Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун ижросининг асосий йўналишлари - Huquqshunoslik - Referatlar

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун ижросининг асосий йўналишлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

99.5 KB

Ko'chirib olish

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун ижросининг асосий йўналишлари Режа: 1. Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун ижросининг асосий йўналишлари 2. Жисмоний ва юридик шахслар мурожаатлари билан ишлаш фаолияти устидан прокурор назорати

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун ижросининг асосий йўналишлари Албатта, ўтган даврда мамлакатимизда улкан демократик ислоҳотлар амалга оширилди, жамият ўз тараққиётида янги сиёсий ва ижтимоий- иқтисодий босқичга кўтарилди, энг асосийси, фуқароларнинг ҳуқуқий онги ўсди. Бундай ўзгаришлар, ўз навбатида, амалдаги қонунчиликни, жумладан фуқароларнинг мурожаатларини ҳал этиш соҳасидаги қонун ҳужжатларини янада такомиллаштиришни, унинг нормаларини бугунги кун талабларига мослаштиришни тақозо этди. Кўпчиликка маълумки, «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида» ги қонун ҳужжати устида республиканинг масъул вазирлик ва идоралари қаторида прокуратура ва адлия органлари томонидан анча йиллар давомида фаол ишланди. Шунингдек, қонун лойиҳасини ишлаб чиқишда хорижий ва МДҲ давлатлари амалиёти ҳам ўрганиб чиқилди. Халқаро тажрибани ўрганиш шуни кўрсатдики, хорижий мамлакатларда (Германия, Канада, Норвегия, АҚШ, Швейцария, МДҲнинг айрим давлатлари) давлат органлари ва бошқа ташкилотлар томонидан жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқиш масалаларини тартибга солувчи махсус қонун ҳужжатлари қабул қилинган. Юртбошимизнинг «ҳар қайси мурожаатнинг ортида тирик жон турибди, уларда кимнингдир арз-доди, керак бўлса, дарди, айрим амалдорлар томонидан йўл қўйилган адолатсизлик турганини ҳеч қачон унутмаслик лозим», деган фикрлари ҳар бир фуқаронинг юрагига, масъул шахснинг эса диққатига етиб борди ҳамда юқоридаги қонуннинг яратилишига туртки ва асос бўлди. Конституциямизнинг 35-моддасида белгилаб қўйилганидек, ҳар бир шахс бевосита ўзи ва бошқалар билан биргаликда ваколатли давлат органларига, муассасаларига ёки халқ вакилларига ариза, таклиф ва

шикоятлар билан мурожаат қилиш ҳуқуқига эгадир. Демак, жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаат этиш ҳуқуқи конституциявий ҳуқуқдир. Энди, янги қабул қилинган қонуннинг ижро этилишидаги асосий йўналишларига қисқача тўхталиб ўтсак. Аввало, қонунга мувофиқ нафақат жисмоний шахслар, балки юридик шахсларнинг ҳам мурожаатларини тартибга солиш белгиланди. Юридик шахс ким? Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 39-моддасига кўра, ўз мулкида, хўжалик юритишида ёки оператив бошқарувида алоҳида мол-мулкка эга бўлган ҳамда ўз мажбуриятлари юзасидан ушбу мол-мулк билан жавоб берадиган, ўз номидан мулкий ёки шахсий номулкий ҳуқуқларга эга бўла оладиган ва уларни амалга ошира оладиган, мажбуриятларни бажара оладиган, судда даъвогар ва жавобгар бўла оладиган ташкилот юридик шахс ҳисобланади. Шу ўринда, Вазирлар Маҳкамасининг 2011 йил 7 январдаги 6-сон қарори билан «Хусусий тадбиркорлар юридик шахс ташкил этмасдан шуғулланиши мумкин бўлган фаолият турлари рўйхати» тасдиқланганлигига эътибор бериш лозим. Унга мувофиқ, хусусий тадбиркорлар, якка тартибдаги тадбиркорларнинг мурожаатлари жисмоний шахсларнинг мурожаатлари сифатида рўйхатга олинади. Қонуннинг амал қилиш доираси (чегараси) аниқлаб олиниб, унда ушбу қонун талаблари фуқаролик, жиноят ва хўжалик процессуал ҳамда жиноят- ижроия қонун ҳужжатлари ва бошқа қонунлар билан белгиланган мурожаатларга, шунингдек, давлат органларининг ўзаро ёзишмаларига нисбатан татбиқ этилмаслиги кўрсатиб ўтилди. Масалан, Ўзбекистон Республикасининг Жиноят процессуал кодексида эҳтиёт чорасини қўллаш тўғрисидаги қарор устидан берилган шикоят 3 суткада, жиноятга оид аризалар, хабарлар ва бошқа маълумотлар 10 суткада, Фуқаролик процессуал ва Хўжалик процессуал кодексларида протест келтириш тўғрисидаги ариза 1 ойда, иш талаб қилиб олинадиган ҳолатларда эса 2 ойда, Жиноят ижроия кодексида маҳкумнинг четга чиқишга рухсат сўраб ёзган аризаси 1 суткада,

