Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги суд департаментининг ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолиятини ташкил этиш - Huquqshunoslik - Referatlar

Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги суд департаментининг ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолиятини ташкил этиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

103 KB

Ko'chirib olish

Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги суд департаментининг ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолиятини ташкил этиш Режа: 1. Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги Суд департаментининг ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолиятини моҳияти ва ўзига хос хусусиятлари. 2. Суд ижрочиларининг ҳуқуқни муҳофаза қилувчи ва рўйхатдан ўтказувчи органлар, молия-кредит ташкилотлари билан ҳамкорлигини кучайтириш.

Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги Суд департаментининг ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолиятини ташкил этиш. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2001 йил 10 мартдаги “ Судлар фаолияти таъминотини такомиллаштириш чора- тадбирлари тўғрисида”ги 120-сонли Қарори билан Ўзбекистон Республикаси Адлия Вазирлиги ҳузурида маҳсус ваколатли орган - С удлар фаолиятини ташкилий, моддий-техника жиҳатидан ва молиявий таъминлаш департаменти ташкил этилди. Департаментга бошқа вазифалар қатори қабул қилинган суд қарорларини, шунингдек, бошқа органлар ҳужжатларини сўзсиз ижро этилишини таъминлашга йўналитирилган тизимли ишларни амалга ошириш, суд ижрочиларини танлаш ва жой-жойига қўйиш, уларнинг самарали фаолият кўрсатишини ташкил этиш мажбуриятлари юкланди. Юқорида кўрсатилганидек, Ўзбекистон Республикаси Президентининг топшириғига кўра “Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида”ги Қонунининг лойиҳаси тайёрланиб Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисига киритилди. Қонун лойиҳаси 2 чақириқ Ўзбекистон Республикасининг Олий Мажлиси V сессиясида 2001 йил 11-12 майда муҳокама қилиниши жараёнида Президент И.А.Каримов қонун лойиҳасини янада такомиллаштириш юзасидан бир қатор таклифлар киритди. Қонун лойиҳаси давлатимиз бошлиғи киритган таклифлар эътиборга олинган ҳолда, қайта ишланиб маромига етказилди ва Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан 2001 йил 29 августда қабул қилинди. Ўзбекистон Республикасининг “Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида”ги Қонуни ижро ҳужжатларини мажбурий ижро этиш соҳасидаги ҳуқуқий мунособатларни тартибга солувчи биринчи махсус қонундир.

Мазкур Қонун қабул қилиниши билан ижро иши юритишнинг қуйидаги асосий масалалари ҳал этилди: 1) Ижро иши юритиш институтини ислоҳ этишнинг асосий ғояларидан бири амалга оширилди. Бу ғоя шундан иборатки суд ҳужжатларини ва айниқса ижро ҳокимиятининг маъмурий ва бошқа назорат қилувчи органларнинг ҳужжатларини мажбурий ижро қилиш фуқаролик ёки хўжалик суд ишларининг бир қисми бўлиши мумкин эмас. Шунинг учун ҳам у Фуқаролик процессуал ва Хўжалик процессуал кодекслари нормалари билан тартибга солиниши мумкин эмас. Ижро иши юритиш ҳуқуқнинг мустақил соҳаси бўлганлиги туфайли ҳам у ҳақидаги нормалар алоҳида қонунда мужассамланди. 2) Ҳокимиятлар бўлиниши конституциявий принципига мувофиқ суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини мажбурий ижро этиш суд ҳокимиятининг эмас, балки ижро ҳокимиятининг вазифасидир. Шунинг учун ҳам мажбурий ижро органи суд ва суд ишларини юритишдан ажратилиб, ижро ҳокимияти органи Ўзбекистон Республикаси Адлия Вазирлигига берилди. Шу билан бирга суд ишларини юритиш ва ижро иши юритиш бажарадиган вазифаларни муштараклиги туфайли бир-бири билан узвий боғланган. Бу вазифалар жисмоний ва юридик шахсларнинг, шу жумладан тадбиркорлик ва ўзга иқтисодий фаолиятини амалга оширишда бузилган ёки низоланишаётган ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилишдир. 3) Ижро иши юритишда барча мулк шаклларининг тенг ҳуқуқлилиги ва ҳуқуқий жиҳатдан баб-баровар муҳофаза этилиши қонун билан таъминланди. Ижро иши юритишда давлат мулки мулкнинг бошқа шаклларига нисбатан бирон бир устунликка эга эмас. 4) Суд ижрочиларининг таркибини яхшилаш ва уларнинг малакавий даражасини кўтаришнинг меъёрий асослари яратилди. Суд ижрочиси, қоида тариқасида, олий юридик ёки ўрта махсус (юридик) маълумотга эга бўлиши лозимлиги қонунда белгилаб қўйилди.

