Ўзбекистoн Республикaсидa aдвoкaтурa вa инсoн ҳуқуқлaри бўйичa миллий институтлaр - Huquqshunoslik - Referatlar

Ўзбекистoн Республикaсидa aдвoкaтурa вa инсoн ҳуқуқлaри бўйичa миллий институтлaр

Yuklangan vaqt:

01.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

51.943359375 KB

Ko'chirib olish

Ўзбекистoн Республикaсидa aдвoкaтурa вa инсoн ҳуқуқлaри бўйичa миллий институтлaр Режа: 1. Aдвoкaтурa вa инсoн ҳуқуқлaри: xaлқaрo-ҳуқуқий жиҳaтлaр 2. Инсoн ҳуқуқлaри бўйичa миллий институтлaр тушунчaси вa тизими .3. Aдвoкaтурa 4. Aдвoкaтурa вa Инсoн ҳуқуқлaри бўйичa Ўзбекистoн Республикaси Миллий мaркaзи

1. Aдвoкaтурa вa инсoн ҳуқуқлaри: xaлқaрo-ҳуқуқий жиҳaтлaр Ҳозирги замон халқаро ҳуқуқида инсон ҳуқуқ ва эркинликлари ҳамда уларни ҳимоя қилиш масалаларига алоҳида эътибор қаратилган. Бу масалаларни ҳал этишда адвокатуранинг муҳим ўрин тутиши инсон ҳуқуқлари билан боғлиқ халқаро-ҳуқуқий ҳужжатларда тобора аниқ акс этмокда. Жаҳон ҳамжамияти инсон ҳуқуқ ва эркинликларининг муҳим кафолатларидан бири эркин ва мустақил адвокатлик фаолияти эканлигини англаб етиб, адвокатлик фаолиятининг халқаро-ҳуқуқий стандартларини барча давлатларда жорий қилишига уринмоқда. Адвокатура демократик ҳуқуқий давлат ҳуқуқий тизимининг таркибий қисми бўлиб, у нафақат хусусий балки ижтимоий аҳамиятга эга бўлган вазифаларни бажаради. Адвокатура ўз табиатига кўра фуқаролик жамиятининг муҳим ҳуқуқий институти бўлиб, мамлакатда қонун устуворлигини таъминлаш, ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий маданиятни юксалтиришга салмоқли ҳисса қўшади. Ҳозирги замон халқаро ҳуқуқида жисмоний ва юридик шахсларга зарур малакали юридик ёрдам кўрсатилишини таъминлаш мақсадида адвокатлик фаолиятининг ташкилий ва юридик асослари ишлаб чиқилган. Бу асослар инсоннинг фундаментал ҳуқуқларини, шу жумладан ҳимояга бўлган ҳуқуқини таъминлашга йўналтирилган турли халқаро-ҳуқуқий ҳужжатларида ўз аксини топган. Биз куйида адвокатура фаолиятининг халқаро-ҳуқуқий асосларини ташкил этувчи айрим халқаро ҳужжатларни кўриб чиқамиз. Бирлашган миллатлар ташкилотининг (БМТ) 1945 йил 26 июнда қабул қилинган уставида бу ташкилотнинг асосий мақсадлари қаторида инсон ҳуқуқларига ва барчанинг ирқи, жинси, тили ва динидан қатъи назар асосий эркинликларига ҳурматни рағбатлантириш ва ривожлантиришда халқаро ҳамқорликни амалга ошириш мақсадларига эришишда миллатлар ҳаракатларини мувофиқлаштириш маркази бўлиши эълон қилинган.

БМТ Уставининг 55-моддасига кўра ташкилот халқаро иқтисодий ва ижтимоий ҳамкорлик соҳасидаги фаолиятида инсон ҳуқуқлари ва асосий эркинликларига ялпи ҳурмат билан қараш ва уларга риоя қилишга кўмаклашади. БМТнинг Иқтисодий ва ижтимоий кенгаши инсон ҳуқуқларига ва ҳамманинг асосий эркинликларига эҳтиром ва риоя қилишни рағбатлантириш мақсадида тавсиялар беради ҳамда инсон ҳуқуқларини рағбатлантириш бўйича комиссиялар тузади (Уставнинг 62, 68-моддалари). БМТнинг устави инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш борасидаги ҳалқаро-ҳуқуқ ривожланишининг асосини ташкил этади. Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларацияси БМТ томонидан 1948 йил 10 декабрда қабул қилинган бўлиб, унда инсоннинг энг асосий ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш “барча давлатлар бажаришга интилиши лозим бўлган вазифа” сифатида эълон қилинди. Декларация барчанинг қонун билан тенг ҳимоя қилиниш ҳуқуқи, айбсизлик презумпцияси, бузилган ҳуқуқларини суд томонидан самарали тикланиши ва бошқа шу каби принципларни эълон қилиш билан бирга, ҳимояга бўлган кафолатларни ҳам назарда тутади. Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро пакт БМТ Бош ассамблеяси томонидан 1966 йил 16 декабрда қабул қилинган. Мазкур Пакт БМТ ва Инсон ҳуқуқлари соҳасидаги асосий қоидаларни янада ривожлантирди. Пактда иштирок этувчи ҳар бир давлат ўз зиммасига қуйидаги мажбуриятларни олади: а) мазкур Пактда тан олинган ҳуқуқлари ва эркинликлари бузилган ҳар бир шахсни, агар бу ҳол расмий ҳаракат қилган шахслар томонидан содир этилган бўлса ҳам, ҳуқуқий ҳимояланишнинг самарали воситалари билан таъминлаш; б) ана шундай ҳимоя талаб қилувчи ҳар қандай шахс учун юридик ҳимоя нуфузли суд, маъмурий ёки қонуний ҳокимиятлар томонидан ёки давлатнинг

тизимида назарда тутилган бошқа нуфузли органлар томонидан таъминлаш ва суд орқали ҳимояланиш имкониятини ривожлантириш; с) ҳуқуқий ҳимоя воситалари берилганда, нуфузли ҳокимиятлар буни қўллашни таъминлашлари. Ҳар бир кишининг унга қўйилган ҳар қандай жиноий иши кўриб чиқилаётганда тўлиқ тенглик асосида қуйидаги кафолатларга эга бўлиш ҳуқуқи мавжуд: а) унга қўйилган айблов характери ва асослари ҳақида у тушунадиган тилда дарҳол ва батафсил хабардор этилиш; б) ўз ҳимоясини тайёрлаш ва ўзи танлаган ҳимоячи билан мулоқотда бўлиш учун етарлича вақт ва имкониятларга эга бўлиш; с) асоссиз ҳолда тўхтатиб турилмасдан, ишининг судда кўриб чиқилиши; д) ўзи қатнашиб суд қилиниши ва ўзининг ўзи ёки танлаб олинган ҳимоячи воситасида ҳимоя қилиниши; агар ҳимоячи бўлмаса, унга эга бўлиш ҳуқуқи борлиги ҳақида хабардор қилиниши; одил суд манфаатлари талаб этган ҳар қандай ҳолларда унга тайинланган ҳимоячига эга бўлиш, ушбу ҳимоячига тўлаш учун етарли маблағи бўлмаган барча ҳолларда унинг учун ҳимоячини текинга бериш; е) унга қарши кўрсатмалар бераётган гувоҳларни сўроқ қилиш ёки ана шу гувоҳлар сўроқ қилиниши ҳуқуқига эга бўлиш ва унга қарши кўрсатма бераётган гувоҳлар учун мавжуд шартларда унинг ўзи танлаган гувоҳларни терговга чақириш ва сўроқ қилиш ҳуқуқига эга бўлиш; ф) агар судда қўлланилаётган тилни у тушунмаса ёки бу тилда гапира олмаса, бепул тарзда таржимон кўмагидан фойдаланиш; г) ўзига ўзи қарши маълумотлар беришга ёки ўзини айбдор деб тан олишга мажбур қилинмаслик. Ҳар қандай шаклда ушлаб турилган ёки қамоққа олинган барча шахсларни ҳимоя қилиш принциплари тўплами 1988 йил 9 декабрда БМТ Бош ассамблеясининг 76-ялпи мажлисида тасдиқланган.