Меҳнат кодексида ходимнинг меҳнат шартларини ўзгартириш ҳақидаги аризаси 3 кунда кўриб чиқилиши белгилаб қўйилган. Мурожаатларнинг қонундаги мавжуд оғзаки ва ёзма шакллари қаторига «электрон» шаклдаги мурожаатлар қўшилди ва бу мурожаат шакли ҳуқуқий жиҳатдан мустаҳкамланди . Бироқ бу мурожаатлар электрон ҳужжат сифатида «Электрон ҳужжат айланиши тўғрисида» қонуннинг 5-моддаси талабларига жавоб берадиган, электрон шаклда қайд этилган, электрон рақамли имзо билан тасдиқланган ҳамда электрон ҳужжатнинг уни идентификация қилиш имконини берадиган бошқа реквизитларига эга бўлган ахборот бўлиши лозим. Қонунда мурожаатларга қўйиладиган талаблар белгилаб қўйилди. Жисмоний шахснинг мурожаатида жисмоний шахснинг фамилияси (исми, отасининг исми), унинг яшаш жойи тўғрисидаги маълумотлар кўрсатилган ва мурожаатнинг моҳияти баён этилган бўлиши керак. Юридик шахснинг мурожаатида юридик шахснинг тўлиқ номи, унинг жойлашган ери (почта манзили) тўғрисидаги маълумотлар кўрсатилган ва мурожаатнинг моҳияти баён этилган бўлиши керак. Ёзма мурожаат мурожаат этувчи жисмоний шахснинг имзоси ёки мурожаат этувчи юридик шахс раҳбарининг ёхуд ваколатли шахсининг имзоси билан тасдиқланган бўлиши лозим. Жисмоний шахснинг ёзма мурожаатини мурожаат этувчининг имзоси билан тасдиқлаш имкони бўлмаган тақдирда, бу мурожаат уни ёзиб берган шахснинг имзоси билан тасдиқланиб, унинг фамилияси (исми, отасининг исми) ҳам қўшимча равишда ёзиб қўйилиши керак. Юридик шахснинг мурожаатида унинг реквизитлари тўлиқ кўрсатилиши, корхона раҳбари ёки ваколатли шахс имзоси билан, электрон мурожаат эса электрон рақамли имзо (шифр) билан тасдиқланган бўлиши, шунингдек мурожаат этувчиларнинг вакиллари орқали берилган мурожаатларга уларнинг ваколатларини тасдиқловчи ҳужжатлар илова қилиниши лозимлиги каби талаблар қонунда ўз аксини топди.