5) Суд ижрочисининг ҳокимият вакили эканлиги биринчи бор қонун ҳужжатида эътироф этилди. Ҳақиқатдан ҳам суд ижрочиси ва ижро иши юритиш субъектлари (ундирувчи ва қарздор) ўртасида вужудга келадиган муносабатлар ўз моҳиятига кўра ижро ҳокимияти ваколатларини амалга ошириш билан боғлиқдир. Суд ижрочисининг ижро ҳужжатларини ижро этиш билан боғлиқ талаблари нафақат ижро иши юритиш тарафлари учун, балки Ўзбекистон Республикаси ҳудудида барча органлар, корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, мансабдор шахслар ва фуқаролар томонидан бажарилиши мажбурийдир. 6) Ноинсоф қарздорлар томонидан суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини бажармаганлиги учун, шунингдек, фуқаролар ва мансабдор шахсларнинг суд ижрочиси қонуний талабларини бажармаганлиги ва Ўзбекистон Республикаси ижро иши юритиш тўғрисидаги қонун ҳужжатлари талабларини бузганлик учун жавобгарлик кучайтирилди. 7) Ижро ҳужжатини ихтиёрий равишда ижро этиш учун белгиланган муддатда узрсиз сабабларга кўра ижро этмаганлик ёки қарздор зиммасига муайян ҳаракатларни амалга ошириш ёхуд бундай ҳаракатларни амалга оширишдан ўзини тийиш мажбуриятини юкловчи ижро ҳужжатини узрсиз сабабларга кўра суд ижрочиси белгилаган муддатда ижро этмаганлик учун, жисмоний шахслар ва мансабдор шахсларга жарима солиш ҳуқуқи суд ижрочисининг ўзига берилди. 8) Қонун пул маблағларини ундириш ҳақидаги ижро ҳужжатини ижро этмаганлик учун банк ва бошқа кредит ташкилотларига жарима солишни назарда тутади. Бундай ҳолларда жарима суд ижрочисининг тақдимномасига асосан суд томонидан солинади. 9) Суд ижрочиси ҳаракатлари устидан самарали назорат (ички назорат, суд ва прокурор назорати) ўрнатилди. Шундай қилиб, Ўзбекистон Республикасининг “Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида”ги Қонунининг қабул қилиниши суд ижрочиларини суд тизимидан чиқариб ижро ҳокимияти

тизимига бериш имкониятини яратди. Бу ҳокимиятлар бўлиниш принципига тўлиқ мувофиқдир. Мазкур Қонуннинг қабул қилиниши қонунчиликда мавжуд бўлган бўшликларни тўлдириш билан бирга, ижро иши юритиш самарадорлигини ошириш, шунингдек, суд ижрочиларининг фаолиятини тартибга солиш, уларнинг ҳуқуқлари, мажбуриятлари ва мақомини қонунда мустаҳкамлаб қўйишга йўналтирилгандир. Бу ўз навбатида ижро иши юритишда суд ижрочиларининг жавобгарлигини оширишга, фуқароларнинг ва юридик шахсларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишнинг ҳуқуқий кафолатларини кучайтиришга хизмат қилади. “Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида”ги Қонуннинг асосий вазифаларидан бири суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ўз вақтида, тўлиқ ва ҳеч қанақанги қаршиликларсиз ижро этилишини таъминлашдир. Ижро иши юритиш институтини ислоҳ этиш Ўзбекистон Республикасининг “Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида”ги Қонуни қабул қилингандан кейин ҳам изчиллик билан давом эттирилди. Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2001 йил 22 сентябрдаги “Ўзбекистон Республикаси судлари фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 383-сонли Қарори билан Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги Судлар фаолиятини ташкилий, моддий-техника жиҳатидан ва молиявий таъминлаш департаменти Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги Суд қарорларини ижро этиш, судлар фаолиятини моддий-техника жиҳатидан ва молиявий таъминлаш департаменти сифатида қайта ташкил этилди. Департаментга ва унинг ҳудудий органларига қуйидаги вазифалар юкланди: - суд қарорлари ва бошқа органлар қарорларини сўзсиз ижро этилиши ишларини ташкил этиш;

