Yer osti boyliklarini ekologik-huquqiy muhofaza qilish - Huquqshunoslik - Referatlar

Yer osti boyliklarini ekologik-huquqiy muhofaza qilish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

69.5 KB

Ko'chirib olish

Yer osti boyliklarini ekologik-huquqiy muhofaza qilish Reja: 1. Yer osti boyliklari tushunchasi va ularni ekologik-huquqiy muhofaza qilish zarurati. 2. Yer osti boyliklaridan foydalanish va ularni muhofazalashning ekologik-huquqiy talablari. 3. Konchilik munosabatlarini davlat tomonidan tartibga solish 4. Yer osti boyliklaridan foydalanish huquqi.

Yer osti boyliklari nisbiy tushuncha bo`lib, me`yoriy hujjatlarda u nafaqat tup - roq ostidagi, balki yer yuzasi va suv ob`yektlari tubida, ya`ni yer qa`rida joylashgan mineral moddalardir. Mineral — yer yuzida va qa`rida fizik va kimyoviy jarayonlar natijasida vujudga kelgan, kimyoviy tarkibi va fizik xususiyatlari jihatdan deyarli bir xil bo`lgan jins (modda) 1 . Shunday qilib, mineralning tuproq yoki tuproq hosil qiluvchi ona jinsdan farqi uning kimyoviy tarkibi (kimyoviy elementlar soni va uning o`zaro birikmasi) va fizik xususiyatlari (suv va temperatura rejimi, katta-kichikligi, sinishi, qattiqligi) bilan farq qiladi. Masalan, toshko`mir — 97% gacha ugleroddan va qolgani esa uchuvchi moddalardan tarkib topgan. Issiqlik berishi 7200—8750 kkal kg. Ohaktosh — karbonli birikma, fizik xususiyatlaridan biri suvda eruvchanligi va uning natijasida katta miqdorda energiya ajratib chiqaradigan jinsligi. Yer osti boyliklarining ekologik funksiyasi — ekologik tizimda turuvchi, yer ustining tabiiy fundamenti, tuproq va ularni hosil qiluvchi ona jinslarning tarkib topishidagi mineral asosi ekanligi. Mineralning kimyoviy, fizik va biologik yemirilishi natijasida ona jinslar hosil bo`ladi va tirik organizmlarning faoliyati natijasida ular tuproqqa aylanadi. Bunday tabiiy jarayon yer osti minerallarini ekologik tizimlarda ishtirok etishini ta`minlab beradi. Yer osti boyliklarining iqtisodiy funksiyasi — insonlarning kundalik hayotidagi (energetika, qurilish, sanoat va h.k. jabhalarida) moddiy ehtiyojlarini qondirish maqsadidagi mineral xom ashyoligi. Yer osti boyliklarining madaniy — sog ` lomlashtirish funksiyasi — yer qa`ri va minerallarning foydali xususiyatlarini insonlarning dam olishi va salomatligini tiklashda ishlatilishi. Yer osti boyliklarining o`ziga xos tomonlaridan biri ularni tugallanadigan va qayta tiklanmaydigan tabiiy resurslar toifasiga kirishidir. Agarda o`simlik va