Мазкур ҳужжат ўттиз тўққиз принципни назарда тутган бўлиб, улар ушлаб турилган ва қамоққа олинган шахсларнинг асосий ҳуқуқлари қаторида адвокатдан ҳуқуқий ёрдам олиш ҳуқуқини ҳам мустаҳкамлайди. Принциплар тўплами:  ушлаб турилган шахснинг адвокатдан юридик ёрдам олиш ҳуқуқи ваколатли органлар томонидан тушунтирилиши;  ушлаб турилган шахс ўзи танлаган адвокатга эга бўлмаса, у суд ёки бошқа орган томонидан тайинланган адвокат хизматидан фойдаланиш, агар етарли мағлабларга эга бўлмаса, бепул ҳуқуқий ёрдам олиш ҳуқуқи;  ушлаб турилган ёки қамоқда сақланаётган шахснинг адвокат билан боғланиш ва маслаҳатлашиш ҳуқуқи;  ушлаб турилган ёки қамоқда сақланаётган шахсга ўз адвокати билан маслаҳатлашиш учун зарур вақт берилиши ва шароит яратилиши;  ушланиб турилган ёки қамоқда сақланаётган шахснинг адвокат билан учрашувларининг сони ва давом этиш вақти чегараланмаган ҳолда холи учрашиш ҳуқуқи;  ушлаб турилган ёки қамоқда сақланаётган шахс ёки унинг адвокатининг ушлаб туриш ёки қамоқда сақлаш жойлари маъмуриятининг ҳаракатлари устидан шикоят қилиш ва бошқа бир қатор ҳуқуқларини мустаҳкамлайди. Юристларнинг ролига тааллуқли асосий принциплар жиноятчиликнинг олдини олиш ва ҳуқуқбузарлар билан муносабатда бўлишга доир БМТ саккизинчи конгресси (27 август – 7 сентябр 1990 йил, Гавана)да қабул қилинган. Мазкур асосий принциплар иштирокчи давлатларга адвокатларнинг муносиб ролини таъминлаш ва бу вазифани амалга оширишга кўмаклашиш мақсадида ишлаб чиқилган. Ҳукуматлар миллий қонун ҳужжатларини ишлаб чиқиш ва қўллашда бу асосий принципларни ҳурмат қилиши ва уларга риоя килинишини кафолатлашлари лозим. Адвокатлар, судьялар, прокурорлар,

қонун чиқарувчи ва ижро этувчи ҳокимият вакиллари, умуман жамият мазкур асосий принципларни эътиборга олиши керак. Юристлар ролига тааллуқли асосий принциплар: а) адвокатга эркин мурожаат қилиш ва юридик ёрдамдан фойдаланиш борасида қуйидагиларни:  ҳар кимнинг жиноят процессининг барча босқичларида ўз ҳуқуқларини тасдиқлаш ва ҳимоя қилиш мақсадида ўзи танлаган адвокатдан ёрдам сўраш ҳуқуқини;  ҳукуматнинг ўз ҳудудида яшайдиган ва унинг юрисдикциясига бўйсунадиган барча шахсларга тенглик асосида адвокат ёрдамидан эркин фойдаланишнинг самарали тартиб-тамойили ва механизмини кафолатлаш борасидаги мажбуриятини;  ҳукуматлар камбағал ва бошқа ночор одамларга юридик ёрдам кўрсатиш учун зарур молиявий ва бошқа зарур ресурсларни таъминлаши кераклигини, адвокатларнинг касб бирлашмалари юридик ёрдам кўрсатиш борасида ҳукумат билан ҳамкорлик қилиши лозимлигини;  асосий эркинлик ҳимоя қилишда, қонун бўйича адвокатларнинг аҳамияти ва роли ҳақида, жамоатчиликни унинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари ҳақида хабардор қилиш мақсадида дастурлар ишлаб чиқиш ҳамда амалга оширишга ҳукумат ва адвокатларнинг касбий ассоциациялари масъул эканлигини; б) жиноятга оид одил судлов соҳасида махсус кафолатларни:  ҳукуматнинг ваколатли органлар томонидан ҳар бир шахсни у қамоққа олинган, ушланган ёки тюрмага жойлаштирилган ёхуд жиноят содир қилганликда айбланганда унинг ўз танловига кўра адвокат ёрдамидан фойдаланиш ҳуқуқи ҳақида хабардор қилинишини таъминлаш борасидаги мажбуриятини;  зарур маблағлари бўлмаган шахсларни бепул юридик ёрдам билан таъминлашни;

 ҳукуматнинг жиноят содир қилганликда айб эълон қилиниб ёки айб эълон қилинмасдан ушлаб турилган қамоққа олинган ёки тюрьмага жойлаштирилган шахсларга дарҳол, ҳар ҳолда ушланган ёки қамоққа олинган пайтдан 48 соатдан кечиктирмасдан, адвокат ёрдамидан фойдаланиш ҳуқуқини таъминлаш мажбуриятини;  ушланган, қамоққа олинган ёки тюрьмага жойлаштирилган шахсга адвокат билан кечиктирилмасдан тўсиқларсиз ва холи, цензурасиз учрашиши, алоқа ўрнатиши ва маслаҳатлар олиши учун зарур шароит, вақт ва воситалар таъминланиши шартлигини; в) адвокатларни тайёрлаш ва малакаси борасида:  ҳукумат, адвокатларнинг касбий ассоциациялари ва олий ўқув юртлари (институтлар) адвокатларнинг зарур таълим олишлари, уларнинг адвокатларнинг этик мажбуриятлари, миллий ва халқаро ҳуқуқ томонидан эътироф этилган инсон ҳуқуқлари ва асосий эркинликлари тўғрисида билимларга эга бўлишини таъминлаши кераклигини;  шахсларга адвокатлик амалиёти билан шуғулланишга рухсат беришда ёки адвокатлик амалиётини давом эттиришда ирқи, жинси, дини, келиб чиқиши, сиёсий ва бошқа қарашлари, шунингдек бошқа белгиларига қараб камситилишига йўл кўймаслик ҳукуматлар, адвокатларнинг касбий ассоциациялари ва олий ўқув юртларининг мажбурияти эканлигини; г) адвокатларнинг мажбурияти ва жавобгарлиги масаласида:  адвокатлар одил судловнинг амалга оширишнинг муҳим иштирокчилари сифатида ўз касбининг нуфузини ва шахсий қадр-қимматини сақлаши лозим; адвокат ўз мижозига нисбатан қуйидаги мажбуриятларга эга: мижозга унинг ҳуқуқ ва мажбуриятларини тушунтириши; қонунда назарда тутилган барча воситалар ва ман қилинмаган усуллардан фойдаланилган ҳолда мижозга ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш; мижозга судларда ва маъмурий органларда ёрдам кўрсатиш;  адвокатлар одил судловни амалга оширишда ўз мижозларига ёрдам кўрсата бориб, миллий ва халқаро ҳуқуқда тан олинган инсон

