Жазони ўташдан озод қилиш - Huquqshunoslik - Referatlar

Жазони ўташдан озод қилиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

102 KB

Ko'chirib olish

Жазони ўташдан озод қилиш Режа: 1. Жазо жиноят содир этишда айбли деб топилган шахсга нисбатан мажбурлов чорасидир 2. Афв этиш тўғрисидаги фармонлар

Жазони ўташдан озод қилишнинг тушунчаси ва турлари. Жазони ўташдан муддатидан илгари озод қилиш тушунчаси ва турлари. Маҳкумни муддатидан илгари шартли озод қилишга, шунингдек енгилроғи билан алмаштиришга тақдим этиш тартиби. Рад этиш асослари ва такроран озод қилиш учун тақдим этиш тартиби. Муддатидан илгари қўшимча жазолардан озод қилиш. Касаллик туфайли ёки меҳнат қобилиятини йўқотганлиги оқибатида жазодан озод қилиш тушунчаси, асослари ва тартиби. Жазодан амнистия ёки авф акти асосида озод қилиш тартиби ва шартлари. Жазо ижросини тугатиш асослари ва вақти. Ҳисоб-китоб тартиби, ҳужжатларни ва шахсий буюмларни бериш. Маҳкум вафот этганлиги муносабати билан жазо ижросини тўхтатиш тартиби. Жазони ўтаб бўлиши муносабати билан озод қилиш тартиби. Маҳкумларни озод қилишга тайёрлаш, жазони ижро этиш муасасасаларидан озод қилинган шахсларга моддий ёрдам кўрсатиш. Маҳкумларнинг озод қилиниши тўғрисида хабар бериш ва озод бўлган шахсларни кузатиб бориш. Вояга етмаган маҳкумларни ота-оналарига ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслар ихтиёрига жўнатиш. Ота-оналари бўлмаган, вояга етмаган маҳкумларни интернатларга ёки ҳомийлар қарамоғига жўнатиш. Жазо жиноят содир этишда айбли деб топилган шахсга нисбатан давлат номидан суд ҳукми билан қўлланадиган ва маҳкумни қонунда назарда тутилган муайян ҳуқуқ ва эркинликлардан маҳрум қилиш ёки уларни чеклашдан иборат мажбурлов чорасидир. Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг XIII бобида жазодан озод қилишнинг турлари берилган бўлиб, улар қуйидагилардан иборат: 1. Жазони ижро этиш муддати ўтиб кетганлиги муносабати билан жазодан озод қилиш (ЖК 69-модда); 2. Шахснинг ижтимоий хавфлилик хусусиятини йўқотиши муносабати билан уни жазодан озод қилиш (ЖК 70-модда);

3. Айбдорни чин кўнгилдан пушаймон бўлганлиги муносабати билан жазодан озод қилиш (ЖК 71-модда); 4. Шартли ҳукм қилиш (ЖК 72-модда); 5. Жазони ўташдан муддатидан илгари шартли озод қилиш (ЖК 73- модда, ЖК 89-модда); 6. Жазони енгилроғи билан алмаштириш (ЖК 74-модда, ЖК 90- модда); 7. Касаллик ёки меҳнат қобилиятини йўқотиш оқибатида жазодан озод қилиш (ЖК 75-модда); 8. Амнистия акти ёки афв этиш асосида жазодан озод қилиш; 9. Мажбурлов чораларини қўллаган ҳолда жавобгарликдан ёки жазодан озод қилиш. Умумий асосда, суд томонидан белгиланган жазо муддатини тўлиқ ўтаб бўлганлик жазони ўташдан озод қилишнинг мазмун-моҳиятини қамраб олади. Жазо муддатини тўлиқ ўтаб бўлганликни ёки умуман, тегишлича суд тайинлаган жазо муддатларини аниқ ҳисоблаш учун маҳкумларни жазони ижро этиш муассасаларига қабул қилишни белгиланган тартибда ташкил этиш лозим. Жазони ижро этиш колониясига қабул қилинган ҳар бир маҳкум тўғрисидаги маълумотлар маҳкумларнинг ҳаракати ҳисобини юритиш ҳамда маҳкумларнинг шахсий ҳужжатлар йиғма жилдларини қайд этиш дафтарига киритиб борилади, муассасага келган шахсларга арматура карточкалари билан шахсий ҳисоб варақлар очилади. Жазони ижро этиш муассаса маъмурияти маҳкум етиб келган кундан бошлаб уч кунлик муддат ичида бу ҳақда ҳукм чиқарган судни хабардор қилади, шунингдек маҳкунинг оиласига уни жазони ижро этиш колониясига етиб келганлиги ҳақида муассаса манзилини кўрсатиб, маҳкумга юборилиши ман этиладиган нарса, буюм ва ашёлар рўйхатини илова қилган ҳолда хабарнома юборади. Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодекси XIII бобида кўрсатилган жазодан озод қилишнинг турларидан жазони ижро этиш муддати ўтиб кетганлиги муносабати билан

