Ҳукмда баён қилинган суд хулосалари тушунчаси моҳияти ва аҳамияти - Huquqshunoslik - Referatlar

Ҳукмда баён қилинган суд хулосалари тушунчаси моҳияти ва аҳамияти

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

23.7900390625 KB

Ko'chirib olish

Ҳукмда баён қилинган суд хулосалари тушунчаси моҳияти ва аҳамияти Режа: 1. Ҳукмда баён қилинган суд хулосалари ишнинг ҳақиқий ҳолатларига мувофиқ эмас, деб топишнинг асослари. 2. Ҳукмда баён қилинган суд хулосалари ишнинг ҳақиқий ҳолатларига мувофиқ эмаслигини текширишнинг назарий ва амалий таҳлили

Ҳукмда баён қилинган суд хулосалари тушунчаси моҳияти ва аҳамияти Жиноят процессида одил судлов ҳужжатига қўйилган талаблар, яъни ҳукмнинг қонуний, асосли ва адолатли бўлишида ҳукмда баён қилинган суд хулосалари жиддий таъсир кўрсатади. Дастлабки тергов ва суд терговининг тўлиқ эмаслиги ёки бир ёқламалиги жиноят ишларини тўла, ҳар томонлама ва холисона тек шириш принципларини бузилиши натижасида юзага келса, ҳукмда баён қилинган суд хулосалари жиноят ишининг ҳақиқий ҳолатларига мувофиқ келмаслиги ҳукмга қўйилган процессуал талабларни бажа рилмаслигидан келиб чиқади. Қонуний чиқарилган ҳукм – асосли, асослантирилмаган ҳукм – қонунга хилофдир, демак ҳукм адолатсиз бўлади, дейди Б.Т. Безлеп кин 1 . П.М.Давыдов, ҳукмда баён қилинган суд хулосалари жиноят ишининг ҳақиқий ҳолатларига мувофиқ келиши унинг қонуний, асос ли ва адолатли эканлигидан далолатдир, 2 деб ёзади. В.А.Познанский, ҳукмни бекор қилиш ёки ўзгартириш асослари тизимида ҳукмда баён қилинган суд хулосалари жиноят ишининг ҳақиқий ҳолатларига мувофиқ келмаганлиги учун ҳукмни бекор қилиш учун асос, фақат исботлашда йўл қўйилган хато ва камчилик лар натижасида юзага келади, 3 дейди. Демак, бу асос ҳам дастлабки тергов ва суд терговининг тўла ҳар томонлама ва холисона ўтказил маганлиги билан боғлиқ, яъни исботлаш бурчи юклатилган мансаб дор шахслар томонидан далилларни топиш, тўплаш, текшириш ва баҳолашда жиддий камчиликларга йўл қўйилган. Қуйидаги холатларда ҳукмда баён қилинган суд хулосалари жи ноят ишининг ҳақиқий ҳолатларига мувофиқ келмаган деб топилади: 1) суд хулосалари суд мажлисида кўрилган далиллар билан тасдиқланмаган бўлса; 1 Безлепкин Б.Т. Комментарий к уголовно-процессуальному кодексу Российской Федерации (постатейный) - 4 –е изд., перераб. и доп. –М.: ТК Велби, 2004. -Б. 388-389. 2 Давыдов П.М. Производство в кассационной инстанции. Уголовный процесс: Учебное пособие / Под ред. И.Я.Дюрягина и П.М. Давыдова. –Екатеринбург, 1992. -127 б. 3 Познанский В.А. Вопросы, теории и практики кассационного производства в уголовном процессе. –Изд. Саратовского. ун-та. 1978. -127 б.