ҳуқуқлари ва асосий эркинликларига риоя этилишига эришишлари ҳамда қонунга, эътироф этилган касб стандартлари ва этика қоидаларига риоя қилган ҳолда қатъиятлик билан ҳаракат қилишлари шарт;  адвокат ҳамма вақт ўз мижозининг манфаатларига хайрихоҳ бўлиши лозим; д) адвокатлик фаолияти кафолатлари:  ҳукумат адвокатларга ўз касбий мажбуриятларини бирон бир қўрқувсиз, тўсиқларсиз ва уларнинг фаолиятига қонунга хилоф равишда аралашишлардан холи равишда бажаришларини, ўз мамлакати ҳудудида ва чет элларда ўз мижози манфаатлари юзасидан эркин ҳаракатланишини, адвокат мажбуриятини бажарганлик учун жазоланиши ёки унга нисбатан маъмурий, иқтисодий ва бошқа санкциялар кўлланишини истисно этадиган шароитни таъминлаши шарт;  адвокатнинг ўз касбий мажбуриятларини бажариши муносабати билан унинг хавфсизлигига тажовуз этилганда ҳокимият органлари уни ҳимоя қилиш чораларини кўриши;  суд ёки маъмурий органлар адвокатга ўз фаолиятини амалга оширишни рад этмасликлари лозим;  адвокат ўз касб мажбуриятларини бажариш жараёнида судда ёки бошқа юридик органларда, маъмурий органларда билдирган фикрлари учун таъқиб қилинмаслиги лозим;  ваколатли ҳокимият органлари адвокатга ўз вазифасини бажариши муносабати билан ўз вақтида тегишли ахборотлар, ҳужжатлар ва иш материаллари билан, жиноят процессида эса иш юзасидан тергов тугаганидан кечикмасдан иш судда кўрилиши бошлангунга қадар танишишини таъминлашлари шарт;  ҳукумат адвокат ва унинг мижози ўртасидаги алоқалар ва маслаҳатларнинг сир тутилишини тан олиши ва унга риоя қилиши шарт; е) адвокатларнинг сўз эркинлиги ва ассоциацияларга бирлашиш эркинлиги:

 адвокатлар бошқа фуқаролар сингари сўз эркинлигига, дин ва эътиқод эркинлиги, ассоциация ва бошқа ташкилотларга бирлашиш ҳуқуқига эга;  адвокатлар ҳуқуқ, одил судловни амалга ошириш, инсон ҳуқуқларини таъминлаш ва ҳимоя қилиш масалаларида турли мунозараларда қатнашиш, қонунда рухсат этилган ташкилотларга аъзо бўлиш ҳуқуқига эга;  адвокатлар ўз ҳуқуқларини амалга оширишда доимо қонунга ва этика қоидаларига риоя этишлари лозим; ё) адвокатларнинг касбий ассоциациялари (бирлашмалари):  адвокатларга уларнинг манфаатларини ифодалаш, доимий ўқув, қайта тайёрлаш ва малака ошириш ишларини ташкил этиш учун ўз ўзини бошқарувчи ассоциацияларга бирлашиш ҳуқуқи таъминланиши лозим;  адвокатларнинг касбий ассоциациялари ҳукумат томонидан ҳар бир шахснинг юридик ёрдам олишга бўлган ҳуқуқини амалга ошириш мақсадида қўллаб-қувватланиши ва адвокатларга ўз мижозларига қонун ва этика қоидаларига мувофиқ ташқаридан ҳеч қанақанги аралашишларсиз ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш шароити таъминланиши лозим; ж) интизомий чоралар масаласида:  адвокатларнинг касбий хатти-ҳаракатлари тўғрисидаги кодекслар (адвокатлар касб этикаси қоидалари назарда тутилмокда) адвокатларнинг тегишли органлари ёки қонун ҳужжатларида белгиланиши ва улар миллий ҳуқуқ ва халқаро ҳуқуқ стандартлари ва нормаларига мувофиқ бўлиши лозим;  адвокатнинг ўз касбий мажбуриятларини бажариши билан боғлиқ айблов ёки иш қўзғатиш тезкор ва адолатли тартиб тамойиллар доирасида амалга оширилиши лозим;  адвокатларга нисбатан интизомий иш адвокатуранинг ўзи томонидан ташкил этилган холис комиссиялар томонидан кўриб чиқилиши ва унинг қарорлари устидан судга шикоят қилиш имконияти таъминланиши лозим;

 барча интизомий ишлар касбий хатти-ҳаракатлар кодексига ва бошқа эътироф этилган стандартлар адвокатлик этикаси нормаларига мувофиқ кўриб чиқилиши лозимлигини назарда тутади. Шуни таъкидлаш керакки, Ўзбекистон Республикасининг адвокатура ва адвокатлик фаолияти билан боғлиқ қонун ҳужжатлари юқорида кўрсатилган халқаро ҳужжатларга ҳамда шу соҳага алоқадор халқаро ҳуқуқнинг бошқа нормаларига жавоб беради. 2. Инсoн ҳуқуқлaри бўйичa миллий институтлaр тушунчaси вa тизими Ҳозирда инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро ҳуқуқ нормаларининг амалга оширилишини таъминлаш бўйича халқаро универсал ва ҳудудий механизмлар яратилган. Аммо, инсон ҳуқуқларини таъминлашда инсон ҳуқуқлари бўйича миллий тизим алоҳида ўрин тутади. Инсон ҳуқуқлари бўйича ишончли миллий тизим яратилмасдан туриб, бу тизимга кирувчи институтлар фаолиятини ҳуқуқий тартибга солмасдан ва уларнинг ҳуқуқ, мажбуриятларини қонун ҳужжатларида аниқ белгиламасдан туриб, бу тизимнинг самарали фаолият кўрсатишига умид қилиб бўлмайди. Халқаро ҳуқуқда ҳам миллий қонунчиликда ҳам инсон ҳуқуқлари бўйича миллий институтлар тизими тушунчаси берилмаган. Инсон ҳуқуқлари бўйича миллий институтларни ташкил этиш ғояси 1946 йилда БМТнинг Иқтисодий ва Ижтимоий Кенгаши (EKOSOS) аъзо- давлатларга Инсон ҳуқуқлари бўйича комиссия ишига кўмаклашиш мақсадида ҳамкорлик қилиш учун инсон ҳуқуқлари бўйича ахборот гуруҳлари ёки комиссиялар тузиш масаласини қўриб чиқишни таклиф қилганидан сўнг туғилган. Халқаро ҳуқуқ ва миллий қонун ҳужжатларини таҳлилидан келиб чиқиб, инсон ҳуқуқлари бўйича миллий институтлар тушунчасини қуйидагича ифодалаш мумкин. Инсон ҳуқуқлари бўйича миллий институтлар – бу давлат томонидан ташкил этиладиган, ташкил этилиши ва фаолияти ҳуқуқий жиҳатдан қонун

