Жиноятларни «излар босилмай туриб» тергов қилишнинг ўзига хос хусусиятлари - Huquqshunoslik - Referatlar

Жиноятларни «излар босилмай туриб» тергов қилишнинг ўзига хос хусусиятлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

72 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Ж иноятларни «излар босилмай туриб» тергов қилишнинг ўзига хос хусусиятлари Режа: 1. Жиноятларни «излар босилмай туриб» фош қилишнинг ҳуқуқий ва ташкилий асослари 2. Дастлабки тергов ҳаракатлари 3. Кейинги тергов ҳаракатларининг хусусиятлари

www.arxiv.uz Жиноятни изидан, тезлик билан фош қилмоқ - мазкур масалани ўта қисқа муддатда - жиноят белгилари аниқланган ёки у тўғрида хабар олинган вақтдан бошлаб уч кун ичида ҳал қилмоқ демакдир. Ички ишлар ва прокуратура органлари амалиётида «излар босилмай туриб» ибораси кўчма маънода қўллан ил ади. Унга этимологик жиҳатдан «...шу заҳоти, дарҳол» деб таъриф берилади. Кўп ҳолларда ўғрилик, босқинчилик, талончилик, зўрлаш, қотиллик, безорилик, фирибгарлик каби баъзи жиноятлар «излар босилмай туриб» тергов қилинади. Бу хил тергов ишлари ўзига хос шароитда олиб борилади: зудлик билан чора кўришни талаб этган вазиятнинг тўсатдан юзага келиши; терговчи ва дастлабки тергов органлари қарор қабул қилиши ва уни амалга ошириши учун вақт танқислиги; тергов жараёнининг жадал ривожи, шарт-шароит, тергов вазиятининг тезкор ўзгариши; зарур маълумотлар етишмаслиги ва янги маълумотлардан кечиктирмасдан фойдаланиш зарурати; òåðãîâ èøëàðèãà қàðøèëèê êўðñàòèø, излар ва жиноят белгиларини йўқотиш ва ҳ оказо . Ушбу шарт-шароитлар «излар босилмай туриб» тергов қилишни ташкил этиш ва амалга оширишга бўлган қуйидаги асосий талабларни белгилаб беради: 1) тергов- тезкор гуруҳ и нинг ҳодиса рўй берган жойга имкон борича тезроқ етиб келиши, жиноят иши қўзғаш ва дастлабки тергов ишларини бошлаш тўғрисида тезкорлик билан қарор қабул қилиш; 2) барча зарур куч ва воситаларни кечиктирмай ишга жалб этиш; 3) одатдаги ҳаракатлар дастурининг қабул қилинган йўллари билан бирга терговнинг ўзига хос усулларидан ҳам фойдаланиш; ўрганилаётган масалалар доирасини жараённи олға силжитиш учун кўпроқ хизмат қиладиганлари билан вақтинча чеклаб қўйиш, тергов ҳаракатлари ва тезкор -