2) суд ўз хулосасига таъсир қилиши мумкин бўлган ҳолатларни ҳисобга олмаган бўлса; 3) иш учун муҳим аҳамиятли ҳолатларга оид далиллар бир-бирига зид бўлгани ҳолда, суд қайси асосларга кўра далиллардан баъзиларини ишонарли деб топиб, бошқаларини рад этганлиги ҳукмда кўрсатилмаган бўлса; 4) суднинг ҳукмда баён қилинган хулосаларида жиддий зиддият лар мавжуд бўлиб, улар судланувчининг айблилиги масаласини ҳал қилишга, Жиноят кодекси нормаларини тўғри қўллашга ёки жазо чо расини белгилашга таъсир кўрсатган ёки таъсир кўрсатиши мумкин бўлса ва юқори судда бу зиддиятларни бартараф этиш имконияти бўлмаса. Амалиётда бу ҳолат бўйича жуда кам миқдорда ҳукмлар бекор қилинади. Лекин, судларимиз томонидан айнан ана шундай хатоларга йўл қўйиладиган ҳолатлар мавжуд. Ҳукмда баён қилинган суд хулосалари ишнинг ҳақиқий ҳолатларига мувофиқ эмас, деб топишнинг асослари. Юқори суд қуйи суднинг чиқарган ҳукмидаги хулосалари суд мажлисида ўз тасдиғини топган далиллар билан асосланган дейиш учун жиноят иши бўйича исботланиши лозим бўлган ҳолатлар синч ковлик билан тўла, ҳар томонлама, холисона текширилган бўлиши керак. “Суд томонидан далилларни нотўғри баҳоланиши судланувчи нинг айбдор ёки айбсизлиги юзасидан қатъий хулоса чиқарилишига салбий таъсир кўрсатади”. 4 Шунинг учун ҳам, ҳукм дастлабки тер гов материалларига асосан чиқарилиб, суд мажлисида ўз тасдиғини етарлича топмаган далилларга асосланган бўлса, ёки ишнинг ҳақиқий ҳолатларига асосланмай, таҳминий хулосалар чиқарилган бўлса, юқори инстанция суди ҳукм ўз тасдиғини топмаган далилларга асо сан чиқарилган деб ҳисоблайди ва ҳукмни бекор қилади. В.З. Лука шевич бундай ҳолатда ҳукмни ўзгартириш ҳам мумкин, деб ҳисоб лайди. Унинг фикрича, - “агар юқори суд ҳукмда судланувчи содир этган жиноятларидан бири ўз тасдиғини топмаган деган фикрга келса, ҳукмдан бу қисм чиқариб, моддани 4 Адаменко В.Д., Береговой И.Е. Судебный надзор: основания отмены, изменения приговора. Ак-Кем, Бар - наул. -1995. -Б. 129.

енгиллаштирадиган ҳолатга ўтка зиб, жазони ҳам енгиллаштириб, ҳукмни ўзгартириш керак”. 5 Бу фикр билан келишиб бўлмайди, чунки судланувчи томонидан содир этилган жиноятни фақат суд ишонарли далиллар билан исбот қилиб бера олмаганлиги учун ҳукмдан жиноят эпизодини чиқариб ташлаш мумкин эмас. Бу жиноят содир қилган шахсни оқлаш билан тенг. Суд ўз хулосасига таъсир қилиши мумкин бўлган ҳолатларни ҳисобга олмаган дейиш учун, ҳақиқатан ҳам суд ўз хулосаси учун жиддий аҳамиятга эга бўлган ҳолатни эътибордан четда қолдирган бўлиши керак, яъни дастлабки терговда ўз исботини топган ҳолатга суд ўз муносабатини билдирмаган. В.Д.Адаменко, И.Е.Береговой ларнинг фикрича, - “жиноят иши материалида эксперт хулосаси ҳукмга асос қилиб олиниб, суд мажлисида текширилмаган бўлса, айбланувчининг айбига иқрорлиги ҳукмда мавжуд, лекин суд мажли сида бу иқрорлик ихтиёрий ёки мажбурийлиги текшириб кўрилмаган бўлса, суд ўз хулосасига таъсир қилиш мумкин бўлган ҳолатларни ҳисобга олмаган”, - деб, ҳукмни бекор бўлишига асос бўлади. 6 В.А.Познанскийнинг фикрича, ҳукмда баён қилинган суд хуло салари жиноят ишининг ҳақиқий ҳолатларига мувофиқ келмаса, ҳукмни бекор қилиш ҳам, ўзгартириш ҳам мумкин, 7 ҳақиқатан хам юқори инстанция судлари биринчи инстанция суди томонидан суд мажлисида кўриб чиқилган далиллар асосида ҳукмни бекор қилишга ёки зарур ўзгартиришлар киритишга ҳақлидирлар. Бунда, у маҳкум нинг аҳволини ёмонлашувига йўл қўймаслиги керак, яъни судланув чининг айбини енгиллаштирувчи ҳолатларни ҳисобга олиши ёки унинг айбини оғирлаштирадиган ҳолатларни ҳукмдан чиқариб таш лаши, бирмунча енгилроқ жиноят тўғрисидаги қонунни қўллаши ёки жазони енгиллаштириши, энг кам миқдордаги жазони 5 Лукашевич В.З. Уголовный процесс. Под.ред. Н.С.Алексеева. –Л.: 1989. -Б. 56-57. 6 Адаменко В.Д., Береговой И.Е. Судебный надзор: основания отмены, изменения приговора. Ак-Кем Барнаул. 1995. -Б. 130. 7 Познанский В.А. Вопросы теории и практики кассационного производства в уголовном процессе. –Изд. Са ратовского. ун-та. 1978. -Б. 64-65.