жазодан озод қилиш (ЖК 69-модда), шахснинг ижтимоий хавфлилик хусусиятини йўқотиши муносабати билан уни жазодан озод қилиш (ЖК 70- модда), айбдорни чин кўнгилдан пушаймон бўлганлиги муносабати билан жазодан озод қилиш (ЖК 71-модда) ва шартли ҳукм қилиш (ЖК 72-модда) асослари Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-ижроия кодексига маҳкум суд томонидан тайинланган жазо муддати тугагунга қадар жазони ўташдан озод қилиниши мумкин бўлган ҳоллар рўйхатига киритилмаган. Сабаби, Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодекси 69-моддаси мазмунини таҳлил қиладиган бўлсак, суд ҳукми билан муайян жазога ҳукм қилинган маҳкум жазони умуман ижро этмайди. Яъни, ҳукм қонуний кучга кирган кундан бошлаб Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодекси 69- моддасида кўрсатилган муддатлар ичида жазо ижро этилмаган бўлса, маҳкум асосий ва қўшимча жазолардан озод қилинади. Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодекси 70-моддаси мазмунига эътибор қаратадиган бўлсак, жиноят содир этган шахс агар иш судда кўрилаётган вақтгача шароит ўзгарди ёки шахс намунали ҳулқи, меҳнатга ёки ўқишга ҳалол муносабати билан ўзини кўрсатиб, ижтимоий хавфлилигини йўқотди деб эътироф этилса, суд уни жазодан озод қилиши мумкин. Яъни, жиноят содир этган шахс иш судда кўрилаётган вақтда тегишли асослар мавжуд бўлган ҳолда жазодан озод қилиниши мумкин. Айбдорни чин кўнгилдан пушаймон бўлганлиги муносабати билан жазодан озод қилишда ҳам ижтимоий хавфи катта бўлмаган ёки унча оғир бўлмаган жиноятни биринчи марта содир этган шахс, агар у жиноят содир этганидан кейин етказилган зарарни бартараф этиб, ўз ихтиёри билан айбини бўйнига олиш тўғрисида арз қилган бўлса, суд уни жазодан озод қилиши мумкин. Яъни мазкур модда мазмунидан кўриниб турибдики, ушбу асосда ҳам жиноят содир этган шахс иш судда кўрилаётган вақтда тегишли асослар мавжуд бўлган ҳолда жазодан озод қилиниши мумкин. Агар суд озодликдан маҳрум қилиш, интизомий қисмга жўнатиш, хизмат бўйича чеклаш ёки ахлоқ тузатиш ишлари жазоларини тайинлаш вақтида содир этилган жиноятнинг хусусияти ва

ижтимоий хавфлилик даражаси, айбдорнинг шахси ва ишдаги бошқа ҳолатларни эътиборга олиб, айбдор тайинланган жазони ўтамасдан туриб ҳам унинг ҳулқини назорат қилиш орқали тузатиш мумкин, деган қатъий фикрга келса, шартли ҳукм қўллаши мумкин. Бундай ҳолда суд, башарти, белгиланган синов муддати давомида жазонинг шартлилигини бекор қилиш асослари келиб чиқмаса, тайинланган жазони ижро этмаслик тўғрисида қарор чиқаради. Бундан келиб чиқадики, шартли ҳукм қилинган шахсга нисбатан суд томонидан тайинлаган жазо ижро этилмайди. Лекин, Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодекси 72-моддаси 6-қисмига ва Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-процессуал кодекси 535-моддасига мувофиқ, агар шартли ҳукм қилинган шахс синов муддати давомида суд унга юкланган мажбуриятларни бажармаса ёхуд жамоат тартиби ёки меҳнат интизомини бузганлиги учун унга маъмурий ёки интизомий таъсир чораси қўлланилган бўлса суд унинг хулқи устидан назорат олиб борувчи орган тақдимномасига биноан жазонинг шартлилигини бекор қилиб, ҳукмда тайинланган жазони ижро этиш тўғрисида ажрим чиқариши мумкин. Бундай ҳолда маҳкумнинг жазони ўташдан озод қилиниши масаласи умумий асосларда ҳал қилинади. Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-ижроия кодекси 163-моддасида жазони ўташдан муддатидан илгари озод қилиш асослари келтирилган бўлиб, суд томонидан тайинланган жазо муддати тугагунга қадар маҳкум:  муддатидан илгари шартли озод қилинганда;  жазо енгилроғи билан алмаштирилганда;  касаллиги ёки меҳнат қобилиятини йўқотганлиги туфайли;  амнистия ёки авф этилганлиги туфайли жазони ўташдан озод қилиниши мумкин. Озодликдан маҳрум қилиш, интизомий қисмга жўнатиш, хизмат бўйича чеклаш ёки ахлоқ тузатиш ишларига ҳукм қилинган шахсларга нисбатан жазони ўташдан муддатидан илгари шартли озод қилиш қўлланилиши мумкин.

