Suv fondi va zahira yerlarining huquqiy holati - Huquqshunoslik - Referatlar

Suv fondi va zahira yerlarining huquqiy holati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

58.5 KB

Ko'chirib olish

Suv fondi va zahira yerlarining huquqiy holati Reja: 1 . Suv fondi yerlarining huquqiy holati tushunchasi va umumiy tavsifi. 2. Suv fondi yerlaridan foydalanish tartibi 3. Suv fondi yerlaridan foydalanuvchilarning asosiy huquq va majburiyatlari. 4. Zaxira yerlar va ulardan foydalanishni huquqiy tartibga solish.

www.arxiv.uz Mamlakatimiz yer fondi tizimida suv fondi yerlari mustaqil toifani tashkil etadi. Bu toifa yerlar o`z hajmga ko`ra 813,8 ming ga ni tashkil etadi. Suv fondi yerlari ma`nosi O`zbekiston Respublikasi Yer kodeksining 77- moddasida o`z ifodasini topgan. Unga ko`ra, suv fondi yerlari deganda davlatning vakolatli organlari tomonidan suv xo`jaligi ehtiyojlari uchun ajratilgan, suv bilan qoplangan, gidrotexnika inshootlari joylashgan, suv obyektlari qir¦oqlari egallagan mintaqalar tushuniladi. Suv fondi yerlarining huquqiy holati O`zbekiston Respublikasining bir qator qonunlarida belgilangan. Bu qonunlar jumlasiga O`zbekiston Respublikasining «Tabiatni muhofaza qilish to`¦risida»gi, «Suv va suvdan foydalanish to`¦risida»gi qonunlarini, Yer kodeksini ko`rsatish mumkin. Ushbu qonunlarda suv fondi yerlarining tushunchasi, ulardan foydalanish va muhofaza etish tartibi hamda shartlari belgilangan. Chunonchi, Yer kodeksining 77-moddasida ko`rsatilishicha, suv fondi yerlariga suv havzalari (daryolar, ko`llar, suv omborlari va shu kabilar), gidrotexnika va boshqa suv xo`jaligi inshootlari egallab turgan, shuningdek suv havzalarining va boshqa suv obyektlarining qir¦oqlari bo`ylab ajratilgan mintaqadagi suv xo`jaligi ehtiyojlari uchun korxonalar, muassasalar va tashkilotlarga belgilangan tartibda berilgan yerlar kiradi. Demak, suv fondi yerlari tarkibini uch qismdan iborat deyish mumkin. Shulardan birinchisi suv bilan qoplangan, ya`ni suv ostida, tubidagi yerlardir. Bularga suv havzalari, ya`ni daryolar, ko`llar, suv omborlari bilan band bo`lgan yerlar kiradi. Aytish mumkinki, suv fondi yerlarining asosiy qismini suv bilan qoplangan yerlar tashkil etadi. Suv bilan qoplangan yerlar deganda yil davomida doimo yoki yilning ko`p qismida suv tagida bo`lgan yerlar tushuniladi. Qisqa vaqt davomida – su¦orishda, yom¦ir vaqtida, daryo toshgan vaqtda suv bilan qoplangan yerlarni biz bu toifaga kiritmaymiz. Suv bilan qoplangan yerlarga yana vaqtinchalik su¦orish kanallari, sho`ri yuviladigan maydonlar, basseynlarni ham kiritish mumkin emas. 2