hayvonot dunyosining qayta tiklanish davri bir necha daqiqadan bir necha o`n yillarni, tuproq — yuzlab yillarni, suv — 10 yildan 5000 yilni o`z ichiga olsa, minerallarning tiklanish davri yuz minglab yoki millionlab yillarni talab etadi. Insoniyat tarixida bu jarayon juda uzoq muddatli davr bo`lgani uchun ham biz ularni tiklanish imkoniyati yo`q yoki tiklanmaydigan tabiiy resurslar toifasiga kirgizamiz. Bizga ma`lumki, ayrim minerallar (qum, tosh, toshko`mir va h.k.) yer usti va suv ostida ham uchraydi. Lekin ularning aksariyati (90% dan ortig`i) yer qa`rida uchragani uchun ham biz shartli ravishda ularni — «yer osti boyliklari» deb ataymiz. Ular nafaqat tabiiy resurs sifatida, balki tabiiy boylik (ob`yekt) sifatida ham qaralib, ularni muhofaza qilish esa ekologik tizimlarning harakatini saqlab qolish demakdir. O`zbekistonda yer osti boyliklaridan 100 dan ortig`i mineral resurslar sifatida ishlatilib kelinmoqda. Ularning moliyaviy potensiali 3,3 trln, yillik qazib olishning iqtisodiy ko`rsatkichi 5,5 mlrd AQSH dollariga tengdir. Shuning uchun ham mineral xom ashyo bizning asosiy boyligimiz hisoblanadi. Ulardan oqilona foydalanish va ularni muhofaza qilish haqida O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimov o`zining «O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» degan asarida O`zbekiston sobiq Ittifoqning mineral xom ashyo bazasi bo`lgani va undan o`ta shafqatsizlarcha — «tagi yo`q bochka» kabi foydalanganliklarini alohida ta`kidlab o`tgan. Natijada ular ekologik tizimlarning buzilishiga, «oy landshafti»ga o`xshash chiqindi moddalar tepaliklarini paydo qilishga, radioaktiv xavfli tegralarni vujudga keltirishga sabab bo`lganini aytib o`tgan. Endilikda bunday qayta tiklanmaydigan zaxiralardan qat`iy mezon asosida foydalanish, ularni qazib olish va qayta ishlash chog`ida isrofgarchilikka yo`l qo`ymaslik kerak. Buning uchun eskirgan qayta ishlash va qazib olish uskunalarini yangi texnologiyalar bilan almashtirish, rekonstruksiya qilish zarur. Т og`-kon sanoatining chiqindilarini o`zlashtirishni

yanada kengaytirish hamda buzilgan yerlarni qayta yaroqli holga keltirish talablarini amaliy qo`llash lozim. Yuqorida keltirilgan va davlatimizning yer osti boyliklaridan foydalanish va muhofaza qilishdagi davlat siyosatini amalga oshirmoq uchun, avvalambor, ushbu munosabatlarni tartibga soladigan huquqiy-me`yoriy zamin yaratmoq kerak. Chunki yosh va mustaqil Respublikamiz endilikda o`z mineral boyliklariga o`zi egalik qilish huquqiga ega bo`ldi. O`n ikki yillik mustaqillik davrida O`zbekistonda yer osti boyliklarini muhofaza qilish va ulardan foydalanishga oid bir qator qonun va qonun osti me`yoriy hujjatlar qabul qilindi. Lekin bu bilan jamiyatdagi ushbu munosabatlarning huquqiy zamini yaratildi, deb bo`lmaydi. Mustaqil Respublikamiz bozor munosabatlariga o`tib borar ekan, tabiiy boyliklardan foydalanish va ularni muhofaza qilishni huquqiy tartibga solish o`zgarib va takomillashib boraveradi. Eng asosiysi, yer osti boyliklaridan foydalanish va ularni muhofaza qilishga doir huquqiy me`yorlarni amaliyotda qo`llash mexanizmini to`liq ishlab chiqishdir. Aks holda qonunlarimiz «tishsiz» bo`lib qolishi va jamiyatda huquqiy negilizm holati vujudga kelishi mumkin. Yer osti boyliklarining huquqiy holati — yer osti boyliklarini muhofaza qilish, mineral xom ashyodan o`ta samaradorlik bilan foydalanish va uning natijasida buzilgan tabiiy komplekslarni qayta tiklashda yuzaga keladigan munosabatlarni huquqiy tartibga solinishi. O`zbekiston Respublikasida yer osti boyliklarining huquqiy holati Konstitutsiyada belgilangan imperativ normalar va uning asosida ishlab chiqilgan umumlashtirilgan normalar ( Т abiatni muhofaza qilish to`g`risida, Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar to`g`risida...), kodifika tsiyalangan (Yer kodeksi, Jinoyat kodeksi, Ma`muriy javobgarlik to`g`risidagi kodeks, Fuqarolik kodeksi...) va ixtisoslashtirilgan (Yer osti boyliklari to`g`risida, Konsessiyalar to`g`risida...) qonunlar va qonun osti normativ hujjatlar asosida tartibga solinadi.

