Tarmoqlararo sohalarni boshqarish - Huquqshunoslik - Referatlar

Tarmoqlararo sohalarni boshqarish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

174.5 KB

Ko'chirib olish

Tarmoqlararo sohalarni boshqarish Reja: 1. Iqtisodiyot sohasini boshqarish 2. Davlat s tatistika si 3. Tabiatni muhofaza qilish 4. Davlat mulkini boshqarish 5. Standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish 6 . Tashqi iqtisodiy aloqalar 7. Bojxona sohasi ni boshqarish 8. Moliya va kredit sohasini boshqarish 9. Soliq sohasini boshqarish

Iqtisodiyot mamlakat taraqqiyotining asosi hisoblanadi. Respublikamiz mustaqilikka erishgan dastlabi kunlardanoq o`zining bozor munosabatlariga asoslangan taraqqiyot yo`lini tanlab oldi. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2002 yil 24 dekabrda qabul qilingan farmoni 1 ga ko`ra iqtisodiyotga bozor mexanizmi va uslublarini joriy qilishni davom ettirish, jamiyat hayotining barcha tomonlarini erkinlashtirish talablariga muvofiq iqtisodiyot va statistika organlarining tashkiliy tuzilmasini takomillashtirish maqsadida O`zbekiston Respublikasi Makroiqtisodiyot va statistika vazirliga tugatilib, uning negizida O`zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi va O`zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo`mitasi tashkil qilindi hamda mamlakatni rivojlantirishning uzoq muddatli strategiyasi hamda kompleks dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish, quyidagi g`oyat muhim vazifalarni hal etishga qaratilgan chuqur o`ylangan va mutanosib ijtimoiy-iqtisodiy siyosatni o`tkazish O`zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi zimmasiga yuklandi. Iqtisodiyot vazirligi quyidagi muhim vazifalarni hal etishga qaratilgan davlat boshqaruvi organi hisoblanadi: makroiqtisodiy barqarorlikni, iqtisodiyotni mutanosib va dinamik rivojlantirishni ta'minlash; ko`p ukladli va samarali faoliyat ko`rsatuvchi iqtisodiyotni shakllantirish, xususiy mulkchilikning yetakchi rolini ta'minlash, bozor infratuzilmasini rivojlantirish; boy tabiiy va mineral - xom ashyo resurslaridan, yaratilgan ishlab chiqarish va ilmiy-texnik potensialdan samarali va oqilona foydalanishga yo`naltirilgan aniq maqsadli tarkibiy siyosatni amalga oshirish, eksport imkoniyatini rivojlantirish va mamlakat iqtisodiyotini jahon iqtisodiy tizimiga keng integratsiyalashni ta'minlash; yangi ish o`rinlari yaratish, mehnat resurslarini ish bilan oqilona ta'minlash muammolarini hal etish, aholini aniq tarzda ijtimoiy muhofaza qilishni kuchaytirish, aholi turmush darajasining barqaror, izchil o`sishini, ijtimoiy infratuzilmaning rivojlanishini ta'minlash; 1 “ O`zbekiston Respublikasi q onun h ujjatlari to`plami ” , 2002 yil, 24-son

mamlakat mintaqalari iqtisodiyotining mutanosib va kompleks rivojlanishini, ishlab chiqarish kuchlarining maqbul va samarali rivojlanishini hamda respublika hududlari bo`yicha joylashtirilishini ta'minlash. Iqtisodiyot vazirligi o`ziga yuklangan vazifalarni mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning qisqa va o`rta muddatli prognozlarini ishlab chiqish va amalga oshirishni ta'minlash hamda O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Umumiqtisodiyot kompleksiga kiruvchi vazirliklar va idoralar faoliyatini muvofiqlashtirish yo`li bilan ro`yobga chiqaradi. Quyidagilar Iqtisodiyot vazirligining asosiy vazifalari hisoblanadi: jamiyatni rivojlantirish va demokratik qayta o`zgartirishlar maqsadi va ustuvorliklaridan kelib chiqqan holda iqtisodiyotni yanada erkinlashtirish va isloh qilishning, iqtisodiyotni boshqarishning bozor metodlari va mexanizmlarini joriy etishning puxta o`ylangan strategiyasi ishlab chiqilishini tashkil etish; asosiy makroiqtisodiy ko`rsatkichlarni, respublikaning, mintaqalarning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishi darajasini kompleks ravishda izchil tahlil qilish, iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlarning rivojlanish tendensiyalarini o`rganish, iqtisodiyotdagi mavjud nomutanosibliklarni aniqlash va ularni bartaraf etish yo`llarini asoslash; iqtisodiyotni rivojlantirishning ko`p variantli senariylarini, mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning mintaqalar, tarmoqlar va iqtisodiyot sektorlari bo`yicha qisqa va o`rta muddatli prognozlari va dasturlarini ishlab chiqish; muhim qiymat, moddiy va mehnat balanslarini ishlab chiqishni tashkil etish; asosiy makroiqtisodiy ko`rsatkichlarning pul-kredit agregatlari, davlat budjeti parametrlari, tashqi savdo, to`lov balanslari va tarmoqlararo balanslar bilan o`zaro bog`liqligini ta'minlovchi ta'sirchan mexanizmni shakllantirish; budjet-soliq, pul-kredit, valuta va monopoliyaga qarshi siyosatning umumiy yo`nalishlari, tabiiy monopoliyalar mahsulotlari, tovarlari va xizmatlariga narxlar va tariflarni tartibga solish mexanizmini takomillashtirish, to`lov, moliya va moddiy balanslarni shakllantirish va ularning amalga oshirilishini nazorat qilish bo`yicha takliflar tayyorlashda qatnashish;

demografik prognozlarni, aholini aniq tarzda ijtimoiy muhofaza qilish, ichki iste'mol bozorini to`ldirish, odamlar farovonligini oshirish, ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish dasturlarini ishlab chiqish; iqtisodiyotni tarkibiy qayta o`zgartirishlarning o`rta muddatli prognozlarini, tarmoqlarni rivojlantirish, zamonaviylashtirish va texnologiya bilan qayta jihozlash, ishlab chiqarishlarni mahalliylashtirish, ilg`or, resurslarni tejaydigan texnologiyalarni joriy etish dasturlarini ishlab chiqish; tarkibiy siyosat maqsadlariga erishishni, mintaqalarni kompleks rivojlantirishni ta'minlovchi qisqa va o`rta muddatli investitsiya dasturlarini ishlab chiqish bo`yicha ishlarni muvofiqlashtirish; ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning maqbul sur'atlari va nisbatlarini, mineral va xom ashyo resurslaridan oqilona foydalanishni, O`zbekiston iqtisodiyotini barqaror rivojlantirishni ta'minlovchi zamonaviy ishlab chiqarish infratuzilmasini, telekommunikatsiyalar vositalarini rivojlantirish; eksport potensialini rivojlantirishni rag`batlantirish, tashqi savdo va to`lov balanslarini maqbullashtirish bo`yicha takliflar ishlab chiqish, tovarlar (ishlar, xizmatlar) eksporti prognozlarini tayyorlash, respublikani jahon iqtisodiy tizimiga integratsiyalash strategiyasini ishlab chiqishda qatnashish; respublika uchun muhim ahamiyatga ega bo`lgan investitsiya dasturlarini amalga oshirishga xalqaro moliya tuzilmalari, xorijiy moliya va sug`urta tashkilotlari hamda donor mamlakatlarni ishtirok etishga faol jalb etish maqsadida ular bilan hamkorlik ishlarini muvofiqlashtirish. I qtisodiyot vazirligiga Vazir rahbarlik qiladi. Vazirni lavozimga tayinlash va lavozimdan ozod qilish O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga muvofiq amalga oshiriladi. Iqtisodiyot vazirining bir nafar birinchi o`rinbosari va Bosh boshqarmalar boshliqlari hisoblanadigan uch nafar o`rinbosari bo`ladi. Vazirning birinchi o`rinbosari maqomiga ko`ra Vazirga, Vazir o`rinbosarlari Bosh boshqarmalar boshliqlari Vazirning birinchi o`rinbosarlariga tenglashtiriladi. Iqtisodiyot vazirligi o`z huzuridagi:

Samarali iqtisodiy siyosat markazi; Iqtisodiy nochor korxonalar ishlari qo`mitasi; Tovar bozorlari kon'yunkturasini o`rganish hamda investitsiya loyihalari va dasturlarini ekspertizadan o`tkazish respublika markazi; Vazirlik ma'muriy binosidan foydalanish boshqarmasi; "O`zbekiston iqtisodiy axborotnomasi" jurnali tahririyati faoliyatiga rahbarlik qiladi. Qoraqalpog`iston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi, viloyatlar va Toshkent shahar Iqtisodiyot bosh boshqarmalari, shuningdek respublika shaharlari va tumanlaridagi iqtisodiyot bo`limlari tegishli ravishda Qoraqalpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashiga, viloyatlar, shaharlar va tumanlar hokimliklariga hamda O`zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligiga qarashli bo`ladi. Ularning faoliyatiga bevosita rahbarlik qilish va muvofiqlashtirishni O`zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi amalga oshiradi. Iqtisodiyot vazirligida 9 kishidan iborat Hay'at tuziladi, uning shaxsiy tarkibi O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi. Hay'at o`zining muntazam o`tkazib turiladigan majlislarida mamlakatni, tarmoqlarni va hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning muhim muammolarini, prognozlash metodologiyasini va uni tashkil etishni yaxshilash, kadrlarni tanlash va joy-joyiga qo`yish masalalarini ko`rib chiqadi. Hay'at qarorlari Iqtisodiyot vaziri buyruqlari bilan hayotga tatbiq etiladi. Davlat s tatistika si O`zbekiston Respublikasida statistika sohasi 2002 yil 12 dekabrda qabul qilingan “ Davlat statistika to`g`risida ” gi O`zbekiston Respublikasi qonuni 2 bilan tartibga solinadi. Qonunga binoan davlat statistikasining asosiy vazifalari bo`lib: 2 O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 2002 № 12, 219-m.

 ijtimoiy-iqtisodiy hodisalar va jarayonlar hamda ularning natijalari to`g`risidagi statistika ma'lumotlarini yig`ish, qayta ishlash, to`plash, saqlash, umumlashtirish, tahlil etish va e'lon qilish;  xalqaro standartlarga mos keluvchi yagona statistika uslubiyatini ta'minlash;  davlat organlari va fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari, yuridik shaxslar, davlat muassasalari va xalqaro tashkilotlarni, shuningdek jamoatchilikni belgilangan tartibda statistika ma'lumotlari bilan ta'minlash;  statistika ishlarini tashkil etish uchun zarur bo`lgan iqtisodiy-statistika tasniflagichlar tizimini hamda korxonalar va tashkilotlarning yagona davlat registrini yuritish hisoblanadi. Davlat statistikasi: ishonchlilik, xolislik, beg`arazlik; dolzarblik, qiyosiylik va barqarorlik; qulaylik, ochiq-oydinlik va oshkoralik; statistika hisobotini yig`ish, qayta ishlash va umumlashtirish tartibiga har qanday aralashishni istisno etuvchi statistika ishlarini tashkil etish tizimini yaratish kabi tamoyillarga asoslanadi. Davlat statistikasi vakolatli organi hamda uning Qoraqalpog`iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridagi, tumanlar va shaharlardagi organlari davlat statistikasi organlari hisoblanadi. Davlat statistikasi vakolatli organining rahbari O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan uch yil muddatga tayinlanadi. Davlat statistikasi organlari ma'lumotlar manbalarini, statistika usullarini, statistika ma'lumotlarining mazmuni, shakli, vaqti va tarqatilishini tanlashda mustaqildir. Davlat statistikasi organlarining faoliyatiga davlat organlari va mahalliy davlat hokimiyati organlari aralashishiga yo`l qo`yilmaydi. Davlat statistikasi organlarini moliyalashtirish hamda moddiy-texnika jihatidan ta'minlash Davlat statistika ishlari dasturiga muvofiq Davlat budjeti mablag`lari hisobidan amalga oshiriladi. Davlat statistika ishlari dasturiga kiritilmagan statistika ishlariga haq to`lash buyurtmachi tomonidan shartnoma asosida amalga oshiriladi. Davlat statistikasi organlarining ayrim bo`linmalari o`z faoliyatini shartnoma asosida amalga oshirishi mumkin.