www.arxiv.uz Ikkinchi qism suv fondi yerlariga gidrotexnika va boshqa suv xo`jaligi inshootlari egallab turgan yerlarni kiritish mumkin. Suv xo`jaligi inshootlari deganda lotoklar, quvurlar, suv xo`jaligiga xizmat qiladigan ma`muriy binolar, tu¦onlar va boshqalar tushuniladi. Ularni joylashtirish uchun, albatta, yer uchastkalari ajratilishi lozim bo`ladi. Ana shu inshootlar egallagan yerlar ham suv fondi yerlarini tashkil etadi. Uchinchi qism suv fondi yerlari jumlasiga suv havzalarining qir¦oqlari bo`ylab ajratib qo`yilgan mintaqalardagi yerlar kiritiladi. Bunga 20 metr kenglikdagi qirg`oq mintaqalari, kemalar uchun ajratilgan mintaqalar hamda muhofaza qilish uchun ajratilgan zonalar kiradi. Davlat suv fondi yerlarining asosiy xo`jalik vazifasi suvdan foydalanish va uni muhofaza qilish faoliyatiga xizmat qilishdir. Shuning uchun bu yerlarning huquqiy holati suv obyektlarining huquqiy holati xususiyatlarini aks ettiradi. Hamma suvdan foydalanuvchilarga suv havzalari qir¦oqlarini, boshqa suv obyektlari yer maydonlari ustki qismini yaxshi saqlash majburiyati yuklatilgan. Ko`pchilik daryolar, magistral kanallar va kollektorlar, suv omborlari va boshqa suv havzalarining, shuningdek ichimlik va ro`z¦or suv ta`minoti, aholining davolash hamda madaniy so¦lomlashtirish ehtiyojlariga xizmat qiladigan manbalar maxsus himoya qilinadi. Shu maqsadda qonun shunday suv havzalari atrofida himoya zonalari tashkil qilishni belgilaydi. Xususan, shunday joylarda sanitariya zonalari o`rnatiladi. Sanitariya zonalari 3 ta mintaqaga bo`linib, ularning har biriga yerdan foydalanishning alohida holatlari (rejimi) o`rnatiladi. Masalan, birinchi mintaqada yashash, qandaydir qurilish inshootlari qurish man etiladi. Suv ta`minoti manbalarini muhofaza qilish zonalari va ularni mintaqalarga bo`lishni belgilash mahalliy hokimiyat organlarining qarorlariga binoan amalga oshiriladi. Suv havzalari qir¦oq mintaqalarida yer haydash, mol boqish, zaharli-kimyoviy moddalar qo`llash, ishlab chiqarishga xizmat qiladigan qurilishlar qilish, dam olish bazalari qurish man qilinadi. Demak, suv fondi yerlari huquqiy holatidagi muhim xususiyatlardan biri shundan iboratki, bu yerlarda suv obyektlariga salbiy ta`sir 3

www.arxiv.uz ko`rsatadigan xo`jalik faoliyat yuritish va qurilish ishlari olib borish ta`qiqlanadi (Yer kodeksining 77-moddasi). Chunki, xo`jalik faoliyati yoki qurilish ishlari suvni ifloslanishi va zaxarlanishiga olib kelishi mumkin. Shu sababdan, bu yerlar alohida tartibda muhofaza qilinadi. Shuning uchun Yer kodeksining 77-moddasida belgilanishicha, bunday holatlar ro`y bergan taqdirda bu yerlar tabiatni muhofaza qilish ehtiyojlari uchun yer egalaridan va yerdan foydalanuvchilardan olib qo`yilishi mumkin. Ichki suvlar qir¦oq mintaqalarida qurilmalar va inshootlar qurish faqat tegishli hokimiyat idoralarining roziligi bilan amalga oshirilishi mumkin. Bu qurilma va inshootlar suv xo`jaligi maqsadlariga xizmat qilishi lozim. Suv fondi yerlaridan foydalanish tartibi Amaldagi yer va suv qonunchiligiga asosan suv fondi yerlaridan foydalanuvchilar bo`lib yuridik va jismoniy shaxslar hisoblanadilar. Mulkchilikning shaklidan qat`iy nazar korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, fermer, dehqon xo`jaliklari hamda O`zbekiston Respublikasining fuqarolari suv fondi yerlaridan foydalanuvchilar bo`ladilar. Suv fondi yerlari doimiy va muddatli (vaqtincha) foydalanish uchun berilishi mumkin. Suv fondi yerlaridan doimiy foydalanish huquqi yer uchastkasidan doimiy foydalanish huquqini beruvchi davlat hujjati bilan tasdiqlanadi. Suv fondi yerlaridan umumiy va maxsus foydalanish turlarining ro`yxati suv xo`jaligi, tabiatni muhofaza qilish, sanitariya nazorati, geologiya va mineral resurslar organlari tomonidan belgilab qo`yiladi. Suv fondi yerlaridan birgalikda yoki tanho foydalanish mumkin. Birgalikda foydalaniladigan suv obyektlari va suv fondi yerlariga tanho foydalanish uchun berilmagan suv obyektlari va suv fondi yerlari kirishi mumkin. Tanho foydalaniladigan suv fondi yerlari va suv obyektlariga mahalliy hokimiyat organlari 4