Yer osti boyliklaridan huquqiy foydalanish va ularni muhofaza qilishga doir ijtimoiy munosabatlar ushbu huquq tarmog`ining predmetidir. Yer osti boyliklarini huquqiy tartibga solish mazmuni ruxsat beruvchi, oldini oluvchi va taqiqlovchi huquqiy me`yorlar orqali ularni muhofaza qilish va ulardan o`ta samaradorlik bilan foydalanishdir. 2. Yer osti boyliklaridan foydalanish va ularni muhofazalashning ekologik-huquqiy talablari. Yer osti boyliklaridan foydalanish va ularni muhofazalashning ekologik- huquqiy talablari O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 50, 54 va 55- moddalarida imperativ shaklda o`z aksini topgan. Ularga binoan har bir fuqaro yoki mulkdor atrof tabiiy muhitga (jumladan, yer osti boyliklariga) nisbatan ehtiyotkorona munosabatda bo`lishi va ulardan oqilona foydalanishi zarur. Ushbu shartlar kengaytirilgan tarzda Т abiatni muhofaza qilish to`g`risidagi qonunda berilgan bo`lib, unga muvofiq (18-modda) yer osti boyliklaridan yuridik va jismoniy shaxslar quyidagi ekologik talablar asosida foydalanishlari mumkin: qazilma boyliklarni qazib olishda mineral xom ashyodan kompleks va oqilona foydalanish ta`minlansa; atrof tabiiy muhit va yer osti boyliklari ifloslani shining oldi olinsa; foydalanilgan yer uchastkalarini rekultivatsiya (qayta tiklash yoki buzilgan yerlarni qayta madaniylashtirish ishlarini) qilinsa; qayta tiklanadigan foydali qazilmalardan tabiiy qayta tiklanishga erishilsa. Umumlashtirilgan ekologik-huquqiy talablar ixtisoslashtirilgan holda yangi tahrirdagi 2002-yil 13-dekabr «Yer osti boyliklari» va 1995-yil 30-avgustdagi «Konsessiyalar to`g`risida»gi qonunlarda o`z aksini topgan va ular quyidagilardan iborat:

- tog`-kon sanoatidagi ishlarni (qidiruv, kovlash va rekultivatsiya qilish) yer qa`ridan foydalanish loyihasiga muvofiq olib borish va uni ekologik ekspertizadan o`tkazish; - yer qa`rini to`la-to`kis o`rganish, yer osti boyliklaridan oqilona va kompleks foydalanish hamda ularni muhofaza qilish; - konlarning foydali qazilmalar mo`l uchastkalarini tanlab ishlatish, mineral xom ashyo qazib olish va uni qayta ishlashda foydali qazilmalarning normativdagidan ortiq nobudgarchiligiga yo`l qo`ymaslik; - yer osti boyliklaridan foydalanish bilan bog`liq ishlarning zararli ta`siridan atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish; - yer osti boyliklaridan foydalanish chog`ida buzilgan yer uchastkalarini ulardan keyinchalik boshqa maqsadlarda foydalanish uchun yaroqli holatga keltirish; - ichimlik suvi sifatida foydalaniladigan suv to`plash va yer osti suvlari to`planadigan maydonlarda tog`-kon sanoati va maishiy chiqindilarning yig`ilib qolishiga yo`l qo`ymaslik; - alohida ilmiy va madaniy qimmatga molik yer osti boyliklari uchastkalarini davlat qo`riqxonalari va yoxud tabiat yoki madaniyat yodgorliklariga mo`ljallab ajratib olish; - chet ellik investorlar yer osti boyliklaridan foydalanish davomida atrof-muhitni muhofaza qilish va ishlarni ekologik jihatdan bexatar olib borishlari hamda yer usti yoxud yer osti uchastkalarini bosqich ma-bosqich bexatar qilib qaytarib berishlari va qonun-hujjatlarda nazarda tutilgan boshqa ekologik-huquqiy chora-tadbirlarni olib borish.