ҳужжатлари билан тартибга солинадиган, мустақил, юридик ва сиёсий жиҳатдан автоном бўлган, инсон ҳуқуқлари соҳасида таълим ва маданий- маърифий ишларни амалга оширувчи, мамлакатда инсон ҳуқуқларига риоя этилишини таҳлил қилиб борувчи, давлат ҳокимияти ва бошқарув органларига инсон ҳуқуқлари билан боғлиқ масалаларда маслаҳат берувчи, инсон ҳуқуқ ва эркинликларига доир халқаро шартномаларнинг бажарилиши юзасидан миллий маърузалар тузишга кўмаклашувчи (ёки тузувчи), инсон ҳуқуқлари бузилиши билан боғлиқ жиноятлар юзасидан текширишлар ўтказувчи, инсон ҳуқуқлари бузилиши фактларига барҳам беришга йўналтирилган тавсиялар ишлаб чиқувчи ҳамда инсон ҳуқуқларини рағбатлантириш ва муҳофаза қилиш билан боғлиқ тадқиқотлар билан шуғулланувчи органлар тизимидир. Дунёнинг кўп давлатларидаги сингари Ўзбекистонда ҳам инсон ҳуқуқлари бўйича миллий институтлар тизимига Инсон ҳуқуқлари бўйича миллий марказ ва Омбудсман институтлари киради. Жиноятлар юзасидан текширишлар ўтказиш ҳуқуқига эга бўлган Омбудсманнинг ваколатлари кўп жиҳатидан Инсон ҳуқуқлари бўйича миллий марказ ваколатларига ўхшаб кетади. Ҳар иккала органнинг вазифаси фуқароларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўлиб, бу органлар ижро этилиши мажбурий бўлган қарорлар қабул қилиш ҳуқуқига эга эмас. Шу билан бирга бу икки орган фаолияти ўзига хос хусусиятларга эга бўлиб, улар ҳақида кейинги параграфларда тўхталамиз.

3. Aдвoкaтурa вa Ўзбекистoн Республикaси Oлий Мaжлисининг Инсoн ҳуқуқлaри бўйичa вaкили (Oмбудсмaн) Адвокатура ўз фаолиятини амалга ошириш жараёнида турли органлар, шу жумладан Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (Омбудсман) билан ҳам яқиндан ҳамкорлик қилади. Бу ҳамкорликнинг инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилишдаги аҳамияти ва ўзига хос хусусиятларини тушуниб етиш учун Омбудсман институтининг ҳуқуқий мақоми тўғрисида тушунчага эга бўлишлик талаб қилинади. Омбудсман институти инсон ҳуқуқларига риоя этилишини таъминлаш ва инсон ҳуқукларини ҳимоя қилиш миллий тизимининг таркибий қисми сифатида ҳозирда дунёнинг 120дан ортиқ давлатида мавжуд. Биринчи бор Омбудсман 1809 йилда Швеция парламенти томонидан тайинланган ва бу тажриба аста секинлик билан бошқа мамлакатлар томонидан ҳам қабул қилинган. Шуни таъқидлаш керакки, Ғарбда Омбудсман институтининг пайдо бўлиши ва ривожланишига Шарқ мамлакатлари, хусусан мусулмон дунёси бевосита таъсир кўрсатган. Омбудсман институтининг тарихий илдизлари бевосита ислом дини манбаларига бориб тақалади. Бу ҳолат дунёдаги кўплаб Омбудсман институти тадқиқотчилари томонидан эътироф этилган. Жумладан, Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Ривожланиш дастурининг Омбудсман институтлари бўйича маслаҳатчиси, Аляска штати Омбудсмани, АҚШ Омбудсманлари Ассоциациясининг собиқ президенти Дин Готтерер омбудсманнинг тарихий илдизларидан бири муқаддас Қуръон ва исломнинг таркибий қисми бўлган адолат принципига бориб тақалади деб ёзади. У халифа Умар томонидан шикоятларни кабул қилиш ва низоларни ҳал этишлик учун мухтасиб лавозими жорий этилганлигини, Швеция қироли

Карл XII Омбудсман лавозимини Туркияга килган сафаридан сўнг жорий этганлигини таъкидлайди. Ҳозирги замонда кўпчилик давлатларда Омбудсман асосан Парламент томонидан сайланади (тайинланади), айрим давлатларда эса давлат бошлиғи томонидан тайинланади. Омбудсман атамаси ҳамма давлатларда ҳам бир хилда қўлланилмайди. Омбудсман вазифасини бажарувчи шахсни Advo деб ҳам аташади. Омбудсман институти мутлоқ бир ҳил ваколатларга эга бўлган иккита мамлакатни топиш мушкил. Лекин қандай аталиши ва ҳуқуқий мақомидан қатъи назар Омбудсманлар ўз вазифаларини амалга оширишда бир хил ёки ўхшаш принципларга таянадилар. Омбудсман институти ҳар бир давлатда инсон ҳуқуқлари ва эркинликларни ҳимоя қилиш миллий тизимини тўлдириб, фуқаролик жамияти билан давлат ўртасида воситачи ролини ўйнайди. Омбудсманлар ўзларининг ваколат доирасида фуқароларнинг ариза ва шикоятларини кўриб чиқадилар ва уларнинг бузилган ҳуқуқларини тиклаш чораларини кўрадилар ҳамда бу масалада давлат органларига тегишли тавсиялар беради. Ўзбекистон Республикасида Омбудсман институти Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Абдуғаниевич Каримов ташаббуси билан ташкил этилиб, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (Омбудсман) институти таъсис этилган. “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили Омбудсман тўғрисида”ги Қонун 1997 йил 24 апрелда қабул қилинган ва 2004 йил 27 августда бу қонун янги таҳрирда қабул қилиниб, Омбудсманни сайлаш, унинг фаолиятини ташкил этиш тартиби янада такомиллаштирилди. Қонунда Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакилининг (Омбудсманнинг) ҳуқуқлари, мажбуриятлари, фаолиятининг асосий йўналишлари ва кафолатлари белгиланган. Қонунга кўра Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (Омбудсман) мансабдор шахс бўлиб, унга давлат органлари, корхоналар, муассасалар, ташкилотлар ва мансабдор