www.arxiv.uz qarori asosida biron korxona, tashkilot va muassaga butunlay yoki qisman berib qo`yilgan suv obyektlari va u bilan bo¦liq yerlar kiradi. Suv va suvdan foydalanish to`¦risidagi qonunning 26-moddasiga asosan; Suv obyektlari tanho foydalanish uchun O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi yoxud tegishli vakolatga ega bo`lgan davlat organi tomonidan qonunlarda belgilangan tartibda batamom yoki qisman beriladi. Suv obyektlari tanho foydalanish uchun suvdan maxsus foydalanish ruxsatnomasi albatta rasmiylashtirilgan holda beriladi. Tanho foydalanmoq uchun suv obyektlari va ularga tegishli yerlar berib qo`yilgan korxonalar, tashkilot va muassasalar - suv fondi yerlaridan birlamchi foydalanuvchilar bo`lib, ular suv xo`jaligi va tabiatni muhofaza qilish organlari bilan kelishib, boshqa korxonalar, tashkilotlar, muassasalar va suvdan ikkilamchi foydalanish uchun ruxsat berishga haqilidirlar. Suv fondi yerlardan ikkilamchi foydalanish uchun berilgan ruxsatnomada suv obyekti va boshqa yerlarni berish maqsadi va u toifa yerlardan foydalanishning asosiy shartlari ko`rsatilgan. Suv fondi yerlaridan birlamchi foydalanuvchi suv fondi yerlari va obyektlaridan ikkilamchi foydalanuvchining butun suv fondi yerlaridan foydalanish uchun javobgar bo`ladilar. Suv fondi yerlaridan ikkilamchi foydalanuvchi, basharti suv fondi yerlari va obyektini tegishli ulushini suvdan birlamchi foydalanuvchi o`zlashtirib olgan yoki undan noto`¦ri foydalangan taqdirda, unga nisbatan da`vo qo`za¦atishga va yetkazilgan zarar qoplashini talab qilishga haqlidir. Suv fondi yerlaridan foydalanuvchilarning asosiy huquq va majburiyatlari Suv fondi yerlari huquqiy holatidagi asosiy xususiyatidan biri bu toifa yerlardan foydalanuvchilar huquq va majburiyatlarining o`ziga xos tartibda bo`lishligidadir. YA`ni, suv fondi yerlaridan foydalanuvchilar bir vaqtning o`zida ham suvdan foydalanuvchi, ham yerdan foydalanuvchi hisoblanib, bir qator huquq va majburiyatlarga ega bo`ladilar. Bu huquq va majburiyatlar Yer kodeksi hamda suv va 5