www.arxiv.uz қидирув тадбирларини қатъий танлаб олиш ва ҳар икковининг бирин- кетинлиги тартибига риоя қилиш; 4) тергов тадбирларининг ( интенсивлиги ) , тезкорлиги, узлуксизлигига риоя қилиб, уларни барча тергов- тезкор гуруҳининг таркибидан фойдаланган ҳолда «кенг фронт» бўйлаб ўтказиш; 5) ўта кам вақт сарфлаган ҳолда имкон борича кўпроқ маълумот йиғиш ва уларни қайд этиш мақсадида техник воситаларни кенг қўллаш, бирга иш юритаётган органларга тезкорлик билан маълумот узатиш; муайян маълумотдан хабардорларни тезда тадқиқ этиш учун мутахассис ва экспертлар ёрдамидан ҳар томонлама фойдаланиш. Мазкур талабларнинг бажарилиши марказлаштирилган бошқарув томонидан ички ишлар органларининг кучи ва воситалари билан иштирок этаётган ИИБ ва бошқа органлар бўлинмалари ўзаро ҳаракатининг узлуксизлигини таъминлаш, шу билан бирга юзага келаётган вазиятга мувофиқ равишда ҳаракатланиш имконини берадиган чоралар қўллаш мақсадида таъминланади. Ана шундай чоралар таркибига қ уйидагиларни киритиш мумкин: а) тергов- тезкор гуруҳининг ҳодиса содир бўлган ерга етиб келишга ва техник воситаларнинг излар ва бошқа далилий ашёлар билан ишлашга доимо тайёр бўлиб туришини таъминлаш; б) исталган вақтда тергов- тезкор гуруҳи таркибига вазият тақозо этган мутахассисларни жалб қилиш имкониятини таъминлаш. Мазкур мутахассислар т ўғ рисидаги маълумотлар ички ишларнинг навбатчи қисмида ёки прокуратура органларида бўлиши; в) ҳодиса юз берган жойга йўл олган тергов- тезкор гуруҳини тегишли вазиятлар учун мўлжалланган кечиктириб бўлмайдиган тергов ҳаракатлари ва тезкор -қидирув тадбирларининг намунавий дастурлари билан таъминлаш. Ушбу ҳаракат дастурлари энг зарур ташкилий ҳамда тактик тусдаги кўрсатмаларни ўз ичига олган бўлиб, уларда изоҳ, илмий жиҳатдан асослаш каби ортиқча маълумотларга ҳожат йўқ. Одатда, бундай дастурлар ҳамда

www.arxiv.uz тадбирлар рўйхатини уларнинг мақсади, бирор муаммога дуч келинганида имконий вариантлари билан бирга ўз ичига олган бўлиши шарт. Дастурлар тўплами ички ишлар навбатчи бўлимида бўлиши лозим; г) ҳодиса жойини тергов- тезкор гуруҳ етиб келгунига қадар қўриқлашнинг пухта ишлаб чиқилган чоралари тизими. Маълумки, ҳодиса жойини кўздан кечириш кўпинча жино ят иш и қўзғатишдан аввал амалга оширилади. Бироқ баъзи ҳолларда жиноят содир этилганлигининг белгилари очиқ-ойдин бўлиб, биринчи навбатда жиноятчини қўлга тушириш чораларини кўриш талаб этилганда ёки жиноятчи жиноят устида далил билан қўлга олинганида жино ят иш и кўздан кечиришдан аввал ҳам қўзғатилиши мумкин. Содир этилган жиноят факти бўйича жино ят иш и қўзғатиш «излар босилмай туриб» амалга ошириладиган барча кейинги ҳаракатлар учун зарур ҳуқуқий асос бўлиб хизмат қилади. Дастлабки тергов ҳаракатлари Ҳодиса жойини кўздан кечиришнинг асосий вазифаси жиноят ва уни содир этган шахсга оид маълумотлар, у ҳодиса жойидан қайси тарафга қочганлиги, жиноятчи ôîéäàëàíãàí òðàíñïîðò âîñèòàëàðèни аниқлашдан иборат. Бу маълумотлар жиноятчини, транспорт воситасини таъқиб этиш ва ушлаш, ўғирланган мол-мулкни излаб топишни ташкил этиш учун зарур. Маълумотларни зудлик билан тўплаш, йўлни тўсиш ҳамда қидирув тадбирлари режасини ишга тушириш мақсадида ички ишлар органи навбатчи қисмига етказилади. Қидирув тадбирларига, одатда, патрул - пост хизмати нарядлари, йўл ҳаракати хавфсизлиги хизмати (ЙХХХ), транспорт милицияси бўлинмалари ва бошқалар жалб қилинадилар. Бу ишларнинг барчаси навбатчилик қисми ва ички ишлар органи бошлиғи раҳбарлигида ҳодиса жойини кўздан кечириш билан бирга қўшиб олиб борилади. Кўздан кечириш вақтида унинг ҳар бир иштирокчиси бўлиб ўтган ҳодисанинг умумий тасвирини тиклашга кўмаклашиши, тегишли суд

