Селекция ютукларини суд оркали химоя килишнинг айрим жихатлари - Huquqshunoslik - Referatlar

Селекция ютукларини суд оркали химоя килишнинг айрим жихатлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

129.5 KB

Ko'chirib olish

Селекция ютуқларини суд орқали ҳимоя қилишнинг айрим жиҳатлари Интеллектуал мулк объектларини ва уларга нисбатан мутлақ ҳуқуқларни ҳимоя қилишда, муаллифлар, мутлақ ҳуқуқ ва патент эгаси, лицензия асосда фойдаланувчиларнинг ҳуқуқларини амалга ошириш самарадорлигини таъминлашда судларнинг ўрни катта ҳисобланади. Зеро, ҳар қандай фуқаролик ҳуқуқлари даъво қўзғатиш асосида суд йўли билан ҳимоя қилинади ва бузилган ҳуқуқлар суд орқали тикланиши ижтимоий муносабатларни тартибга солишда фуқаролик ҳуқуқи услубларидан бири ҳисобланади 1 . Интеллектуал мулк объектларини суд орқали ҳимоя қилиш ҳам фуқаролик ҳуқуқининг бошқа объектларини ҳимоя қилишдан тубдан фарқ қилиши бириничи навбатда уларнинг объект сифатида ўзига хослиги билан боғлиқ бўлса, иккинчи навбатда интеллектуал мулк объектларига нисбатан ҳуқуқ соҳибларининг ҳуқуқлари доирасини белгилаш ва ушбу ҳуқуқларнинг муддатли эканлиги билан боғлиқ бўлади. Интеллектуал мулк объектлари орасида селекция ютуқлари жонли табиат устидаги илмий тадқиқот натижаси сифатида гавдаланади. Бунда селекция ютуғи ҳисобланган янги нав ва зотга етказилган зарарни ундиришга нисбатан мутлақ ҳуқуқ эгасининг бузилган ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва суд жараёнида ушбу ҳолатни асослаш муҳим ҳисобланади. Бугунги кунда фуқаролик ишлари бўйича суд ларда селекция ютуғи билан боғлиқ низоларни кўрилаётган бўлсада, уларни ҳал этишда бир қатор муаммоларга дуч келинаётганлигини айтиб ўтиш лозим. Айниқса, жуда узоқ давом этадиган ижодий жараёнда шахснинг иштирокини аниқлаш ва унинг муаллифлик ҳуқуқини аниқлаш ҳар доим судлар олдида муаммо бўлиб қолмоқда. Кўпчилик вазиятларда селекция ютуғи муаллифлигини ва муаллифга 1 Зокиров И.Б. Фуқаролик ҳуқуқи. I -қисм.-Тошкент: Адолат, 2006.-11 б.

тўланиши лозим бўлган ҳақни белгилашда судлар томонидан хатоликларга йўл қўйилмоқда. Таъкидлаш лозимки, муаллифлик ҳуқуқи инсонинг ўз ижод маҳсулига бўлган шахсий-номулкий ҳуқуқ бўлиб, у кишини нафақат маънавий ва руҳий жиҳатдан қўллаб-қувватлашга балки, келгусидаги ижодий фаолиятини ривожлантириб боришда ҳам муҳим аҳамиятга эга бўлади. Селекция ютуқларига нисбатан муаллифлик ва ҳаммуал лифлик ҳуқуқини белгилаш интеллектуал мулк объектларининг бошқа турларига қараганда ўзининг мураккаблиги билан ажралиб туради. Зеро, бу ҳолат биринчи навбатда янги нав ва зотни яратиш жараёни нинг узоқ давом этиши билан белгиланса, иккинчидан янги навни яратиш жараёни ҳар доим табиий-иқлим шароитларининг ўзгариш лари билан ўзаро уйғунликда олиб боришлари билан ифодаланди. Шу муносабат билан селекция ютуқларига нисбатан муаллифлик ҳуқуқини белгилаш одатда тегишли илмий-тадқиқот муассасасида фаолият юритаётган олимлар ва селекциячиларнинг муайян навни яратишда ўзининг илмий-ижодий меҳнати билан иштирок этган ёки этмаганлик масаласига боғлиқ. Ўзбекистон Республикасининг «Селекция ютуқлари тўғрисида» ги Қонунининг (мазкур қонун 1996 йил 30 августда қабул қилинган бўлиб, 2002 йил 29 августда ушбу қонун янги таҳрирда қабул қилинган) 5-моддасига мувофиқ, ижодий меҳнати билан ўсимликларнинг янги нави ёки ҳайвонларнинг янги зотини яратган (чиқарган ёки аниқлаган) жисмоний шахс селекция ютуғининг муаллифи деб эътироф этилади. Мазкур қоида (яъни, янги навни яратиш) янги навга патент олиш учун талабнома топширишгача бўлган муддатда давом этади. Зеро, бу даврда нав яратилиб унга патент олиш учун Давлат патент идорасига талабнома топширилади ва Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг қишлоқ хўжалиги экинлари навларини си наш Давлат комиссиясига давлат синосини ўтказиш учун юборилади. «Селекция ютуқлари тўғрисидаги Давлат патент идорасининг «Се лекция ютуқларига