www.arxiv.uz suvdan foydalanish to`¦risidagi qonunda belgilangan. Suv fondi yerlaridan foydalanuvchilar quyidagi huquqlarga egadirlar: suv fondi yerlari qanday maqsadda berilgan bo`lsa, ana shu maqsadda foydalanish; suvdan oqilona foydalanishni amalga oshirish uchun, suv inshootlari, qurilmalar va boshqa ekologik xavfsiz obyektlarni qurish; suv fondi yerlaridagi mavjud suvlarni va yerlarni sifat va samaradorligini, chiqdorini tekshirib turish; qonunlarda nazarda tutilgan hollarni istisno etganda, suv fondi yerlarini muhofaza qilish va tiklashni talab qilish; suv fondi yerlarida keng tarqalgan o`rmonzorlar, hayvonot dunyosi va suv obyektlaridan xo`jalik ehtiyojlari uchun belgilangan tartibda foydalanish; suv fondi yerlaridan foydalanish maqsadi va loyiha hujjatlariga muvofiq suv obyekti va inshootlarini ta`mirlash, qurish va buzib tashlash; suv fondi yerlari olib qo`yilganda unga yetkazilgan zararni (shu jumladan boy berilgan foydaning) qoplanishini yoki suv fondi yerlaridan ixtiyoriy ravishda voz kechilganda sarflangan harajatlarning to`lanishini talab qilish; suv fondi yerlaridan foydalanish bo`yicha qonunda ta`qiqlanmagan boshqa ishlarni amalga oshirish. Bundan tashqari, suv fondi yerlaridan foydalanuvchilar quyidagi majburiyatlarni bajarishlari lozim: suv fondi yerlaridagi qurilgan suv obyektlaridan oqilona foydalanishlari, suvni tejab-tergab sarflash, suv fondi yerlaridagi suvni sifatini yaxshilash, tiklash va ifloslanishiga yo`l qo`ymaslik; suv fondi yerlarini muhofaza qilish maqsadida iflos moddalar aralashib qolgan oqindi suvlarni suv obyektlariga oqizishni tamomila to`xtatish choralarini ko`rishlari; suv fondi yerlari hududida ekologik vaziyatni yomonlashuviga yo`l qo`ymaslik; suv fondi yerlarini muhofazalaydigan ixota, butazor va boshqa daraxtlarni saqlash; suv fondi yerlarida suvni muhofazalaydigan va boshqa suv xo`jalik inshootlarini hamda texnik qurilmalarni soz holda tutishlari, olinayotgan suvni hisob-kitob qilib borishlari; suv fondi yerlaridan fodalanganlik uchun yer soli¦ini yoki suv fondi yeri uchun ijara haqini o`z vaqtida to`lashi; boshqa yerdan foydalanuvchilar, yer egalari, yer uchastkasi ijarachilari va mulkdorlarining huquqlarini buzmasliklari; mahalliy davlat hokimiyati organlariga suv fondi yerlaridan foydalanish to`¦risidagi qonun hujjatlarida belgilangan ma`lumotlar o`z vaqtida taqdim etishlari; suv fondi yerlarini 6

www.arxiv.uz suv, shamol eroziyasidan saqlash; ushbu kategoriya yerlarini meliorativ, agrotexnik va boshqa talablarga javob berishini ta`minlash; suv fondi yerlarida suvdan va yerdan foydalanuvchilarga berilgan huquqlarining buzilishiga, shuningdek xo`jalik va tabiat obyektlariga (yerlar, o`rmonlar, hayvonot dunyosi, foydali qazilmalarga va boshqalarga) zarar yetkazilishiga yo`l qo`ymasliklari; davlat organlari suv fondi yerlarini muhofaza qilish yuzasidan respublika dasturi va hududiy dasturlar doirasida zarur chora-tadbirlarni ko`rishlari lozim. Suv fondi yerlaridan foydalanuvchilarning huquq va majburiyatlari suv fondi yerlaridan oqilona foydalanishni va ularni muhofaza qilishni ta`minlashga qaratilgan. Zaxira yerlar va ulardan foydalanishni huquqiy tartibga solish Zahira yerlarining tushunchasi O`zbekiston Respublikasi Yer kodeksida bayon qilingan. Shu kodeksning 78-moddasida ta`kidlanishicha, yuridik va jismoniy shaxslar egaligiga hamda foydalanishiga, ijaraga berilmagan, mulk etib realizatsiya qilinmagan barcha yerlar zaxira yerlardir. Shuningdek ushbu moddada belgilanishicha, bunday yerlar jumlasiga egalik qilish va foydalanish huquqi, ijaraga olish huquqi, mulk huquqi bekor qilingan yerlar ham kiradi. Zahira yerlar – O`zbekiston yer fondi tarkibida mustaqil toifani tashkil etib, ularning maydoni 7596,1 ming ga yoki butun yer fondining 17,0 % ini tashkil etadi. Ma`lumki, davlatning yerga bo`lgan egalik huquqini amalga oshiruvchi Respublika hokimiyati idoralari yer uchastkalarini korxonalar, muassasalar, tashkilotlar o`rtasida taqsimlaydilar. Bir qism yerlar esa bo`linmasdan qoladi. Bular, asosan, o`zlashtirilmagan yerlardir. Bular keyinchalik xo`jalik oborotiga kiritiladigan rezerv yoki ekologik muvozanatni ta`minlab turadigan yerlardir. Shunday qilib, zahira yerlarni ikki turga bo`lish mumkin – yerdan foydalanishda rezerv rolini o`ynaydigan, ya`ni keyinchalik foydalanish uchun baza bo`lib xizmat qiladigan va foydalanishga umuman yaroqsiz bo`lgan yerlar. 7