- суд ижрочилари кадрларини танлаш ва жой-жойига қўйиш ишларини ҳамда уларнинг самарали фаолият кўрсатишини ташкил этиш. Ўзбекистон Республикасининг “Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида”ги Қонуни асосий қоидаларини амалга ошириш мақсадида, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2000 йил 2 июндаги «Жамиятнинг сиёсий, иқтисодий ва маънавий соҳаларида ислоҳотларни эркинлаштириш ва чуқурлаштириш, мамлакат хавфсизлигини таъминлаш бўйича Дастурларни амалга ошириш борасидаги чора-тадбирлар тўғрисида»ги ПФ-2612-сонли Фармони ҳамда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2001 йил 22 сентябрдаги “Ўзбекистон Республикаси судлари фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 383-сонли Қарори асосида “ Ижро ишини юритиш ва суд ижрочилари фаолиятини ташкил этиш тартиби тўғрисида Низом” ишлаб чиқилди ва Адлия вазирининг 2001 йил 29 декабрдаги 209-мҳ-сонли буйруғи билан тасдиқланди. Мазкур Низом ижро иши юритиш ва суд ижрочиларининг суд ҳужжатлари, шунингдек, бошқа органлар ҳужжатларини мажбурий ижро этиш билан боғлиқ фаолиятини ташкил этишни тартибга солади. Маълумки, “Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида”ги Қонуннинг 7 моддасига мувофиқ мажбурий тартибда ижро этилиши лозим бўлган ижро ҳужжатлари сирасига нотариусларнинг ижро хатлари ҳам киритилган. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2002 йил 18 январдаги N 26 – сонли Қарори билан “Нотариусларнинг ижро хатларига асосан қарзни ундириш сўзсиз амалга ошириладиган ҳужжатлар рўйхати” тасдиқланди. Ўзбекистон Республикаси Адлия Вазирлиги томонидан 2003 йил 12 июнда “Муддатида тўланмаган солиқлар ва бюджетга мажбурий тўловларни қарздор корхона ва ташкилотлар мол-мулки ҳисобидан ундириб олиш тўғрисидаги хўжалик судлари қарорларини ижро этиш тўғрисида”ги Йўриқнома рўйхатга олинди. Бу йўриқнома солиқлар ва бюджетга мажбурий

тўловлар бўйича қарзларни ундиришни қарздор корхона ва ташкилотнинг мол-мулкига қаратиш ҳамда муддатида тўланмаган солиқлар ва бюджетга мажбурий тўловларни қарздор корхона ва ташкилотлар мол-мулки ҳисобидан ундириш тўғрисидаги хўжалик судлари қарорларини ижро этиш, шунингдек қарздор корхона ва ташкилотлар мол-мулки ҳисобидан ундирилган маблағларни тақсимлаш масалаларини тартибга солади. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2004 йил 25 мартдаги 140-сонли Қарори билан “Давлат даромадига ўтказиладиган мол- мулкни олиб қўйиш, сотиш ёки йўқ қилиб ташлаш тартиби тўғрисида”ги Низом тасдиқланди. Мазкур Низом, бошқа масалалар қаторида: - жиноий ишлар бўйича суд қарорлари асосида - мол-мулкнинг жиноят буюмлари ва қуроллари, шунингдек, ашёвий далилларга оид қисмига; - маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишлар бўйича суд қарорлари асосида - мол-мулкнинг ҳуқуқбузарлик буюмлари ва қуроллари, шунингдек, ашёвий далилларга оид қисмига; - фуқаролик ишлари бўйича суд қарорлари асосида - белгиланган тартибда эгасиз деб эътироф этилган мол-мулкка; - фуқаролик ишлари бўйича суд қарорлари асосида - мол-мулкнинг давлатга етказилган зарарни қоплашга йўналтириладиган қисмига оид ижро ҳужжатларини суд ижрочилари томонидан ижро этилишини тартибга солади. Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан 2006 йил 31 августда ПҚ-458 сонли “Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги Суд қарорларини ижро этиш, судлар фаолиятини моддий-техника жиҳатдан ва молиявий таъминлаш департаменти фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Қарор қабул қилиниши ижро иши юритиш институтини ислоҳ этишнинг мазкур босқичида муҳим воқеа бўлди. Бу ҳужжатнинг алоҳида аҳамияти шундаки, унда ижро иши юритиш институтини ислоҳ этишнинг асосий якунларига баҳо бериш билан бир пайтнинг ўзида суд қарорларининг сўзсиз ижро этилишини таъминлаш тизимини янада такомиллаштириш, Суд департаментининг унга юклатилган