шахслар томонидан инсон ҳуқуқлари ҳамда эркинликлари тўғрисидаги қонун ҳужжатларига риоя этилиши устидан парламент назоратини таъминлаш ваколатлари берилган. Ўзбекистон Республикасининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили институти инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳимоя қилишнинг мавжуд шакллари ҳамда воситаларини тўлдиради. Вакил Ўзбекистон Республикасининг инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги қонун ҳужжатларини такомиллаштириш ва уларни халқаро ҳуқуқ нормаларига мувофиқлаштиришга, халқаро ҳамкорликни ривожлантиришга хизмат қилади, фуқароларнинг инсон ҳуқуқлари соҳасидаги ижтимоий онгини оширишга кўмаклашади. Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан сайланиш кунига 25 ёшга тўлган, камида 5 йил Ўзбекистон Республикаси ҳудудида муқун яшаётган Ўзбекистон Республикаси фуқароси Омбудсман лавозимига номзод сифатида кўрсатилиши мумкин. Таббийки, бунда номзоднинг жамиятда ҳурматга сазовор инсон бўлиши ва ўз шахсий хислатларига кўра Омбудсман вазифасини муваффақиятли бажаришга қобил бўлиши лозим. Омбудсман номзоди Ўзбекистон Республикасининг Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси ва Сенатига киритилади ҳамда бу номзод Олий Мажлис Палаталарининг мажлисларида 5 йил муддатга сайланади. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (омбудсман) ўз фаолиятини қонунийлик, адолатпарварлик, демократизм, инсонпарварлик, ошкоралик ва ҳар бир инсон учун очиқлик принципларига асосан амалга оширади. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (омбудсман) ҳар бир инсон учун очиқлик принципига кўра нафақат Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг, балки Ўзбекистон Республикаси фуқароси бўлмаган шахсларнинг, яъни Ўзбекистон Республикаси ҳудудидаги чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахсларнинг ҳам ўз ҳуқуқлари, эркинликлари ҳамда қонуний манфаатларини бузаётган ташкилотлар ёки

мансабдор шахсларнинг ҳаракатлари ёхуд ҳаракатсизлиги устидан берган шикоятларини кўриб чиқади. Омбудсман шикоятлар юзасидан ўз текширувини ўтказиш ҳуқуқига эга. Омбудсман учинчи шахсларнинг, шу жумладан, нодавлат нотижорат ташкилотларининг муайян бир киши ёки бир гуруҳ шахсларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатлари бузилганлиги устидан берган шикоятларини кўриб чиқиш учун, башарти уларнинг бунга розилиги бўлса, қабул қилади. Омбудсман суднинг ваколат доирасига кирадиган масалаларни кўриб чиқмайди. Омбудсман арз қилувчига ўз ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатлари бузилганлиги маълум бўлиб қолган пайтдан эътиборан ёки арз қилувчи, агар у ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳимоя қилишнинг бошқа воситаларидан фойдаланган ҳамда қабул қилинган қарорлардан қаноатланмаган бўлса, ўз шикояти бўйича қабул қилинган охирги қарордан хабар топган пайтдан эътиборан бир йил давомида берилган шикоятларни кўриб чиқади. Омбудсманга берилган шикоятлар учун давлат божи ундирилмайди ва бунинг ўзи фуқароларнинг Омбудсманга эркин мурожаат этишини таъминловчи омиллардан бири бўлиб хизмат килади. Омбудсман фуқароларнинг шикоятларни кўриб чиқиш борасидаги қуйидаги ҳуқуқларга эга: - шикоятни кўриб чиқиш; - арз қилувчи ўз ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш учун фойдаланиши мумкин бўлган воситалар ва шаклларни кўрсатиш; - шикоятни унинг моҳиятига кўра ҳал қилишга ваколатли бўлган ташкилот ёки мансабдор шахсга юбориш; - арз қилувчини унинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларига дахлдор ҳужжатлар, қарорлар ва бошқа материаллар билан таништириш;

- сабабини албатта кўрсатган ҳолда шикоятни кўриб чиқишни рад этиш; - қонун ҳужжатларига зид бўлмаган бошқа чора-тадбирларни кўриш. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (омбудсман) шикоятларни кўриб чиқиш, шунингдек фуқароларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатлари бузилганлиги ҳолларини ўз ташаббуси билан текшириш чоғида қуйидаги ҳуқуқларга эга: - аниқланиши лозим бўлган ҳолатларни текширишда кўмаклашишни сўраб ташкилотлар ва мансабдор шахсларга мурожаат қилиш; - аниқланиши лозим бўлган ҳолатларни текшириш учун ташкилотларнинг вакилларини ва мансабдор шахсларни таклиф этиш. Текширишни ҳаракатлари ёки ҳаракатсизлиги устидан шикоят берилган ташкилотга ёхуд мансабдор шахсга топшириш мумкин эмас; - ташкилотларга ва мансабдор шахслар ҳузурига монеликсиз кириш; - ташкилотлар ва мансабдор шахслардан ҳужжатлар, материаллар ва бошқа маълумотларни сўраш ҳамда олиш; - мансабдор шахслардан тушунтиришлар олиш; - аниқланиши лозим бўлган масалалар юзасидан ташкилотлар ва мутахассисларга хулосалар тайёрлашни топшириш; - инсон ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларига дахлдор масалалар юзасидан ташкилотлар ҳамда мансабдор шахслар томонидан ўтказилаётган текширишларда иштирок этиш; - ушлаб турилган ёки қамоқда сақланаётган шахс билан учрашув ва суҳбатлар ўтказиш; - ҳаракатларида инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари бузилганлиги аниқланган шахсларни жавобгарликка тортиш тўғрисида тегишли органларга илтимоснома билан кириш. Фуқароларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатлари бузилганлиги ҳолларини текшираётганда маълум бўлиб қолган, арз қилувчининг ва бошқа шахсларнинг шахсий ҳаётига тааллуқли маълумотлар уларнинг розилигисиз ошкор қилиниши мумкин эмас.