Davlat statistikasi organlari Davlat statistika ishlari dasturini bajarishda davlat statistikasi organlariga yordam berishi shart bo`lgan boshqa davlat organlari hamda yuridik shaxslar bilan statistika ishlarini o`zaro hamkorlikda amalga oshiradi. Davlat statistikasi organlari o`zlarining vakolat doirasiga kiruvchi ayrim ishlarning boshqa davlat organlari hamda yuridik shaxslar tomonidan bajarilishiga qonun hujjatlarida belgilangan tartibda yo`l qo`yadi. Boshqa davlat organlari hamda yuridik shaxslar Davlat statistika ishlari dasturiga muvofiq umumdavlat statistika kuzatuvlarini, shuningdek davlat statistikasi vakolatli organi bilan kelishilgan shakllarda idoraviy statistika kuzatuvlarini o`tkazadi. Idoraviy statistika kuzatuvlarining ma'lumotlari davlat statistikasi vakolatli organiga uning so`roviga binoan taqdim etiladi. Davlat statistika organlari Korxonalar va tashkilotlarning yagona davlat registrini, shuningdek to`planadigan ma'lumotlar hisobga olinishini va ko`rsatkichlar identifikatsiya qilinishini ta'minlaydigan statistika kuzatuvlari obyektlarining statistika registrlarini yuritadi. Korxonalar va tashkilotlarning yagona davlat registri axborot-ma'lumotnoma xususiyatidagi, vaqti-vaqti bilan yangilab turiladigan ma'lumotlarni o`z ichiga oluvchi avtomatlashtirilgan tizim bo`lib, korxonalar va tashkilotlar yagona tasniflash tizimi asosida davlat hisobiga olinishi va identifikatsiya qilinishini ta'minlaydi. Yuridik shaxslar to`g`risidagi ma'lumotlar registrini va axborot bazalarini yaratadigan va yuritadigan davlat organlari hamda ularning tasarrufidagi tashkilotlar davlat statistikasi organlariga Korxonalar va tashkilotlarning yagona davlat registrini shakllantirish hamda uning dolzarbligini ta'minlash uchun zarur bo`lgan axborotni bepul beradi. Moliya, bojxona, soliq organlari, banklar hamda boshqa idoralar va xizmatlar, shuningdek yuridik shaxslar, ularning vakolatxonalari va filiallari, jismoniy shaxslar, shu jumladan yakka tartibdagi tadbirkorlar davlat statistikasi organlariga davlat statistika hisobotlarini, idoraviy hisobga olish ma'lumotlarini hamda davlat statistika ishlarini olib borish uchun zarur bo`lgan boshqa ma'lumotlarni (ularni tayyorlashning

har qanday bosqichida), shuningdek ularga ilova etiladigan tushuntirish-izohlarni bepul taqdim etadi. Statistika ma'lumotlari ishonchli bo`lishi va ular davlat statistika kuzatuvlari dasturlariga muvofiq belgilangan hajmlarda, muddatlarda va shakllarda taqdim etilishi kerak. Buxgalteriya hisobi, moliyaviy va boshqa hisobotlarni tartibga soluvchi, qonun hujjatlari bilan belgilangan normalar statistika hujjatlarini to`ldirish (statistika ko`rsatkichlarining hisob-kitobi) uchun asos bo`lib xizmat qiladi. Statistika ma'lumotlaridan davlat manfaatlarini ko`zlab va ilmiy maqsadlarda, jamoatchilikni xabardor etish, bunday ma'lumotlardan foydalanuvchilarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ta'minlash uchun foydalaniladi. Davlat statistikasi organlari yuridik shaxslardan, ularning vakolatxonalari va filiallaridan, jismoniy shaxslar, shu jumladan yakka tartibdagi tadbirkorlardan olgan birlamchi statistika ma'lumotlari faqat jamlanma statistika ko`rsatkichlarini tayyorlashda statistika maqsadlarida ishlatiladi hamda jamlanma holatda va egasi mavhumlashtirilgan tarzda e'lon qilinadi. Tarkibida davlat siri va tijorat sirlari bo`lgan statistika ma'lumotlari qonun hujjatlarida belgilangan tartibda taqdim etiladi. “Davlat statistikasi to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq hamda O`zbekiston Respublikasi Prezidentining "O`zbekiston Respublikasi Makroiqtisodiyot va statistika vazirligini qayta tashkil etish to`g`risida" 2002 yil 24 dekabrdagi Farmoniga binoan respublika statistika organlari faoliyatini tashkiliy ta'minlash maqsadida O`zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo`mitasi tashkil etildi. Mazkur qo`mita statistika sohasida rivojlanishning milliy va mintaqaviy xususiyatlarini hisobga olgan holda ilmiy metodologiyaga, xalqaro standartlar va qoidalarga asoslangan yaxlit ilg`or statistika axboroti tizimini yaratishga va uning faoliyat ko`rsatishiga yo`naltirilgan yagona siyosatni amalga oshiruvchi, davlat hokimiyati va boshqaruv organlari, xo`jalik yurituvchi subyektlar, fuqarolar va

tashkilotlarning rasmiy statistika axborotlariga bo`lgan ehtiyojini qondiruvchi davlat hokimiyati ijro etuvchi organi hisoblanadi. O`zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo`mitasi, Qoraqalpog`iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridagi, tumanlar, shaharlardagi statistika organlari hamda O`zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo`mitasiga qarashli tashkilotlar O`zbekiston Respublikasi Davlat statisgika qo`mitasining yagona tizimini tashkil etadi. Q uyidagilar O`zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo`mitasining asosiy vazifalari hisoblanadi : statistika sohasida yagona siyosatni ishlab chiqish va amalga oshirish, statistikani tashkil etashning zamonaviy xalqaro statistika standartlariga javob beradigan samarali tizimini ta'minlash; ilmiy asoslangan, bozor iqtisodiyoti asosiy prinsiplariga javob beradigan yagona statistika metodologiyasini hamda milliy hisob raqamlarini tuzishni ta'minlovchi va xalqaro statistika standartlariga muvofiq bo`lgan ko`rsatkichlar tizimini ishlab chiqish va joriy etish; jamiyatning iqtisodiy va ijtimoiy hayotida ro`y berayotgan jarayonlarni har tomonlama xarakterlovchi statastika va hisobot ko`rsatkichlarining tezkorligini, ishonchliligani, xolisligini va izchilligini ta'minlash; statistik axborotning qulayligani, aniqligini va oshkoraligini kengaytirish ishlarini amalga oshirish; statistika ishlarini tashkil etishning statistika axborotini yig`ish, kayta ishlash va umumlashtirish tartibiga xar qanday aralashishni istisno qiluvchi tizimini yaratish, ijtimoiy-iqtisodiy hodisalar va jarayonlar to`g`risidagi statistika axborotlarini yig`ish, qayta ishlash, to`plash, saqlash, umumlashtirish, tahlil qilish va e'lon qilishni amalga oshirish, SNS xalqaro metodologiyasiga muvofiq bo`lgan milliy hisoblar tizimini ishlab chiqish, xalqaro statistika standartlari va qoidalarini hisobga olgan holda milliy hisoblarni tuzishni axborotlar bilan taminlash tizimini shakllantirish;

statistika ishlari davlat buyurtmasini tayyorlash va uning bajarilishini ta'minlash, davlat hokimiyati va boshqaruv organlari ehtiyojlari, foydalanuvchilarning statistika axborotlariga talabini o`rganish asosida Davlat statistika ishlari dasturlarini ishlab chiqish va ularning bajarilishini tashkil etish; yo`nalishlar bo`yicha statistika axborotlarining taqqoslanuvchanligini, mamlakatlararo taqqoslanuvchanligini ta'minlovchi, o`zaro bog`liq bo`lgan iqtisodiy- statistik tasniflar tizimini ishlab chiqish, joriy etish va yuritish; vazirliklar, idoralar va tashkilotlarning statistika sohasidagi yagona siyosatni amalga oshirish bo`yicha faoliyatining muvofiqlashtirilishini ta'minlash, respublikani, mintaqalarni va tarmoqlarni iqtisodiy va ijtimoiy rivojlantirish dasturlarining, ijtimoiy-iqtisodiy masalalar bo`yicha Oliy Majlis qarorlarining, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlarining, Vazirlar Mahkamasi qarorlari va farmoyishlarining bajarilishining statistika kuzatuvlarini amalga oshirish, davlat organlarini va fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlarini, yuridik shaxslarni, davlat muassasalarini va xalqaro tashkilotlarni hamda jamoatchilikni statistika axboroti bilan belgilangan tartibda ta'minlash, dolzarb ijtimoiy-iqtisodiy masalalar bo`yicha metodik bazaning ishlab chiqilishini amalga oshirish, tematik yezishmalarni, senz tadqiqotlarini va monitoringni tashkil etish va amalga oshirish, sttistika organlarini zamonaviylashtirish hamda statistika axborotini tezkorlik bilan uzatishni va qayta ishlashni ta'minlovchi zamonaviy kompyuterlar hamda axborot-kommunikatsiya tizimlari va texnologiyalari bilan qayta jihozlash, statistika bo`yicha yagona axborot tizimini yanada rivojlantirish, uning respublikadagi boshqa axborot tizimlari bilan o`zaro muvofiqligi va bog`liqligini ta'minlash; statistika ishlarini tashkil etish uchun zarur bo`lgan iqtisodiy-statistik klassifikatorlar tizimini xamda korxonalar va tashkilotlarning yagona davlat reyestrini yuritish; statistika axborot resurslarining xavfsizligini ta'minlash va axborot-hisoblash tizimini ruxsatsiz foydalanishdan himoya qilish;

barcha darajalardagi statistika organlari kadrlari malakasini izchil asosda oshirishni va ularni qayta tayyorlashni ta'minlash; O`zbekiston Respublikasining ustuvor yo`nalishlar bo`yicha davlat statistikasi sohasidagi xalqaro majburiyatlarini bajarish va xal q aro hamkorligini rivojlantirish; xo`jalik shartnomalari asosida korxonalar va tashkilotlarga dasturlar ishlab chiqish bo`yicha xizmatlar hamda axborot-hisoblash xizmatlari ko`rsatishga doir statistik va boshqa ishlarni bajariy, noshirlik faoliyatini amalga oshirish. O`zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo`mitasiga rais rahbarlik qiladi. Rais respublika Hukumatining taqdimnomasiga ko`ra O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan lavozimga tayinlanadi va lavozimdan ozod qilinadi. Rais lavozimga o`zining kasb va texnik malakasi asosida uch yil muddatga tayinlanadi hamda u o`zining kasbga nomuvofiqligi sababli belgilangan muddatdan oldin lavozimdan ozod etilishi mumkin. Raisning O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan lavozimga tayinlaiadigan va lavozimdan ozod qilinadigan to`rt nafar o`rinbosari, shu jumladan bir nafar birinchi o`rinbosari bo`ladi. O`zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo`mitasi raisi maqomiga ko`ra vazirga, raisning birinchi o`rinbosari va o`rinbosarlari tegishli ravishda vazirning birinchi o`rinbosari va o`rinbosarlariga tenglashtiriladi. O`zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo`mitasi raisi O`zbskiston Respublikasi Davlat statistika qo`mitasiga yuklpshap vazifalarning bajarilishi va uning funksiyalarining amalga oshirilishi uchun shaxsan javob beradi. O`zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo`mitasida 7 kishidan iborat Hay'at tuziladi. Hay'at davlat statistikasini rivojlantirishning asosiy yo`nalishlarini, shuningdek davlat statistikasi organlari faoliyatining boshqa masalalarini ko`rib chiqadi. O`zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo`mitasi huzurida davlat hokimiyati organlari, ishbilarmon doiralar, ilmiy jamoatchilik, jamoat tashkilotlari, ommaviy axborot vositalari vakillaridan iborat tarkibda davlat statistikasini rivojlantirish, faoliyatini amalga oshirish va muvofiqlashtirish, shuningdek statistika

metodologiyasini takomillashtirish va foydalanuvchilarning rasmiy statistika axborotiga bo`lgan ehtiyojini hisobga olish muammolari bo`yicha kollegial maslahat organi hisoblanadigan Statistika kengashi tashkil etiladi. Tabiatni muhofaza qilish Tabiiy muhit sharoitlarini saqlashning, tabiiy resurslardan oqilona foydalanishning huquqiy, iqtisodiy va tashkiliy asoslarini belgilab berish maqsadida 1992 yil 9 dekabrda O`zbekiston Respublikasining “ Tabiatni muhofaza qilish to`g`risida ” gi qonuni 3 qabul qilindi. Mazkur qonunning maqsadi inson va tabiat o`rtasidagi munosabatlar uyg`un muvozanatda rivojlanishini, ekologiya tizimlari, tabiat komplekslari va ayrim obyektlar muhofaza qilinishini ta'minlashdan, fuqarolarning qulay atrof muhitga ega bo`lish huquqini kafolatlashdan iboratdir. Qonunga binoan yer, yer osti boyliklari, suv, o`simlik va hayvonot dunyosi, atmosfera havosi ifloslanishdan, buzilishdan, zararlanishdan, oriqlab ketishdan, vayron bo`lishdan, yo`q bo`lib ketishdan, oqilona foydalanmaslikdan muhofaza etilishi lozim. Davlat qo ` riqxonalari , milliy , tarixiy - tabiiy va yodgorlik bog ` lari , zakazniklar , tabiat yodgorliklari , botanika va zoologiya bog ` lari , dendrariya bog ` lari , shuningdek Xalqaro qizil kitobga va O ` zbekiston Respublikasi qizil kitobiga kiritilgan hayvonlar hamda o ` simliklar alohida muhofaza qilinadigan tabiat hududlari va obyektlari jumlasiga kiradi . Tabiatni muhofaza qilishdan asosiy maqsad :  inson salomatligi uchun, ekologik muvozanatni saqlash uchun, respublikani samarali va barqaror ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish manfaatlari yo`lida tabiatdan oqilona va uni ishdan chiqarmaydigan qilib foydalanish uchun qulay shart- sharoitlar yaratish;  jonli tabiatning turlari va genetik fondi boyligini saqlab qolish; 3 O`zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1993, №1, 38-m.