вазифаларни амалга ошириши юзасидан фаолияти самарадорлигини кўтаришга йўналтирилган бир қатор вазифалар белгиланди. Президент Қарорида қуйидагилар алоҳида кўрсатилиб ўтилган: “Суд ҳокимияти мустақиллигини мустаҳкамлаш ва суд ҳимоясининг самарадорлигини оширишга қаратилган мамлакат суд-ҳуқуқ тизимини ислоҳ қилишнинг асосий вазифалари бўлиб, суд қарорларини ижро этишнинг самарали тизимини яратиш, судларни ҳар томонлама моддий-техника жиҳатидан таъминлаш ва молиялаштириш ҳисобланади. Мазкур вазифаларни амалга оширишда Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги Суд қарорларини ижро этиш, судлар фаолиятини моддий-техника жиҳатидан ва молиявий таъминлаш департаменти (кейинги ўринларда - Суд департаменти) алоҳида ўрин эгаллайди”. Президент Қарорида ижро иши юритишни ва ижро иши юритиш тўғрисидаги қонун ҳужжатларини янада такомиллаштириш борасида бир қатор вазифалар белгиланди. Шунингдек, Суд департаменти ва унинг тузилмалари фаолиятини бевосита тартибга солувчи бир қатор низомлар тасдиқланди. Тасдиқланган низомларга кўра мутахассисларни танлаб олишда холислик ва очиқ-ойдинликни таъминлаган ҳолда суд ижрочиси лавозимига тайинлаш учун кадрларни танлов асосида саралаб олиш тартибининг қонуний асослари яратилди. Суд департаменти тузилмасида Ички хавфсизлик инспекцияси ташкил этилди. Бу инспекциянинг фаолияти Суд департаменти ходимлари томонидан ҳуқуққа ҳилоф ҳаракатлар содир этилишини олдини олиш ва уларнинг фаолиятида қонунийликни таъминлашга йўналтирилгандир. “ Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш жараёнида автомототранспорт воситалари ва кўчмас мулкни сотиш тартиби тўғрисида”ги Низом тасдиқланди. Бу Низом ижро ҳужжатларини мажбурий ижро этиш жараёнида автомототранспорт воситалари ва кўчмас мулкни сотиш борасида амалда мавжуд бўлган муаммоларни бартараф этишга хизмат қилади.

Шуни алоҳида назарда тутиш керакки, Президент И.А.Каримовнинг юқорида кўрсатилган Қарорида ижро иши юритишнинг такомиллаштиришга йўналтирилган қатор норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни ишлаб чиқиш ва тасдиқлаш ҳамда ижро иши юритиш тўғрисидаги қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида таклифлар тайёрлаш ҳақида тегишли идораларга топшириқлар берилди. Шуни таъкидлаш лозимки, давлат бошлиғининг топшириғига кўра, 2006/2007 ўқув йилидан бошлаб юридик йўналишдаги олий таълим муассасалари ўқув дастурларига ижро иши юритиш бўйича фан киритилди, шунингдек, мутахассисларни даврий равишда (ҳар беш йилда) Адлия вазирлиги ҳузуридаги Юристлар малакасини ошириш марказида мажбурий ижро масалалари бўйича қайта тайёрлашни назарда тутган ҳолда замонавий талаблар ва стандартлар асосида суд ижрочиларини тайёрлаш махсус ўқув дастурлари ишлаб чиқилди ва татбиқ этилди. Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги Суд қарорларини ижро этиш, судлар фаолиятини моддий-техника жиҳатдан ва молиявий таъминлаш департаменти фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Қарорида Суд департаменти фаолияти билан боғлиқ бошқа масалалар ҳам ҳал этилган. Ўзбекистон Республикаси Президентининг Қарорида қўйилган вазифаларни бажариш мақсадида “Баҳоловчиларни танлаш бўйича танлов ўтказиш ва ижро ҳаракатларини амалга оширишда суд ижрочилари томонидан хатланган мол-мулкни баҳолаш тартиби тўғрисида”ги Низом, “Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатлари бўйича мол-мулкни сотиш учун савдо ташкилотларини танлаш ва мол-мулкни сотиш тартиби тўғрисида”ги Низом ва бошқа бир қатор норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар ишлаб чиқилди ва тасдиқланди. Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатларида фуқаролик ҳуқуқларини суд тартибида ҳимоя қилишнинг ишончли кафолатлари назарда тутилган.