тайинлаши, амнистия акти бўйича ёки муддат ўтганлиги учун жазодан озод қили ши мумкин. Иш учун муҳим аҳамиятли ҳолатларга оид далиллар бир-бирига зид бўлгани ҳолда, суд қайси асосларга кўра далиллардан баъзилари ни ишонарли деб топиб, бошқаларини рад этганлиги ҳукмда кўрса тилмаган бўлса, ҳукмни бекор қилишга асос бўлади. Ҳукмни айрим қисмлари ёки тўлалигича исботланмаган бўлса, ҳукмга ўзгартириш киритиш билан тузатиб бўлмайди, уни фақат бекор қилиш керак бўлади. Бу борада В.А. Познанскийнинг фикрига қўшиламиз. “Ҳукм асослантирилмаганида юқори инстанция суди биринчи инстанция су дининг далилларга берган баҳосини тўғри ёки нотўғрилиги ва улар асосида чиқарилган хулосаларга муносабат билдириш имкониятидан махрум бўлади”. Шунинг учун, бундай ҳукм бекор қилиниши ва иш янги таркибдаги суд ҳайъати томонидан кўриб чиқилиши учун қайтарилиши керак. Ҳукмда баён қилинган суд хулосалари ишнинг ҳақиқий ҳолатларига мувофиқ эмаслигини текширишнинг назарий ва амалий таҳлили Амалиётни ўрганиш натижаларига кўра қуйидаги ҳолатларда ҳукм бекор қилиниши керак: 1) суд муҳокамасида дастлабки тергов материалларида айбни тасдиқловчи далиллар бўлгани ҳолда суд оқлов ҳукми чиқарган бўлса; 2) агар оқлов ҳукми танқидий фикр билдирилмаган ва айбни тасдиқловчи далиллар асоссиз эътиборга олинмаган ҳолда чиқарилган бўлса; 3) суднинг эксперт хулосаларига нима учун қўшилмаганлиги асослаб берилмаган бўлса; 4) гарчи маҳ кум билан унинг ҳимоячиси содир қилинган жиноятга дахли йўқлиги тўғрисидаги тақдим этилган далиллар иш материаллари билан рад қилинмаган бўлсада, суд айблов ҳукмини чиқарган бўлса; 5) жабрла нувчининг бошқа далилларга тўғри келмайдиган кўрсатмалари айб лов ҳукмига асос қилиб олинган бўлса ва бошқалар. Масалан, суд ҳукмига кўра, Н. 2004 йил 23 ноябрь куни, соат 6:00 ларда Тошкент шаҳар туманларидан бирида истиқомат қилувчи турмуш ўртоғи С. билан жанжалашиб, С.нинг ҳомиладорлигини била туриб, уни