Ўн саккиз ёшга тўлмасдан содир этган жинояти учун озодликдан маҳрум қилишга ёки ахлоқ тузатиш ишларига ҳукм қилинган шахсга нисбатан жазони ўташдан муддатидан илгари шартли равишда озод қилиш тартиби қўлланилиши мумкин. Озодликдан маҳрум этилган ёки ахлоқ тузатиш ишларига ҳукм қилинган, ушбу жазо турлари учун ўрнатилган тартиб-қоида талабларини бажарган ва меҳнатга ҳалол муносабатда бўлган маҳкумга нисбатан суд жазонинг ўталмаган қисмини енгилроқ жазо билан алмаштириши мумкин. Ўн саккиз ёшга тўлгунча содир этган жинояти учун озодликдан маҳрум этилган ёки ахлоқ тузатиш ишига ҳукм қилинган, ушбу жазо турлари учун ўрнатилган тартиб-қоида талабларини бажарган ва меҳнатга ёки ўқишга ҳалол муносабатда бўлиб келаётган маҳкумга нисбатан суд жазонинг ўталмаган қисмини енгилроқ жазо билан алмаштириши мумкин. Маҳкум жазони ўташдан озод қилиниши учун суднинг ҳукми (қарор, ажрим), муассаса бошлиғининг прокурор томонидан тасдиқланган амнистия қўлланилиши тўғрисидаги қарори ёки Ўзбекистон Республикаси Президентининг афв этиш тўғрисидаги Фармонга биноан Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлигининг Ахборот маркази томонидан берилган кўрсатма асосида озод қилиниши мумкин. Маҳкум жазо муддатининг Жиноят кодекси 73, 74, 89 ва 90-моддаларида белгиланган қисмини ўтаб бўлганидан сўнг бир ойлик муддат ичида жазони ижро этувчи муассаса ёки орган маъмурияти уни жазони ўташдан муддатидан илгари шартли озод қилиш ёки жазонинг ўталмаган қисмини енгилроқ жазо билан алмаштиришга тақдим этиш масаласини агар маҳкум ёки унинг адвокати тегишли илтимоснома билан судга бевосита мурожаат этмаган бўлса кўриб чиқиши ҳамда тақдим қилиш ёки рад этиш ҳақида қарор чиқариши шарт.

Маъмурият маҳкумни жазодан муддатидан илгари шартли озод қилишга ёки жазони енгилроғи билан алмаштиришга тақдим этишни рад этган тақдирда маҳкум ёки унинг адвокати судга тегишли илтимоснома билан мурожаат этишга ҳақли. Маҳкумга жазони ўташдан муддатидан илгари озод этиш ҳақида тақдимнома киритилишида рад қилиш учун қуйидагилар асос бўлиши мумкин:  маҳкумни ноинсофлик билан меҳнатга ёшдошиши ёки ижтимоий фойдали меҳнатдан воз кечиши;  жазони ўташ тартибини қўпол равишда бузилиши;  мунтазам равишда интизом бузилиши. Жазодан муддатидан илгари шартли озод қилиш, шунингдек жазони енгилроғи билан алмаштириш суд томонидан Жиноят-процессуал кодексининг 536-моддасида белгиланган тартибда қўлланилади. Унга кўра, Жиноят кодексининг 73 ва 74-моддаларида назарда тутилган ҳолларда жазодан муддатидан илгари шартли озод қилиш ва жазонинг ўталмаган қисмини енгилроқ жазо билан алмаштириш жазони ижро этиш муассасаси маъмуриятининг тақдимномасига биноан судья томонидан қўлланилади. Интизомий қисмда жазони ўтаётганларга нисбатан ана шу чоралар интизомий қисм қўмондонлигининг тақдимномасига биноан судья томонидан қўлланилади. Жазодан муддатидан илгари шартли озод қилиш ва жазонинг ўталмаган қисмини енгилроқ жазо билан алмаштириш ўн саккиз ёшга тўлмай жиноят содир этган шахсларга нисбатан жазони ижро этиш муассасаси маъмурияти ва вояга етмаганлар иши билан шуғулланувчи комиссиянинг биргаликдаги тақдимномасига биноан ёхуд маҳкумнинг, унинг ҳимоячисининг илтимосномасига асосан судья томонидан қўлланилади. Ўзининг моҳиятига кўра, жазони ўташдан муддатидан илгари шартли озод қилиш, жазони кейинги қисмини ўташдан озод қилишда ифодаланади. Жазони ўташдан шартли озод қилиш моҳияти суд томонидан тайинланган

жазонинг ўталмаган қисмида маҳкум янги жиноят содир қилмаслиги шарти билан озод қилишда ифодаланади. Буни бошқача талқин қиладиган бўлсак, жазонинг ўталмаган қисми ўз моҳият-мазмунига кўра, синов муддати ҳисобланади ва жазонинг ўталмаган қисми мобайнида қасддан янги жиноят содир этган шахсга нисбатан суд Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодекси 60-моддасида назарда тутилган қоидаларга мувофиқ жазо тайинлайди. Суд жазодан муддатидан илгари шартли озод қилиш ёки жазони енгилроғи билан алмаштиришни рад этган тақдирда, бу ҳақда ажрим чиққан кундан бошлаб камида олти ой ўтганидан кейин тақдимнома такроран киритилиши ёки илтимоснома такроран берилиши мумкин. Шахс ҳукм чиқарилганидан кейин ўз ҳаракатларининг аҳамиятини англай олмайдиган ва бошқара олмайдиган даражада руҳий касалликка, шунингдек жазони ўташга тўсқинлик қиладиган сурункали руҳий касалликка ёки бошқача оғир касалликка чалиниб қолса, Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-процессуал кодекси 534-моддасига мувофиқ, судья жазонинг ижро қилинишига мутассадди органнинг тақдимномасига биноан, махсус тиббий комиссиянинг хулосасига асосан маҳкум ўталмай қолган жазони ўташдан озод қилиш тўғрисида ажрим чиқаришга ҳақлидир. Жумладан, жазони ижро этувчи муассаса ёки орган маъмурияти Жиноят кодексининг 75-моддасида назарда тутилган ҳолларда маҳкумни жазони ўташни давом эттиришдан озод қилиш тўғрисида судга тақдимнома киритади. Айни бир вақтда судга тиббий комиссия хулосаси ва маҳкумнинг шахсий ҳужжатлар йиғмажилди юборилади. Маҳкумни озодликдан маҳрум қилиш ёки қамоқ тариқасидаги жазодан касаллиги туфайли озод қилиш тўғрисидаги тақдимнома Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлигининг махсус тиббий комиссияси хулосаси асосида киритилади. Бундай касалликлар рўйхати Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ва Ўзбекистон Республикаси Ички