талабномалар тузиш ва топширишнинг вақтинча лик» Қоидаларининг 2.1 ва 3.1. бандларига мувофиқ, талабномада патент ва муаллифлик гувоҳномаси олиш тўғрисидаги ариза топши рилади. Демак, айнан патент олиш учун топширилган талабномада селекция ютуғининг муаллиф (лари) кимлар эканлиги кўрсатилади ва уларга муаллифлик гувоҳномаси бериш хусусидаги мурожаат ўз ифодасини топади. Қонуннинг 20-моддаси (1996 йил 30 августдаги Қонуннинг 19-моддаси) 1- 2 қисмлари ва Қоидаларнинг 6.7. бандига мувофиқ, талабнома топширилган санадан эътиборан икки ой мобайнида талабнома берувчининг ташаббуси билан талабнома материалларига қўшимчалар, аниқликлар ёки тузатишлар киритилиши мумкин. Ушбу муддат ўтгач талабнома ўзгартиришга йўл қўйилмайди. Бугунги кунда судларда селекция ютуғига нисбатан муаллифлик ҳуқуқини ҳимоя қилишда даъвогарларнинг ўз талабларини асослан - тиришлари қийин кечаётганлигини ва кўпчилик вазиятларда даъво гарнинг муаллифлигини тасдиқловчи ҳужжатларни тўплай олмаслиги ҳолатларида ўз ҳуқуқларини ҳимоя қила олмаслик ҳолатлари куза тилмоқда. Селекция ютуғига нисбатан муаллифлик ҳуқуқини белги лаш бўйича қўзғатилган даъво ишларининг деярли барчасида муал лифлик ҳуқуқини даъво қилиб чиқаётган селекциячиларнинг даъвола ри қаноатлантирилмаётганлигини кузатиш мумкин. Фикримизча селекциячиларнинг ўз муаллифлик ҳуқуқларини судларда ҳимоя қилишда қийинчиликка учраётганлиги қуйидагилар билан боғлиқ: 1. Селекция ютуқларнинг давлатга тегишли илмий тадқиқот муассасаларида яратилаётганлиги. 2. Селекция ютуқларини яратиш қатъий белгиланган маъмурий тартибда амалга оширилиши ва бунда ёш ижодкорларнинг ижодий меҳнати жамоанинг ижодий меҳнатига айланиб қолиши. Бундай ҳолларда селекция ютуғининг яратилиш ҳолати ҳар сафар муайян ҳужжатлар (илмий-тадқиқот муассасининг ҳисоботлари, илмий кен гаш қарорлари ва муаллифлик

келишувларининг юқори турувчи раҳбарлар томонидан тасдиқланиши) ни доимо янгилаб ва маъмурий тартибда тасдиқланиши муаллифлик ҳуқуқларини секин-аста бузили шига олиб келади. Масалан, муайян турдаги янги нав яратиш ғоясини яратган ва шу бўйича дастлаб ўз ташаббуси билан ижодий иш бош лаган селекциячи якунда яратилган янги нав учун муаллифлар тарки бига киритилмай қолиши мумкин. Бу ҳолатлар кўпчилик вазиятларда илмий-тадқиқот муассасаси раҳбарлари билан муаллифнинг муаллиф лик масаласида келиша олмай қолган ҳолатларида рўй беради. Муал лифликни тасдиқловчи ҳужжатлар эса, илмий-тадқиқот муассаси раҳбарининг ташаббуси билан “тезликда ўзгартирилиши мумкинлиги” ҳисобга олинмайди. Масалан, Самарқанд пахтачилик илмий-текши риш институтининг бир гуруҳ ҳодимлари ўртасидаги «Оқдарё-5» ва «Оқдарё-6» навларига ҳаммуаллифлик хусусидаги низо фикримизнинг далилидир. «Оқдарё-5» ва «Оқдарё-6» навларини яратиш жараёни собиқ Иттифоқ даврида бошланган. 1980 йилларнинг ўрталаридан бошланган селекция жараёни 1996-1997 йилларгача давом этган. Бу вақт оралиғида «Оқдарё-5» навини яратишнинг дастлабки босқичида иштирок этган шахсларнинг бир нечаси Россия Федерацияси ва Украинага доимий яшаш учун кўчиб кетган. Селекция ишини давом эттириш мақсадида янги селекция ютуғи муаллифи олимлар таклиф қилинган ва улар «Оқдарё-5», айниқса «Оқдарё-6» навини яратишда, навларни районлаштириш, шунингдек уларнинг бузилиб кетиши олдини олишда ўзларининг ижодий меҳнатлари билан иштирок этган лар. Лекин, охир-оқибатда бу икки, янги таклиф этилган мутахассис селекция ютуғи муаллифилар рўйхатидан тушириб қолдирилган. Ва уларга нав яратилгандан сўнг, селекция жараёнига қўшилдинглар ҳамда фақатгина, ёрдамчи вазифани бажардинглар деган важ кўрсатилган. Ҳимоя ҳужжати бериш ҳақида топширилган талабномада бу икки мутахассиснинг номлари тушуриб қолдирилган.