Фуқаролик ҳуқуқлари процессуал қонунлар ёки шартномада белгилаб қўйилганидек, ишлар қайси судга тааллуқли бўлишига қараб, умумий юрисдикция судлари, хўжалик суди ёки ҳакамлик суди томонидан ҳимоя қилинади. Умумий юрисдикция судлари ва хўжалик судларининг қарорлари ихтиёрий равишда ижро этилмаган тақдирда улар мажбурий тартибда ижро қилинади. Ўзбекистон Республикасининг 2006 йилнинг 16 октябрда қабул қилинган “Ҳакамлик судлари тўғрисида”ги Қонунига кўра, фуқаролик ҳуқуқий муносабатларидан келиб чиқувчи низолар, шу жумладан тадбиркорлик субъектлари ўртасида вужудга келувчи хўжалик низолари, тарафлар ўртасида бундай низоларни ҳакамлик судининг ҳал қилувига топшириш тўғрисида ҳакамлик битими мавжуд бўлган тақдирда ҳакамлик судлари томонидан ҳал қилиниши мумкин. Ҳакамлик судларининг қарорлари ихтиёрий равишда ижро этилади. Аммо ҳаётда шундай ҳолатлар ҳам учраши мумкинки қарздор ҳакамлик судининг ҳал қилув қарорини мазкур ҳал қилув қарорида белгиланган муддатда ихтиёрий ижро этишдан бош тортиши мумкин. Бундай ҳолатларда ҳакамлик судининг ҳал қилув қарорини мажбурий ижро этиш “Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунига мувофиқ ваколатли суд берган ижро варақаси асосида амалга оширилади. Ҳакамлик суди ҳал қилув қарорини мажбурий ижрога қаратиш тартиби “Ҳакамлик судлари тўғрисида” Қонуннинг 8 боби нормаларида белгиланган. Ҳакамлик суди ижро варақаси бериш ваколатига эга бўлмаганлиги туфайли, ижро варақаси фақат ваколатли суд, янъи тегишли фуқаролик ишлари бўйича суд ёки хўжалик суди томонидан берилиши мумкин. Ўзбекистон Республикасининг 2007 йил 1 августда қабул қилинган “Ҳакамлик судлари тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни қабул қилинганлиги муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш ҳақида” Қонунига кўра ҳакамлик судлари қарорларини мажбурий ижро этиш учун ижро варақаси бериш тартиби

Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик ва Хўжалик процессуал кодексларида белгилаб қўйилди. Ижро иши юритиш институтини ислоҳ этиш, Суд департаментининг ижро ҳужжатларини ижро этиш бўйича фаолиятини янада яхшилаш ва ижро иши юритиш тўғрисидаги қонун ҳужжатларини такомиллаштириш масалалари доимий равишда Ўзбекистон Республикаси Президентининг диққат эътиборида бўлиб келмоқда. Бу ҳақида қуйидагилар ҳам далолат беради. Ўзбекистон Республикаси Президенти 2007 йил 1 ноябрда ПҚ-722 сонли “Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги Суд Департаментининг суд қарорларини ижро этиш, моддий-техника жиҳатдан ва молиявий таъминлаш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Қарор қабул қилди. Бу қарорда Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 31 августда қабул қилган “Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги Суд қарорларини ижро этиш, судлар фаолиятини моддий-техника жиҳатдан ва молиявий таъминлаш департаменти фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Қарори ижроси юзасидан амалга оширилган ишлар якунига тўхталиш билан биргаликда суд қарорларини сўзсиз ижро этишни таъминловчи таъсирчан ташкилий-ҳуқуқий механизмларни яратиш, суд ижрочилари фаолиятини такомиллаштириш ва самарадорлигини ошириш, шунингдек, Суд департаментининг моддий-техник базасини мустаҳкамлаш билан боғлиқ бир қатор вазифалар қўйилди. Шунга эътибор қаратиш керакки бошқа вазифалар қатори манфаатдор идораларга мажбурий ижро этиш соҳасида ҳуқуқни қўллаш амалиётини танқидий таҳлил қилиш ва мажбурий ижро этиш механизмини янада такомиллаштириш, шунингдек, суд қарорларини ижро этишдан бўйин товлаш ва тўсқинлик қилганлик учун жавобгарликни кучайтириш бўйича қонун ҳужжати лойиҳасини тайёрлаб, белгиланган тартибда Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисига киритиш вазифаси топширилди.