www.arxiv.uz экспертизаларини ўтказиш учун зарур бўлган дастлабки маълумотларни аниқлаши лозим. Тезкор ходим бу вақтда жабрланувчи ва гувоҳларни аниқлаб олади ва айбдорларни излаш учун муҳим шарт-шароитлар бўйича савол-жавоб қилади ва бу тўғрида кўздан кечириш раҳбарини хабардор қилади. «Èçлар босилмай туриб» экспертиза тайинлашда ҳам ўзига хос вазифалар ҳал этилади. Экспертиза ўтказиш йўли билан қуйидаги масалалар ҳал этилади: - ҳодиса хусусида, унинг жиноий таърифи, ìåõàíèçìè òўғðèñèäà áîøëàнғич маълумотга эга бўлиш; - ìóàéÿí øàõñíèíã ìàçêóð æèíîÿòãà àëîқàäîð ёки àëîқàäîð ýìàñëèãè õóñóñида маълумот олиш; - зудлик билан махсус илмий дарслар ёрдамида пайдо бўлган гумонни текшириб кўриш, гумон остидаги шахсни излаб топиш ва тутиб келтириш учун талаб этилган маълумотларни олиш; - жиноий ҳодисани кейинчалик тадқиқ этиш, шунингдек гумон остидаги шахслар ёки дастлабки кўздан кечиришда олинган далилий ашёларни қиёслаш талаб этилган янги излар пайдо бўлганида янгидан экспертизалар ўтказиш, «изларга оид маълумотлар базасини» мустаҳкамлаш ва кенгайтириш; - гумон остидаги шахс томонидан (айнан шу йўл билан, ана шу қуроллардан фойдаланган ҳолда ва ҳоказо) содир этилган бошқа жиноятларни ҳам аниқлаб, бундан қатор ходимлар ва ҳатто турли тергов ва дастлабки тергов органларининг мазкур жиноятларни очиш йўлидаги ҳаракатларини бирлаштириш учун фойдаланиш. Жиноятчининг шахси ва жиноят қуролларига оид маълумотларни ички ишлар органларидаги криминалистик ва тезкор ðўéõàòлар бўйича текшириш ҳодиса жойидаги изларга кўра, улар ҳақидаги маълумотлар бирор турдаги рўйхатда мавжуд бўлса, шахсини аниқлаш имконини беради; ўқлар гильзотекаси бўйича текширув ўқотар қуролнинг айнан шу нусхаси бошқа

www.arxiv.uz жиноятлар содир этишда қўлланилган-қўлланмаганлигини очишга кўмаклашади. Ҳисоб-рўйхатга олиш маълумотларидан шу билан бирга қидирув ишлари жараёнида ҳам тезкорлик билан фойдаланиш даркор. Жабрланувчи ва гувоҳларни сўроқ қилиш бу босқичда, бошқа тергов ҳаракатлари каби биринчи навбатда қидирув ишлари учун маълумот йиғиш мақсадига хизмат қилади. Сўроқ мазмуни қуйидагича бўлади: жиноий тажовузкорлик қачон, қаерда ва қандай қилиб содир этилган, у нимадан иборат бўлган ва нима мақсадда амалга оширилган; жиноятни ким амалга оширган, жиноятчилар қанча бўлган, уларнинг ташқи кўринишидаги белгилари, чизгилари; улар ўртасида роллар қандай тақсимланган, ким раҳбарлик қилган; жиноятчилар бир-бирига қай тарзда мурожаат қилишган, улардан бирортасида овоз ёки нутққа оид хусусиятлари (шевага хос сўзлаш, « c » ни айтолмаслик, дудуқланиш, жиноятчилар шевасида сўзлаш) бор-йўқлиги; жиноятчиларнинг транспорт воситалари бўлганми, қандай, уларнинг белгилари, рақамли белгилари ёки бирор хусусияти, уларни ким бошқарган; нима ўғирланган, ўғирланган буюмларнинг номи ва белгилари; қимматбаҳо буюмларнинг тавсифи ва уларнинг қиймати; ўғирланган пул миқдори ва номинали; гумон остидагилардан бирортаси жиноят содир этилган жойда у содир этилгунга қадар бўлмаганми, нима сабабдан ё қандай баҳона билан, нималар билан қизиққан; ким жиноят қилганликда гумон қилинади, нима асос бор, жиноятчилар ўғирланган буюмлардан қай тарзда фойдаланишлари мумкин; жабрланувчилар турар жойини сотиш, айирбошлаш, буюмлар сотилиши, хизматлар таклиф қилиб эълон бермаганмилар ва бошқа шу кабилар. Жабрланувчи ёки гувоҳлар томонидан жиноятчиларнинг ташқи белгилари тасвирлаб берилганидан сўнг кўп ҳолларда уларнинг синтетик суратлари тайёрланиб, қидирув гуруҳлари жиноятчиларни улар пайдо бўлиши мумкин бўлган жойлардан излаш ишларини ташкил этиб, бу ишга