Янги таклиф этилган бу икки селекция ютуғи муаллифи қаерга мурожаат этмасин. Уларга бир хил: қонунга кўра сизларни ҳаммуал лиф сифатида тан олишнинг иложи йўқ деб эътироф этишган. Дарҳақиқат, Ўзбекистон Республикасининг «Селекция ютуқлари тўғрисида»ги қонунида бундай масалаларга жавоб берадиган қоида йўқ. Ва бу ҳолат қонуннинг камчилиги ҳисобланади. Шунинг учун ҳам қонуннинг 5 - моддасига қуйидагича ўзгартириш киритиш зарур: - селекция ютуқларини яратиш жараёнининг исталган босқичида ва исталган вақтида ўзининг ижодий меҳнати билан якуний натижага эришишга қаратилган аниқ масалани ечишда иштирок этган шахслар нинг барчаси селекция ютуғининг муаллифи , деб ҳисобланади. Шунингдек, селекция жараёнини узоқ давом этишини ҳисобга олиб, селекция жараёни давомида навни нг бузилиб кетмаслиги ва турли касалликлар орттирмаслиги билан иштирок этган шахс ҳам селекция ютуғининг муаллифи ҳисобланиши лозим. Янги навни яратишда кўрсатилган техник ёрдам қанчалик муҳимлигидан қатъий назар ҳаммуаллифликни юзага келтирмайди. Ижодий фаолиятнинг техник ишдан фарқланиши, муаллифлик ва патент ҳуқуқи мезонлари орқали амалга оширилади. Ўсимликнинг янги навлари ва ҳайвонлар нинг янги зотларини яратишдаги ижодий фаолият аниқ биологик масаланинг илмий ечимини топиш билан тавсиф ланади. Бунда селекция ютуғи муаллифи умумий, илмий қонун-қоидаларга таяниб, ақл ий ва ижодий фаолияти ҳисобига тирик борлиқ объектларини керакли йўналишга бура олади. Ушбу жараёнда ҳаммуаллиф селекция ютуғи муаллифининг иштироки даражаси аҳамиятга эга эмас. Муҳими у ўз ижодий фаолияти билан яратилаётган нав ва зотнинг бирор хусусияти ҳамда сифатини рўёбга чиқариши ёки шу хусусият ва сифатнинг ҳимояга лаёқатлилик мезонига мувофиқлигини аниқлай олиши лозим. Уларнинг селекция ютуқларига бўлган ҳуқуқлари иштирок этишлари даражасига ёки улар ўртасидаги ўзаро битимга кўра белгиланади.