Омбудсман шикоятни текшириш натижаларига биноан: - арз қилувчига кўриб чиқиш натижаларини маълум қилиши; - ҳаракатлари ёки ҳаракатсизлигида фуқароларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатлари бузилганлиги аниқланган ташкилот ёки мансабдор шахсга бузилган ҳуқуқларни тиклаш юзасидан тавсиялар бўлган ўз хулосасини юбориши шарт. Омбудсман нинг хулосасида қуйидаги тавсиялар назарда тутилиши мумкин: - иш ташкилот ёки мансабдор шахс томонидан охирига етказилиши зарурлиги; - ташкилот ёки мансабдор шахснинг қарори ўзгартирилиши ёхуд бекор қилиниши кераклиги; - ташкилот ёки мансабдор шахснинг қарори асосланиши зарурлиги; - ташкилот ёки мансабдор шахс қўшимча қарор қабул қилиши лозимлиги. Х улосада бошқа тавсиялар ҳам бўлиши мумкин. Шуни таъқидлаш керакки, Омбудсманнинг хулосаси мажбурий тусга эга бўлмасдан, у тавсия хусусиятига эгадир. Лекин шунга карамасдан Омбудсманнинг хулосасини олган ташкилот ёки мансабдор шахс уни кўриб чиқиши ва бир ойдан кечиктирмай асослантирилган жавоб юбориши шарт. Омбудсман ўз фаолиятини амалга оширишда давлат органлари, жамоат бирлашмалари ва фуқаролик жамиятининг бошқа институтлари билан ҳамкорликни амалга оширади. Демократик ҳуқуқий давлатда Омбудсманнинг фаолиятига кўмаклашиш шарафли бурч ҳисобланади. Шу билан бирга қонун мансабдор шахслар фуқароларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатлари бузилганлигига тааллуқли, Омбудсман сўраган ҳужжатлар, материаллар ҳамда бошқа маълумотларни тақдим этишлари шарт эканлигини назарда тутади.

Омбудсман ўз фаолиятига доир масалалар бўйича давлат органларининг, корхоналар, муассасалар, ташкилотларнинг раҳбарлари ва бошқа мансабдор шахслари томонидан дарҳол қабул қилиниш ҳуқуқидан фойдаланади. Адвокатура ва Омбудсман ҳар бири ўзларига хос усул ва воситаларида инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳимоя қилиш вазифасини амалга оширади. Шунинг учун ҳам улар ўртасидаги ҳамкорлик мамлакатда қонун устуворлигини таъминлаш ҳамда ҳар бир шахснинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш, шунингдек бузилган ҳуқуқларини тиклашда алоҳида аҳамият касб этади. Адвокатура ва Омбудсман институтларини ҳамкорлиги ўзаро ҳурмат, тенглик, бир-бирининг ички ишларига аралашмаслик каби принципларига асосланади. Кейинги йилларда Омбудсман институти билан адвокатура ҳамкорилигининг қуйидаги йўналишлари шаклланди: - инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳимоя қилиш кафолатларини янада кучайтириш мақсадида қонун лойиҳаларини ва мавжуд қонунларни такомиллаштиришга йўналтирилган таклифлар ишлаб чиқиш; - Омбудсманнинг зиммасига юклатилган вазифаларни бажариш юзасидан унинг фаолиятига кўмаклашиш учун Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг Кенгашлари томонидан Омбудсман раислигида тузилган Инсоннинг конституциявий ҳуқуқлари ва эркинликларига риоя этилиши бўйича комиссия фаолиятида адвокатларнинг фаол иштирок этиш. Мазкур комиссия таркибида адвокатлар ҳам фаолият кўрсатиб келмоқда; - адвокатлар Омбудсман томонидан ўтказилаётган инсон ҳуқуқлари билан боғлиқ қонунлар ижроси ҳамда жойларда инсон ҳуқуқларига риоя қилиниши юзасидан ўтказилаётган мониторингларда фаол иштироки; - адвокатларнинг Омбудсман ҳузурида ташкил этилган экспертлар Кенгаши фаолиятида иштироки, Омбудсман томонидан кўриб чиқилаётган масалалар юзасидан хулосалар тайёрлашдаги иштироки;

- Омбудсманнинг ҳудудий вакиллари фаолиятига адвокатларнинг фаол кўмаклашиши; - инсон ҳуқуқлари соҳасида маърифий ишларни ҳамкорликда амалга ошириш, турли ҳил конференция ва семинарлар ўтказиш. Омбудсман ва адвокатура инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилишда бошқа йўналишда ҳам ҳамкорлик қилиб келишмоқда. Жумладан, айрим ҳолларда адвокатлар ўз ишонч билдирувчилари (ҳимояси остидаги шахслар) ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ёки уларнинг бузилган ҳуқуқларини тиклашга кўмаклашишни сўраб Омбудсманга мурожаат қиладилар. Умуман олганда Омбудсман ва адвокатуранинг кенг миқёсидаги ҳамкорлиги мамлакатимизда қонун устуворлигини таъминлаш ҳамда инсон ҳуқуқ ва эркинликларини янада ишончлироқ ҳимоя қилиш манфаатларига хизмат қилади. 4. Aдвoкaтурa вa Инсoн ҳуқуқлaри бўйичa Ўзбекистoн Республикaси Миллий мaркaзи Юқорида айтилганидек, дунёни кўпгина давлатларида инсон ҳуқуқларига тааллуқли қонунларни самарали тарзда кўлланишини таъминлаш мақсадида турли комиссиялар (қўмиталар, марказлар) тузилган. Кўпчилик ҳолатларда бу комиссиялар бошқа давлат органларидан мустақил равишда фаолият кўрсатади ва мунтазам равишда қонун чиқарувчи орган олдида ҳисобот бериб туради. Инсон ҳуқуқлари бўйича комиссиялар асосан фуқароларни барча шаклдаги камситишлардан, шунингдек, инсоннинг фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқларини ҳимоя қилиш масалалари билан шуғулланадилар. Инсон ҳуқуқлари бўйича комиссияларнинг мутлоқ кўпчилигига ҳос бўлган вазифалардан бири алоҳида шахсларнинг (баъзан эса бир гуруҳ шахсларнинг) инсон ҳуқуқлари соҳасидаги қонун бузилишлари ҳамда суиистеъмолликлар тўғрисидаги шикоятларни қабул қилиш ва улар юзасидан текширишлар ўтказишдир. Бу текширишлар натижалари бўйича комиссиялар одатда инсон ҳуқуқларининг бузилиш ҳолатларини бартараф

этиш борасида тарафлар ўртасида келишувга эришишга ҳаракат қиладилар. Аксарият ҳолларда инсон ҳуқуқлари бўйича комиссиялар мажбурий хусусиятга эга бўлган қарорлар чиқариш ҳуқуқига эга эмас. Комиссиянинг тавсиялари тарафлар томонидан қабул қилинмаган тақдирда, комиссия шикоятни унда кўрсатилган низоларни ҳал қилиш учун тегишли судга бериши мумкин. Комиссияларнинг асосий вазифалардан яна бири ҳукуматнинг инсон ҳуқуқлари борасидаги сиёсатини тизимли равишда таҳлил қилиш орқали инсон ҳуқуқлари бузилиш ҳолатларини аниқлаш ва уларни бартараф қилишга йўналтирилган таклифлар ишлаб чиқишдир. Мазкур комиссиялар яна бир муҳим фаолият билан шуғулланадики, бу жамият аъзоларини инсон ҳуқуқларига оид қонун ҳужжатлари тўғрисида хабардор қилишдир. Марказлар бу вазифани бажариш мақсадида инсон ҳуқуқлари соҳасида турли мулоқотлар, семинар, конференциялар ўтказишади, ҳамда бу соҳага оид маълумотларни оммавий ахборот воситалари ва махсус нашрлар орқали тарқатиб, аҳоли ўртасида инсон ҳуқуқлари билан боғлиқ маърифий ишларни амалга оширадилар. Ўзбекистон Республикасида Инсон ҳуқуқларини таъминлаш ва уларга риоя этиш давлат сиёсатининг устувор йўналиши бўлиб, бу борада салмокли ишлар амалга оширилмоқда. Жумладан, 1996 йил 31 октябрда Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармони билан Инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини муҳофаза қилишнинг таъсирли воситасини барпо этиш, халқаро ва ҳуқуқни муҳофаза қилиш ташкилотлари билан хамкорликни кенгайтириш, давлат муассасалари ходимлари ва барча аҳолининг инсон ҳуқуқлари бўйича маданиятини ошириш мақсадида, БМТнинг инсон ҳуқуқлари ва бошқарув тизимини демократиялашни қўллаб кувватлаш дастурига мувофиқ Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий маркази тузилди. Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий маркази ҳалқаро ҳуқуқнинг инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари соҳасида умумэътироф