 ekologiya tizimlari, landshaftlar va noyob tabiat obyektlari xilma-xilligini saqlab qolish;  ekologiya xavfsizligini ta'minlash;  tabiat obyektlari bilan bog`liq madaniy merosni asrab qolishdir. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga muvofiq yer, yer osti boyliklari, suv, o`simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy resurslar umummilliy boylikdir, ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat muhofazasidadir. O`zbekiston Respublikasida tabiatdan umumiy tarzda va maxsus yo`sinda foydalaniladi. Tabiatdan umumiy tarzda foydalanish fuqarolar tomonidan hayotiy zarur ehtiyojlarni qondirish uchun tekinga tabiiy resurslarni ayrim foydalanuvchilarga biriktirmay va hech qanday ruxsatnomalar bermay turib amalga oshiriladi. Tabiatdan maxsus yo`sinda foydalanish tariqasida korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va fuqarolarga ishlab chiqarish va o`zga xil faoliyatni amalga oshirish uchun tabiiy resurslar haq olib maxsus ruxsatnomalar asosida egalik qilishga, foydalanish yoki ijaraga beriladi. Atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish va tabiat resurslaridan foydalanishning davlat boshqaruvini O`zbekiston Respublikasining qonunlari va boshqa normativ hujjatlariga muvofiq O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, O`zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasi, davlat boshqaruvi mahalliy idoralari amalga oshiradilar. Tabiatni muhofaza qilish sohasida:  tabiatni muhofaza qilishga doir yagona siyosat yuritish;  tabiat resurslaridan foydalanishni tartibga solish; tabiiy resurslarga nisbatan tabiat kadastri yuritilishi tartibini belgilash va bunday kadastr yuritilishini ta'minlash, respublika ahamiyatiga molik tabiiy resurslarning zaxiralarini tasdiqlash;  ekologiya jihatidan tang vaziyatlar, tabiiy ofatlar va falokatlarning oldini olish yuzasidan chora-tadbirlar ishlab chiqish;  tabiiy ofatlar va yirik avariyalarning oqibatlarini tugatish chora-tadbirlarini amalga oshirish;

 tabiiy resurslardan foydalanganlik, atrof tabiiy muhitni ifloslantirganlik,chiqindilar, zararli ta'sir etuvchi boshqa narsalar joylashtirib tashlaganlik uchun haq to`lash tartibini, shuningdek tabiiy resurslardan foydalanish, chiqindilar joylashtirish limitlarini belgilash;  ekologiya maorifi va tarbiyasi tizimini yaratish hamda uning amal qilishini ta'minlash;  tabiatdan alohida tartibda foydalaniladigan hududlarning chegaralarini, tabiatni muhofaza qilish va xo`jalik faoliyati rejimlarini tasdiqlash;  tabiatni muhofaza qilish va tabiatdan foydalanish sohasida davlatlararo munosabatlarni rivojlantirish;  O`zbekiston Respublikasining qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa tadbirlarni amalga oshirish O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi ning vakolat doirasiga kiradi. Tabiatni muhofaza qilish sohasida:  o`z hududida tabiatni muhofaza qilishning asosiy yo`nalishlarini belgilash, mintaqaning (hududning) ekologiya dasturini tasdiqlash;  tabiiy resurslarni hisobga olish va ularning ahvoliga baho berish, ekologiya jihatidan zararli bo`lgan obyektlarni ro`yxatga olish;  tabiatni muhofaza qilishga doir tadbirlarni moddiy-texnika jihatidan ta'minlash;  tabiiy resurslardan foydalanish huquqini beruvchi,sanoat chiqindilarini yoki ro`zg`or chiqindilarini to`plash yoki ko`mib tashlashga ruxsatnomalarni belgilangan tartibda berish yoki ularni bekor qilish;  tabiiy resurslardan foydalanganlik uchun to`lovlar undirish;  tabiatning muhofaza qilinishi ustidan nazorat o`rnatish, atrof muhitga zarar yetkazayotgan mahalliy ahamiyatga molik obyektlar faoliyatini vaqtincha yoki butunlay to`xtatish va qayta ixtisoslashtirish to`g`risida qarorlar qabul qilish;  O`zbekiston Respublikasi qonunlarida ko`zda tutilgan boshqa masalalarni tartibga solish davlat hokimiyati va boshqaruvi mahalliy idoralari ning vakolatiga kiradi. O`zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasi O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga bo`ysunadi hamda vazirliklar, davlat

qo`mitalari, idoralar, korxonalar, muassasalar va tashkilotlar, shuningdek ayrim shaxslar tomonidan yer, yer osti boyliklari, suv, o`rmon, hayvonot va o`simlik dunyosidan, atmosfera havosidan foydalanish hamda ularni muhofaza qilishga doir qonunlarga rioya etilishi ustidan davlat nazoratini amalga oshiradi. O`zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasining vakolatlari O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tasdiqlaydigan Nizom bilan belgilanadi. Tabiatni muhofaza qilish sohasidagi davlat nazorati davlat hokimiyati va boshqaruv idoralari , maxsus vakolatli davlat tabiatni muhofaza qilish idoralari : 1) O`zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasi; 2) O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi; 3) O`zbekiston Respublikasi Sanoatda ishlarning bexatar olib borilishini nazorat qilish va konchilik nazorati agentligi; 4) O`zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi; 5) O`zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo`jaligi vazirligi; 6) O`zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri bo`yicha davlat q o`mitasi . Davlat mulkini boshqarish O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 1994 yil 7 fevraldagi “ O`zbekiston Respublikasining davlat mulkini boshqarish va tadbirkorlikni qo`llab-quvvatlash davlat qo`mitasini tashkil qilish to`g`risida ” gi Farmoniga binoan respublikada iqtisodiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish, davlat tasarrufidan chiqarish va hususiylashtirish jarayonlarini tobora avj oldirish, shuningdek tadbirkorlikni rivojlantirish va qo`llab-quvvatlashni ta'minlash maqsadida O`zbekiston Respublikasining davlat mulkini boshqarish va hususiylashtirish qo`mitasi bilan O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi xuzuridagi davlat mulki Jamg`armasi negizida O`zbekiston Respublikasi davlat mulkini boshqarish va tadbirkorlikni qo`llab-quvvatlash Davlat qo`mitasi tashkil etildi.

O`zbekiston Respublikasi davlat mulkini boshqarish va tadbirkorlikni kullab- quvvatlash Davlat qo`mitasi o`z faoliyatini O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, amaldagi qonunlar hamda O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994 yil 29 martdagi qarori bilan tasdiqlangan «O`zbekiston Respublikasi Davlat mulkini boshqarish va tadbirkorlikni qo`llab-quvvatlash davlat qo`mitasi to`g`risida»gi Nizom asosida olib boradi. Nizoga ko`ra Davlat mulki qo`mitasining bosh vazifalari quyidagilar hisoblanadi:  davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish, bozor munosabatlarining shakllanishi jarayonida O`zbekiston fukarolarining mulkiy huquqlarini va respublikaning davlat manfaatlarini himoya qilishni ta'minlash;  ko`p ukladli iqtisodiyotni shakllantirish va tadbirkorlikni qo`llab-quvvatlashda yagona siyosat o`tkazish, davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish, respublikada shahsiy biznesni rivojlantirish dasturlarini ishlab chiqish va ustuvorliklarni belgilash;  davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish, tadbirkorlikni qo`llab- quvvatlash jarayoniga tashkiliy va uslubiy rahbarlik qilish;  davlat mulki obyektlarini mulkchilikning boshqa shakllariga aylantirishdan tushgan mablag`larni ustuvor umumdavlat vazifalarini hal etishga va aholini ijtimoiy himoya qilishga, bozor infrastrukturasini yaratish hamda boshqa maqsadlarga jalb etish;  davlat mulki obyektlarini davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishda chet el investitsiyalarini jalb etish, shuningdek, ulardan foydalanishning usul va shakllarini belgilash;  investitsiya banklari, fondlar, konsalting va auditorlik xizmatlar, Xolding kompaniyalari, fond birjalari, ko`chmas mulk birjalari va boshqa bozor tuzilmalarini tashkil etish orqali ishlab chiqarish vositalari, ko`chmas mulk, qiymatli qog`ozlar bozorini yaratish;  aholini, shuningdek, yuridik va jismoniy shahslarni, shu jumladan, horijiy yuridik va jismoniy shaxslarni asosan ochiq turdagi aksionerlik jamiyatlarini tashkil etish

va mehnat jamoasi a'zolariga aksiyalar sotish orqali iqtisodiy islohotlar jarayoniga yanada kengroq jalb etish;  davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayonida ishlab chiqarish va bsshqaruv tizimlarining monopoliyasini cheklash;  xususiylashtirilgandan so`ng tadbirkorlikni qo`llab-quvvatlashni ta'minlash; Davlat mulki ko`mitasiga O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlanadigan, keyinchal i k O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan tasdiqlanadigan Rais boshchilik qiladi. Davlat mulki qo`mitasi raisining bir nafar birinchi o`rinbosari va uch nafar o`rinbosari bo`ladi, ulardan biri Davlat mulki qo`mitasi huzuridagi Qimmatli qog`ozlar bozori faoliyatini muvofiqlashtirish va nazorat qilish markazining bosh direktori hisoblanadi. Davlat mulki qo`mitasida 7 kishidan iborat tarkibda hay'at tuziladi, uning tarkibi rais (hay'at raisi), rais o`rinbosarlari (lavozimiga ko`ra), Qoraqalpog`iston Respublikasi Davlat mulki qo`mitasi raisi, shuningdek boshqa rahbar xodimlardan iborat bo`ladi. Davlat mulki qo`mitasi hay'ati a'zolarining shaxsiy tarkibi O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi. Hay'at o`zining muntazam o`tkaziladigan majlislarida mulkchilik munosabatlarini o`zgartirishning, davlat mulkini boshqarish va xususiy tadbirkorlikni qo`llab-quvvatlashni takomillashtirishning eng muhim muammolarini, shuningdek Davlat mulki qo`mitasi va uning tasarrufidagi tuzilmalarning ishlarini tashkil etish, kadrlarni tanlash va joy-joyiga qo`yish masalalarini ko`rib chiqadi. Hay'at qarorlari protokollar bilan rasmiylashtiriladi hamda, qoidaga ko`ra, Davlat mulki qo`mitasi raisining qarorlari va buyruqlari bilan amalga oshiriladi. Standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish O`zbekiston Respublikasida standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish sohalari O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, O`zbekiston Respublikasining 1993 yil 28 dekabrda qabul qilingan “ Standarlashtirish

to`g`risida ” gi 4 , “ Metrologiya to`g`risida ” gi 5 va “ Mahsulotlar va xizmatlarni sertifikatlashtirish to`g`risida ” gi 6 qonunlari hamda boshqa me'yoriy hujjatlar bilan tartibga solinadi. Standartlashtirish, metrologiya va mahsulotlar hamda xizmatlarni sertifikatlashtirish tizimini yanada takomillashtirish, uning zamonaviy xalqaro normalar va talablarga muvofiqligini ta'minlash, shuningdek xalqaro standartlardan foydalanish asosida mamlakatimizda ishlab chiqarilgan mahsulotlarning raqobatbardoshliligini oshirish maqsadida O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 2002 yil 3 oktabr da gi “ Standartlashtirish, metrologiya va mahsulotlar hamda xizmatlarni sertifikatlashtirish tizimini takomillashtirish chora- tadbirlari to`g`risida ” gi qarori bilan O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi xuzuridagi O`zbekiston davlat standartlash, metrologiya va sertifikatsiya markazi ("O`zdavstandart") O`zbekiston standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish agentligi ga aylantirildi. O`zbekiston standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish "O`zstandart" agentligi o`z vakolatlari doirasida standartlashtirish, metrologiya, sertifikatlashtirish va akkreditatsiya qilish bo`yicha faoliyatga umumiy rahbarlikni va uni muvofiqlashtirish hamda nazorat qilishni amalga oshiruvchi O`zbekiston Respublikasining davlat boshqaruv organi xisoblanadi, ushbu soxalardagi ishlarni amalga oshirishning umumiy qoidalarini belgilaydi. "O`zstandart" agentligi o`z faoliyatida O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga, O`zbekiston Respublikasi qonunlariga, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi qarorlariga va boshqa qonun hujjatlariga, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari va farmoyishlariga, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari va farmoyishlariga, O`zbekiston Respublikasi tomonidan tuzilgan xalqaro shartnomalarga hamda Nizomga amal qiladi. 4 O`zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1994 №2, 46-m 5 O`zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1994 №2, 48-m. 6 O`zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1994 №2, 50-m.