Ваколатни тасдиқловчи ҳужжат ишончнома бўлиб, давлат органининг масъул ходими “ишончнома” тушунчасини, унинг нима мақсадда берилишини, шаклини ва расмийлаштирилиш тартибини, амал қилиш муддатларини албатта билиши лозим. Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 134-моддасига кўра, бир шахс (ишонч билдирувчи) томонидан иккинчи шахсга (ишончли вакилга) учинчи шахслар олдида вакиллик қилиш учун берилган ёзма ваколат ишончнома ҳисобланади. Ишончли вакил ўзига ишончнома билан берилган ваколатлар доирасида иш олиб боради. Ишончнома оддий ёзма шаклда ёки нотариал шаклда расмийлаштирилади. Нотариал шаклни талаб қилувчи битимларни тузиш ёхуд юридик шахсларга нисбатан ҳаракатларни амалга ошириш учун берилган ишончнома нотариал тасдиқланган бўлиши керак , Фуқаролик кодексининг 136, 137, 138-моддаларида назарда тутилган ҳолатлар ва қонун ҳужжатлари билан ишончноманинг ўзгача шакли белгилаб қўйилган бошқа ҳолатлар бундан мустасно. Ушбу Кодексининг 138-моддасига асосан, юридик шахс номидан бериладиган ишончнома раҳбар томонидан имзоланиб, унга ушбу юридик шахснинг муҳри босилади. Ишончнома кўпи билан уч йил муддатга берилиши мумкин. Агар ишончномада муддат кўрсатилган бўлмаса, у берилган кундан бошлаб бир йил мобайнида ўз кучини сақлайди. Берилган куни кўрсатилмаган ишончнома ҳақиқий ҳисобланмайди. Юридик шахс номидан берилган ишончноманинг нотариал тасдиқланиши талаб этилмайди. Бундан ташқари, хорижий давлатлар фуқаролари, юридик шахслари ёки уларнинг вакиллари мурожаатларини қабул қилиш ва кўриб чиқишда (мисол учун Қозоғистон, Россия) ишончноманинг қонун талабига жавоб беришидан ташқари, Минск конвенциясига асосан, хорижий давлатнинг Адлия

вазирлиги томонидан ҳаққонийлигини тасдиқловчи апостели мавжудлигига ҳам эътибор бериш лозим. Вазирлар Маҳкамасининг 2011 йил 17 ноябрдаги 307-сон қарори билан «Апостиль қўйиш тартиби тўғрисида Низом» тасдиқланган. Бундан ташқари, ишончнома талаб этилмайдиган ҳолатларга ҳам эътибор қаратиш лозим. Фуқаролик кодексининг 28-32-моддаларида вояга етмаган болаларнинг ота-онаси, фарзандликка олувчилари, васий ёки ҳомийлари томонидан берилган мурожаатларга ишончнома талаб этилмайди. Фуқаролик кодексининг 32-моддасига кўра, васийлар ва ҳомийлар ўз ҳимояларидаги шахсларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳар қандай шахслар билан муносабатларда, жумладан судларда ҳам махсус ваколатсиз ҳимоя қиладилар. (Маълумот учун: Вояга етмаганларга васийлик ва ҳомийлик уларнинг ота-онаси, фарзандликка олувчилари бўлмаган, ота-онаси суд томонидан ота-оналик ҳуқуқларидан маҳрум қилинган тақдирда, шунингдек, бундай фуқаролар бошқа сабабларга кўра ота-она ҳимоясидан маҳрум бўлиб қолган, хусусан, ота-она уларни тарбиялашдан ёхуд уларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилишдан бўйин товлаган ҳолларда белгиланади). Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларига қўйиладиган ушбу талаблар муҳим аҳамиятга эга бўлиб, биринчидан, мурожаат этаётган жисмоний ва юридик шахсларнинг номи ва жойлашган ери (почта манзили) ҳақидаги маълумотлар орқали шахсни аниқлаштириш (идентификация), иккинчидан, мурожаатни белгиланган муддатда кўриб чиқиб, асослантирилган жавобларни бериш имкониятини беради. Шу билан бирга, Қонунда халқаро нормалар талабларидан келиб чиқиб, мурожаатлар давлат тилида ва бошқа тилларда берилиши мумкинлиги белгилаб қўйилди. Ўзбекистон Республикаси ҳудудида яшовчи шахсларга давлат ташкилотлари ва муассасаларига, жамоат бирлашмаларига аризалар, таклифлар, шикоятлар билан давлат тилида ва бошқа тилларда мурожаат