www.arxiv.uz Zahira yerlar asosiy foydalanish maqsadiga ko`ra har qanday boshqa yer fondi toifasiga o`tib ketishi mumkin. Bunday holatlarda ularga o`sha yer fondining huquqiy holati qo`llaniladi. Davlat zahira yerlari qisqa muddatli – 3 yilgacha va uzoq muddatli – 3 yildan 10 yilgacha muddatga berilishi mumkin. Qoidaga ko`ra, qisqa muddatga berilgan yer uchastkalari zahira yerlar tarkibida hisoblanadi. Muddatning tugashi bilan esa u boshqa yerdan foydalanuvchilarga berilishi yoki zahira yerlar tarkibida qolishi mumkin. Boshqa hamma holatlarda, masalan, uzoq muddatga foydalanish uchun berilganda bu yerlar zahira yerlar fondi toifasidan chiqib ketadi. Zahira yerlar asosan qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishini, shuningdek sanoat, transport, boshqa noqishloq xo`jalik maqsadlari, jamoa bo¦dorchiligi va polizchiligini rivojlantirish uchun zahira bo`lib xizmat qiladi. Shuni alohida ta`kidlash kerakki, zahira yerlar keyinchalik ko`proq qishloq xo`jaligi ehtiyojlariga egalik qilish, foydalanishga va ijaraga berish uchun maqsad qilib qo`yiladi. Zahira yerlar tuman, shahar davlat hokimiyati organlarining tasarrufida bo`ladi. Bundan tashqari, zahira yerlar qishloqlar o`zini o`zi boshqaruv idoralari ixtiyorida ham bo`lishi mumkin. Bu idoralar zahira yerlarni yuqorida sanab o`tilgan maqsadlardan tashqari, yana uy-joy qurish uchun fuqarolarga, xizmat yuzasidan chek yerlar sifatida berishlari mumkin. Bunda, albatta, bu yerlarni qishloq xo`jaligi maqsadlarida ishlatib bo`lmasligini e`tiborga olish lozim. Hech kimga foydalanish uchun berilmagan zahira yerlar biron bir kishi tomonidan o`zboshimchalik bilan egallab olinishi mumkin emas. Zahira yerlardan foydalanish ustidan nazoratni hokimiyat idoralari olib boradilar. 8

O'xshashlar

Sanoat, transport, aloqa, mudofaa yerlarining huquqiy holati

Suv resurslarini muhofaza qilish va ulardan foydalanishning huquqiy holati

Mahkumlar huquqiy holati

Yuridik xizmatning huquqiy holati

Yerlarni muhofaza qilish va ulardan foydalanishning huquqiy holati