"O`zstandart" agentligi O`zbekiston Respublikasining standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish bo`yicha milliy organi hisoblanadi hamda o`z faoliyatida O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga hisobot beradi. "O`zstandart" agentligi o`z faoliyatini joylardagi davlat boshqaruvi va hokimiyati boshqa organlari, xo`jalik birlashmalari hamda yuridik shaxslar va jamoat tashkilotlari bilan o`zaro hamkorlikda amalga oshiradi. "O`zstandart" agentligi o`ziga yuklangan vazifalarni bevosita, shuningdek "O`zstandart" agentligi tomonidan tasdiqlangan ular to`g`risidagi nizomlar asosida o`z faoliyatini amalga oshiradigan o`ziga bo`ysunuvchi hududiy organlar orqali hal etadi. "O`zstandart" agentligi, uning hududiy organlari, uning tarkibiga kiruvchi tashkilotlar va korxonalar standartlashtirish, metrologiya, sertifikatlashtirish, akkroditatsiya qilish, mahsulotlar va xizmatlar sifatini boshqarish soxasidagi O`zbekiston Respublikasi davlat. boshqaruvi organlarining yagona tizimini tashkil qiladi. "O`zstandart" agentligi:  O`zbekiston Respublikasi hududidagi, mulkchilik shakllaridan qat'i nazar, barcha jismoniy shaxslar va xo`jalik yurituvchi subyektlar tomonidan "Standartlashtirish to`g`risida", "Metrologiya to`g`risida", "Maxsulotlar va xizmatlarni sertifikatlashtirish to`g`risida", "Oziq-ovqat maxsulotining sifati va xavfsizligi to`g`risida"gi O`zbekiston Respublikasi qonunlariga hamda standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish sohasidagi boshqa qonun hujjatlari va normativ hujjatlarning bajarilishi hamda ularga amal qilinishi ustidan nazoratni ta'minlash yuzasidan kompleks chora-tadbirlar ishlab chiqish;  o`tkazilayotgan ilmiy-tadqiqot ishlari asosida standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish soxasida yagona davlat siyosatini amalga oshirish;  standartlashtirish bo`yicha ishlarni amalga oshirishning, manfaatdor tomonlarning davlat boshqaruv organlari, jamoat birlashmalari bilan o`zaro hamkorligi shakllari va metodlari umumiy qoidalarini belgilash;

 xalqaro standartlar bo`yicha ma'lumotlarning yagona axborot bazasini yaratish, standartlarni va texnik shartlarni, etalonlarni va fizik hajmlar birliklarini belgilash va ulardan foydalanish;  majburiy tartibda sertifikatlanadigan mahsulotlar va xizmatlarning yangi ro`yxatini, ularni har yili yangidan paydo bo`lgan maxsulotlar va xizmatlar turlarini, shuningdek joriy etilayotgan yangi texnologiyalar va materiallarni hisobga olgan xolda. tuzish va belgilangan tartibda tasdiqlash;  mahsulotlar va xizmatlarni sertifikatlashtirishning yangi tartibini ishlab chiqish xamda unga rioya etilishini nazorat qilish;  zamonaviy davlat standartlari va etalonlarini ishlab chiqish va ularni xalqaro tizimlar bilan uyg`unlashtirish;  Sertifikatlangan maxsulotlar, sifatni boshqarish tizimlari, sertifikatlash bo`yicha akkreditatsiya qilingan organlar, sinov laboratoriyalari (markazlari), sifat bo`yicha ekspert-auditorlar davlat reyestrini, yuritish, shuningdek oziq-ovqat mahsulotlarini va ularni tayyorlash uchun foydalaniladigan asbob-uskunalarni davlat ro`yxatidan o`tkazish;  turdosh mahsulotlar standartlarini ishlab chiqish bo`yicha tarmoq tuzilmalarini tashkil etishga ko`maklashish, ular faoliyatiga ilmiy-metodik rahbarlikni va nazoratni ta'minlash;  standartlashtirish tizimlarining faoliyat ko`rsatishini va rivojlanishini ta'minlash, o`lchovlar birligini sertifikatlashtirish, akkreditatsiya qilish va ushbu soxalardagi ilmiy-texnika axborotlari yagonaligini, shuningdek ularni chet mamlakatlarning xalqaro (mintaqaviy) va milliy tizimlari bilan uyg`unlashtirishni ta'minlash;  tovarlar (ishlar, xizmatlar)ning sifatiga va xavfsizligiga bo`lgan talablarga rioya etishni xamda o`lchashlarning noto`g`ri natijalari salbiy oqibatlarini nazorat qilish soxasida iste'molchilar huquqlarini va davlat manfaatlarini ximoya qilish chora- tadbirlarini amalga oshirish;  shtrixli kodlashtirish tizimini joriy etish bo`yicha yagona siyosatni amalga oshirish xamda O`zbekiston Respublikasida ishlab chiqariladigan tovarlarning Davlat reyestrini yuritish;

 standartlar va texnik shartlar talablariga rioya etilishini, sertifikatlashtirish o`lchovlari va qoidalarining yagonaligi ta'minlanishini, sertifikatlashtirilgan maxsulotlarni, shuningdek metrologik ta'minlash qoidalariga va yagonaligiga rioya etilishini nazorat qilish;  ishlab chiqarilayotgan spirt va alkogolli mahsulotlarning sifatini, saqlanishini, tashilishini va sotilishini nazorat qilish;  ijro etuvchi hokimiyat organlari bilan birgalikda axborot resurslarini va standartlashtirish, metrologiya, sertifikatlashtirish, akkreditatsiya qilish, texnik- iqtisodiy va ijtimoiy axborotlarni sifati, klassifikatsiyalash, kodlashtirish, shu jumladan shtrixli kodlashtirish infratuzilmasini shakllantirish;  fizik birliklar etalonlarini o`lchash, saqlash va tegishli darajada saqlash yagonaligini va ishonchliligini ta'minlash, davlat metrologiya xizmati va etalon bazasini rivojlantirish, eng yuqori aniqlikdagi o`lchovlarning yangi metodlari va vositalarini yaratish va mavjudlarini takomillashtirish, o`lchash, nazorat qilish va sinash metodlari va vositalarini standartlashtirish;  mahsulotlar va xizmatlarni sinash va sertifikatlashtirishning zamonaviy tizimini tashkil etish "O`zstandart" agentligiga yuklangan vazifalar va funksiyalarni bajarish maqsadida uning mansabdor shaxslari xo`jalik yurituvchi subyektlar hududiga kirish, shuningdek zarur hujjatlar va axborotlardan foydalanish huquqiga zgadirlar. "O`zstandart" agentligi o`z faoliyatida davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, xo`jalik birlashmalari, korxonalar va jamoat tashkilotlari bilan bevosita hamkorlik qiladi, "O`zstandart" agentligini O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qarori bilan lavozimga tayinlanadigan va lavozimdan ozod qilinadigan Bosh direktor boshqaradi. "O`zstandart" agentligi bosh direktorining O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qarori bilan lavozimga tayinlanadigan va lavozimdan ozod qilinadigan ikki nafar o`rinbosari bo`ladi.

Bosh direktorga va Bosh direktor o`rinbosarlariga ayni bir vaqtda lavozimiga ko`ra Standartlar va o`lchovlarning yagonaligini nazorat qilish bo`yicha O`zbekiston Respublikasi davlat bosh inspektori va davlat bosh inspektorining o`rinbosarlari vazifalari yuklanadi. "O`zstandart" agentligida tarkibida Bosh direktor, uning o`rinbosarlari, shuningdek markaziy apparatning boshqa yuqori malakali rahbar xodimlari bo`ladigan 7 kishidan iborat hay'at tuziladi. Hay'atning shaxsiy tarkibi (uning tarkibiga lavozimiga ko`ra kiruvchi shaxslardan tashqari) Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi. Hududiy standartlashtirish va metrologiya boshqarmalari boshliqlari Qoraqalpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashi Raisi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimlari bilan kelishgan xolda "O`zstandart" agentligi bosh direktori tomonidan lavozimga tayinlanadi va lavozimdan ozod qilinadi. "O`zstandart" agentligining Qoraqalpog`iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridagi lududiy standartlashtirish va metrologiya boshqarmalari boshliqlari lavozimiga ko`ra ayni bir vaqtda tegishli ravishda Qoraqallog`iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahrida standartlar va o`lchovlar yagonaligi ustidan nazorat bo`yicha davlat bosh inspektorlari, ularning o`rinbosarlari esa - tegishli hududiy bosh inspektorlarning o`rinbosarlari hisoblanadilar. Hududiy boshqarmallr boshliqlarining o`rinbosarlari va bosh buxgalterlari "O`zstandart" agentligi bosh direktori tomonidan lavozimga tayinlanadi va lavozimdan ozod qilinadi. "O`zstandart" agentligi va uning hududiy boshqarmalari hamda bo`limlarining zimmasiga davlat nazoratini amalga oshirish yuklangan boshliqlari, ularning o`rinbosarlari, mutaxassislari lavozimiga ko`ra ayni bir vaqtda standartlar va o`lchovlar yagonaligi ustidan nazorat bo`yicha davlat inspektorlari xisoblanadilar. Standartlar va o`lchovlar yagonaligi ustidan davlat nazoratini amalga oshiruvchi mansabdor shaxslar davlat inspektori yoki davlat ishonchli vakili sifatida "O`zstandart" agentligi tomonidan belgilanadigan tartibda atgestatsiyadan o`tkazilishi kerak.

"O`zstandart" agentligi yuridik shaxs xisoblanadi, O`zbekiston Respublikasi Davlat gerbi tasviri tushirilgan va o`z nomi yozilgan muhrga, bank muassasalarida xisob-kitob va boshqa hisob raqamlariga ega bo`ladi. "O`zstandart" agentligi va uning hududiy boshqarmalari faoliyatiny mablag` bilan ta'minlash budjet mablag`lari hamda amaldagi qonun hujjatlariga zid bo`lmagan boshqa mablag`lar hisobiga amalga oshiriladi. Tashqi iqtisodiy aloqalar O`zbekiston Respublikasida tashqi iqtisodiy aloqalar 2000 yil 26 mayda qabul qilingan «Tashqi iqtisodiy faoliyat to`g`risida»gi qonun 7 bilan tartibga solinadi Qonunga binoan tashqi iqtisodiy faoliyat deganda - O`zbekiston Respublikasi yuridik va jismoniy shaxslarining xorijiy davlatlarning yuridik va jismoniy shaxslari, shuningdek, xalqaro tashkilotlar bilan o`zaro foydali iqtisodiy aloqalarni o`rnatish va rivojlantirishga qaratilgan faoliyati tushuniladi. O`zbekiston Respublikasida ro`yxatga olingan yuridik shaxslar, shuningdek, O`zbekiston Respublikasining hududida doimiy yashash joyiga ega bo`lgan va yakka tartibdagi tadbirkor sifatida ro`yxatga olingan jismoniy shaxslar tashqi iqtisodiy faoliyat bilan shug`ullanishga haqlidir. O`zbekiston Respublikasining t ashqi iqtisodiy faoliyati:  tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlarining erkinligi va iqtisodiy mustaqilligi;  tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlarining tengligi;  savdo-iqtisodiy munosabatlarni amalga oshirishda kamsitishlarga yo`l qo`yilmasligi;  tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishdan o`zaro manfaatdorlik;  tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlari davlat tomonidan himoya qilinishi tamoyillariga asoslanadi. Oldi-sotdi yoki ayirboshlash obyekti hisoblangan tovarlar (ishlar, xizmatlar), har qanday mol-mulk, shu jumladan, qimmatli qog`ozlar, valutalar va valuta 7 O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 2000 №5-6, 148-m.

