Ўзбекистонда сув ҳуқуқининг вужудга келиши ва ривожланиши ( Узбекистонда сув хукукининг - Huquqshunoslik - Referatlar

Ўзбекистонда сув ҳуқуқининг вужудга келиши ва ривожланиши ( Узбекистонда сув хукукининг

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

48 KB

Ko'chirib olish

Ўзбекистонда сув ҳуқуқининг вужудга келиши ва ривожланиши Сув бойликлари билан боғлиқ бўлган ижтимоий муносабатларни тартибга солиш масаласи мамлакатимиз худудида яшаган қадим аждодларимизнинг ҳам диққат эътиборида бўлиб келган. Зардуштийларнинг муқаддас китоби Авестода табиат муҳофазасига алоҳида ўрин ажратилган. Бу таълимотга кўра қадимги аждодларимиз она-табиатни нихоятда эъзозлаганлар, ўз ҳаётларини табиат билан, ер, сув ўсимлик ва ҳайвонот дунёси билан чамбарчас боғлиқ ҳолда тасаввур этганлар. Авесто таълимоти сувни асраб-авайлаб фойдаланиш лозимлигига даъват этган ва одамлар шу таълимотга асосланиб сув бойликларига муносабатда бўлганлар. Ислом дини таълимоти, унинг асоси ҳисобланган қуръони каримда табиатни муҳофаза қилиш, унинг бойликларидан оқилона фойдаланишга алоҳида эътибор берилган. Ислом дини табиатни, сувни Аллоҳ яратган барча мавжудотлар қаторида ўз химоясига олади. қуръони каримда белгиланишича, табиат объектлари А ллоҳнинг мулки ҳисобланган 1 . Сув бойликларини муҳофаза қилиш, улардан оқилона фойдаланиш билан боғлиқ бўлган ижтимоий муносабатларни ҳуқуқий тартибга солишда шариат қонунларининг шарҳи ҳисобланган «Ал-Хидоя» муҳим аҳамиятга эга бўлган. Унда табиат маҳофазаси, инсон-табиат муносабатлари батафсил тартибга солинган. Шариатда ҳар бир жонзотнинг сувга нисбатан ҳуқуқи, яъни табиий ҳуқуқи борлиги белгиланган. Чунончи, Мухтасарда ёзилишича, ширб – сувдан тегадиган улуш, яъни ҳар бир жон эгасининг одам, ҳайвон, ўсимликнинг сувдан ичиш учун фойдаланиладиган улушдир. Одам ва ҳайвонларнинг идишга солиб сақлаб қўйилмаган ҳар қандай сувда ҳожатига кўра истеъмол қилишга ҳақи бордир деб ўрнатилган. 1 Єаранг : Єуръони карим. Ўзбекча изоѕли таржима.-Т. :» Чўлпон » ,1992,-77-бет.

Шариат қоидаларида сувни фойдаланиш учун бериш ҳуқуқи, сув юзасидан келиб чиқадиган низоларни ҳал этиш масалалсига ҳам алоҳида эътибор берилган. Унда кўрсатилишича, ери бўлмаса ҳам сувда улуши борлигини даъво қилиш дуруст, яъни суғориладиган ери бўлмасада, барибир сувдан бошқа мақсадлар учун фойдаланиш ҳуқуқи мавжудлиги белгиланган. Агар сувдаги улуш бўйича низо келиб чиқса, сувдаги улуш ўзларининг ерлари миқдорича бўлиниб берилур, яъни сув ерни суғориш талабларидан келиб чиқиб, ер майдонининг катта-кичиклигига қараб тақсимланиши кўрсатилган. Шариатда сувдан фойдаланиш ҳуқуқини чеклаш мумкин эмаслигига бағишланган муҳим қоидалар ўрин олган. Унда ўрнатилишича, агар сувни боғлаб тўхтатмаса, ери сув ичмайдиган бўлса ҳам – сувнинг юқорисида турган киши уни бўғиб тўхтатиши манъ қилинди, илло шерикларининг розилиги билан тўхтатса дуруст бўлур. Мусулмон ҳуқуқи нормаларида сув иншоотларини қуриш, жойлаштириш, ўзгартириш тартиби ҳам батафсил тартибга солинган. Ушбу муносабатлар шариатнинг бир қатор моддалари билан тартбига солинади. Чунончи, уларда белгиланишича, ариқдан бирга фойдаланувчи шерикларнинг биттаси бошқасини сувни олиш учун қуриладиган чиғир ва бошқа ускуналарни қуришдан манъ қилиш мумкин. Агар мана шу ускуналар уни қурувчига қарашли ерда бўлса ва бошқаларга зарар бермайдиган даражада бўлса манъ қила олмаслар. Ва дағи кимки ариқни аввалги ҳолатидан ўзгартирмоқчи бўлса, масалан, ўз ҳаддини кенгайтирса ёки торайтирса бошқаси уни торайтириши мумкин. Демак, сув иншоотларини қуриш ёки ўзгартириш учун сувдан фойдаланувчиларнинг розилиги талаб қилинган. Фуқаронинг сувга нисабатан бўлган улуши унинг аждодларига меросга ўтиши кўрсатилган. Чунончи, шариат нормаларида кўрсатилишича, сувдаги улуш меросга қолур. Бу улушдан фойдаланиш учун уни бировга васият қилиш зарур. Лекин сувдаги улуш ердан айрича сотилмайди.

Бировнинг улушидаги сувдан фойдаланиш пуллик бўлган. Шариатда белгиланишича, бир киши ўзининг ерини иккинчи кишининг сувдаги улушидан суғорса, ҳақини ҳоҳ мислий, ҳоҳ қийматини тўлар. Агар бир киши ўз ерини сўғораётганда сув қўшни ерига оқиб кетса, қўшни бу сув ҳақини тўламас, чунки айб оқизувчининг ўзида бўлган. Умуман олганда сувдан фойдаланиш билан боғлиқ муносабатлар мусулмон ҳуқуқи қоидалари билан атрофлича батафсил тартибга солинган бўлиб, улар сувни муҳофаза қилиш, сувдан оқилона фойдаланиш, сувдан фойдаланувчиларнинг ҳуқуқларини кафолатлашга хизмат қилган. Мамлакатимиз худудида хонликлар даврида ҳам сув муносабатларини тартибга солиш масаласига катта эътибор берилган. Сувга нисбатан жамоат мулкчилиги белгиланган. Хонликлар ҳокимияти мустаҳкамланиб берган сари сувнинг катта қисми давлат тасарруфига олинган, яъни уларга нисбатан давлат мулкчилиги ўрнатилган.

O'xshashlar

Ўзбекистонда ер ҳуқуқининг вужудга келиши ва ривожланиши ( узбекистонда ер хукукининг вужудга келиши ва рвожланиши

Сув ҳуқуқининг манбалари

Сув ҳуқуқининг предмети ва тизими

Тадбиркорлик ҳуқуқининг манбаи ( Тадбиркорлик хукукининг манбаи

Парламент ҳуқуқининг шаклланиши ва ривожланиши