфаатларидир. "Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўғрисида"ги Қонуннинг 7-моддасида бу органлар давлат ҳокимияти органлари тизимига кирмайди деган қоида, бизнинг фикримизча, ўзини ўзи бошқариш органларини давлат органларидан ажратишга, ўзини ўзи бошқариш органларининг ижтимоий табиатини таъкидлаб кўрсатишга интилишдир. Бу қоида кўпроқ сиёсий характерда бўлиб, аниқ ҳуқуқий воқелик тилида уни ифодалаш жуда қийин. Қонуннинг биринчи моддасида фуқаролар ўзини ўзи бошқариши-фуқароларнинг Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунлари билан кафолатланадиган, уларнинг ўз манфаатларидан, ривожланишнинг тарихий хусусиятларидан, шунингдек миллий ва маънавий қадриятлардан, маҳаллий урф-одатлар ва анъаналардан келиб чиққан ҳолда маҳаллий аҳамиятга молик масалаларни ҳал қилиш борасидаги мустақил фаолиятидир, деган қоида ҳам шу фикрнинг исботидир. Айни вақтда давлат ҳокимияти билан ўзини ўзи бошқариш муносабатларида баъзи бир муаммо ва чигалликлар бор. Мустақиллик ва марказлаштириш, ўзини ўзи бошқариш ва давлат ҳокимияти бир-бирига мос келмайдиган тушунчалардир, бунинг устига ўзини ўзи бошқариш соҳасидаги давлат сиёсатини ўтказишда давлат органлари ва мансабдор шахслар йўл қўяётган хато ва камчиликлар уларнинг ўртасидаги муносабатларни чигаллаштирмоқда, шунинг натижасида баъзи бир қийинчиликлар келиб чиқмоқда.

Афсуски, қонунчилик фаолиятига қўйиладиган мажбурий талабларга ҳамиша ҳам риоя этилмаётганлигини қайд қилишга тўғри келади. Шунинг оқибатида бу соҳадаги айрим қонунлар Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларига мувофиқ келмай қолмоқда. Чунончи, ўзини ўзи бошқариш органлари ваколати бўлган ва маҳаллий аҳамиятга молик масалаларни тартибга солишга интилиш, маҳаллий аҳамиятга молик масалаларни ҳал этишда аҳолининг бевосита иштироки шаклларини белгилаш тартиби, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига сайлов ўтказиш қоидалари пухта ишлаб чиқилмаганлиги ўзини ўзи бошқариш тўғрисидаги қонунчилик соҳасида тез-тез учрайдиган камчиликлардир. Бу соҳадаги қонунларда учрайдиган камчиликларнинг характери ва мазмуни ўзини ўзи бошқариш органларининг мустақиллиги ва ташаббусига оид қоидаларга зид бўлиб, бу органларни тузиш ва такомиллаштириш йўлида қўшимча қийинчиликларни келтириб чиқармоқда. Масалан, Фарғона ва Андижон вилоятларида ўзини ўзи бошқариш органларини жамоат жамғармаларига, («Маҳалла» хайрия жамғармасига, ҳокимликлар ҳузуридаги хотин-қизлар қўмиталарига) бўйсундириш холатлари, Тошкент ва Сирдарё вилоятларида ўзини ўзи бошқариш органларига йўриқномалар, кўрсатмалар ишлаб чиқилиши, сайлов ўтказиш саналари белгилаб қўйилиши, Қорақалпоғистон Республикасида, Сурхондарё вилоятида вилоят ва туман ҳокимларининг қарори билан йиғин раисларини лавозимидан четлаштириши, аҳолининг фикрини ҳисобга олмай туриб ўзини ўзи бошқариш тузилмаларини тугатишга, чегараларини ўзгартиришга йўл қўйилиши – шулар қаторидан. Буларнинг ҳаммаси мазкур органларнинг ваколатларига аралашувдир. Ўзини ўзи бошқаришнинг давлат ҳокимиятига хос бўлган бир қанча белгилари ҳам бор: жумладан, ўз ҳудудида ҳокимиятни амалга оширадиган алоҳида аппарати бор, уларнинг фаолияти узлуксиз ва универсал тарзда давом этади, қонунларга ва норматив ҳужжатларга асосланган бўлади, бошқарувни муайян ҳудудда амалга оширади, аҳолидан