қилиш ҳуқуқи «Давлат тили ҳақида»ги қонуннинг 14-моддасида ҳам мустаҳкамлаб қўйилган. Шунингдек, мурожаат этувчиларнинг хавфсизлигини кафолатлаш мақсадида, мурожаатларда ўз фикрини билдирганлиги ва танқид қилганлиги муносабати билан таъқиб этиш ман этилади, деган янги халқаро норма киритилди. Бу мурожаат этувчиларнинг хавфсизлигини таъминлаш механизмини белгилайди. Чунончи, Инсон ҳуқуқлари ва асосий эркинликлари тўғрисидаги конвенциянинг (Рим, 1950) 13-моддасида Конвенцияда тан олинган ҳуқуқ ва эркинликлари бузилган ҳар бир шахс давлат органлари орқали, ҳаттоки бу ҳуқуқ бузилиш ҳолати расмий доирада фаолият юритувчи шахслар томонидан бузилган бўлса ҳам, ҳуқуқий ҳимоянинг самарали воситаларига бўлган ҳуқуққа эга эканлиги белгиланган. Мурожаатларни кўриб чиқиш тартибларига ҳам янги нормалар киритилди, яъни мурожаатни кўриб чиқаётган давлат органи сўраган қўшимча ахборот давлат сирини ёки қонун билан қўриқланадиган бошқа сирни ташкил этувчи маълумотларни ўз ичига олган бўлмаса, жисмоний ва юридик шахсларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ҳамда қонуний манфаатларига, жамият ва давлат манфаатларига зарар етказмаса, давлат органлари, уларнинг мансабдор шахслари ўзларидан сўралаётган ахборотни ўн кун ичида тақдим этиши шарт. Бу масалада «Давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари фаолиятининг очиқлиги тўғрисида»ги қонун, Вазирлар Маҳкамасининг «Давлат хизматлари кўрсатиш ҳамда давлат органлари ва бошқа ташкилотларнинг идоралараро ахборот ҳамкорлиги тартибини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарори қабул қилинган. Мурожаатни кўриб чиқиш жараёнида хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятини текшириш зарурати юзага келса, ушбу текширув Ўзбекистон Республикасининг «Хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятини давлат томонидан назорат қилиш тўғрисида»ги қонуни, «Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисида»ги қонуни, «Назорат қилувчи органлар томонидан ўтказиладиган, тадбиркорлик субъектлари – юридик

шахслар фаолиятини текширишларни мувофиқлаштириш тартиби тўғрисида»ги низом талаблари асосида амалга оширилиши лозим. Мурожаатлар кўрмай қолдириш, яъни аноним, ваколати бўлмаган шахс томонидан берилган мурожаатлар ва қонунда белгиланган бошқа талабларга мувофиқ бўлмаган мурожаатлар кўрмасдан қолдирилади. «Аноним» сўзи юнончадан олинган бўлиб «номаълум», «номсиз» деган маънони англатади ва ўзини ошкор қилмаган шахс, имзосиз муаллиф сифатида ифодаланади. Аноним мурожаатнинг жисмоний шахснинг фамилияси (исми, отасининг исми), яшаш жойи тўғрисидаги маълумотлар ёки юридик шахснинг тўлиқ номи, жойлашган жойи (почта манзили) тўғрисидаги маълумотлар кўрсатилмаган ёхуд улар ҳақида ёлғон маълумотлар кўрсатилган, шунингдек, имзо (электрон рақамли имзо) билан тасдиқланмаганлик каби белгилари мавжуд. Битта мурожаатда анонимликнинг барча белгилари жамланган ёки улардан биттаси ҳам бўлиши мумкин. Қонуннинг 6-моддасида мурожаатларга қўйиладиган талаблар, яъни мурожаатларда унинг моҳияти баён этилган бўлиши, электрон мурожаатнинг уни идентификация қилиш имкониятини берадиган бошқа реквизитларига эга бўлган электрон ҳужжат шаклида бўлиши кераклиги ва ҳоказолар қайд этилган. Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, мазкур Қонун давлат органларида жисмоний ва юридик шахслар мурожаатлари билан ишлашнинг ягона тартиби ва амалиёти жорий этилишини, уларнинг давлат органларига мурожаат қилишларида юзага келаётган муаммоларни бартараф қилинишини, мурожаатларнинг тўлиқ, холисона ва ўз вақтида кўриб чиқилишини таъминлашга, давлат органлари ходимларининг мурожаатларга нисбатан масъулиятини янада оширишга хизмат қилади.