www.arxiv.uz жабрланувчи ва гувоҳлар жалб этиладилар. Жиноятчилар томонидан ўғирланган ёки улар фойдаланган автомобилни қидириш ЙҲХХ ходимлари билан биргаликда амалга оширилади. Автокорхона гаражлари, пулли тўхташ жойлари òåêøèðèëàäè, автомобил яширилиши ёки уни қайта бўяш, эҳтиёт қисмларга ажратиш мумкин бўлган ҳовли, боши берк кўчалар ва бошқа жойлар кўздан кечирилади. Кейинги тергов ҳаракатларининг хусусиятлари Гумон остидаги шахсни тутиш ва сўроқ қилиш. Гумон остидаги шахснинг аниқланиши ва қўлга олиниши «излар босилмай туриб» қидириш ишларининг ижобий натижасидир. Унинг шахсига оид ва қуролли қаршилик кўрсатиш имкониятига оид мавжуд маълумотларни ҳисобга олиб тезкор гуруҳ таркиби ва қўлга олиш тактикаси ҳал қилинади. Жиноят ҳозирча таркиби аниқланмаган гуруҳ томонидан содир этилган бўлса, у ҳолда қўлга олиш фактининг ўзини ҳам муайян вақт сир сақлаш керак бўлади. Бир неча одамни турли жойларда қўлга олиш талаб этилганида кераклича алоҳида тезкор гуруҳлар тузилади ва ҳаракат қилиш вақти ўзаро келишиб олинади. Қўлга олиш махсус ёки тезкор ҳаракат бўлинмаларига топширилиши мумкин âà óëàð áó èøíè þêñàê ìàҳîðàò áèëàí âà øàðîèò òàқîçî ýòãàíäà атрофдагиларга сездирмасдан амалга оширадилар. Олинган маълумотлардан тезкорлик билан фойдаланиш мақсадида гумон остидаги шахс қўлга олиниши биланоқ сўроқ қилиниши мақсадга мувофиқ. У сўроқ қилинганда қуйидагилар аниқланади: жиноят содир этиш нияти қандай қилиб ва нима сабабдан пайдо бўлди; тажовуз қилинган шахс (буюм) га оид, жиноятни содир этишнинг қулай вақти ва шароити хусусидаги маълумотлар кимдан олинди, аввалдан жиноятни яшириш тўғрисида келишилганмиди; жиноятни содир этишда қўлга олинган шахсдан бошқа яна ким