Yer osti boyliklaridan foydalanish va ularni muhofaza qilishdagi ekologik- huquqiy talablar bevosita yoki bilvosita Chet el investitsiyalari, Mulkchilik, Suv va suvdan foydalanish, O`simlik va hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to`g`risidagi qonunlar, Yer kodeksi, Soliq kodek si hamda O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Konchilik tashlanmalarini foydali qazilma konlari ishlab chiqish uchun be rish tartibi to`g`risida», «Qazib olingan va qazib olish jarayonida yo`qotilgan foydali qazilmalarning zaxiralarini yer osti boyliklaridan foyda lanuvchilar hisobidan o`chirish tartibi to`g`risida», «Foydali qazilmalar ni ishlab chiqish paytida yer osti boyliklarini muhofaza qilishning yagona qoidalari»ga bag`ishlangan qarorlarda aks ettirilgan. Amaldagi me`yoriy hujjatlarda aks ettirilgan yer ostidagi boyliklardan foydalanishdagi ekologik-huquqiy talablarning mohiyati va vazifalariga ko`ra 4 guruhga ajratish mumkin: 1) yer osti boyliklarini to`liq va kompleks holda o`rganish orqali ularni ishlatish yoki konservatsiya qilish orqali muhofazalash; 2) mineral xom ashyolarni qidirish, qazib olish va rekultivatsiya qilishni faqatgina ixtisoslashtirilgan davlat organlari nazoratida olib borish va ularni amalga oshirish davomida atrof tabiiy muhitning boshqa ob`yektlariga zarar yetkazmaslik; 3) ishlatilgan konlarni yoki ularni ekspluatatsiya qilish davomida yer uchastkalarini o`z vaqtida rekultivatsiya qilib borish; 4) noyob turdagi mineral boyliklarni va ularning komplekslarini alohida muhofaza qilish tartibini o`rnatish.

3. Konchilik munosabatlarini davlat tomonidan tartibga solish. O`zbekiston Respublikasi bozor munosabatlariga o`tishning besh tamoyilidan biri — davlatning bosh islohotchiligidir. Davlat islohotlarning ustuvor yo`nalishlarini belgilab berar ekan, yer osti boyliklaridan foydalanish va ularni muhofaza qilishning hozirgi zamon talablariga mos tushadigan siyosiy yo`lini ishlab chiqishi va uni izchillik bilan amalga oshirishi kerak. Chunki «ijtimoiy jihatdan yo`naltirilgan hozirgi bozor — davlat tomonidan tartibga solib turiladigan bozordir» 1 . Konchilik munosabatlarini davlat tomonidan tartibga solish vazifalari Yer osti boyliklari to`g`risidagi qonunning II bobiga binoan quyida gilardan iborat: - yer osti boyliklarini geologik jihatdan o`rganish va muhofaza qilish, mineral resurslardan oqilona, kompleks foydalanish, ular bilan bog`liq bo`lgan ishlarni bexatar yuritishga doir me`yorlar va qoidalarni belgilash; - mineral xom ashyo bazasini rivojlantirishni ta`minlash; - foydali qazilmalarning asosiy turlarini qazib olishning hozirgi paytdagi va istiqbolga mo`ljallangan hajmlarini belgilash; - yer osti boyliklaridan foydalanganlik uchun to`lovlarni belgilash va undirish; - yer osti boyliklari kadastrini o`tkazish, monitoringini olib borish; - yer osti boyliklarini muhofazalash va ulardan oqilona foydalanish ustidan davlat nazoratini o`rnatish va h.k.