ишлар вазирлиги томонидан тасдиқланади. Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Махсус тиббий комиссияси томонидан кўриб чиқилиши учун ҳужжатларни касалхона маъмурияти ёки жазони ижро этиш муассасаларининг тиббиёт бўлимлари тайёрлайди. Муассаса маъмурияти Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Махсус тиббий комиссияси томонидан маҳкумни касаллиги туфайли жазони ўташдан муддатидан илгари озод этиш мумкинлиги тўғрисида хулоса чиқарилганидан сўнг, уч кунлик муҳлатдан кечиктирмаган ҳолда ҳужжатларни узил-кесил қарор чиқариш учун судга тақдим қилади. Ахлоқ тузатиш ишларига ҳукм қилинган шахслар жазони ўташ вақтида меҳнатга яроқсиз бўлиб қолсалар ёхуд пенсия ёшига етган бўлсалар, шунингдек аёллар бу турдаги жазони ўтаётган вақтда ҳомиладорлик ва туғиш таътилига чиқсалар, жазони ўташдан озод қилинадилар. Маҳкумни ахлоқ тузатиш ишлари тариқасидаги жазодан меҳнат қобилиятини йўқотганлиги оқибатида озод қилиш тўғрисидаги тақдимнома ижтимоий таъминот органларининг тиббий-меҳнат эксперт комиссияси хулосаси асосида киритилади. Тиббий-меҳнат экспертизаси ижтимоий таъминот органларининг тиббий-меҳнат эскперт комиссиялари томонидан маҳкумлар учун ихтисослаштирилган касалхоналар базасида ўтказилади. Тиббий-меҳнат эксперт комиссиясининг қарори маҳкумга маълум қилинади ва унинг тиббий амбулатория варағига киритиб қўйилади. Тиббий-меҳнат эксперт комиссиясининг раиси томонидан имзоланиб муҳр босилган меҳнат қобилиятини йўқотганлик даражаси ҳақидаги маълумотнома маҳкумнинг шахсий йиғмажилдига тиркаб қўйилади ва жазони ўташдан озод этилгач, унинг қўлига берилади. Сурункали руҳий касалликка дучор бўлган маҳкумни ўталмай қолган жазодан озод қилишда судья унга нисбатан тиббий йўсиндаги мажбурлов чорасини қўллашга ёки уни соғлиқни сақлаш органлари ёхуд қариндошлари васийлигига беришга ҳақлидир. Руҳий касалликка дучор бўлган шахсларда

ташқари, оғир касалликка дучор бўлган шахсларни ўталмай қолган жазодан озод қилиш масаласини ҳал қилишда судья содир этилган жиноятнинг оғирлигини, маҳкумнинг шахсини ва бошқа ҳолатларни ҳисобга олади. Бундай шахслар Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодекси 69- моддасида назарда тутилган жазонинг ижро этиш муддати тугашига қадар ва суд томонидан тиббий йўсиндаги мажбурлов чоралари қўлланилган кундан бошлаб ҳисобланадиган муддатлар ўтиб бўлгандан кейин тузалса суд тайинланган жазони ижро этиш тўғрисида ажрим чиқаради ва жазо ижро этилади. Интизомий қисмга жўнатиш ёхуд хизмат бўйича чеклаш жазосига ҳукм қилинган ҳарбий хизматчилар, уларнинг соғлиғи ҳарбий хизмат учун яроқсиз деб топилган бўлса, жазони ўташдан озод қилинадилар. Хизмат бўйича чеклаш жазосига ҳукм қилинган ҳарбий хизматчи аёллар уларга ҳомиладорлик ва туғиш таътили берилиши муносабати билан ҳам жазони ўташдан озод қилинадилар. Ҳарбий хизматчиларни интизомий қисмга жўнатиш ёки хизмат бўйича чеклаш тариқасидаги жазони ўташдан озод қилиш тўғрисидаги тақдимнома тегишли ҳарбий-тиббий комиссиянинг уларни ҳарбий хизматга яроқсиз деб топиш ҳақидаги хулосаси асосида киритилади. Жазони ўташ даврида ҳомиладорлик ва туғиш таътили берилган аёлларни жазодан озод қилиш тўғрисидаги тақдимнома бундай таътил ҳуқуқини берувчи тиббий ҳужжат асосида киритилади. Аёл ҳарбий хизматчилар хизмат бўйича чеклаш тариқасидаги жазони ўташдан ҳомиладорлик ва туғиш таътили берилиши муносабати билан ҳам озод қилинадилар. Маҳкумни ўталмай қолган жазодан касаллиги туфайли озод қилганда судья уни фақат асосий жазодан эмас, балки қўшимча жазо чорасидан ҳам озод қилишга ҳақли, бу ажримда кўрсатилиши лозим. Жазодан амнистия ёки авф акти асосида озод қилиш тартиби қонун ҳужжатлари билан белгиланади. Ҳукм этилган шахс амнистия акти ёки афв