qimmatliklari, elektr, issiqlik energiyasi va energiyaning boshqa turlariga, transport vositalariga, intellektual mulk obyektlariga nisbatan tashqi iqtisodiy faoliyat amalga oshirilishi mumkin. O`zbekiston Respublikasining tashqi iqtisodiy faoliyatining asosiy yo`nalishlari bo`lib: xalqaro iqtisodiy va moliyaviy hamkorlik; tashqi savdo faoliyati; chet el inestitsiyalarini jalb qilish; O`zbekiston Respublikasidan tashqaridagi investitsiya faoliyati hisoblanadi. O`zbekiston Respublikasida tashqi iqtisodiy faoliyat davlat tomonidan: 1) tashqi iqtisodiy faoliyatning qonunchilik negizini shakllantirish va takomillashtirish; 2) valuta bilan tartibga solish; 3) soliq bilan tartibga solish; 4) tarif va notarif tartibga solish; 5) O`zbekiston Respublikasining iqtisodiy manfaatlariga rioya etilishi uchun himoya, kompensatsiya va dempingga qarshi choralarni qo`llash; 6) tashqi savdo faoliyatini amalga oshirish tartibini belgilash, shu jumladan, miqdoriy cheklovlar o`rnatish hamda tovarlarning ayrim turlari eksport va import qilinishi ustidan davlat monopoliyasini o`rnatish; 7) qurol-yarog`lar, harbiy texnika, ikki xil maqsadda ishlatilishi mumkin bo`lgan tovarlar va texnologiyalarga nisbatan eksport nazoratini o`rnatish; 8) olib kiriladigan va olib chiqiladigan tovarlarni sertifikatlash; 9) texnikaviy, farmakologiya, sanitariya, veterinariya, fitosanitariya, ekologiya standartlari va talablarini belgilash; 10) tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlari uchun preferensiya va imtiyozlar berish orqali davlat tomonidan tartibga solinadi. O`zbekiston Respublikasining "Tashqi iqtisodiy faoliyat to`g`risida" gi Qonuniga muvofiq hamda tashqi iqtisodiy aloqalarni yanala rivojlantirish va chuqurlashtirish, tashqi savdoni erkinlashtirish, tashqi iqtisodiy faoliyatni rivojlantirishda xo`jalik yurituvchi subyektlarning mustaqilligini oshirish, marketing tizimini takomillashtirish va mamlakat tovarlarini xalqaro bozorlarga keng ko`lamda

kiritish maqsadida O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 21 oktabr 2002 yildagi «Tashqi iqtisodiy aloqalar sohasida boshqaruv tizimini yanada erkinlashtirish va takomillashtirish to`g`risida»gi Farmoniga binoan O`zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi O`zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar agentligi ga aylantirildi. O`zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar agentligi tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solish sohasidagi davlat boshqaruvi vakolatli organi hisoblanadi hamda o`z faoliyatida O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga hisob beradi. Agentlik o`z faoliyatida O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga, O`zbekiston Respublikasi qonunlariga, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining qarorlariga, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari va farmoyishlariga, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari va farmoyishlariga, O`zbekiston Respublikasining boshqa normativ hujjatlariga, O`zbekiston Respublikasi xalqaro shartnomalariga, shuningdek mazkur organ Nizom i ga amal qiladi. O`zbekiston Respublikasi vazirliklari, idoralari va tashkilotlari tashqi iqtisodiy aloqalar rivojlanishiga ta'sir ko`rsatuvchi takliflar, qarorlarni hamda normativ hujjatlar loyihalarini ishlab chiqishda ularni oldindan Agentlik bilan kelishib oladilar. O`zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar agentligi tizimiga Qoraqalpog`iston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar agentligi, viloyatlar va Toshkent shahar Tashqi iqtisodiy aloqalar boshqarmalari, ixtisoslashtirilgan xo`jalik hisobidagi tashkilotlar, xorijiy davlatlardagi Agentlikka qarashli tashkilotlar bo`lgan savdo va iqtisodiy vakolatxonalar kiradi. Quyidagilar Agentlikning asosiy vazifalari hisoblanadi:  tashqi iqtisodiy faoliyat soxasida yagona davlat siyosati o`tkazilishini ta'minlash va uni rivojlantirish strategiyasini shakllantirishda qatnashish,  milliy iqtisodiyotning raqobatbordoshliligini rivojlantirish va oshirish hamda uni jahon iqtisodiyoti tizimiga integratsiyalash bo`yicha shart-sharoitlar yaratish va chora-tadbirlarni amalga oshirish;

 respublikaning eksport saloxiyotini rivojlantirish dasturlarini amalga oshirishda ko`maklashish;  mamlakatimiz ishlab chiqaruvchilari tovarlarining tashqi bozorlarga kirib borishi uchun qulay shart-sharoitlarni ta'minlash bo`yicha kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish;  xorijiy investitsiyalarni jalb etish sohasida davlat siyosati amalga oshirilishini ta'minlash;  tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solish bo`yicha chora-tadbirlar kompleksini amalga oshirish;  O`zbekiston Respublikasining xorijiy davlatlar, xalqaro iqtisodiyot va moliya institutlari, boshqa xalqaro xuquq subyektlari bilan savdo-iqtisodiy va moliyaviy hamkorligini rivojlantirishni ta'minlash;  O`zbekiston Respublikasining tashqi iqtisodiy xavfsizligini va iqtisodiy manfaatlari, O`zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlarining huquqlari va manfaatlari himoya qilinishini ta'minlash;  tashqi iqtisodiy faoliyat soxasida kadrlarni tayyorlash va ularning malakasini oshirish tadbirlarini tashkil etish. Tashqi iqtisodiy aloqalar agentligi O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan yuklanadigan va qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vazifalarni ham amalga oshiradi. O`zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar agentligiga O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlanadigan. keyinchalik O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan tasdiqlanadigan rais boshchilik qiladi. Raisning lavozimga O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi tomonidan tayinlanadigan to`rt nafar o`rinbosari, shu jumladan bir nafar birinchi o`rinbosari bo`ladi. Ular o`rtasidagi vazifalar Rais tomonidan taqsimlanadi. Rais Qoraqalpog`iston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar agentligi, viloyatlar va Toshkent shaxar Tashqi iqtisodiy aloqalar boshqarmalari, boshqa o`ziga qarashli muassasalar va tashkilotlar faoliyatiga rahbarlik qiladi, uni tashkil etadi va muvofiqlashtiradi.

Rais Agentlikka yuklangan vazifalarning bajarilishi va Agentlikning o`z funksiyalarini amalga oshirishi uchun shaxsan javob beradi, Agentlik faoliyati ayrim yo`nalishlarining yuritilishi uchun Rais o`rinbosarlarining hamda Agentlik markaziy apparati tarkibiy bo`linmalari rahbarlarining mas'uliyati darajasini belgilaydi. Agentlikda Rais (hay'at raisi), Vazirlar Mahkamasining Tashqi iqtisodiy aloqalar va xorijiy investitsiyalar departamenti boshlig`i (kelishuv bo`yicha), Rais o`rinbosarlari - lavozimiga ko`ra, Qoraqalpog`iston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar agentligi raisi - lavozimiga ko`ra, Agentlik, Agentlikka qarashli tashkilotlar boshqa rahbar xodimlaridan iborat tarkibda hay'at tashkil etiladi. Hay'at majlislariga zarur hollarda respublika huquqni muhofaza qilish, moliya organlari va boshqa vazirliklar, idoralar va tashkilotlarning o`z vakolatlari doirasida O`zbekiston Respublikasining tashqi iqtisodiy aloqalarini boshqarishda qatnashuvchi vakillari taklif qilinishi mumkin. Hay'at a'zolari soni va uning shaxsiy tarkibi Tashqi iqtisodiy aloqalar agentligi taqdimnomasiga ko`ra O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi. O`zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar agentligi hay'ati o`zining muntazam ravishda o`tkaziladigan majlislarida: Agentlik markaziy apparati tarkibiy bo`linmalari, Qoraqalpog`iston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar agentligi, viloyatlar va Toshkent shaxar Tashqi iqtisodiy aloqalar boshqarmalari, o`ziga qarashli kompaniyalar, firmalar, markazlar va tashkilotlar, savdo vakolatxonalari, O`zbekiston Respublikasi elchixo n alari xuzuridagi iqtisodiy maslahatchilar faoliyati; Agentlik apparati bo`linmalari rahbarlarini, Qoraqalpog`iston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar agentligi raisi va uning o`rinbosarini, o`ziga qarashli tashkiltlar rahbarlari va ularning o`rinbosarlarini, shuningdek O`zbekiston Respublikasining xorijiy davlatlardagi elchixonalari huzuridagi iqtisodiy maslahatchilarni tayinlash; Hukumat topshiriqlarini bajarish va Agentlik faoliyati prognozlari bilan bog`liq hamda Agentlik vakolatiga tegishli boshqa masalalarni ko`rib chiqadi.

Hay'at uning majlisida a'zolarining yarmidan ko`pi ishtirok etganda vakolatli hisoblanadi. Ko`rib chiqilayotgan masalalar bo`yicha qarorlar oddiy ko`pchilik ovoz bilan qabul qilinadi. Ovozlar teng bo`lib qolganda raisning ovozi hal qiluvchi hisoblanadi. Agentlik belgilangan tartibda Agentlik tizimining, shu jumladan o`ziga qarashli tashkilotlarning safarbarlik tayyorgarligi bo`yicha tadbirlarni amalga oshiradi. Qoraqalpog`iston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar agentligi, viloyatlar va Toshkent shahar Tashqi iqtisodiy aloqalar boshqarmalari o`z faoliyatini O`zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy siyosati doirasida hamda Tashqi iqtisodiy aloqalar agentligi rahbarligida amalga oshiradi. Agentlikka qarashli tashkilotlar va bo`linmalar to`g`risidagi ustavlar va nizomlar O`zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar agentligi raisi tomonidan tasdiqlanadi. Agentlikka qarashli tashkilotlarning aksiyadorlik jamiyatlarida, uyushmalarda, qo`shma korxonalarda, konsernlarda va tadbirkorlik (tijorat)ning boshqa shakllarida qatnashishi, shu jumladan yuqorida ko`rsatab o`tilgan subyektlarii ta'sis etishi. shuningdek qo`shimcha daromad manbai olish maqsadida faoliyatning boshqa turlarida qatnashishi Agentlik bilan kelishib olinadi. Agentlik o`ziga qarashli tashkilotlarning majburiyatlari bo`yicha mulkiy javob bermaydi, bu tashkilotlar esa Agentlikning majburiyatlari bo`yicha javob bermaydi. 7§. Bojxona sohasi ni boshqarish O`zbekiston Respublikasida bojxona sohasi O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, O`zbekiston Respublikasining Bojxona kodeksi, “ Davlat bojxona xizmati to`g`risida ” gi qonun va boshqa me'yoriy hujjatlar bilan tartibga solinadi.