Yuqorida sanab o`tilgan vazifalarni bajarishda davlat hokimiyati va boshqaruv organlari O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, davlat organ larining o`zi to`g`risidagi qonunlar yoki nizomlariga muvofiq konchilik mu no sa batlarini tartibga solib turadi. Ularning vakolatlari mohiyati va mazmuniga ko`ra 2 katta guruhga: umumiy va maxsus boshqaruv vakolatidagi davlat organlariga ajratiladi. Umumiy boshqaruv vakolatidagi davlat organlariga O`zbekiston Respublikasi Prezidenti, Oliy Majlis, Vazirlar Mahkamasi va mahalliy hokimiyat organlari kiradi. Maxsus davlat boshqaruv organlari o`z nav batida — kompleks, sohalar va funksional boshqaruv organlariga ajratiladi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 93-moddasiga muvofiq Prezident — yer osti boyliklarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish borasidagi ichki va xalqaro siyosatni belgilaydi; ushbu soha dagi ishlar fuqarolarning ekologik xavfsizligiga salbiy ta`sir ko`rsat masligiga kafillik beradi; yer osti mineral xom ashyodan foydalanish va uning muhofazasiga doir qonunlarni imzolaydi hamda farmon, farmoyish va qarorlar qabul qiladi; ekologik talafot ko`rgan tog`-kon sanoatining hududlari bo`yicha favqulodda holat joriy etadi va shu kabi boshqaruv masalalarni hal qiladi. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi davlatimizning ijro etuvchi organi sifatida Konstitutsiyamiz, Yer osti boyliklari to`g`risidagi qonunning 8- moddasiga ko`ra, bir qator muhim vazifalarni bajaradi: — yer osti boyliklaridan foydalanish va ularni muhofaza qilishga doir qonunlar ijrosini ta`minlaydi; — yer osti boyliklari kadastrini ishlab chiqadi va amalga oshiradi; — konchilik va u bilan bog`liq bo`lgan inqirozli holatni bartaraf etadi va yer ostida bo`layotgan tabiiy ofatlarning (endogen jarayonlarni) kelib chiqish sababini aniqlaydi va ularni ekologik xavfsizlik darajasini ta`minlashning chora-tadbirlarini ishlab chiqadi va amal ga oshiradi;

— yer osti boyliklaridan samarali foydalanish, ularni muhofaza qilish va qayta tiklash (rekultivatsiyalash) bo`yicha targ`ibot, o`quv, ta`lim va malaka oshirishni yo`lga qo`yadi; — mineral xom ashyolardan foydalanish tartibini tasdiqlaydi va shunga o`xshash o`z vakolati doirasida faoliyat yuritadi. Vazirlar Mahkamasining 1997-yil 13-yanvardagi «Konchilik tashlamalarini foydali qazilma konlarini ishlab chiqish uchun berish tartibi to`g`risida»gi qaroriga muvofiq O`zbekiston Respublikasida «Zarafshon — Nyumont», «WMC Zarmitan L Т D», «Nyumont — O`zbekiston L Т D — Mitsun» kabi qo`shma korxonalar sovet davridan qolgan konchilik chiqitlarini qayta boyitish orqali turli qimmatbaho rangli metallarni olmoqdalar. Chet el firmalarining 15 yillik muddatda va qulay huquqiy negizda ishlashi tog`-kon sanoatiga yuqori unumdorlikka ega bo`lgan texnologiyalarning kirib kelishiga sabab bo`lmoqda. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida 100-moddasi, Mahalliy davlat hokimiyati va Yer osti boyliklari to`g`risidagi qonunning 9-moddasiga muvofiq mahalliy davlat boshqaruv organlari shahar, tuman va viloyat ahamiyatiga molik bo`lgan konchilik munosabatlarini tartibga solish vakolatlariga ega bo`lib, ular: — yer osti va usti mineral xom ashyo resurslaridan foydalanish va ularni ekologik xavfsizlik darajasini ta`minlash bo`yicha hududiy boshqaruv dasturlarni ishlab chiqadilar va amalga oshiradilar; — yer osti boyliklari kadastrini va monitoringini amalga oshiradilar hamda ularga binoan mahalliy to`lovlarni undirib oladilar; — konchilik sanoatidan chiqqan chiqitlarni tashlash, ko`mish uchun ruxsatnomalar beradilar va ularni bekor qiladilar;