Президент қарорига кўра 2007 йил 1 декабрдан бошлаб суд ижрочилари томонидан суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларининг мажбурий ижроси бўйича ҳаракатларнинг бажарилиши учун ижро йиғими жорий этилди. Ижро йиғими қарздордан ихтиёрий ижро этиш муддати тугаганидан кейин қуйидаги миқдорларда ундирилиши белгилаб қўйилди: - мулкий характердаги ижро ҳужжатлари бўйича - жисмоний шахсдан ундирилаётган сумманинг 1 фоизи миқдорида, юридик шахсдан 2 фоизи миқдорида; - номулкий характердаги ижро ҳужжатлари бўйича - жисмоний шахсдан энг кам иш ҳақининг 5 баравари миқдорида, юридик шахсдан 10 баравари миқдорида. Бу чора, биринчи навбатда, суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжаларини ўз вақтида ва сўзсиз ижро этилишини таъминлашга хизмат қилади. Ўзбекистон Республикаси Президентининг мазкур Қарорида Суд департаментининг фаолиятини янада такомиллаштиришга йўналтирилган бошқа чоралар ҳам назарда тутилган. Ўзбекистон Республикаси Президентининг юқорида кўрсатилган Қарорини бажариш юзасидан “Ижро йиғимини ундириш тўғрисидаги суд ижрочилари қарорларини ҳисобини юритиш ва уларнинг ундирилишини назорат қилиш тартиби тўғрисида”ги Йўриқнома ишлаб чиқилди ва белгиланган тартибда тасдиқланиб, Ўзбекистон Республикаси Адлия Вазирлиги томонидан 2007 йил 24 ноябрда 1741-сон билан рўйхатга олинди. Ижро иши юритиш соҳасини янада ислоҳ этиш мақсадида 2008 йил 19 ноябрда Қонунчилик палатаси “Ижро иши юритиш такомиллаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва кўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг Қонунини қабул қилди. Мазкур қонун 2008 йил 4

декабрда Сенат томонидан маъкулланиб, 14 январ 2009 йилда Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан имзоланди. Кўрсатилган қонунда қуйидаги асосий қоидалар мустахкамлаб қўйилди: I. Суд ижрочиларининг ҳуқуқни муҳофаза қилувчи ва рўйхатдан ўтказувчи органлар, молия-кредит ташкилотлари билан ҳамкорлигини кучайтириш. Суд ижрочиларининг: - ички ишлар органлари билан – қарздор жисмоний шахсни, олиб қўйилиши лозим бўлган болани, шунингдек автомототранспорт воситаларини қидиришни амалга оширишда, ижро ҳаракатлари амалга ошириладиган жойда жамоат тартибини сақлашда, суд ижрочисининг қарорига кўра суд ижроси ҳузурига келишдан бўйин товлаетган шахсларни мажбурий келтиришда; - Ўзбекистон Республикаси Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри Давлат кўмитасининг органлари билан – қарздорга тегишли бўлган кўчмас мулкни қидиришда, уларга бўлган ҳуқуқларини рўйхатдан ўтказишда, шунингдек кўчмас мулкни олиб қўйиш (олиб бериш) ва кўчмас мулкка тақиқ қўйишда; - Марказий банк билан – қарздорнинг банк ҳисоб варақаларини Банк депозиторларининг миллий ахборот базаси орқали аниқлашда; - тижорат банклари билан – қарздорнинг банк ҳисоб варақаларидаги пул маблағларини аниқлашда, уларни хатлашда ва уларни тақсимлашда, валюта кимматликларини сотишда (сотиб олишда); - солиқ ва ғазначилик органлари билан – давлат даромадига, шунингдек давлат бюджетидан ва бюджет ташкилотларидан ундирувларни амалга ошириш ҳақидаги ижро ҳужжатлари бўйича ҳамкорлиги механизми қонунда мустағкамлаб қўйилди. II . Мажбурий ижро механизми такомиллаштирилди . 1 . Ундирувни дебиторлик қарзига ва қарздорга тегишли бўлган мулкий ҳуқуқларга (интелллектуал мулк объектларига нисбатан мутлоқ ҳуқуқ,