Жисмоний ва юридик шахслар мурожаатлари билан ишлаш фаолияти устидан прокурор назорати Мустақиллик йилларида мамлакатимизда инсон ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш давлатимиз сиёсатининг устувор йўналишларидан бирига айланди. Энг муҳими, бу борада мустаҳкам ҳуқуқий база яратилди ва бу амалда кутилган самараларни бермоқда. Сўнгги йилларда юртдошларимиз томонидан прокуратура органларига қилинаётган мурожаатлар сони анчайин кўпайди. Буни қуйидагилар билан изоҳлаш мумкин. Биринчидан, тизимда амалга оширилган ислоҳотлар самараси ўлароқ, прокуратура органларида фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилишга эътибор кучайтирилди. Иккинчидан, одамларнинг ҳуқуқий маданияти юксалиб, уларда прокуратура органларига нисбатан ишонч туйғуси шаклланди. Шу билан бирга, бу жойларда ечимини кутаётган муаммолар борлигидан, айрим идоралар ва мансабдор шахслар ҳали ҳам жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларига эътиборсизлик билан қараётганидан далолат беради. Ҳолбуки, улар зиммаларидаги бурч ва масъулиятни унутмасалар, оддий инсонлар ўзларини қийнаётган муаммоларига ечим излаб юришмаган, бузилган ҳуқуқ ва эркинликларини тиклашда ёрдам сўраб прокуратура органларига мурожаат қилишмаган бўлар эди. Шу маънода, 2014 йилнинг 4 декабридан кучга кирган «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги қонун фуқароларнинг давлат органларига мурожаат этиши тартибини янада такомиллаштириш, юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқиш билан боғлиқ ижтимоий муносабатларни тартибга солишдаги ҳуқуқий бўшлиқни тўлдириш, ушбу соҳадаги қонун бузилиш ҳолатлари учун жавобгарликни белгилаш, шунингдек, давлат органларига, мансабдор шахсларга мурожаат қилиш

тартибини янада такомиллаштиришга қаратилганлигини алоҳида таъкидлаш лозим. Юртбошимиз Ислом Каримов таъкидлаганидек: «...ҳар қайси инсон Конституция ва қонунларга ҳурмат билан қарагандагина бошқалардан – давлатдан, давлат идораларидан, қонунни муҳофаза қиладиган, унинг ижроси учун масъул бўлган ходимлардан ҳам қонунни сўзсиз бажаришни талаб қилишга ҳаққи бор». Шу ўринда яна бир мулоҳазани илгари сурсак. Кейинги йилларда жамиятимизда илғор фикрли, давлат ва жамият манфаатини ўз манфаатидан устун қўювчи фаол қатлам шаклланди. Улар кундалик ҳаётда фаол иштирок этиб, эришилаётган муваффақиятларга муносиб ҳисса қўшмоқдалар. Шу билан бирга, улар айрим соҳа ва тизимларда йўл қўйилаётган хато ва камчиликларга бефарқ бўлмай, жойлардаги мавжуд ҳолатларга гоҳ оғзаки, гоҳ ёзма равишда муносабат билдиришмоқда. Уларнинг аксариятида жойлардаги ҳаётий муаммолар билан боғлиқ масалалар акс эттирилган. «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги қонуннинг давлат органлари томонидан ижро этилиши устидан мунтазам назоратни амалга ошириш билан бир қаторда, юридик ва жисмоний шахсларнинг мурожаатларини бевосита кўриб чиқиш, уларнинг бузилган ҳуқуқларини тиклаш ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш бўйича зарур чора-тадбирлар кўрилмоқда. Шуни ҳам қайд этиш жоизки, ҳаётда айрим мутасаддилар томонидан мурожаатларни белгиланган тартибда кўриб чиқишда сансалорлик ва расмиятчиликка йўл қўйиш, бу борадаги камчилик ва нуқсонларни ўз вақтида бартараф этмаслик каби ҳолатлар ҳам учраб туради. Бундай ҳолатларнинг олдини олиш мақсадида, янги қонунда тегишли меъёрлар белгиланди. Жумладан, давлат органлари мурожаатларни кўриб чиқишда Конституциямиз ва амалдаги қонун талабларига тўлиқ риоя этиши, мурожаатларни холис ва ўз вақтида кўриб чиқилиши учун зарур чора- тадбирлар кўриши, жисмоний ва юридик шахсларнинг бузилган ҳуқуқлари,