O`zbekiston Respublikasining 1997 yil 26 dekabr da qabul qilingan 1998 yil 1 mart dan kuchga kiritilgan Bojxona kodeksi 8 ga binoan O`zbekiston Respublikasida O`zbekiston Respublikasi ichki va tashqi siyosatining tarkibiy qismi hisoblanuvchi yagona bojxona siyosati amalga oshiriladi. Bojxona siyosatining asosiy maqsadlari O`zbekiston Respublikasi bojxona hududida samarali bojxona nazoratini hamda tovar ayirboshlashni tartibga solishni ta'minlashdan, iqtisodiyotning rivojlanishini ragbatlantirishdan, ichki bozorni himoyalashdan iborat. Bojxona ishi - O`zbekiston Respublikasining bojxona chegarasi orqali tovarlar va transport vositalarini olib o`tish, boj to`lovlarini undirish, bojxona rasmiylashtiruvi, bojxona nazoratini amalga oshirish tartibi va shartlaridan hamda bojxona siyosatini amalga oshirishning boshqa vositalaridan iboratdir. Bojxona ishi O`zbekiston Respublikasi bojxona organlari tomonidan amalga oshiriladi. O`zbekiston Respublikasining quruqlikdagi hududi, hududiy va ichki suvlari hamda ular ustidagi havo bo`shlig`i bojxona hududini tashkil etadi. O`zbekiston Respublikasi hududida erkin bojxona zonalari va erkin omborlar bo`lishi mumkin, ularning hududlari, agar qonun hujjatlarida boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo`lsa, O`zbekiston Respublikasi bojxona hududidan tashqarida joylashgan deb qaraladi. Bojxona hududi sarhadlari, shuningdek erkin bojxona zonalari va erkin omborlarning tegralari - O`zbekiston Respublikasining bojxona chegarasi hisoblanadi O`zbekiston Respublikasining 1997 yil 29 avgust da qabul qilingan “ Davlat bojxona xizmati to`g`risida ” gi qonun i 9 ga binoan O`zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo`mitasi, Davlat bojxona qo`mitasining Qoraqalpog`iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahri bo`yicha boshqarmalari, bojxona komplekslari va bojxona postlari - davlat bojxona xizmati organlaridir. Bojxona organlari:  yuridik va jismoniy shaxslarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qiladi;  O`zbekiston Respublikasining iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish va o`z vakolati doirasida uning iqtisodiy xavfsizligini ta'minlaydi; 8 O`zbekiston Respublikasi Bojxona kodeksi. Toshkent, Adolat, 1998. 9 O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1997 №9, 230-m.

 bojxona siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirishda ishtirok etadi;  bojxona haqidagi qonun hujjatlariga rioya etilishini nazorat qiladi;  bojxona to`lovlarini undiradi;  bojxona nazoratidan o`tkazilishi kerak bo`lgan tovarlar va transport vositalari shunday nazoratdan o`tkazilishini ta'minlaydi;  bojxona haqidagi qonun hujjatlari buzilishining, shu jumladan kontrabandaning oldini oladi, uni aniqlaydi va chek qo`yadi;  tashqi iqtisodiy faoliyatga doir bojxona statistikasini hamda tovar nomenklaturasini yuritadi;  O`zbekiston Respublikasi xalqaro shartnomalarining bojxona ishiga oid qismdan kelib chiqadigan majburiyatlar bajarilishini ta'minlaydi. Davlat bojxona xizmati organlariga rahbarlikni O`zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo`mitasi amalga oshiradi. Davlat bojxona qo`mitasi bojxona ishini tashkil qilishni yaxshilash, yagona bojxona siyosatini o`tkazish, respublika bojxona organlarining tezkorligini hamda ular faoliyatining samaradorligini oshirish, mamlakat iqtisodiy xavfsizligini mustahkamlashda ularning rolini kuchaytirish, shuningdek, bojxona ishi sohasidagi xalqaro hamkorlikni yanada kengaytirish maqsadida O`zbekiston Respublikasi Prezidentining "O`zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo`mitasini tashkil qilish to`g`risida"gi 1997 yil 8 iyuldagi Farmoniga muvofiq O`zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo`mitasi Bosh bojxona boshqarmasining negizida O`zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo`mitasi tashkil qilindi. O`zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo`mitasi faoliyatining asosiy vazifalari va yo`nalishlari: 1) respublika bojxona siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirishda qatnashish; 2) respublikaning iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish, belgilangan vakolatlar doirasida mamlakat iqtisodiy xavfsizligini ta'minlash, bojxona qonunchiligiga rioya etilishini nazorat qilib borish; 3) bojxona ishlarini amalga oshirish chogida fuqarolarning, shuningdek, yuridik shaxslarning huquq va manfaatlarini himoya qilish;

4) O`zbekiston Respublikasining bojxona chegarasida bojxona nazoratini ta'minlash, shu chegara orqali tovarlar va transport vositalari o`tishini tezlashtirishga imkon beradigan shart-sharoitlarni vujudga keltirish; 5) kontrabandaga, bojxona qonunchiligini buzishlarga qarshi kurash, narkotik moddalar, psixotrop va portlovchi moddalar, qurol-yarog, valuta boyliklari, milliy boylik hisoblanuvchi badiiy, madaniy-tarixiy va arxeologik meros buyumlari, aqliy mulk obyektlari respublikaning bojxona chegarasi orqali qonunga xilof ravishda olib o`tilishiga chek qo`yish; 6) savdo-iqtisodiy munosabatlarni tartibga solishning bojxona vositalarini qo`llash, boj haqi, soliqlar hamda boshqa bojxona to`lovlarini undirib olish; 7) xorijiy davlatlarning bojxona organlari bilan, bojxona ishi masalalariga mutasaddi xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik qilish, xalqaro bojxona va savdo tashkilotlarida ishtirok etish, O`zbekiston Respublikasi xalqaro shartnomalarining bojxona ishiga taalluqli qismidan kelib chiqadigan majburiyatlar bajarilishini ta'minlash; 8) tashqi iqtisodiy faoliyatga oid bojxona statistikasi va tovar nomenklaturasini yuritish; 9) bojxona ishi sohasidagi faoliyat to`g`risida axborot to`plash hamda unga ishlov berish borasidagi avtomatlashtirilgan tizimni ishlab chiqish va joriy etishdan iboratdir. Bojxona organlari o`z zimmalariga yuklatilgan vazifalarni davlat boshqaruvining boshqa organlari va davlat hokimiyati mahalliy organlari bilan hamkorlikda bajaradilar. Mazkur organlar bojxona nazoratini amalga oshirish hamda bojxona haqidagi qonun hujjatlarining buzilishiga qarshi kurashda bojxona organlariga ko`maklashishlari shart. Bojxona organlari o`z zimmalariga yuklatilgan vazifalarni bajarish maqsadida boshqa organlar va tashkilotlar bilan aniqlangan huquqbuzarliklar bo`yicha mavjud materiallar to`g`risidagi axborotni, shuningdek boshqa axborotni qonun hujjatlarida va bitimlarda belgilangan tartibda o`zaro almashadilar.

Bojxona organlari o`z vakolatlari doirasida chiqaradigan hamma uchun majburiy tusdagi normativ hujjatlar tegishli vazirliklar, idoralar bilan kelishilishi va qonun hujjatlarida belgilangan tartibda ro`yxatdan o`tkazilishi lozim. Bojxona organlari qonun hujjatlarida belgilangan tartibda o`z vakolatlariga kiradigan ayrim harakatlarning boshqa organlar va tashkilotlar tomonidan bajarilishiga yo`l qo`yadilar. Moliya va kredit sohasini boshqarish O`zbekiston Respublikasi moliyasi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 122 -moddasiga binoan O`zbekiston Respublikasi o`z moliya va pul-kredit tizimiga ega. Davlat organlarining pul mablag`ini yig`ish va uni sarflash (ta qsimlash) ga qaratilgan faoliyati davlatning moliyaviy faoliyati bo`lib hisoblanadi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 78-moddasiga ko`ra O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining qonunchilik palatasi va Senati birgalikda boj, valuta va kredit ishlarini qonun yo`li bilan tartibga soladi, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taqdimiga binoan O`zbekiston Respublikasining Davlat budjetini qabul qiladi va uning ijrosini nazorat etadi. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi ijro etuvchi hokimiyat organi sifatida O`zbekiston Respublikasida pul va kredit tizimini mustahkamlash chora- tadbirlarini amalga oshirishga ko`maklashadi, yagona narx siyosati o`tkazish chora- tadbirlarini ishlab chiqadi, O`zbekiston Respublikasi Davlat budjetini, shuningdek, O`zbekiston Respublikasini ijtimoiy va iqtisodiy rivojlantirish istiqbol ko`rsatkichlarini va eng muhim dasturlarini ishlab chiqishni hamda ularning ijrosini tashkil etadi. O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi respublikaning markaziy moliya- iqtisodiy organi sifatida O`zbekiston Respublikasining moliyaviy narx siyosatini hayotga tatbiq etadi va uning butun hududida moliya, narx-navoni tashkil etish faoliyatiga umumiy rahbarlikni amalga oshiradi. Moliya vazirligi O`zbekiston Respublikasining vazifalari va funksiyalarini amalga oshirish uchun zarur moliyaviy

negiz yaratishni, respublika budjetini ishlab chiqish va ijro etishni, uning daromad qismi barqarorligini ta'minlashni, valuta rejasini tuzish va ijro etishni, pul resurslaridan oqilona va tejab sarflashni ta'minlaydi. Moliya vazirligi respublika budjeti ham daromadlar, ham xarajatlar bo`yicha ijro etilishi uchun, moliyaviy resurslarni umumrespublika ehtiyojlariga safarbar etish ishlarini tashkil etish uchun javob beradi. O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Qoraqalpog`iston Respublikasi Moliya vazirligi, viloyatlar va tumanlar hokimliklari boshqarmalari va bo`limlari, davlat sug`urta idoralari, shuningdek, ularga qarashli davlat korxonalari, muassasalari va tashkilotlari O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining yagona tizimini tashkil etadi. Moliya vazirligi o`z tizimiga kiruvchi korxonalar, muassasalar va tashkilotlar faoliyatini to`g`ridan-to`g`ri yoki o`zi tashkil etadigan organlar orqali muvofiqlashtiradi va yo`naltiradi. Moliya vazirligi tizimiga kiruvchi organlarni boshqarish jarayonida Vazirlik O`zbekiston Respublikasining moliyaviy va narx-navo siyosatini amalga oshirishning birligini ta'minlaydi. Shu maqsadlarda Moliya vazirligi; O`zbekiston Respublikasi moliya tizimi tarkibiga kiruvchi organlar faoliyatini kelishilgan yagona moliyaviy, soliq, valuta va narx-navo siyosatini shakllantirish ishlarini olib borishga, oltin zahirasini ko`paytirish yo`li bilan O`zbekiston Respublikasining moliyaviy mustaqilligini ta'minlashga, respublika iqtisodiyotini sog`lomlashtirishga, bozor munosabatlarini shakllantirish sharoitida narx-navoni tartibga solishning iqtisodiy usullari rolini kuchaytirishga va aholini ijtimoiy himoya qilishga yo`naltiradi; xalq xo`jaligi va ijtimoiy-madaniy sohani mablag` bilan ta'minlaydi, respublika mintaqalarining yaxlit ishlab chiqarish va ijtimoiy taraqqiyoti uchun moliyaviy negiz yaratadi; o`z vakolati doirasida respublika moliya tizimi tarkibiga kiruvchi organlar faoliyatini nazorat qilishni tashkil etadi va amalga oshiradi, ular faoliyati usullari va shakllarini takomillashtiradi, mazkur organlar xodimlarining kasb mahoratini oshirish ishlarini muvofiqlashtiradi;

O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi vakolatiga kiruvchi masalalar bo`yicha uslubiy ko`rsatmalar, yo`riqnomalar, preyskurantlar va boshqa hujjatlarni tasdiqlaydi va chiqaradi; respublika xalq xo`jaligini, O`zbekiston Respublikasining chet eldagi diplomatik va boshqa davlat muassasalarini, xalqaro birlashmalar va tashkilotlarga a'zolik badallari to`lashni valuta bilan ta'minlaydi. Moliya vazirligi respublikada moliyaviy faoliyatning huquqiy asoslari mustahkamlanishini ta'minlaydi, qonun loyihalari bo`yicha moliyaviy xulosa beradi va o`z huquqi doirasiga kiruvchi masalalar bo`yicha qonunchilikni qo`llanish amaliyotini umumlashtiradi, bu qonunchilikni takomillashtirishga qaratilgan takliflarni ishlab chiqadi va ularni Vazirlar Mahkamasiga kiritadi, shuningdek, o`z huquq doirasida idoraviy me'yoriy aktlar chiqaradi. Moliya vazirligi o`z faoliyati jarayonida respublikaning moliyaviy manfaatlariga, korxonalar, birlashmalar, muassasalar, tashkilotlar va fuqarolarning huquqlariga rioya etilishini, shuningdek, Vazirlik tizimida qonunchilik to`g`ri qo`llanishini ta'minlaydi. Moliya vazirligining asosiy vazifalari quyidagilar hisoblanadi: moliya tizimining, soliq va narx-navo siyosatining O`zbekiston Respublikasining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga faol ta'sir ko`rsatishini, ishlab chiqarish samaradorligini oshirishini, milliy daromadning, korxonalar va tashkilotlar daromadlarining va boshqa moliyaviy resurslarning o`sishini ta'minlash; moliya-kredit vositalarining xo`jalik mexanizmining boshqa elementlari bilan aloqalarini mustahkamlash; respublikaning moliyaviy resurslarini ijtimoiy ishlab chiqarishni rivojlantirish va fan-texnika taraqqiyotining ustivor yo`nalishlariga jamlash, ijtimoiy rivojlanishni jadallashtirish, ma'lum maqsadga yo`naltirilgan yaxlit xalq xo`jaligi dasturlarini mablag` bilan ta'minlash, zarur moliya, valuta rezervlarini tashkil etish; rahbarlikning iqtisodiy usullari, uzoq muddatli me'yorlar va normativlardan keng foydalanish, ishlab chiqarish va ijtimoiy rivojlanish, moliyaviy resurslarni rejalashtirish va ulardan foydalanish masalalarini hal etishda markazlashtirilgan