жуда раҳмсизлик ва ўта шафқатсизлик билан қасддан уриб, унинг баданига ўртача оғир даражадаги тан жароҳатлари етказ ганликда айбли деб топилган. 2005 йил 31 январь куни суд-тиббиёт экспертизаси жабрланувчи С.нинг танасида бош мия очиқ жароҳати, бош мия чайқалиши билан эстеноневрологик ва гипертензион синдром асоратлари, бош тепа соҳасини кесилган жароҳати, бурун суякларининг синиши, кўз қовоқ ларининг, ёноқ соҳасининг, ўнг кўкрак, чап сон ва ўнг болдир соҳа ларининг қонталашлари каби тан жароҳатлари борлиги, ушбу тан жароҳатлари ўртача тан жароҳатлари тоифасига кириши ҳақида хуло са берган. Мазкур суд ҳукмига нисбатан туман прокурори томонидан апелляция тартибида протест келтирилган бўлиб, унда суд ҳукмини бекор қилиб, жиноят ишини янгитдан судда кўриш учун юбориш ма саласи қўйилган. Жабрланувчи С. апелляция шикоятида суд ҳукмини бекор қилиб, жиноят ишини қўшимча терговга қайтаришни сўраган. Апелляция ҳайъати иш бўйича судья маърузасини, Т. шаҳар прокурори ёрдамчиси Б.ни протестини қувватлаб берган хулосасини, судланган Н.ни суд ҳукмини ўзгаришсиз қолдириш ҳақидаги фикри ни тинглаб, протест, шикоятдаги келтирилган важлар, ҳамда жиноят иши ҳужжатларини атрофлича ўрганиб, қуйидаги асосларга кўра суд ҳукмини бекор қилишни лозим деб топади. Биринчи босқич суди мазкур жиноят ишини кўришда Ўзбекис тон Республикаси ЖПКнинг 22-моддасидаги иш бўйича исботланиши лозим бўлган барча ҳолатларни синчковлик билан хар томонлама, тўла ва холисона текшириб чиқмай, ишда юзага келган хар қандай масалани ҳал қилишда айбланувчи ёки судланувчини ҳам фош қила диган ҳам оқлайдиган, шунингдек унинг жавобгарлигини ҳам енгил лаштирадиган, ҳам оғирлаштирадиган холатларни аниқламаган ва ҳисобга олмаган. Жабрланувчи С. ўз кўрсатувида Н. воқеа куни, уни ҳомиладор лигини била туриб, қўл ва оёқлари билан баданининг турли жойлари га уриб тепиб, бош қисмига пичоқ билан тан жароҳати етказганлиги ни баён қилган.

Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни Сақлаш Вазирлигининг 1992 йил 21 октябрдаги 551-сонли буйруғи билан тасдиқланган “Ўз бекистон Республикасида суд-тиббиёт экспертизаси ўтказиш тўғри сида”ги Йўриқнома талабларига кўра, ҳомилани, муддатидан қатъи назар, тан жароҳати билан боғлиқ бўлган ҳомилани тушиши оғир тан жароҳати бўлиб, ҳомилани тушиши билан боғлиқ суд-тиббиёт экс пертизаларини акушер гинеколог билан биргаликда ўтказилиши ло зимлиги кўрсатилган бўлсада, суд олинган тан жароҳатларини ҳомилани тушишига салбий боғлиқ ёки боғлиқ эмаслигини экспертни сўроқ қилиш билан чеклаб, барвақт хулосага келган. Бундай холатда, С.да белгиланган тан жароҳатлари ҳомилани тушишига сабабий боғлиқ ёки боғлиқ эмаслигини аниқламасдан ту риб, суднинг Н.ни Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 105-моддаси 2-қисмининг “б”, “г” бандлари билан айблаш ҳақидаги хулосаси билан келишиб бўлмайди. Шунингдек, Т. вилояти О. тумани Марказий шифохонасида врач- травматолог бўлиб ишловчи, 2004 йил 23 ноябр куни кечки пайт навбатчи бўлган К. ўз кўрсатувларида, навбатчилик ўтаётган вақтида С. тан жароҳатлари билан касалхонага тушганлигини, бу ҳақда 4031-сонли тиббиёт маълумотномасини ёзганлигини, 3-4 кундан сўнг С. ўз ҳоҳиши билан тилхат ёзиб, касалхонадан чиқиб кетганлигини баён этган. Бироқ, суд иш бўйича С. тан жароҳатлари юзасидан суд-тиббиёт экспертизаси ўтказиш учун олинган касаллик тарихидаги маълумот - номаларни ёзиб борган, даволаган шифокорларни қўшимча гувоҳ тариқасида сўроқ қилиб, суд терговида С. томонидан касаллик тари хида унинг имзоси қалбакилаштирилганлиги ҳақидаги важларига баҳо бермаган. Бундай ҳолда, апелляция ҳайъати юқоридаги камчиликларни апелляция мажлисида тўлдиришни имконияти бўлмаганлиги сабабли, юқоридаги қайд қилинган камчиликларни бартараф қилиш мақсади да, суд ҳукмини бекор қилиб, жиноят ишини янгитдан судда кўриш учун юборишни лозим деб, ҳисоблайди.

Юқоридагиларга ҳам Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 490-моддаси 1-қисмининг 6-банди, 497-18-моддаларига асосан, апелляция ҳайъати чиқарган ажримда “Жиноят ишлари бўйича туман судининг 2005 йил 8 июньдаги Н.га нисбатан чиқарилган ҳукми бекор қилин син ва жиноят иши янгитдан судда кўриш учун шу суднинг бошқа таркибига юборилсин”, дейилган. 8 Суднинг ҳукмида баён қилинган хулосаларда жиддий зиддият лар мавжуд бўлиб, улар судланувчининг айблилиги масаласини ҳал қилишга, Жиноят кодекси нормаларини тўғри қўллашга ёки жазо чо расини белгилашга таъсир кўрсатган ёки таъсир кўрсатиши мумкин бўлса ва юқори судда бу зиддиятларни бартараф этиш имконияти бўлмаса ҳукм бекор қилинади. Ўзбекистон Республикаси ЖПК 486-моддасининг бу банди бўйича ҳукмнинг асослантирувчи тавсиф қис ми (ЖПКнинг 467-моддаси) билан қарор қисми (ЖПКнинг 468-мод даси) ўртасида зиддиятлар мавжуд бўлади. Бу ҳолат ҳукм чиқариш вақтида суд ҳал қиладиган масалалар (ЖПКнинг 457-моддаси) билан боғлиқ, яъни судланувчи жиноят содир этилишида айблими ва ба - шарти айбли бўлса, унинг айби қандай шаклда; судланувчининг жа - вобгарлигини енгиллаштирадиган ва оғирлаштирадиган ҳолатлар борми; судланувчи содир этган жинояти учун жазоланиши керакми; судланувчига қандай жазо тайинланиши лозим ва у шу жазони ўташи керакми ва ҳоказо. Бундай талаблар ўз тасдиғини топмаган ҳукмни ўзгартириш билан йўл қўйилган хатони тузатиб бўлмайди, фақат бе кор қилиш лозим бўлади. В.А.Познанский айбдорлик тўғрисидаги хулосаларда қарама- қаршиликлар бўлгани ҳолда ҳукмни бекор қилиш зарурлигини эъти роф этиб, қуйидагича фикр билдиради: “Суд хулосаларидаги жиноят қонунининг қўлланилиши ва жазо чораси тўғрисидаги қарама-қарши ликни юқори инстанция суди енгилроқ жиноят қонуни нормасини қўллаш ёки жазони 8 Жиноят ишлари бўйича Тошкент шаҳар судининг жорий архивидан. 2005.