эркинликларини тиклаш ҳамда қонуний манфаатларини ҳимоя қилишни таъминлаш бўйича ўз ваколатлари доирасида чоралар кўриши шарт. Шу ўринда ҳақли савол туғилиши мумкин: ушбу Қонуннинг аввалги «Фуқароларнинг мурожаатлари тўғрисида» ги қонундан яна қандай фарқли жиҳатлари бор? «Фуқароларнинг мурожаатлари тўғрисида» ги қонуннинг ҳуқуқий тартибга солиш предметини фақатгина фуқароларнинг мурожаатлари ташкил этгани ҳолда, юридик шахсларнинг давлат органларига мурожаатларини кўриб чиқиш қамраб олинмаган эди. «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида» ги қонун бу борадаги ҳуқуқий бўшлиқни тўлдириш, умуман олганда, фуқароларнинг давлат органларига мурожаатлари тартибини янада такомиллаштириш мақсадида қабул қилинди. Иккинчидан, юридик шахсларнинг давлат органлари ва муассасаларига мурожаатлари ҳуқуқий жиҳатдан тартибга солинмоқда. Қонун жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқишнинг ташкилий-ҳуқуқий асосларини янада такомиллаштиришга, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, юридик шахсларнинг қонуний манфаатлари ҳимоя қилинишининг қўшимча кафолатларини таъминлашга хизмат қилади. Унда мурожаатларни замонавий ахборот-коммуникация воситалари ва технологияларидан фойдаланган ҳолда бериш имконияти ҳуқуқий жиҳатдан мустаҳкамлаб қўйилди. Айнан мана шу жиҳатлар қонуннинг муҳим янгилиги ҳисобланади. Халқаро тажриба ҳамда хорижий мамлакатларнинг ушбу йўналишдаги амалиётини ўрганиш шуни кўрсатадики, Германия, Канада, Норвегия, АҚШ, Швейцария давлатларида давлат органлари ва бошқа ташкилотлар томонидан жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқишни тартибга солувчи махсус қонун ҳужжатлари қабул қилинган. Қонуннинг асосий мақсади давлат органлари ва муассасаларига, шунингдек фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига нафақат жисмоний шахсларнинг, балки юридик шахсларнинг мурожаатларини ҳам