кўчмас мулкни узоқ муддатли ижарага олиш ҳуқуқи) қаратиш каби мажбурий ижронинг янги самарали турлари жорий килинди . 2. Ундирув қаратилиши мумкин бўлмаган мол-мулк рўйхати аниқлаштирилди . Бу рўйхатга ягона уй (квартира), турмуш кечириш учун зарур бўлган бошқа буюмлар киритилиши назарда тутилди . Шу билан бир вақтда ундирув суд томонидан қарздорнинг ягона уйига ёки квартирасига, агарда уйни (квартирани) қисмларга бўлиш мумкин, қарздор тасарруфида қолган қисми эса қарздор ва унинг оила аъзолари нормал турмуш кечириши учун етарли деб топган тақдирда, қаратилиши мумкин эканлиги белгилаб қўйилди . 3. Хатланган мол-мулкни мустақил лицензияга эга бўлган баҳоловчилар томонидан баҳолаш ва танлов асосида жалб этилган савдо ташкилотлари ва биржалар томонидан реализация қилишнинг бозор механизми ўрнатилди . Баҳолаш натижалари бўйича низолашиш имконияти назарда тутилди ва арзонлаштириш тартиби белгиланди . Хусусан мулк реализация қилинмаган тақдирда уни бир марта 10 % арзонлаштириш, у шундан сўнг ҳам реализация қилинмаган тақдирда эса ундирувчига мулкни қарз ҳисобига ўзида қолдириш таклиф этилиши белгилаб қўйилди. III. Суд қарорларини ижро этиш соҳасида жавобгарлик кучайтирилди , ҳуқуқбузарликни олдини олиш, уларни аниқлаш ва уларга барҳам беришнинг самарали тизими яратилди. 1. Фуқаролик процессуал кодекси, Ҳужалик процессуал кодекси ва “Суд қарорларини ва бошқа органлар қарорларини ижро этиш тўғрисида”ги Қонунда назарда тутилган, ижро ҳужжатини ўзрли сабабларсиз ихтиёрий ижро этмаганлик учун жарима солиш ҳақидаги бир бирини такрорловчи санкциялар бартараф этилиб, Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексида ижро иши юритиш соҳасидаги ҳуқуқбузарликлар учун ягона жавобгарлик белгиланди.

Шу билан бирга жарима солиш, уни тўлаш муддатлари, маъмурий жавобгарликка тортиш тўғрисидаги суд ижрочисининг қарорлари устидан шикоят бериш ва бошқа процессуал нормалар назарда тутилди. Шунингдек, қарздорнинг даромадлари ва мулкий аҳволи ҳақида нотўғри маълумотлар берганлик, ижро ҳужжатларини ижро этиш, уларнинг ҳисобини юритиш ва уларни сақлаш тартибини бузганлик учун жавобгарлик белгиланди. Суд департаменти органларига қарздорнинг ижро ҳужжатларини ихтиёрий ижро этмаганлиги ҳамда суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисидаги қонун ҳужжатлари талабларини бузганлик ҳақидаги, яъни Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 198-1 ва 198-2 - моддаларида назарда тутилган маъмурий ҳуқуқбузарлик содир этилганлиги ҳақидаги материалларни кўриб чиқиш ҳуқуқи берилди. 2. Суд ҳужжатини ижро этмаганлик ва уни ижро этилишига тўсқинлик қилганлик учун жиноий жавобгарлик белгиланди. Бу жиноятнинг субъектларига мансабдор шахслар билан бир қаторда жисмоний шахслар ҳам киритилди. Жиноят кодексида банк ёки бошқа кредит ташкилоти ходими томонидан банд солинган пул маблағлари (омонатлари) билан банк операцияларини амалга оширганлик учун жиноий жавобгарлик назарда тутилди. 3. Мажбурий ижро соҳасида жиноятларни аниқлаш ва уларнинг олдини олиш самарадорлигини ошириш мақсадида Суд департаменти ва унинг ҳудудий бошқармаларининг суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини мажбурий ижросини амалга ошириш ваколатига эга бўлган мансабдор шахсларига суриштирув ўтказиш ваколати берилди. Суд департаменти органларининг кўрсатилган мансабдор шахслари суд қарорларини ижро этиш жараёнида содир этиладиган (вояга етмаган ёки меҳнатга лаёкатсиз шахсларни, ота-онани моддий таъминлашдан бўйин товлашга, суд қарорларини бажармасликка, шунингдек банд солинган мол-