этиш асосида асосий ва ижро этилмаган қўшимча жазолардан озод қилиниши ёхуд жазодан муддатидан илгари шартли равишда озод қилиниши ёки унга тайинланган жазонинг ўталмай қолган қисми енгилроқ жазо билан алмаштирилиши мумкин. Агар амнистия акти ёки афв этиш асосида жазодан муддатидан илгари шартли равишда озод қилиш ёхуд жазони енгилроғи билан алмаштириш қўлланилган шахс жазонинг ўталмай қолган қисми мобайнида қасддан жиноят содир этса, суд унга Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодекси 60-моддасида назарда тутилган қоидалар бўйича жазо тайинлайди. Афв этиш тартиби Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1997 йил 11 сентябрдаги УП-1839 сон Фармони билан тасдиқланган “Ўзбекистон Республикасида афв этишни амалга ошириш тартиби тўғрисида”ги Низом билан белгиланган. Унга кўра, Ўзбекистон Республикасида афв этиш, қоида тариқасида, республика ҳудудида жойлашган судлар ва ҳарбий судлар томонидан ҳукм қилинган шахсларга нисбатан уларнинг авф этишни сўраб ёзган илтимосномасига асосан амалга оширилади. Афв этиш тўғрисидаги илтимосномадан ташқари: а) умрбод озодликдан маҳрум қилишга ҳукм қилинган, аммо афв этишни сўраб илтимоснома ёзмаган шахсларга оид мавжуд материаллар; б) Ўзбекистон Республикаси Олий суди Раиси ва Бош прокурорининг Ўзбекистон Республикаси судлари томонидан умрбод озодликдан маҳрум қилишга ва бошқа жазо турларига маҳкум этилган фуқароларга нисбатан афв этишни қўллашни сўраб келтирган тақдимномалари; в) жазони ўтаган шахсларнинг суд ҳукмига биноан ундирилаётган моддий зиённи қоплашдан озод қилиш тўғрисидаги аризалари ҳам кўрилади. Суд ҳукми билан жазога маҳкум этилганларни афв этиш:  умрбод озодликдан маҳрум қилишни озодликдан маҳрум қилиш жазоси билан алмаштириш;  асосий ва қўшимча жазоларни ўташдан тўла ёки қисман озод қилиш;

 жазонинг ўталмаган қисмини енгилроқ жазо тури билан алмаштириш;  судланганликни олиб ташлаш йўли билан амалга оширилади. Афв этиш тўғрисидаги ҳужжатларни дастлабки тарзда кўриб чиқиш учун Ўзбекистон Республикаси ҳузурида Афв этиш масалалари бўйича комиссия тузилади. комиссия таклифларининг кўриб чиқилиши натижаларига кўра афв этиш тўғрисидаги Фармон лойиҳаси тайёрланади. Маҳкумни афв этиш учун асослар мавжуд бўлмаган тақдирда, фуқаролик ва афв этиш масалалари бўйичаа маслаҳатчилар гуруҳи бу ҳақда аризачиларга хабар беради. Афв этишни сўраб ёзилган илтимоснома қайтарилган тақдирда, оғир ва ўта оғир жиноятлар учун ҳукм қилинган шахсларнинг афв этишни сўраб ёзган такрорий илтимосномалари, агар янги диққатга сазовор ҳолатлар мавжуд бўлмаса, қоида тариқасида, орадан бир йил ўтгач, бошқа жиноятлар учун ҳукм қилинган шахсларнинг шундай илтимосномалари эса – орадан олти ой ўтгач Комиссияга кўриб чиқиш учун такроран тақдим этилиши мумкин. Кўрсатилган муддат ўтгунга қадар келган илтимосномалар эътиборсиз қолдирилади, мавжуд ҳужжатларга қўшиб қўйилади ва бу ҳақда аризачиларга хабар берилади. Афв этиш тўғрисидаги фармонлар:  умрбод озодликдан маҳрум қилишга ҳукм қилинган шахсларга нисбатан чиқарилган бўлса – Ўзбекистон Республикаси Олий суди ва Прокуратурасига;  озодликдан маҳрум қилинган ҳукм қилинган, шартли равишда ҳукм қилинган ва жазони ўташдан муддатидан илгари шартли равишда озод қилинган, шунингдек ахлоқ тузатиш ишларига ҳукм қилинган шахсларга нисбатан ҳамда судланганликни олиб ташлаш тўғрисида чиқарилган бўлса – Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигига ижро этиш учун юборилади.