бериш, мурожаатларни кўриб чиқишда вужудга келадиган ҳар қандай ижтимоий ва ҳуқуқий муносабатларни тартибга солишдан иборатдир. Шуни таъкидлаш жоизки, қонуннинг амал қилиши Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекс, Фуқаролик процессуал кодекси, Хўжалик процессуал кодекси, Жиноят-процессуал кодекси, Жиноятижроия кодекси ва бошқа соҳа қонунлари билан алоҳида кўриб чиқиш тартиби белгиланган мурожаатларга, давлат органлари ва улар таркибий бўлинмаларининг ўзаро ёзишмаларига, хат-хабарларига нисбатан татбиқ этилмайди. Жисмоний ва юридик шахслар давлат органлари ҳамда муассасаларига, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига фақат ихтиёрийлик асосида давлат тилида, қорақалпоқ тилида ёки ўзлари билган ва хоҳлаган, кўпчилик сўзлашадиган бошқа тилларда оғзаки, ёзма ва (ёки) электрон шаклда, якка тартибда ёки жамоа бўлиб ариза, шикоят ва (ёки) таклиф билан мурожаат этишлари мумкин. Бундай ҳуқуқдан чет эл давлатларининг жисмоний ва юридик шахслари, шунингдек фуқаролиги бўлмаган шахслар ҳам фойдаланишга ҳақли. Эътиборли томони шундаки, мурожаатлар тури (ариза, таклиф, шикоят) ва шаклидан (оғзаки, ёзма, электрон) қатъи назар, бир хил юридик аҳамиятга эга. Қонунда мурожаатларни бир қатор усулларда бериш мумкинлиги назарда тутилган. Жисмоний ва юридик шахслар томонидан мурожаатлар ҳар доим мустақил ва ихтиёрий равишда уларда қўйилган масалаларни ҳал этиш ваколат доирасига кирадиган давлат органлари ва муассасаларининг ўзига бевосита ёхуд бўйсунув тартибида юқори турувчи органга, шунингдек, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига ва оммавий ахборот воситалари таҳририятларига берилиши мумкин. Агар бу борадаги ваколат жисмоний ва юридик шахслар томонидан белгиланган тартибда вакилга берилган бўлса, у ҳолда ваколатли вакил томонидан мурожаат худди шу усулда берилиши мумкин. Шунингдек,

мурожаат почта алоқа воситалари ва (ёки) ахборот тизими орқали электрон шаклда ҳам юборилиши мумкин. Вояга етмаганлар, муомалага лаёқатсиз ва муомала лаёқати чекланган шахсларнинг манфаатидаги мурожаатлар уларнинг қонуний вакиллари (ота- оналар, васийлар, ҳомийлар) томонидан берилади. Қоида бўйича, мурожаатларни бериш муддатлари белгиланмайди. Аммо, айрим ҳолларда, агар давлат органи ва муассасасининг мурожаатни кўриб чиқиш бўйича имкониятларига, жисмоний шахснинг ҳуқуқ ва эркинликлари, юридик шахснинг қонуний манфаатларини ҳимоя қилишни таъминлаш заруратига боғлиқ бўлса, шунингдек, қонунларда назарда тутилган бошқа асосларга кўра тегишли органга мурожаатни бериш бўйича аниқ муддат белгиланиши мумкин. Масалан, Солиқ кодекси 104-моддасининг бешинчи қисмига мувофиқ, солиқ тўловчи солиққа оид ҳуқуқбузарликларни содир этганликдаги айбини тан олган тақдирда, давлат солиқ хизмати органи қарорининг нусхасини олган кундан бошлаб 5 иш куни ичида давлат солиқ хизмати органига жаримани ихтиёрий равишда тўлаш учун зарур бўлган муддат бериш тўғрисида мурожаат қилишга ҳақли. Мурожаатга, агар аввал қабул қилинган бўлса, тегишли қарор ёки унинг кўчирма нусхаси, шунингдек, уни ҳар томонлама кўриб чиқиш, унда келтирилган важларни ўрганиш ва қўйилган масалани тўғри ҳал этиш учун зарур бўлган бошқа ҳужжатлар ҳам илова қилиниши мумкин. Ҳар қандай ҳолатда ҳам мурожаат этувчининг ўзи қандай ҳужжатларни мурожаатга илова қилиш зарурлигини мустақил ҳал этиш ҳуқуқига эга. Шу билан бирга, мурожаатга илова қилинадиган ҳужжатларнинг нусхалари сифатли ва ўқийдиган даражада бўлиши лозимлигини эсда тутиш керак. Агар мурожаат этувчи ўзи томонидан тақдим этилган ҳужжатларни қайтариш ҳақида ёзма ариза бермаган бўлса, мурожаат кўриб чиқилганидан кейин унга илова қилинган ҳужжатлар қайтарилмайди ва мурожаатни кўриб