мулкни қонунга хилоф равишда тасарруф этишга доир ишлар бўйича) жиноятлар бўйичагина суриштирув олиб боришга ҳақли. Кўрсатилган хатти-ҳаракатлар мураккаб тартибли жиноятларга тегишли бўлмасдан, улар бўйича махсус тезкор-қидирув тадбирлари ёки мураккаб тергов ҳаракатлари ўтказиш талаб этилмайди. Суд департаментининг кўрсатилган мансабдор шахсларига суриштирув ўтказиш ҳуқуқининг берилиши юқорида санаб ўтилган ҳуқуқбузарликларини олдини олиш ва ижро иши юритиш соҳасида қонун ҳужжатлари талабларини бузганлик учун жазонинг муқаррарлигини таъминлайди. 4. Суд ҳужжатларини ижро этишдан бўйин товлашликнинг олдини олиш мақсадида қарздор жисмоний шахснинг Ўзбекистон Республикаси ҳудудидан чиқишини вақтинча чеклаш институти жорий этилди. Бундай чеклов чораси халқаро амалиётда самарали қўлланилиб келинмоқда. IV. Суд департаменти фаолиятининг ташкилий ҳуқуқий асослари мустаҳкамланди, суд ижрочилари мақоми оширилди. Ички назорат тизимини янада мукаммаллаштириш мақсадида Суд департаменти директорига ва ҳудудий бошқармалар бошликларига тегишли ҳудуднинг бош суд ижрочиси мақоми берилди. Уларга суд ижрочиларига у ёки бу ижро ҳаракатларини амалга ошириш бўйича кўрсатмалар бериш, суд ижрочиларининг ноқонуний қарорларини бекор қилиш, шунингдек суд ижрочисининг холислиги тўғрисида шубха борлиги ҳақида маълумотлар бўлганда уларни ижро ҳаракатларни амалга оширишдан четлаштириш ҳуқуқи берилди. Янги қабул килинган Қонунда яна бошқа бир катор нормалар мавжуд бўлиб, улар ижро иши юритиш самарадорлигини оширишга ва Суд департаменти фаолиятини янада такомиллаштиришга йўналтирилган. Шундай қилиб, бугунги кунда Ўзбекистон Республикасида суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш жараёнида вужудга келадиган мунособатларни тартибга солувчи мустаҳкам қонунчилик

базаси яратилди. Бу билан жисмоний шахслар ва юридик шахсларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, уларнинг бузилган ҳуқуқ ва манфаатларини тиклаш кафолатлари таъминланди.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Абдумаджидов Г.А., Саркисянц Г.П. Правосудие и уголовный процесс Франции., -Т., 1992. 2. Апарова Т.В. Суды и судебный процесс Великобритании. Англия, Уэлься, Шотландия. М.: 1996. 3. Апарова Т.В. Статус судей в Великобритании. /Журнал Российского права. 1999. №7-8. 4. Басков В.И. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида) М., ”Бек” нашриёти, 1998. 5. Безнасюк А.С., Рустамов Х.У. Судебная власть: Учебник для вузов. -М.: ЮНИТИ-ДАНА, Закон и право, 2002. 6.Давлетов А. Дж. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида). Нукус. Билим.1999. 7.Россия Федерациясида прокурор назорати. (дарслик, рус тилида/ А.А. Чувилёвнинг умумий таҳрири остида/ М. , 2000.

O'xshashlar

Ўзбекистон Республикаси адлия вазирлиги органларининг ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолиятини ташкил этиш

Ички ишлар органларнинг ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолиятини ташкил этиш

Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолиятини ташкил этиш

«Ўзбекистон республикаси ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари» тушунчаси, тизими, предмети

Адлия органларининг ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолиятининг асосий йўналишлари