— mahalliy ahamiyatga ega bo`lgan qurilish, tog`-kon sanoati korxona - larining ekologik faoliyatini nazorat qiladilar va asosli ravishda uni to`xtatib qo`yadilar hamda Konstitutsiyaga va boshqa qonunlarga zid bo`lmagan huquqiy-ekologik tadbirlarni olib boradilar. Davlatning yer osti boyliklarini muhofaza qilish va ulardan foydalanishdagi maxsus vakolat tizimidagi kompleks boshqaruvni Geologiya va mineral resurslar davlat qo`mitasi, Т abiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasi, Sanoatda va konchilikda ishlarni bexatar olib borilishini nazorat qilish agentligi, Favqulodda hodisalar bo`yicha vazirlik olib boradi. Ushbu davlat organlari mulk shaklidan qat`i nazar yer osti boyliklaridan foy dalanilayotgan yuridik va jismoniy shaxslarning faoliyatlarini inson salomatligi va atrof-muhit holatiga bezarar olib borayotganlarini boshqarib va nazorat qilib turadilar. Bizlarga ma`lumki, yer osti boyliklaridan bir qator xalq xo`jaligi sohalarida ham foydalanadilar. Shuning uchun har bir sohada o`zining boshqaruv va nazorat bo`linmalari mavjud bo`lib, davlatning maxsus boshqaruv organlariga yordam berish uchun ular maxsus ko`rinishdagi sohaviy boshqaruv vakolatiga egadirlar. Ularga O`zsanoatqurilish, Qishloq va suv xo`jaligi, Mudofaa va Avtomobil yo`llari vazirliklari kabi davlat organlari kiradi. Davlat boshqaruv organlarining maxsus boshqaruv tizimida funk sional vakolatga ega bo`lgan davlat idoralarining yer osti boyliklarini muhofaza qilish va ulardan oqilona foydalanishni tartibga solishdagi ahamiyati kattadir. Masalan, alohida muhofaza qilishga molik tog` sanoatiga qarashli ob`yektlarni huquqni muhofaza qilish organlarining harbiy lashtirilgan idoralari tomonidan qo`riqlanishi, ulardagi xo`jalik ishlarining bexatar olib borilishiga va oqibatda, ekologik inqirozli holatning oldini olishga olib kelmoqda. Davlat standartlashtirish va metereologiya qo`mitasi o`z funksional vazifasiga ko`ra mineral xom ashyolarni qidiruv va qazib olishlarning xalqaro ekologik standartlarga mos kelishini tartibga solib turadi. Soliq inspeksiyasi esa o`z vakolati doirasida yer osti va usti mineral boyliklaridan

foydalanganlik yoki bu foydalanish davomida atrof-muhitni ifloslantirganliklari uchun xo`jalik yurituvchi sub`yektlardan so liqlar va to`lovlarni o`z muddatida undirib olish orqali tabiatga yetkazilgan zararni moliyaviy qoplashga imkon beradi. Huquqni muhofaza qilish davlat idoralarining funksional boshqaruv vazifalari yer osti boyliklaridan oqilona foydalanish va ularni muhofaza qilish qonunchiligi buzilishining profilaktik chora-tadbirlarini ishlab chiqish hamda konchilik qonun hujjatlarini buzganlarga nisbatan jazo choralarini qo`llashdan iboratdir. 4. Yer osti boyliklaridan foydalanish huquqi. Yer osti boyliklaridan foydalanish huquqi O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining (respublika ahamiyatiga molik ob`yektlar uchun) litsenziya (ruxsatnoma)si asosida yuridik va jismoniy shaxs larga berilishi mumkin. Yer osti boyliklaridan foydalanish muddatlari Yer osti boyliklari to`g`risidagi qonunning 22-moddasiga muvofiq muddatli va muddatsiz bo`lishi mumkin. Agarda foydalanish muddati oldindan belgilanib qo`yilmagan bo`lsa, u muddati cheklanmagan hisoblanadi. Aksincha, agarda yer osti boyliklaridan foydalanish litsenziyada belgilab qo`yilgan bo`lsa — cheklangan bo`ladi. Masalan, chet el yuridik va jismoniy shaxslarga Konsessiyalar to`g`risidagi qonunning 3, 15, 17- moddalariga binoan tanlov va auksion o`tkazish orqali 15 yil muddatga Vazirlar Mahkamasining qarori asosida yer osti boyliklari foydalanish uchun beriladi. Zaruriyatga qarab bu muddat muayyan davrga, lekin 15 yildan oshmagan holda, uzaytirilishi mumkin. Yer osti boyliklaridan foydalanishning olti turi mavjud: 1) geologik jihatdan o`rganish; 2) foydali qazilmalarni kavlab olish;