www.arxiv.uz иштирок этган, мазкур шахслар қўлга туширилган шахс билан уюшган гуруҳ тузганмиди, унинг таркиби, бошлиғи ким, гуруҳ аъзолари ўртасида роллар қандай тақсимланган ва бошқа ушбу гуруҳга оид барча маълумотлар; жиноят содир этилган шарт-шароит, ишлатилган қуроллар, улар ҳозирги вақтда қаерда, улар қаердан олинган, агар транспорт воситаларидан фойдаланилган бўлса, у ҳолда қандай ва кимга тегишли, ҳайдовчининг жиноятдаги тутган ўрни; жиноятда буюм ёки бошқа моддий бойликлар, пул ўғирланган бўлса, у ҳолда улар ҳозир кимда ва қаерда, қайси йўл билан, ким орқали пулланди ёки пуллаш кўзда тутилган, ана шу шахс илгари ҳам ўғирланган буюмларни сотиб олиш билан шуғулланганми. Мазкур рўйхат тахминий эканлиги ўз-ўзидан маълум. Сўроқ ўтказилиши билан, баъзан эса у билан бир вақтда ҳибсга олинган шахснинг уйи ва у кириши мумкин бўлган бошқа бинолар тинтув қилинади. Тинтув у билан алоқадор шахслар, шунингдек аниқланган ҳамтовоқларининг уйида ҳам амалга оширилиши мумкин. Бунга қўйиладиган асосий талаб - қўққисдан ва тезкор ҳаракат қилиш, бир вақтнинг ўзида бир неча ерда тинтув ўтказаётган гуруҳлар ўртасида қатъий ва аниқ ахборот алмашувини ташкил этиш. Бу эса олинган маълумотлардан ҳам қидирувда, ҳам далил тўплаш, исботлашда ҳамда ҳибсга олинганлар тергов ишига кўрсатиши мумкин бўлган қаршиликни бартараф этиш учун зарур. «Излар босилмай туриб» тергов ишлари юритиш жараёнида жабрланувчига ва гувоҳларга таниб олиш учун шахслар ва буюмларни кўрсатиш мумкин. Бундай зарурат шахсан жиноятни содир этмаган, лекин авваллари жабрланувчи ёки гувоҳга дуч келган жиноий гуруҳ раҳбарига нисбатан пайдо бўлиши мумкин. «Излар босилмай туриб» тергов қилиш жараёни ташкилий нуқтаи назардан қуйидаги ҳолатларда амалга оширилиши мумкин: 1) ҳодиса содир бўлган жойга йўл олган тергов-тезкор гуруҳ, вазият тақозоси билан (мисол учун, зудлик билан яна бир ҳодиса жойини кўздан

www.arxiv.uz кечириш талаб этилса) ўзининг шу иш юзасидан фаолиятини якунлаб, терговни давом эттиришни эса бошқа терговчи ёки тергов-тезкор гуруҳига топширади; 2) ҳîäèñà ðўé áåðãàí жойда иш бошлаган тергов-тезкор гуруҳи имкон борича тергов ишларини тўлиқ амалга оширади ва эътиборан бошқа вазифаларни бажариш учун жалб этилмайди; 3) тергов-тезкор гуруҳи бошланғич босқичдаги то айбдор ҳибсга олингунига қадар барча ҳаракатларни амалга оширади, сўнг иш материалларини бошқа терговчи ёки тергов-тезкор гуруҳига топширади. «Излар босилмай туриб» жиноятини муваффақиятли очиш терговчи ҳамда тезкор ходимдан юксак маҳорат талаб қилиш билан бирга жамоатчилик орасида ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари обрў- эътиборининг ҳам юксалишига сабаб бўлади.

O'xshashlar

Профессионал жиноятчиларнинг ўзига хос хусусиятлари

Ўзбекистонда юридик конфликтларни ҳал қилишнинг ўзига хос жиҳатлари

Жиноятларни квалификация қилишнинг асосий босқичлари

Ҳозирги замон фуқаролик ҳуқуқининг ўзига хос хусусиятлари

Маъмурий ҳуқуқий муносабатлар тушунчаси ва ўзига хос хусусиятлари