чиқиш учун очилган алоҳида йиғмажилдга тартиб рақами қўйилган ва мундарижага киритилган ҳолда қўшиб қўйилади. Қонун мурожаат қилувчилар зиммасига ҳам мажбурият юклайди. Жумладан, мурожаат этиш бошқа жисмоний шахсларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини, юридик шахсларнинг ҳуқуқ ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини, жамият ва давлат манфаатларини бузмаслиги керак, бирор- бир шахс мурожаатни ҳимоя қилишга ёки унга қарши қаратилган ҳаракатларда иштирок этишга мажбур қилинмаслиги лозим. Хулоса қилиб айтганда, Қонун жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари билан ишлаш самарадорлигини оширишга, уларнинг ҳуқуқ ва манфаатлари ҳимоя қилинишини барча чоралар билан таъминлашга, давлат органлари ва мансабдор шахсларнинг мурожаатлар ўз вақтида ва ҳар томонлама кўриб чиқилиши учун масъулиятини янада оширишга ҳамда жавобгарлигини кучайтиришга ёрдам беради. Чунончи, мурожаат этиш ҳуқуқи фуқароларнинг қонуний манфаатлари, ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш, шунингдек, халқ ҳокимиятини амалга оширишнинг самарали шаклларидан бири ҳисобланади. Шу билан бирга, ҳар бир мурожаат одамларнинг ташвиши, турмушда дуч келаётган муаммоларини акс эттирадиган кўзгу бўлиб, жойларда ечимини кутаётган муаммолар, юртдошларимиз дуч келаётган камчиликларни бартараф этишда муҳим аҳамиятга эга. Қолаверса, таклиф, ариза ва шикоятлар фуқароларнинг шахсий муаммоларини акс эттирибгина қолмай, мамлакатда амалга оширилаётган ислоҳотлар самарасини ўрганиш, шунингдек, давлат ва бошқарув органлари фаолияти устидан жамоатчилик назоратини амалга ошириш, ижтимоий адолатни қарор топтиришда муҳим роль ўйнайди. Шу боис ҳам мурожаатларни ўз вақтида, қонун доирасида кўриб чиқиб, самарали ҳал этиш, мунтазам мониторинг қилиб боришга давлат ва халқ якдиллигини таъминловчи омил сифатида қаралади.

Ҳар бир мурожаат инсон тақдирига дахлдор. Бу ишга лоқайдлик билан қараш одамларнинг норозилигига сабаб бўлади. Шу боис мурожаатларни кўриб чиқишга масъулият билан ёндашиш, амалдаги норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга қатъий амал қилиш орқали юртдошларимизнинг давлат органларига ишончи янада ортишига эришишимиз лозим.

Адабиётлар : 1. Жиноят-ижроия ҳуқуқи. Дарслик. Муаллифлар жамоаси. Масъул муҳаррир-ю.ф.н., доц. Б.Ж.Ахроров. –Т.: Ўқитувчи, 2002. – 208б. 2. Жиноят-ижроия кодексига шарҳлар. Рустамбоев М.Ҳ., Ахраров Б.Ж. ва бошқалар. Маъсул муҳаррир: ю.ф.д., проф. М.Ҳ.Рустамбоев. – Т.: ТДЮИ, 2007. – 574 б. 3. Комментарий к Исправительно-трудовому кодексу Республики Узбекистан. –Т.: Узбекистан, 1997.- 345с. 4. Абдухалиқов М.А., Пайзуллаев Қ., Абдуқодиров Ш.Ё. Жиноят -ижроия ҳуқуқи (альбом схемалар). –Т.: ТДЮИ, 2005. – 142 б. 5. Курс уголовного права Республики Узбекистан Том-1 общая часть учение о преступлении . учебник. М.Х. Рустамбоев . - Т.:ТДЮИ, 2009.-526 ст. 6. Курс уголовного права Республики Узбекистан Том-2 общая часть учение о наказании . учебник. М.Х. Рустамбоев . - Т.:ТДЮИ, 2009.-394 ст.

O'xshashlar

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун талабларини бузганлик учун жиноий жавобгарликка тортиш

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги Ўзбекистон Республикаси қонунининг моҳияти

Хўжалик судларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари

Ички ишлар органларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари билан ишлаш

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари билан ишлашни такомиллаштиришда ахборот хизмати