asoslarni mintaqalarning o`zini o`zi boshqaruvi, korxonalar, birlashmalar, tashkilotlarning mustaqilligi bilan qo`shib olib borish asosida moliya, sug`urta, narx belgilashning davlat tomonidan boshqarilishini takomillashtirish; moliya va narx mexanizmining aksilxarajat yo`nalishini oshirish, uni resurslarning barcha turlaridan oqilona foydalanishni rag`batlantirish tomon yo`naltirish, nobudgarchiliklarni bartaraf etish, ishlab chiqarish va muomala chiqimlarini kamaytirish, foyda (daromad)ni ko`paytirish; moliya, budjet, valuta va soliqni rejalashtirish va mablag` bilan ta'minlash usullarini takomillashtirish; auditorlik tashkilotlari tomonidan litsenziya bitimlarida nazarda tutilgan litsenziya talablari va shartlariga rioya qilinishini nazorat qilish; korxonalar, vazirliklar, idoralar, banklar va davlat sug`urta tashkilotlarida buxgalteriya hisobi va hisobotini tashkil etish va takomillashtirish ishlarini muvofiqlashtirish, xo`jalik yuritishning yangi shakllarini joriy etish sohasida mahalliy moliya organlarining faoliyatini muvofiqlashtirish; soliq solish, narx belgilash, sug`urta, valuta-moliya auditorlik va tashqi iqtisodiy faoliyat sohasida qonunchilik va me'yoriy aktlarni ishlab chiqishda qatnashish; moliya, soliq , narx belgilash, sug`urta, valuta auditorlik va tashqi iqtisodiy faoliyat sohasida ilmiy-tadqiqot ishlarini amalga oshirish. Moliya vazirligiga O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga binoan O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlanadigan va O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tasdiqlaydigan Vazir boshchilik qiladi. Moliya vaziri Vazirlar Mahkamasi tomonidan tayinlanadigan o`rinbosarlarga ega bo`ladi. O`rinbosarlar o`rtasidagi vazifalar O`zbekiston Respublikasi Moliya vaziri tomonidan taqsimlanadi. O`zbekiston Respublikasi Moliya vaziri vazirlikka yuklatilgan vazifa va majburiyatlarning bajarilishi uchun shaxsan javob beradi, Vazirlik faoliyatining alohida sohalariga va Vazirlik tizimidagi muassasalar, korxonalar va tashkilotlar

ishiga rahbarlik qilish uchun Vazir o`rinbosarlarining, Vazirlik mustaqil tarkibiy bo`linmalari boshliqlarining mas'uliyati darajasini belgilaydi. Moliya vazirligi o`z huquq doirasida amaldagi qonunchilik aktlariga, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlariga, Vazirlar Mahkamasining qarorlari va farmoyishlariga asosan va ularni bajarish yuzasidan buyruqlar, yo`riqnomalar, qoidalar, nizomlar chiqaradi hamda O`zbekiston Respublikasi hududidagi vazirliklar, idoralar, shuningdek, o`z huquq doirasiga kiruvchi masalalar bo`yicha idoraviy bo`ysunishidan qat'i nazar korxonalar, birlashmalar, muassasalar va tashkilotlar hamda fuqarolar bajarishi majburiy bo`lgan boshqa ko`rsatmalar beradi. Moliya vazirligi zarur hollarda respublikaning boshqa vazirliklari va idoralar bilan birgalikda qo`shma me'yoriy aktlar chiqaradi, Moliya vazirligida Vazir (rais) va lavozimi bo`yicha vazir o`rinbosarlaridan, shuningdek vazirlikning boshqa rahbar xodimlaridan iborat tarkibda hay'at tashkil etiladi. Bank tizimi. O`zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligiga erishishi hamda bank sohasida amalga oshirilgan islohotlar natijasida O`zbekiston Respublikasida rivojlangan horijiy davlatlar singari, ikki pog`onali bank tizimi tashkil etildi. Bank tizimining birinchi pog`onasini - O`zbekiston Respublikasi Markaziy banki, uning Qoraqalpog`iston Respublikasi, Toshkent shahri va viloyatlardagi boshqarmalari tashkil etadi. Bank tizimining ikkinchi bosqichini esa - tijorat banklari tashkil etadi. Tijorat banklari O`zbekiston Respublikasining 1991 yil 15 fevral da “ Banklar va bank faoliyati to`g`risida ” gi qonunining qabul qilinishi bilan yuzaga keldi. (1996 yil 25 aprelda O`zbekiston Respublikasining “ Banklar va bank faoliyati to`g`risida ” yangi tahrirdagi qonun 10 qabul qilindi). Bank - tijorat tashkiloti bo`lib, bank faoliyati deb hisoblanadigan quyidagi faoliyat turlarini amalga oshiradigan yuridik shaxsdir: yuridik va jismoniy shaxslardan omonatlar qabul qilish hamda qabul qilingan mablag`lardan tavakkal 10 O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1996 №5-6, 54-m.

qilib kredit berish yoki investitsiyalash uchun foydalanish; to`lovlarni amalga oshirish. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 124-moddasiga binoan O`zbekiston Respublikasining bank tizimini Respublika Markaziy banki boshqaradi. O`zbekiston Respublikasi Markaziy banki ning huquqiy maqomi O`zbekiston Respublikasining 1995 yil 21 dekabrda qabul qilingan “ Markaziy bank to`g`risida ” gi qonuni 11 bilan tartibga solinadi. O`zbekiston Respublikasi Markaziy banki yuridik shaxs hisoblanadi va u davlatning mutlaq mulkidir. Markaziy bankning bosh maqsadi milliy valutaning barqarorligini ta'minlashdan iborat. Markaziy bankning asosiy vazifalari bo`lib quyidagilar hisoblanadi :  monetar siyosatni hamda valutani tartibga solish sohasidagi siyosatni shakllantirish, qabul qilish va amalga oshirish;  O`zbekiston Respublikasida hisob-kitoblarning samarali tizimini tashkil etish va ta'minlash;  banklar, kredit uyushmalari va garovxonalar faoliyatini litsenziyalash hamda tartibga solish, banklar, kredit uyushmalari va garovxonalarni nazorat qilish, qimmatbaho qog`ozlar blankalari ishlab chiqarishni litsenziyalash;  O`zbekiston Respublikasining rasmiy oltin-valuta rezervlarini, kelishuvga binoan hukumat rezervlarini qo`shgan holda, saqlash va tasarruf etish;  davlat budjetining kassa ijrosini Moliya vazirligi bilan birgalikda tashkil etish . Shuningdek, O`zbekiston Respublikasi Markaziy banki O`zbekiston Respublikasi hukumatining bankiri, maslahatchisi va fiskal agenti (xazina vakili) sifatida ish tutadi. Markaziy bank hukumatga Markaziy bankning vazifalariga hamda vakolatlariga daxldor barcha muhim masalalar bo`yicha maslahat beradi. Markaziy bank har yili hukumatga iqtisodiy va moliyaviy masalalar, shuningdek monetar va valuta siyosati bo`yicha davlat budjetini tayyorlashga doir tavsiyalarni o`z ichiga olgan ma'ruzani taqdim etadi. 11 O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1995 №12, 247-m.

Markaziy bank moliya-bank tizimi barqarorligini saqlab turish, omonatchilar va kreditorlarning manfaatlari himoya qilinishini ta'minlash maqsadida banklar, kredit uyushmalari va garovxonalar faoliyatini tartibga soladi hamda nazorat qiladi. Markaziy bank banklar va kredit uyushmalarini ro`yxatga oladi, shuningdek bank operatsiyalarini amalga oshirish huquqini beruvchi litsenziyalar beradi, kredit uyushmalari, garovxonalar faoliyatini va qimmatbaho qog`ozlar blankalari ishlab chiqarishni litsenziyalaydi. Banklar va kredit uyushmalarini ro`yxatga olish, shuningdek banklar, kredit uyushmalari va garovxonalarga litsenziyalar berish Markaziy bank tomonidan belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Qimmatbaho qog`ozlar blankalarini ishlab chiqarishga litsenziyalar berish qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Banklar va kredit uyushmalarini ro`yxatga olish, shuningdek banklar, garovxonalarga hamda qimmatbaho qog`ozlar blankalari ishlab chiqarishga litsenziyalar berish haq evaziga amalga oshiriladi. Markaziy bank Banklarni davlat ro`yxatiga olish daftari, kredit uyushmalari, garovxonalarga hamda qimmatbaho qog`ozlar blankalari ishlab chiqarishga berilgan litsenziyalar reyestrini yuritadi. Markaziy bank: bank operatsiyalarini amalga oshirish, buxgalteriya hisobi va bank statistika hisobotini yuritish, yillik hisobotlar tuzish yuzasidan banklar uchun majburiy bo`lgan qoidalarni; moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirish, buxgalteriya hisobi va hisobotini yuritish yuzasidan kredit uyushmalari uchun majburiy bo`lgan qoidalarni; faoliyat va operatsiyalarni amalga oshirish yuzasidan garovxonalar uchun majburiy bo`lgan qoidalarni belgilaydi. Markaziy bank O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga hisob beradi, Oliy Majlis: O`zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga ko`ra Markaziy bank Raisini tayinlaydi va lavozimidan ozod etadi; yillik hisobotni, shuningdek auditorning xulosasini ko`rib chiqadi. Markaziy bank pul-kredit sohasidagi mavjud vaziyat va monetar siyosatning asosiy yo`nalishlari to`g`risida har yili matbuotda ma'ruza e'lon qiladi.

Markaziy bankning oliy organi uning Boshqaruvidir. Boshqaruv Markaziy bank siyosati va faoliyatining asosiy yo`nalishlarini belgilab beradi, boshqaradi. Boshqaruvning majlislari oyiga kamida bir marta o`tkazib turiladi. Boshqaruvning to`xtami qaror shaklida qabul qilinadi. Markaziy bank Rais tomonidan boshqariladi. Rais: Markaziy bank va uning Boshqaruvi faoliyatiga rahbarlik qiladi, bankning fondlarini tasarruf etadi va Markaziy bank zimmasiga yuklatilgan vazifalar bajarilishi uchun javobgar bo`ladi; Markaziy bank faoliyati masalalarini hal qiladi, qonunga binoan Boshqaruv vakolatiga kiritilgan masalalar bundan mustasno; Boshqaruv qarorlarini imzolaydi, buyruqlar va farmoyishlar chiqaradi; Markaziy bank faoliyati va joriy operatsiyalarini operativ tarzda boshqaradi; Oliy Majlisda, hukumatda, vazirliklar va idoralarda, sudlarda, banklar va muassasalarda, xalqaro va chet el tashkilotlarida bank faoliyatiga doir barcha masalalar bo`yicha Markaziy bank nomidan ish ko`radi; ayrim masalalarni hal qilishni o`zining o`rinbosarlariga, markaziy apparat tarkibiy bo`linmalarining rahbarlariga, hududiy muassasalarning rahbarlariga topshiradi. Markaziy bank Raisining vakolat muddati - besh yil. Markaziy bank Raisi bo`lmagan paytda uning vazifalarini o`rinbosarlaridan biri bajaradi. Markaziy bank: moliyaviy yordam ko`rsatish bilan shug`ullanishga; tijorat faoliyati bilan shug`ullanishga; O`zbekiston Respublikasi Xalq bankining, shuningdek Markaziy bank faoliyat yuritishini ta'minlovchi korxonalar va tashkilotlarning kapitallarida ishtirok etishini istisno etganda, banklar va boshqa yuridik shaxslarning kapitallarida qatnashishga haqli emas. Markaziy bank yagona markazlashtirilgan boshqaruv tizimidir. Markaziy bankning Qoraqalpog`iston Respublikasida, viloyatlarda va Toshkent shahrida yuridik shaxs maqomiga ega bo`lmagan bosh boshqarmalar faoliyat ko`rsatadi. Markaziy bank va uning muassasalari soliqlar, yig`imlar, bojlar va boshqa to`lovlardan ozod qilinadi.