этилган принциплари ва меъёрларини, Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қоидаларини ва қонунларини, Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонларини, давлат сиёсатини амалга ошириш бўйича давлатга қарашли таҳлил, маслаҳат, идоралараро мувофиқлаштириш органи ҳисобланади. Марказ ўз фаолиятида Ўзбекистон Республикаси Конституциясига ва қонунларига, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қонунларига, шунингдек ҳалқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган принциплари ва меъёрларига амал қилади, фаолиятини ўз Низоми билан белгиланган вазифалар ва функциялардан келиб чиққан ҳолда амалга оширади. Қуйидагилар Марказнинг асосий вазифалари ва функциялари ҳисобланади: - фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари соҳасида миллий ҳаракат режасини ишлаб чиқиш; - инсон ҳуқуқлари соҳасида Ўзбекистон Республикасининг ҳалқаро ва миллий ташкилотлар билан ҳамкорлигини ривожлантириш; - Ўзбекистон Республикасида инсон ҳуқуқларига риоя этилиши ва бу ҳуқуқларнинг муҳофаза қилиниши юзасидан миллий маърузалар тайёрлаш; - инсон ҳуқуқларини муҳофаза қилиш ва қўшма лойиҳаларни амалга ошириш масалалари бўйича ҳалқаро ва ҳукуматга қарашли бўлмаган ташкилотлар билан ўзаро ҳамкорлик қилиш; - инсон ҳуқуқлари соҳасида давлатлараро икки томонлама ва кўп томонлама битимларни ишлаб чиқиш ва эксперт баҳолаш ҳамда уларни келишишда қатнашиш; - давлат ҳокимияти ва бошқарув органларига, шунингдек инсон ҳуқуқлари бўйича жамоат бирлашмаларига маслаҳатлар бериб туриш фаолиятини амалга ошириш;

- давлат органларининг инсон ҳуқуқларини рағбатлантириш ва муҳофаза қилиш соҳасида таълим бериш, тарғибот, ўқув-услубий адабиётларни нашр этиш борасидаги фаолиятини мувофиқлаштириш; - фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини амалга ошириш ва ривожлантириш бўйича маълумотларнинг ахборот базасини барпо этиш; - фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ривожлантириш юзасидан социологик тадқиқотлар ўтказиш ва уларда қатнашиш; - давлат органларининг инсон ҳуқуқларига риоя этиш ва бу ҳуқуқларни муҳофаза қилиш соҳасидаги фаолиятини такомиллаштириш юзасидан уларга тавсиялар тайёрлаш; - инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини муҳофаза қилиш бўйича миллий дастурларни ишлаб чиқиш; - аҳолининг ҳуқуқий маданиятини шакллантириш стратегиясини ишлаб чиқиш; - инсон ҳуқуқларини рағбатлантириш ва муҳофаза қилиш соҳасида жамоатчилик ташаббусларини рағбатлантириш ва мувофиқлаштириш; - инсон ҳуқуқлари бўйича адабиётлар, телекўрсатувлар ва радиоэшиттиришлар, шунингдек "Ўзбекистонда демократиялаш ва инсон ҳуқуқлари" даврий нашрини тайёрлаш ва чиқариш; - миллий, минтақавий ва халқаро даражаларда инсон ҳуқуқларига риоя этиш ва уларни муҳофаза қилиш соҳасида илмий тадқиқотлар ташкил этиш; - инсон ҳуқуқлари бўйича ўқитиш, дастурлар тайёрлаш, конференциялар, семинарлар ва ўқув курсларини биргаликда ташкил этиш соҳасида халқаро ҳамкорликни амалга ошириш; - инсон ҳуқуқлари соҳасида ҳукуматга қарашли бўлмаган жамоат, ҳукуқни муҳофаза қилиш ташкилотлари ва сиёсий партиялар билан ҳамкорлик қилиш; - Ўзбекистон Республикаси Ҳукуматининг инсоннинг ҳуқуқлари ва асосий эркинликларига риоя қилиш, муҳофаза қилиш ва рағбатлантириш

бўйича фаолияти тўғрисида аҳолини, шунингдек ҳалқаро жамоатчиликни оммавий ахборот воситалари орқали хабардор қилиш. Марказ ўзига юклатилган вазифаларни самарали амалга ошириш учун зарур бўлган катор ҳуқуқларга эга. Марказ: - инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро ва хорижий миллий ташкилотлар билан ҳамкорлик қилиш; - инсон ҳуқуқлари тўғрисида ахборот тайёрлаш ва тарқатиш масалалари бўйича хорижий давлатларнинг ваколатхоналари, халқаро ташкилотлар билан, Ўзбекистон Республикасида аккредитация қилинган ва шу ердаги миссиялар билан бевосита ўзаро ҳамкорлик қилиш; - давлат ва жамоат бирлашмаларига, Ўзбекистон Республикасининг чет элдаги ваколатхоналарига сўровлар юбориш ҳамда инсон ҳуқуқлари шароитларини рағбатлантириш ва муҳофаза қилиш бўйича ахборот, таклиф, хулоса ва бошқа зарур материалларни мажбурий тартибда олиш; - инсон ҳуқуқларини муҳофаза қилишнинг аҳволини тадқиқ этиш бўйича мувофиқлаштириш кенгаши ва бошқа кенгашлар, эксперт комиссиялари ташкил этиш; - инсон ҳуқуқлари соҳасида ахборот-таҳлил материаллари тайёрлаш бўйича олимлар, мутахассислардан вақтинчалик ишчи гуруҳлар ташкил этиш; - инсон ҳуқуқлари соҳасидаги таклифларни маслаҳатлашиш, ўрганиш ва тайёрлаш учун ҳам Ватанимиз, ҳам чет эл олимлари, мутахассислари ва экспертларини жалб этиш; - инсон ҳуқуқлари шароитларини рағбатлантириш ва муҳофаза қилиш масалалари бўйича дастурлар ишлаб чиқишга кўмаклашиш; - жаҳон ҳамжамиятида Ўзбекистон Республикасида инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги ахборотни нашр этиш ва тарқатиш; - Ўзбекистон Республикасининг БМТдаги ваколатхонасидан ва бошқа халқаро ташкилотлардан инсон ҳуқуқлари бўйича масалаларнинг кўриб