ихтиёрий йиғим тўплаш ҳақида қарор қабул қилади, ўз бюджетини шакллантиради. Айни вақтда ўзини ўзи бошқариш ҳудуди давлат ҳудуди бўлиб, унда яшайдиган аҳоли шу давлатнинг фуқароларидир. Яна бир қанча ҳолатлар ҳисобга олиниши зарур: ўзини ўзи бошқариш мақоми давлат томонидан Ўзбекистон Республикаси Конституциясида ва давлат ҳокимияти органлари қабул қиладиган қонунларда белгилаб берилади; уларнинг мақоми давлат ҳокимияти органлари томонидан ҳимоя қилинади; маҳаллий ишлар мустақил равишда бўлса ҳам, аммо ягона давлат сиёсати йўналишида ҳал этилади; маҳаллий ўзини ўзи бошқариш органларининг қарорлари барча тегишли шахслар ва муассасалар томонидан ижро этилиши мажбурийдир; ўзини ўзи бошқариш органларига давлатнинг айрим ваколатлари ўтказилиши мумкин ва хоказо. Бундан ташқари ўзини ўзи бошқариш органлари ўз қонунчилик ҳокимиятини амалга ошириш ҳуқуқига эга эмас. Ўз ҳудуди учун бу масалалар юзасидан умумий қонунлар ўрнини оладиган қонун чиқариш ҳуқуқининг йўқлиги ўзини ўзи бошқаришни давлат ҳокимиятидан ажратиб турадиган муҳим мезондир. Ўзини ўзи бошқариш органлари умумий характердаги ҳаракат қоидалари баён этилган норматив ҳужжатлар чиқариши мумкин, албатта. Аммо бу ҳужжатлар, ўз табиатига кўра, қонун эмас, балки қонун - ости ҳужжатлари ҳисобланади. Ўзини ўзи бошқариш органларининг нодавлат характерини асослаганда уларнинг тизимида қатъий табақалашув ва ўзаро бўйсуниш йўқлиги; улар давлат номидан иш кўрмаслиги; маҳаллий аҳамиятга молик масалаларни ўз ҳудудининг ривожланиш хусусиятларига асосланиб ҳал этиши уларнинг моддий-молиявий негизини ўзини ўзи бошқариш мулки ва бюджети ташкил қилиши; улар аҳолига жуда яқинлиги каби белгилар далил қилиб кўрсатилади. Шундай қилиб, ўзини ўзи бошқариш ҳокимияти – ўзига хос ҳокимият муносабатлари тизимидан иборат эканлигини, маҳаллий ўзини ўзи

бошқариш вазифалари унинг ўз аппаратлари орқали амалга оширилишини таъкидлаб ўтмоқ керак. У ижтимоий ва айни вақтда оммавий ҳокимиятнинг бир тури (жамият устидан ҳокимият) бўлиб, ўзини ўзи бошқариш тузилмалари доирасида фаолият юритади. Бу фаолият маҳаллий тузилма номидан ва ҳуқуқ нормалари асосида ўзини ўзи бошқариш органлари томонидан амалга оширилади. Ўзини ўзи бошқариш ҳокимиятини маҳаллий тузилма мақомини белгиловчи нормаларга мос келадиган ижтимоий муносабатлар шакли деб таърифлаш мумкин.

O'xshashlar

Халқ ҳокимиятчилиги тизимида ўзини ўзи бошқариш органларининг ўрни

Ўзини ўзи бошқариш асослари

Ўзини ўзи бошқариш ҳуқуқи фани

Ўзини ўзи бошқариш ҳуқуқи Ўзбекистон миллий ҳуқуқининг соҳаси сифатида

Маҳаллий давлат ҳокимияти ва фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг конституциявий – ҳуқуқий асослари