Қуйидагилар жазо ижросини тугатиш учун асос бўлади: маҳкумнинг суд тайинлаган жазо муддатини ўтаб бўлиши; Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-ижроия кодекси 163-моддасида назарда тутилган ҳолларда маҳкумнинг жазони ўташдан муддатидан илгари озод қилиниши; суд ҳукмининг бекор бўлиши ва иш юритишнинг тугатилиши; ҳукмнинг назорат тартибида ўзгартирилиши ва жазонинг шартли ҳукм билан алмаштирилиши; маҳкумнинг вафоти. Муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш, ахлоқ тузатиш ишлари, хизмат бўйича чеклаш, қамоқ, озодликни чеклаш, интизомий қисмга жўнатиш, озодликдан маҳрум қилиш тариқасидаги жазонинг ижроси мазкур жазо муддатига қонун ҳужжатларига мувофиқ киритилиши мумкин бўлган ўзгартиришларни ҳисобга олган ҳолда бу муддатнинг охирги куни тугатилади. Агар жазо муддати дам олиш ёки байрам куни тугайдиган бўлса, маҳкум ушбу дам олиш ёки байрам кунидан бир кун олдин озод қилинади. Муддат ойлар билан ҳисобланган тақдирда бу муддат кейинги ойнинг тегишли куни, агар мазкур ойда шундай кун бўлмаса – шу ойнинг охирги куни тугайди. Жазони ижро этувчи муассаса ёки орган маъмурияти маҳкумни муддатидан илгари озод қилиш тўғрисидаги ҳужжатларни иш куни тугагунига қадар олган бўлса, шу заҳоти, иш куни тугаганидан кейин олган бўлса, эртаси куни эрталаб ижро этади. Ахлоқ тузатиш ишлари муддати тугаётган куни жазоларни ижро этиш инспекцияси жазони ўтаган шахсни ва у ишлаётган корхона, муассаса ёки ташкилот маъмуриятини иш ҳақидан чегириб қолишни тугатиш ва бошқа чеклашларни олиш ташлаш тўғрисида хабардор қилади. Жазони ижро этиш муассасаси қамоққа ва озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилинган шахслар озод этилаётганда улар билан тўла ҳисоб-китоб қилади, уларнинг шахсий ҳужжатлари, буюмлари ва бошқа қимматли нарсаларини, шунингдек шахсий ҳисобварақларида турган пулларни

қайтариб беради ҳамда жазони ўтаб бўлганлик ёки жазодан озод қилинганлик тўғрисида белгиланган намунада маълумотнома беради. Сил касаллигига дучор бўлган шахсларнинг озод қилинганлиги тўғрисидаги маълумотномаларга белгиланган намунадаги штамп қўйилади. Сил касаллигига чалинган, одамнинг иммунитет танқислиги вируси – ОИТС билан касалланган, шунингдек, жазо муддатини ўташ вақтида алкоголизм, гиёҳвандлик ёки заҳарвандликдан мажбурий даволаш курсини ўтаётган ёхуд ўтаб бўлган маҳкумларга нисбатан, озод бўлишидан камида бир ой олдин, тегишлича одамнинг иммунитет танқислиги вируси – ОИТС билан касалланганлар Марказига, сил касалликлари, наркология диспансерларига ёки озод бўлаётган шахс муқим яшаш учун бориши мўлжалланаётган ҳудуддаги соғлиқни сақлаш органларининг бошқа махсус даволаш муассасаларига хабарнома юборилади. Жазони ижро этиш муассасаси маъмурияти озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилинган шахснинг жазони ўташ муддати тугашига узоғи билан уч ой қолганда уни озодликка чиқаришга тайёрлаш, меҳнат ва турмушда ўрнашишга бўлган эҳтиёжини аниқлаш, унинг муассасадан озод бўлгандан кейинги ҳуқуқлари ва мажбуриятларини тушунтириш мақсадида маҳкум билан тарбиявий иш олиб боради. Жазони ўташ муддати тугаётган маҳкумлар меҳнат ва турмушда ўрнашиш бўйича инспектор билан суҳбатга таклиф этилади. Суҳбатдан мақсад озод бўлаётган шахсларнинг меҳнат ва турмушда ўрнашишга бўлган эҳтиёжи, уларнинг ижтимоий фойдали алоқалари, оиласи, қариндошлари ва яқинлари билан ўзаро муносабатлари бор-йўқлиги, озод бўлганидан кейин борадиган жойи, ишга жойлашиш имкониятлари, ҳаётий режалари ва келгусида мўлжалланган ўй-фикрларини аниқлаб олишдан иборат. Айни бир пайтда маҳкумларга озод бўлганидан кейин ҳуқуқ ва мажбуриятлари тушунтирилади, ижтимоий реализация масалалари юзасидан тавсиялар берилади.