Бир неча шахсларнинг ижодий фаолиятлари натижасида селекция ютуқлари яратилган бўлса, унда бундай селекция ютуғига нисбатан ҳаммуаллифлик белгиланади. Селекция ютуғини яратишда ўзининг ижодий меҳнати билан қатнашган шахсларнинг барчаси селекция ютуғи муаллифи деб эътироф этилади. Селекция соҳасида ҳаммуал лифлик масаласи жуда долзарб ҳисобланади. Чунки, биринчидан, янги нав ва ҳайвон зотларининг катта қисми якка селекция ютуғи муал лифи томонидан эмас, бутун бир ижодкорлар томонидан яратилмоқда; иккинчидан, селекция инсон фаолиятининг махсус соҳаси бўлиб, ижодий фаолиятнинг бошқа турларидан ўзининг бир неча хусусият лари билан ажралиб туради. Ҳозирги вақтда селекция комплекс фан сифатида турли хил мутахассислар-генетиклар, физиологлар, биохи миклар, фитопотологлар, цитологлар ва бошқаларнинг саъй-ҳаракат лари мажмуи ҳисобланади 2 . Дарҳақиқат, санаб ўтилган мутахассисларнинг барчаси нафақат ўз олдига қўйилган масалани ечиши, яъни янги навни у ёки бу фойдали томони ва сифатини аниқлаши лозим. Балки, селекция натижасининг ҳимояга лаёқатлилик мезонларининг юзага келтиришдаги умумий муаммони ҳал қилишга ҳаракат қил ишлари керак . Шу билан бирга, янги нав ёки зот яратилишининг анча узоқ муддат давом этишини, баъзи ҳолатларда бу ишда инсонларнинг бир неча авлодлари алмаши нишини ҳисобга олиш лозим бўлади . Ва ниҳоят, селекция ишида бошқа соҳалардан фарқ қилиб селекция ютуғи муаллифиларга даст лабки материалларни саралаш, уруғликни кўпайтиришда техник операцияларни бажарувчи шахсларнинг кўмаги муҳим аҳамият касб этишини эътибордан четда қолдирмаслик керак. Таъкидлаш лозимки, “Селекция ютуқлари тўғрисида” ги Қонун нинг бир қатор моддаларида (15, 20, 22, 23, 34, 40-моддалар) муал лифлар ва патент эгалари ўз ҳуқуқларини ҳимоя қилиш учун судга мурожаат этишлари назарда тутилган. Масалан, Қонуннинг 15-мод дасига мувофиқ, муаллиф (ҳаммуаллифлар), агар ўзи (ўзлари) яратган селекция ютуғини бошқалар 2 Сергеев А.П. Право интеллектуальной собственности в РФ. –М. : Проспект. 2000 . - 708 с .

ғайриқонуний ўзлаштириб олиши нати жасида бу селекция ютуғига талабнома топширилган ёки патент олинган бўлса, патент берилганлигига қарши эътироз билдириш ёхуд патент эгаси сифатида ўзига (ўзларига) патентнинг ўтказилишини суд тартибида талаб қилиш ҳуқуқига эга. Бироқ мазкур ҳолат суд процес сида қай тартибида кўриб чиқилиши масаласи Фуқаролик процессуал кодексида ўз ифодасини топмаган. Умуман олганда амалдаги ФПК интеллектуал мулк ҳуқуқи билан боғлиқ низоларни судларда кўриб ҳал қилишнинг муайян тартибини белгиламайди ва бу туркумдаги ишлар умумий даъволи ишлар сифатида кўриб ҳал этилади. Гарчи айрим мутахассислар интеллектуал мулк ҳуқуқи билан боғлиқ ишлар ни судда кўриш алоҳида тартибда юритиладиган ишлар жумласига киришини эътироф этишсада, ФПКда бу ҳолат ўз ифодасини топма ган. “ Суд томонидан алоҳида иш юритиш тартибида кўриладиган ишлар” ФПКнинг 279-моддасида санаб ўтилган бўлиб, улар жумла сига интеллектуал мулк ҳуқуқини ҳимоя қилиш тўғрисидаги ишлар киритилмаган. Фикримизча интеллектуал мулк объектлари (хусусан селекция ютуқлари ҳам) нинг ўзига хос эканлигини ва улар билан боғлиқ суд ишларининг процессуал хусусиятларини ҳисобга олиб интеллектуал мулк ҳуқуқини ҳимоя қилиш тўғрисидаги ишларни алоҳида тартибда юритиладиган ишлар жумласига киритиш мақсадга мувофиқ бўлар эди. Шу сабабли ФПКнинг 279-моддаси 6-банди сифатида “Интеллектуал мулк ҳуқуқини ҳимоя қилиш тўғрисидаги ишлар” деган жумла киритилиши лозим. Шу билан бирга ФПКнинг 36-бобни “Интеллектуал мулк ҳуқуқини ҳимоя қилиш” деб номлаш ва унда интеллектуал мулк ҳуқуқини суд тартибида ҳимоя қилишнинг процессуал тартибини белгиловчи нормаларни ифодалаш лозим

O'xshashlar

Суд-ҳуқуқ ислоҳотлари даврида фуқаролик процессуал кодексини такомиллаштиришнинг айрим масалалари

Истеъмолчиларнинг хукукини химоя килиш асослари

Конституциявий суд

Суд ҳокимияти

Суд хокимияти