енгиллаштириш ёки умуман жазодан озод қилиш билан ўзгартириш мумкин”, 9 дейди. Бу фикр билан келишиб бўлмайди, чунки ҳукмни асослантириш қисмида йўл қўйилган ҳато ва унга асосан чиқарилган ҳукм хулоса сини тузатишнинг имконияти йўқ. Сабаби, ҳукмга асос қилиб олин ган далиллар ўртасидаги қарама-қаршилик Жиноят кодексини ўзгар тириш ёки белгиланган жазони енгиллаштириш билан бартараф этилмайди. В.Г.Божьев ҳам ЖПКнинг ушбу нормасини изоҳлашда шунга ўхшаш хатога йўл қўяди. Унинг фикрича, - “ишончлилиги шубҳа уйғотадиган далилларга асосан чиқарилган ҳукмни бекор қилишда дастлабки терговни тўлиқ эмаслиги ёки бир ёқламалиги учун”, - деб баҳолаш лозим. В.П.Божьев, - “Далилларни тўплашда процессуал тартибга риоя қилмай олинган далил ҳукмга асос бўла олмайди. Жумладан, тергов жараёнлари белгиланган қонун талабларини қўпол равишда бузиб ўтказилган бўлса, тўпланган далиллар суд томонидан тегишли ра вишда баҳоланиши ва сифатсизлиги эътироф қилиниши керак. Бун дай хато дастлабки терговнинг тўла ҳар томонлама ва холисона ўтказилмаганлигидан далолат”, 10 - дейди. Бу масалада гап терговнинг сифати, тартиби ва далилларга қўйилган талаб устида кетаётгани йўқ. Б.Г.Безлепкин айтганидек, 11 масала ҳукмнинг асоссизлиги тўғрисида бормоқда, яъни ҳукмнинг ички тизими ишончли эмас. Шундай қилиб, масала ҳукмнинг сифати устида борар экан, бу аввало судьянинг билими, тажрибаси, қобилияти ва адолатлилигига боғлиқ. Судья ҳар бир масалага ички ишонч, ҳуқуқий онги ва қонун талабига мувофиқ ёндашиши лозим. 9 Познанский В.А. Вопросы теории и практики кассационного производстве в уголовном процессе. Изд. Саратовского ун-та, 1978. -Б. 70. 10 Божьев В.П. Комментарий к гл. 21. // Комментарий к уголовно-працессуальному кодексу РСФСР. // Под. ред. А.М.Рекункова и А.К.Орлова. –М.: 1985. -494 б. 11 Безлепкин Б.Г. Комментарий к уголовно-процессуальному кодексу Российской Федерации (постотейный). -4-е изд. перераб. и доп. –М.: ТК Велб, 2004. -473 б.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Абдумажидов Г. Актуальные вопросы реализации принципа состязательности и равноправия сторон в судопроизводстве Адвокат. - 1999. –Декабр. - Б. 49-50. 2. Абдумажидов Ғ.А. Конституция ва суд мустақиллиги – адолат гарови. Давлат ва ҳуқуқ. -2002. -№4(12). –Б.31-35. 3. Абдумажидов Ғ.А. Ҳимояланиш ҳуқуқи ва тарафларнинг ўзаро тортишуви. Ишонч. -1999. -21 июль. 4. Асомутдинов А. Оценка доказательств в уголовном процессе. Ҳуқуқ, Право, Law. -2000. -№4. –Б.60. 5. Балакшин В. Истина в уголовном процессе. Российская юстиция. -1998. - №2. –Б.19.

O'xshashlar

Жиноят процессида суд назорати ўқув курсининг тушунчаси аҳамияти ва вазифалари

Конституция тушунчаси ва моҳияти

Ҳукмни бекор қилиш ёки ўзгартириш асосларининг тушунчаси ва ривожланиш тарихи

Жиноят процессининг тушунчаси ва моҳияти

Ҳуқуқнинг тушунчаси, моҳияти ва қиймати