Меҳнат ва турмушда ўрнашишга эҳтиёжи бўлган шахслар билан суҳбат ўтказилгач, улар алоҳида ҳисобга қўйилади. Улар ҳақидаги маълумотлар яшаш учун ўзлари танлаган ҳудуддаги туман (шаҳар) ҳокимликларининг ижтимоий мослашув Марказларига юборилади. Маълумотлар ўз ичига маҳкум озод бўладиган сана, унинг тавсифномаси, ихтисоси, муайян касби бор-йўқлиги, ижтимоий фойдали, бошқа хилдаги алоқалар ва ҳоказоларни қамраб олади. Турмушда ўрнашишга эҳтиёжи бор ёлғиз ногиронлар, нафақа ёшидаги меҳнатга лаёқатсиз маҳкумларнинг илтимосига биноан ногирон ва кексалар уйларига тегишли сўровлар юборилади. Муассаса маъмурияти “Жазони ижро этиш муассасаларидан озод этилган шахслар устидан ички ишлар идораларининг маъмурий назорати тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг таъсири остига тушувчи, яъни ички ишлар органларининг маъмурий назорати ўрнатилиши зарур бўлган шахсларни аниқлайди ва қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда судга тегишли тақдимнома киритади. Маъмурий назорат остига олиниши лозим бўлган шахсларнинг озод этилганлиги тўғрисидаги маълумотноманинг орқа тарафига ҳамда унинг нусхаларига “Турар жойларда ҳужжатлаштирилиши лозим” деган штамп босилади. Жазони ижро этиш муассасаларидан озод қилинаётган шахслар яшашни мўлжаллаётган жойга етиб олиши учун йўл ҳужжатлари, белгиланган норма бўйича озиқ-овқат маҳсулотлари ёки пул компенсацияси билан таъминланадилар. Озод қилинаётган шахсларда мавсумий кийим ва пойабзал, шунингдек уларни сотиб олишга пул бўлмаса, улар кийим ва пойабзал билан бепул таъминланадилар. Шу мақсадлар учун озо қилинаётган шахсларга бир йўла тўланадиган пул нафақаси берилишини сўраб муассаса бошлиғи номига ариза беради. Маҳкумга кийим ва пойабзал бепул берилади. Шахсий йиғмажилдларида паспорти бўлмаган маҳкумлар озод этилаётганида, турар

жойига етиб олганидан сўнг паспорт олиши учун уларнинг қўлига камида иккита фотосурати берилади. Танланган яшаш жойига етиб олиш учун йўл ҳужжатлари жазони ижро этиш муассасасининг бухгалтерияси томонидан Ўзбекистон Республикаси ҳудуди доирасида амал қилиши инобатга олинган ҳолда ёзиб берилади. Жазони ўташдан озод этилаётган чет эллик фуқароларнинг Ўзбекистон Республикаси ҳудуди доирасидан четга чиқиши билан боғлиқ масалалар уларнинг ўзлари томонидан, қонун мажмуасида белгиланган тартибда, ички ишлар органларининг кириш-чиқиш ва фуқаролик хизматлари, Ташқи ишлар вазирлигининг Консуллик бошқармаси, хорижий давлатларнинг дипломатия ваколатхоналари ва консуллик муассасалари орқали ҳал этилади. Маҳкумни жазони ўташдан муддатидан кечиктирилиб озод этишнинг ҳар бир ҳолати юзасидан хизмат текшируви ўтказилади ва айбдор мансабдор шахсларга нисбатан қаттиқ интизомий чоралар қўлланилади, шунингдек бу ҳақда юқори инстанцияга ҳамда жазони ижро этиш жойларидан қонунга риоя этилиши устидан назоратни амалга оширувчи прокурорга дарҳол хабар қилинади. Озод этилаётган маҳкумни муассасадан қарздорлиги, у билан ҳисоб- китоб ўз вақтида қилинмаганлиги ва шунга ўхшаш бошқа важлар уни ушлаб қолиш учун асос бўла олмайди. Жазони ижро этиш муассасасининг маъмурияти маҳкумларнинг озод этилганлиги тўғрисида:  биринчи ва иккинчи гуруҳ ногиронларига, ҳомиладор аёллар ва ёш боласи (болалари) бор аёлларга, шунингдек вояга етмаганларга нисбатан – уларнинг қариндошлари ёки қариндошларининг ўрнини босувчи шахсларни;  ишга кириш ва турмушини йўлга қўйишга муҳтож бўлган шахсларга нисбатан – вилоятлар (туманлар, шаҳарлар)

ҳокимликлари ҳузуридаги ижтимоий мослашув марказларини;  сил ва таносил касалликларига дучор бўлган, шунингдек алкоголизм, гиёҳвандлик ёки заҳарвандликка мажбурий даволаш курсини тугалламаган шахсларга нисбатан – вилоят, шаҳар соғлиқни сақлаш бошқармалари (бўлимлари) ёки соғлиқни сақлаш органларининг даволаш муассасаларини;  маъмурий назорат остига олиниши лозим бўлган шахсларга нисбатан – ички ишлар ҳудудий органларини олдиндан хабардор этади. Юқоридаги маҳкумлар касаллиги ёки меҳнат қобилиятини йўқотганлиги оқибатида, амнистия акти ёки афв асосида озод этилган ҳолларда, шунингдек маҳкумлар жазодан шартли равишда муддатидан илгари озод этилган тақдирда, билдириш қоғози улар озод этилган куни жўнатилади. Чет эл фуқаролигидаги маҳкумларни озод қилинажаги ҳақидаги ахборот жазони ўташ муддати тугашига уч ойдан кам бўлмаган вақт қолганда Ўзбекистон Республикаси Ташқи ишлар вазирлигига, бу маҳкумлар қайси давлат фуқароси бўлса, шу давлатнинг дипломатия ваколатхоналари ёки консуллик муассасаларига ёхуд шу маҳкумларнинг манфаатларини ҳимоя қилиш вазифасини ўз зиммасига олган давлатнинг дипломатия ваколатхоналарига хабар бериши учун юборилади. Ўзбекистон Республикасида яшаш гувоҳномаси бўйича яшаган чет эл фуқароси ёки фуқаролиги бўлмаган шахс озод қилинаётганда жазони ижро этиш муассасасининг маъмурияти маҳкум қамоққа олингунига қадар рўйхатга олинган жойдаги ички ишлар ҳудудий органининг мамлакатга кириш, ундан чиқиш ва рўйхатга олиш билан шуғулланувчи тегишли хизматини хабардор қилади. Жазони ижро этиш муассаса маъмурияти I ва II гуруҳ ногирон маҳкумлар, ҳомиладор маҳкума аёллар ва ёш боласи бор маҳкума аёллар,