чиқилиши ва қабул қилинган қарорлар тўғрисидаги ахборотларни мажбурий тартибда олиш; - халқаро ва миллий ҳуқуқни муҳофаза қилиш ташкилотлари билан зарур ахборотларни айирбошлаш; - инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро анжуманларда қатнашиш, Марказ мутахассисларини чет элга хизмат сафарига ва ўқишга юбориш; - Ўзбекистон Республикасининг қонунлари ва норматив ҳужжатларини, давлат ҳокимияти ва бошқарув органлари, вазирликлар, давлат қўмиталаридан зарур йўриқнома, ҳисобот, ахборот ва таҳлилий материалларни мажбурий тартибда текин олиш ҳуқуқига эга. Марказ ўз вазифаларини бажариш жараёнида давлат органлари, бошқа ташкилотлар, жумладан, жамоат бирлашмалари билан яқиндан ҳамкорлик қилади. Бу ҳамкорлик, айниқса, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш масалалари билан шуғулланувчи ташкилотлар, жумладан адвокатура билан бўлган муносабатларда алоҳида ахамият касб этади. Инсон ҳуқуқлари бўйича Миллий марказ ва адвокатура институти ўртасидаги ўзаро муносабатларнинг мазмун моҳиятини мамлакатда инсон ҳуқуқлари борасидаги Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномалари ва миллий қонунчилигининг ижросини сўзсиз таъминлаш, инсон ҳуқуқлари соҳасидаги қонун ҳужжатларини янада такомиллаштириш, фуқароларнинг бузилган ҳуқуқларини самарали тарзда тиклаш, давлат органлари – биринчи навбатда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ходимларининг ҳамда аҳолининг ҳуқуқий маданиятини ошириш ва инсон ҳуқуқларига оид бошқа масалалар ташкил этади. Инсон ҳуқуқлари бўйича Миллий марказ ва адвокатура институтининг ҳамкорлигида қуйидаги йўналишлар яққол кўзга ташланади: Биринчидан, Ўзбекистон Республикаси Адвокатлар палатаси ва Инсон ҳуқуқлари бўйича Миллий марказ инсон ҳуқуқларига оид қонун лойиҳаларини тайёрлаш ҳамда уларни муҳокама қилиш жараёнида яқиндан ҳамкорлик килиб келишмокда.

Иккинчидан, Ўзбекистон Республикаси Адвокатлар палатаси Ўзбекистон Республикаси кўшилган БМТнинг инсон ҳуқуқлари бўйича асосий олтита халқаро шартномалари талабларининг бажарилиш юзасидан Миллий марказ томонидан Миллий маърузаларни тайёрлаш ва муҳокама қилишда фаол эштирок этиб келмокда. Учинчидан, БМТнинг ихтисослашган ва конвенцияларнинг ижросини кузатиб борувчи органлари, жумладан, БМТнинг инсон ҳуқуқлари бўйича, аёллар ҳуқуқлари бўйича, болалар ҳуқуқлари бўйича, иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқлар бўйича Қўмиталарининг тавсияларини бажаришга йўналтирилган Миллий ҳаракат дастурларини ишлаб чиқиш ва амалга оширишда ҳамкорлик қилишади. Тўртинчидан, мамлакатимизда инсон ҳуқуқларига риоя этилиши аҳволи тўғрисида адвокатларнинг берадиган ахборотлари, шу жумладан, айрим шахсларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари бузилаётганлиги тўғрисида адвокатлар томонидан берилаётган шикоятлар Марказнинг вазифаларини амалга оширишга, хусусан инсон ҳуқуқларини таъминлашнинг аҳволи юзасидан тизимли таҳлил ўтказишига кўмаклашади. Бешинчидан, Марказ Ўзбекистон Республикаси Адвокатлар палатаси ва унинг жойлардаги органлари иштирокида аҳоли ўртасида инсон ҳуқуқлари бўйича ахборот тарқатиш, маърифий ишларни амалга ошириб келмокда. Марказ ва Адвокатлар палатаси ҳамкорликда инсон ҳуқуқлари бўйича конференция, семинар, давра суҳбатлари ўтказишмокда. Олтинчидан, Марказнинг нашрларида адвокатларнинг ва аксинча Адвокатлар палатасининг нашрларида марказ ходимларининг инсон ҳуқуқлари ва уни муҳофаза қилиш масалалари ҳамда муаммоларига бағишланган мақолалари чоп этилиб келмоқда. Юқоридагилардан ташқари, адвокатлар Миллий марказга фуқароларнинг ариза ва шикоятларини кўриб чиқиш ва ҳал этишда ўзларининг маслаҳатлари билан кўмаклашиб келмокдалар. Умуман олганда, Миллий марказ ва адвокатура институти ўртасидаги ҳамкорлик бир бирига

беғараз ёрдам беришга асосланган бўлиб, мамлакатимизда инсон ҳуқуқларини таъминлаш ишларини янада яхшилашга йўналтирилгандир.

Адабиётлар 1. Национальный центр Республики Узбекистан по правам человека: становление и развитие / Отв. ред. А.Х.Саидов. – Ташкент, 2007. – 152 с. 2. Омбудсманы мира / Отв. ред. С.Ш.Рашидова. – Т.: Ў збекистон миллий энциклопедияси, 2006. – 384 с. 3. Жўраев И.Б. Ўзбекистон Республикасида адвокатлик фаолияти. Ўқув услубий қўлланма. - Тошкент: ТДЮИ, 2010 йил. – 8.5 б.т. 4. Саидов А.Х. Инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро ҳуқуқ: Дарслик. – Тошкент: Konsauditinform-Nashr, 2006. – 400 б. 5. Ўзбекистон Республикаси ва инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро шартномалар / Масъул муҳаррир А.Х.Саидов. – Тошкент: Адолат, 2002. – 270 б. 6. O` zbekiston Respublikasida advokatlik faoliyati: Оliy vа o`rtа mаxsus tа`lim vаzirligi tomonidan 5380100 yurisprudensiya yo`nalishi bo`yicha bakalavriat tаlаbаlаri uchun dаrslik: 2 jildlik. / Mualliflar: G.Abdumajidov va boshq. – T. Konsauditinform-Nashr, 2007. – 360 b. - 472 b.

O'xshashlar

Ўзбекистoн Республикaсидa aдвoкaтлик фаолияти фaнининг тушунчaси, предмети вa тизими

Ўзбекистoн Республикaсидa aдвoкaтлик фaoлиятининг тaшкилий-ҳуқуқий aсoслaри

Хoрижий мaмлaкaтлaрдa aдвoкaтурa

Ҳуқуқ нормаси тушунчаси

Хукук нормаси