3) texnogen mineral hosilalardan foydalanish; 4) foydali qazilmalar bilan bog`liq bo`lmagan yer osti inshootlarini qu rish hamda ulardan foydalanish; chiqindilarni saqlash va ko`mib tashlash; 5) alohida muhofaza etiladigan geologik ob`yektlarni barpo qilish; 6) nodir tosh xom ashyosi namunalarini, paleontologik qoldiqlarni va boshqa geologik kolleksiyabop materiallarni to`plash. Geologik o`rganish uchun berib qo`yish Qonunning 25-moddasida belgi langan tartibda tasdiqlangan yer qa`rini geologik o`rganish loyiha — sxema hujjatlariga binoan amalga oshiriladi. Yer qa`rini geologik jihatdan o`rganishga doir ekologik ekspertiza talab qilmaydigan ishlar ro`yxati Т abiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasi tomonidan tasdiqlanadi. Yer qa`ri uchastkalaridan foydalanish huquqi maxsus litsenziyalar asosida amalga oshiriladi. Uning uchun yer osti mineral boyliklardan foydalanish maqsadi, kon joylashgan maydon, texnogen hosilalardan foydalanish bilan bog`liq bo`lgan korxona loyihalari, qazib olish bilan bog`liq bo`lmagan inshootlarni qurish va ulardan foydalanish, zararli moddalar, radioaktiv chiqindilarni va ishlab chiqarish chiqitlarini joylashtirish huquqlari bo`lishi lozim. Yuridik va jismoniy shaxslarga yer osti boyliklaridan foydalanishning bir yo`la bir necha turi uchun litsenziyalar berilishi mumkin. Vazirlar Mahkamasi tomonidan berilgan litsenziya Yer kodeksining 17-moddasiga muvofiq yer osti boyliklaridan foydalanuvchilar uchun yer uchastkasini ajratishga asos bo`la oladi. Kon ajratmalari Sanoatda va konchilikda ishlarning bexatar olib borilishini nazorat qilish agentligi tomonidan beriladi. Foydali qazilma konlarini tajriba-sanoat yo`sinida ishlatish (neft va gaz konlari bundan mustasno), yer osti chuchuk suvlarini chiqarib olish, nodir tosh xom ashyosi namunalarini, paleontologik qoldiqlarni va boshqa kolleksiyabop

geologik materiallarni to`plash uchun litsenziyaga muvofiq berib qo`yiladigan yer osti boyliklari uchastkalariga kon ajratmasi talab qilinmaydi. Geologiya va qidiruv ishlari moliyaviy ta`minlagan yuridik va jismoniy shaxslar qidirib topilgan konni ishlatish uchun litsenziyalar olishda mutlaq huquqqa egadirlar. Xo`jalik va ro`zg`or ehtiyojlari uchun foydalanishga yer osti boyliklarini berib qo`yish Yer osti boyliklari to`g`risidagi qonunning 31-moddasi bilan alohida belgilab qo`yilgan. Unga binoan mahalliy xo`jalik ahamiyati uchun zarur mineral xom ashyo va yer osti suvlarini qazib olish, yer osti inshootlarini qurish maqsadida Vazirlar Mahkamasining maxsus litsenziyasisiz, lekin qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshirish mumkin. Yer osti boyliklaridan foydalanish uchun tayyorlangan loyihalar Т abiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasining ekspertizasidan o`tishi lozim. Aholi punktlarida, shahar atrofidagi yashil zonalarda, sanoat, transport, aloqa ob`yektlari, yer osti mineral suvlarini chiqarib olish zonalarida va alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar doirasida yer qa`rining ayrim uchastkalaridan foydalanish cheklab yoki taqiqlab qo`yilishi mumkin. Yer osti boyliklaridan foydalanuvchilar Yer osti boyliklari to`g`risi dagi qonunning 32—33-moddalariga muvofiq bir qator huquqlar va majburiyatlarga egadirlar. Yer osti boyliklaridan foydalanish huquqini cheklash, to`xtatib turish va tugatish Yer osti boyliklari to`g`risidagi qonunning 34-moddasida ko`rsatilgan hollarda va Vazirlar Mahkamasi belgilagan tartibda amalga oshiriladi.

O'xshashlar

Yerni huquqiy muhofaza qilish

O`rmonlarni huquqiy muhofaza qilish

Yerlarni muhofaza qilish va ulardan foydalanishning huquqiy holati

Suv resurslarini muhofaza qilish va ulardan foydalanishning huquqiy holati

Yer tuzishni huquqiy tartibga solish