шунингдек, вояга етмаган маҳкумларни озод этиш санаси тўғрисида уларнинг қариндошлари ёки бошқа шахсларга жазони ўташ муддати тугашига камида бир ой қолганда хабарнома юборади. Озодликдан маҳрум этилган маҳкумлар жазодан озод қилинаётганда муассаса маъмурияти мажбурий тартибда қуйидагиларга хабарнома юборади:  танланган турар жой ҳудуди бўйича туман (шаҳар) ҳокимликларининг ижтимоий мослашув Марказларига – меҳнат ва маиший жойлашишга эҳтиёжи бўлган озод этилган шахслар тўғрисида;  озод этилган шахс борадиган жойдаги ҳудудий ички ишлар бўлимларига – озод этилганидан кейин жиноий фаолиятни давом эттириш ниятида юрган шахслар, ўта хавфли рецидивистлар, ўта оғир жиноятлари учун жазони ўтаган, шунингдек тегишли тезкор ҳисобларда турувчи шахслар озод этилганлиги тўғрисида. Соғлиғи ҳолатига кўра доимий парваришга муҳтож шахслар, шунингдек ўн олти ёшгача бўлган вояга етмаган шахслар қариндошлари ёки бошқа шахслар ёхуд муассаса маъмурияти вакилининг кузатувида яшаш жойига жўнатилади. Ногиронлар ва қариялар, ўз илтимосига кўра, ногиронлар ва қариялар уйига жўнатилади. Ота-онаси йўқ вояга етмаган шахслар, зарур ҳолларда, интернатларга жўнатилади ёки ҳомийлар қарамоғига берилади, зарур ҳолларда уларни кузатув билан таъминлайди. Маҳкум вафот этган тақдирда жазо ижроси тугатилади. Маҳкум вафот этган тақдирда жазони ижро этиш муассасаси маъмурияти бу ҳақда зудлик билан прокурорга хабар қилади ва юқори инстанцияга ахборот беради ҳамда марҳумнинг яқин қариндошларидан бирига телеграф орқали хабар қилади.

Маҳкум вафот этган ҳар бир ҳолат юзасидан хизмат текшируви олиб борилади ва текширув ҳужжатларига мажбурий тартибда суд-тиббиёт экспертиза ёки паталого-анатом шифокорнинг хулосаси илова қилинади. Марҳумнинг жасади қариндошларига муассаса маъмурияти томонидан Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги меъёрий ҳужжатларида назарда тутилган ҳолларда ва тартибда берилади. Марҳум зўрлик ишлатиш, юқумли касалликлар ва ҳоказо оқибатида вақот этган бўлса, марҳумнинг жасадини бериш тўғрисидаги қарор юқори ташкилотлар томонидан қабул қилинади. Агар маҳкумнинг вафоти ҳақида яқин қариндошларига хабар юборилганидан сўнг марҳумнинг жасадини олиб кетиш учун унинг қариндошлари етиб келиши тўғрисида муассаса маъмурияти 48 соат мобайнида тасдиқловчи хабар олмаса, муассаса маъмурияти марҳумни Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги томонидан белгилаб қўйилган тартибда дафн этади. Муассаса маъмурияти ўлган маҳкум тўғрисида муассаса жойлашган ҳудуддаги фуқаролик ҳолатларини файд этиш органларига белгиланган шаклда хабарнома юборади, ушбу хабарнома асосида унинг вафот этганлиги тўғрисида гувоҳнома берилади.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Jinoyat-ijroiya huquqi. Darslik. Mualliflar jamoasi. Mas’ul muharrir- yu.f.n., dots. B.J.Axrorov. –T.: O‘qituvchi, 2002. – 208b. 2. Jinoyat-ijroiya kodeksiga sharhlar. Rustamboyev M.H., Axrarov B.J. va boshqalar. Ma’sul muharrir: yu.f.d., prof. M.H.Rustamboyev. – T.: TDYUI, 2007. – 574 b. 3. Kommentariy k Ispravitelno-trudovomu kodeksu Respubliki Uzbekistan. –T.: Uzbekistan, 1997.- 345s. 4. Abduxaliqov M.A., Payzullayev Q., Abduqodirov Sh.Y. Jinoyat -ijroiya huquqi (albom sxemalar). –T.: TDYUI, 2005. – 142 b.

O'xshashlar

Жазони уташдан озод килиш

Жиноий жавобгарликдан ва жазодан озод қилиш қоидаларини либераллаштириш масалалари

Жиноий жазоларни қонунларга риоя қилиниши устидан прокурор назорати

Жарима, муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш, ахлоқ тузатиш ишлари

Жарима, муайян хукукдан махрум килиш ва ахлок тузатиш ишлари ва камок тарикасидаги жазоларни ижро этиш