9§. Soliq sohasini boshqarish O`zbekiston Respublikasida soliq sohasi O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, O`zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi, O`zbekiston Respublikasining “Davlat soliq xizmati to`g`risida”gi qonuni va boshqa me'yoriy hujjatlar bilan huquqiy tartibga solinadi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsyasining 123-moddasiga binoan O`zbekiston Respublikasi hududida yagona soliq tizimi amal qiladi. Soliqlar joriy qilishga faqat O`zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi haqlidir. Soliq sohasini tartibga soluvchi asosiy qonun hujjatlaridan biri - bu O`zbekiston Respublikasining 1997 yil 24 aprel da qabul qilingan hamda 1998 yil 1 yanvarda kuchga kiritilgan Soliq kodeksidir. O`zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi - soliq tizimining huquqiy asoslarini, soliq to`lovchilarning huquqlari hamda majburiyatlarini belgilaydi, soliq ishlarini yuritish tartibotini va soliq haqidagi qonun hujjatlarini buzganlik uchun javobgarlikni tartibga solib turadi. Xar bir shaxs qonun hujjatlarida belgilangan soliqlar va yigimlarni to`lashi shart. Soliq solish - yuridik shaxslarga nisbatan mulkchilik shaklidan qat'i nazar, qonun oldida tenglik, jismoniy shaxslarga nisbatan esa jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e'tiqodi, shaxsiy va ijtimoiy mavqeidan qat'i nazar, qonun oldida tenglik asosida amalga oshiriladi. Belgilanayotgan soliqlar va yigimlar tovarlarning (ishlar, xizmatlarning) yoki pul mablaglarining O`zbekiston Respublikasi hududi doirasida erkin muomalada bo`lishini bevosita yoki bilvosita cheklab qo`yishi yoxud soliq to`lovchining iqtisodiy faoliyatini boshqacha tarzda cheklab qo`yishi yoki unga gov bo`lishi mumkin emas. Olingan manbalaridan qat'i nazar, barcha daromadlarga soliq solinishi shart. Soliq imtiyozlarini belgilash ijtimoiy adolat prinsiplariga mos bo`lishi kerak. O`zbekiston Respublikasi hududida: umumdavlat soliqlari; mahalliy soliqlar va yigimlar amal qiladi.

Umumdavlat soliqlari ga:  yuridik shaxslardan olinadigan daromad (foyda) soligi;  jismoniy shaxslardan olinadigan daromad soligi;  qo`shilgan qiymat soligi;  aksiz soligi;  yer osti boyliklaridan foydalanganlik uchun soliq;  suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq kiradi. Umumdavlat soliqlari har yili qonuniy tartibda belgilanadigan normativlar bo`yicha tegishli budjetlar o`rtasida taqsimlanadi. Mahalliy soliqlar va yig`imlar ga quyidagilar kiradi:  mol-mulk solig`i;  yer solig`i;  obodonlashtirish va infratuzilmani rivojlantirish solig`i;  jismoniy shaxslardan transport vositalariga benzin, dizel yoqilg`isi va gaz ishlatganlik uchun olinadigan soliq;  savdo-sotiq qilish huquqi uchun yig`im, shu jumladan ayrim turlardagi tovarlarni sotish huquqini beruvchi litsenziya yig`imlari;  yuridik shaxslarni, shuningdek tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullanuvchi jismoniy shaxslarni ro`yxatga olganlik uchun yig`im. O`zbekiston Respublikasida soliq sohasi davlat soliq xizmati organlari tomonidan tartibga solinadi. O`zbekiston Respublikasining 1997 yil 29 avgustda qabul qilingan “ Davlat soliq xizmati to`g`risida ” gi qonun i 12 ga binoan davlat soliq xizmati organlari - soliqlar, yigimlar va boshqa to`lovlarning to`liq va o`z vaqtida budjetga tushishini ta'minlash maqsadlarida tuziladi. Davlat soliq xizmati organlarining asosiy vazifalaridan biri - bu soliq nazoratini amalga oshirishdir. Soliq nazorati - davlat nazoratining bir ko`rinishi bo`lib, soliqqa tortiladigan subyektlar va obyektlarni hisobga olishning, shuningdek soliq to`g`risidagi qonun hujjatlariga rioya etilishini nazorat qilishning yagona tizimidan iborat. Soliq nazorati davlat soliq xizmati organlari tomonidan soliqqa 12 O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1997 №9, 232-m.

tortilishi lozim bo`lgan subyektlar va obyektlarni hisobga olish, soliqlarga doir tekshiruvlar o`tkazish, soliq to`lovchilar, boshqa shaxslarni so`rab-surishtirish vositasida hamda qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa shakllarda amalga oshiriladi. O`zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo`mitasi, Qoraqalpogiston Respublikasi hamda Toshkent shahar davlat soliq bosh boshqarmalari, viloyatlar davlat soliq boshqarmalari, tumanlar, shaharlar va shaharlardagi tumanlarning davlat soliq inspeksiyalari - O`zbekiston Respublikasi davlat soliq xizmati organlarining tizimini tashkil etadi. Davlat soliq xizmati organlarining asosiy vazifalari bo`lib :  soliqlar to`g`risidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi, soliqlar shuningdek O`zbekiston Respublikasi Budjetdan tashqari Pensiya jamg`armasiga majburiy to`lovlar to`g`ri hisoblab chiqarilishi, to`liq va o`z vaqtida to`lanishini nazorat qilish;  soliq to`g`risidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi uchun zarur shart-sharoitlarni ta'minlash, soliq to`lovchilarga soliqlar bo`yicha majburiyatlarni bajarishlarida yordam ko`rsatish;  soliq siyosatining ro`yobga chiqarilishida bevosita qatnashish;  soliqqa tortiladigan obyektlar va subyektlarning to`liq hamda o`z vaqtida hisobga olinishini ta'minlash;  soliqlar bo`yicha huquqbuzarliklar sodir etilishining oldini olish, ularni aniqlash va bartaraf etish. O`zbekiston Respublikasida davlat soliq xizmati organlari tizimiga O`zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo`mitasi rahbarlik qiladi. O`zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo`mitasining faoliyati O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000 yil 5 maydagi qarori bilan tasdiqlangan “ O`zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo`mitasi to`g`risida ” gi Nizom bilan tartibga solinadi. O`zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo`mitasi soliq haqidagi qonun xujjatlariga rioya qilinishini ta'minlash, davlatning iqtisodiy manfaatlari va mulkiy

huquqlarini himoya qilish sohasida nazoratni amalga oshiruvchi davlat soliq xizmatining Markaziy organi hisoblanadi. O`zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo`mitasi o`z faoliyatida O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga, O`zbekiston Respublikasi qonunlariga, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari va farmoyishlariga, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari va farmoyishlariga, boshqa qonun xujjatlariga hamda Nizomga amal qiladi. O`zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo`mitasi tomonidan uning o`z vakolatlari doirasida qabul qilingan normativ tusdagi qarorlari davlat boshqaruvi organlari, yuridik va jismoniy shaxslar uchun majburiy hisoblanadi. Quyidagilar Davlat soliq qo`mitasining vazifalari hisoblanadi: O`zbekiston Respublikasi Soliq kodeksiga va amaldagi boshqa qonun hujjatlariga muvofiq soliq to`lovchilardan soliqlar, yigimlar va boshqa majburiy to`lovlar (keyingi o`rinlarda soliqlar deb yuritiladi) undirish yo`li bilan davlat budjetiga shuningdek O`zbekiston Respublikasining budjetdan tashqari Pensiya jamg`armasiga hamda O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Respublika yo`l jamg`armasiga daromadlar to`lik hajmda tushishini ta'minlash; soliq to`lovchilar tomonidan soliq haqidagi qonunlarga rioya etilishi, soliqlar, yigimlar va boshqa majburiy to`lovlar tugri hisoblab chiqilishi, to`lik va o`z vaqtida to`lanishi ustidan davlat nazoratini amalga oshirish; soliq solish subyektlari va obyektlari to`lik va o`z vaqtida hisobga olinishini ta'minlash, soliq to`lovchilarni to`lik qamrab olish va hisobga olish mexanizmini takomillashtirish; soliq solish bazasini kengaytirish, soliq sohasida huquq buzilishlarni aniqlash, ularga barham berish va ularning oldini olish bo`yicha kompleks tadbirlar o`tkazish yo`li bilan soliqlar yigilishini ko`paytirish chora-tadbirlarini amalga oshirish; davlat hokimiyati va boshqaruvining oliy organlari tomonidan belgilanadigan soliq siyosatini amalga oshirishda bevosita qatnashish;

soliq haqidagi qonun xujjatlariga rioya etilishi uchun zarur shart-sharoitlarni ta'minlash, soliqlar bo`yicha majburiyatlarni bajarishda soliq to`lovchilarga yordam ko`rsatish; soliq to`lovchilar bo`yicha alohida-alohida hisoblab chiqilgan va amalda tushgan soliqarning hisobini ma'lumotlarning yagona kompyuter tizimida yuritish, Soliq to`lovchilarning yagona reyestrini yuritish; soliq organlarida kadrlarni tanlash, ularni o`qitish, tayyorlash, qayta tayyorlash, tarbiyalash va joy-joyiga qo`yish bo`yicha kompleks tadbirlarni amalga oshirish. O`zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo`mitasiga O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlanadigan, keyinchalik O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan tasdiqlanadigan rais boshchilik qiladi. Davlat soliq qo`mitasining raisi Davlat soliq qo`mitasiga yuklangan vazifalar va funksiyalarning bajarilishi uchun javob beradi, o`z o`rinbosarlarining, Qo`mitaning mustaqil tarkibiy bo`linmalari, bo`ysunuvchi davlat soliq xizmati organlari rahbarlarining javobgarlik darajasini belgilaydi. Davlat soliq qo`mitasida soliq haqidagi qonun hujjatlarini qo`llashning murakkab va munozarali masalalari bo`yicha qarorlar tayyorlash uchun Ekspert Kengashi tuziladi. Ekspert kengashi to`grisidagi nizom O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi. Ekspert kengashiga Davlat soliq qo`mitasi raisining o`rinbosari rahbarlik qiladi. Davlat soliq qo`mitasida va davlat soliq xizmatining unga qarashli organlarida davlat soliq xizmati organlarini ijtimoiy rivojlantirish va ularni moddiy-texnik ta'minlash maxsus jamgarmasi tashkil etiladi. Davlat soliq xizmati organlarini ijtimoiy rivojlantirish va ularni moddiy-texnik ta'minlash maxsus jamgarmasi to`grisidagi nizom Davlat soliq qo`mitasi raisi tomonidan belgilangan tartibda tasdiqlanadi. Davlat soliq qo`mitasi ilmiy tadqiqotlar, Kadrlar tayyorlash va soliq xizmati xodimlari malakasini oshirish uchun idoraviy ilmiy va o`quv markazlari tashkil etishi, noshirlik faoliyatini amalga oshirishi, shuningdek, xo`jalik hisobidagi maslahat va axborot markazlari tashkil etishi mumkin.

Davlat soliq qo`mitasiga aholi o`rtasida tushuntirish va profilaktika ishlarini amalga oshirish uchun o`zining bosma organlarini ta'sis etish va nashr qilish huquqi berilgan. Davlat soliq qo`mitasida zaruriyat bo`lganda ajratilgan budjet mablaglari limiti va Davlat soliq organlarini ijtimoiy rivojlantirish va ularni moddiy-texnik ta'minlash jamgarmasi mablaglari doirasida belgilangan tartibda soliq organlari ma'muriy binolarini ko`rish bo`yicha buyurtmachi tashkilot, avtotransport, axborot-hisoblash bo`linmalari hamda davlat soliq xizmati organlari faoliyatini ta'minlash uchun zarur bo`lgan boshqa bo`linmalar tashkil etilishi mumkin. Davlat soliq qo`mitasida 11 kishidan iborat hay'at tashkil etiladi. Rais, lavozimi bo`yicha raisning birinchi o`rinbosari va rais o`rinbosarlari, shuningdek, Davlat soliq qo`mitasi raisining taqdimnomasiga ko`ra O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadigan boshqa rahbar xodimlar hay'at a'zolari hisoblanadi. Davlat soliq qo`mitasi Hay'ati soliq haqidagi qonunlarga rioya etish holatining, soliq xizmati faoliyatining eng muhim masalalarini, O`zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo`mitasi raisining buyruqlari va farmoyishlari bajarilishini, Kadrlar masalalarini ko`rib chiqadi, davlat soliq xizmati organlarining o`ziga bo`ysunuvchi xodimlari hisobotlarini eshitadi. Hay'at majlislarida vazirliklar, idoralar, davlat boshqaruvi, nazorat va tekshirish organlari, korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning rahbarlari va boshqa mansabdor shaxslarning soliq haqidagi qonun xujjatlariga rioya etilishi masalalari bo`yicha axborotlari va tushuntirishlari eshitilishi mumkin. Hay'at qarorlari Davlat soliq qo`mitasi raisining tegishli qarorlari va buyruqlari bilan hayotga tatbiq etiladi.

O'xshashlar

Ma'muriy-siyosiy faoliyat sohalarini boshqarish

Mahalliy davlat hokimiyati organlari va fuqarolarni o’zini – o’zi boshqarish organlari

Demokratik jamiyat shakllanishida mahalla va fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish organlari

Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining tashkiliy uslublari

Ijtimoiy tartibga solish tizimi