Ўрмон ҳуқуқий муносабатлар ( Урмон хукукий муносабатлари) - Huquqshunoslik - Referatlar

Ўрмон ҳуқуқий муносабатлар ( Урмон хукукий муносабатлари)

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

92.5 KB

Ko'chirib olish

Ўрмон ҳуқуқий муносабатлар Режа: 1. Ўрмон ҳуқуқий муносабатлар тушунчаси ва таснифи. 2. Ўрмон ҳуқуқий муносабатларнинг оъекти сифатида 3.Урмон ҳуқуқий муносабатлларининг субъектлари. 4. Ўрмон ҳуқуқий муносабатлари мазмуни. 5 Ўромон ҳуқуқий муносабатларнинг вужудга келиш, ўзгариши, тугатилиши ва тўхтатилиши асослари

Ҳуқуқ органида ҳуқуқ нормалари билан тартибга соланадиган, ижтимоий муносабатлар 1 сифатида караладиган «ҳуқуқий муносабатида» тушунчаси мавжуд. Ҳуқуқий муносабатлар фақат уларнинг ўзига тегишли бўлган босқиларига эга бўладилар. Булар: биринчидан, ижтимоий муносабатлар; иккинчидан, улар ҳаракатдаги ҳўқўқий нормалар асосида тартибга солинади; учинчидан, ҳуқуқий муносабатлар эркинлик харакатларига эга бўлади; тўртинчидан, ҳуқуқий муносабатлар иштироқчилари юридик ҳуқуқ ва мажбуриятлар эгалари сифатида ҳаракат қиладилар. Умумий тушунчадан келиб чиққан ҳолда ўрмон ҳаракат муносабатларига куйидагича таъриф бериш мумкин; ўрмон ҳуқуқий муносабатлари деганда ўрмонларни муҳафаза қилиш,, кўриқлаш, фойдаланиш, қайта кўпайтириш ва маҳаредорлигини ошириш соҳасидаги ҳуқуқий нормалар билан тартибга солинадиган муносабатлар тушунилади. Ўрмон ҳуқуқий муносабатларининг ўзига хос хусусиятлари шундан иборатдан, улар айнан ўрмонлардан фойдаланиш, муҳафаза этиш, кўриқлаш ва қайта қўпайтириш билан боғлик ҳолда вужудга келади, узгаради ва тугатилади. Бундан ташқари, ўрмон ҳуқуқий иуносабатлар ўрмон қуҳуҳ нормалари асосида ҳам келиб чиқади. Конун, Узюекистон Республикасининг «Ўрмон тўғрисидаги 2-моддасига айтилишга, ўрмон тўғрисидаги қонун хусиятларининг вазифалари ўрмонларни муҳофаза қилиш, кўриклаш, улардан оқиланан фойдаланиш, таорорий кўпайтиришни таъминлаш, ҳамда махсусдалигини ошириш мақсадида ўрмонга оид муносабатларнинг тартибга солишдан, шунмнгдек юридик ва жисмони йшахсларнинг ҳуқуқларини муҳофаза келишдан иборат. Ўрмон қонун хуракатларида ўз ифодаланиш топган ҳуқуқий нормалар давлат томонидан ўрнатилган ва ижтимоий муносабатларнинг алоҳида тури сифатидан ўрмон муносабатларни тартибга солишга қаратилган умуммажбурий коидалардир.». Ўрмон ҳуқуқи нормаларининг ўрига хослиги 1 Исламов З.М Общество. Государство. Право.- Т: 2001-615- 621 бет. Алексееев С.С Общай теория права- М, 1980. Т.20-82 бет. Холфина Р.О. Общее учение о правоотношении – М, 1974- 51 бет

шундан, нормаларда ифодаланган модель, қоидага кўра, шунчаси маълум хулк-айворни белгилашларидан, балан мажбурият юклаш ва ва ҳуқуқ беришга йўналтирилади. Ўрмон ҳуқуқи муносабатлар жуда хилма-хилдир. Баъзилари ўрмонларни муҳофаза этиш ва кўриклаш саҳасида, бошқалари ўрмонлардан фойдаланигш сохасида, яна бирлари ўрмонлари кайта кўпайтириш ва махсусдорлигини ошириш соҳасида булади. Кундай қилиб, ўрмон ҳуқуқий муносабатларини қуйидагии турларга таснифлаш мумкин: 1) ўрмонга нисбатан давлат мусичилигини ҳуқуқий муносабатлари; 2) ўрмондан фойдаланиш, ўрмондан фойдаланувчилар – юридик ва жисмоний шахслар ҳуқуқларини ҳимоя килиш бўйича хуқуқий муносабатлар; 3) муҳаафазаловчи ҳуқуқий муносабатлар; 4) ўрмонларни қўриқлаш, қайта кўпайтириш ва махсусдорлигини ошириш соҳасидаги ҳуқуқий муносабатлар; 5) ўрмонларни бошқари (ҳисобга олиш, мониторининг, хадайр, назорат) соҳасидаги ҳуқуқий муносабатлар. Ушбу қолатларда ўрмон ҳуқуқий муносабатларини таснифлаш учун асос сияатида хуқуқий тартибга солиш предмети олинган.Ўрмон ҳуқуқий муносабатларини таснифлашнинг навбатдаги асоси уларнинг юридик белгиларини кўрсатиш мулоин. Бунга ўрмонларни ҳуқуқий классификацияси, ўрмон ҳуқуқи нормаларнинг характери ва ўрион ҳуқуқий муносабатлари иштирокчилари ҳуқуқ ва мажбуриятлари мазмунининг ўзига хос ҳусусиятлари кобилар киради. Масалан, Узбекистонда ўрмонлар давлат ўрмон фондаги ташкил этади ва у давлат ахамиятидаги ўрмонлар, яъни ўрмон хурмонлиги давлат органлари ихтиеридаги қоида бошқа идора ва юридик шахслар ихтиеридаги ўрмонлардан иборат бўлади. Узбекистонда ўрмонлар белгиланган мақсул ва бошарадиган вазифасига кура. Ўрмон туғрисидаги коннунинг 15 моддасига кўра 15 та кўриқланиш тоифаларига бўлинади. Булар, ўрмонларнинг дарелар, қўллар, усв омборлари ва бошқа сув объектлари соҳоаш бўйлаб ўтган таъқиқланган ментақалари; ўрмонларнинг темир йўл ва автомобил йўллари ёқалаб ўтган иҳота минтақалари; эрозгядан сақлайдиган ўрмонлар;, шаҳар ўрмонлари ва

ўрмонбоқғлар ва бошқалар. Бу ҳолатда ҳар бир тоифа ўрмонларнинг белгиланган мақсадининг ўзига хос хусусиятларини фарқлаш лозим. Ўрмон муносабатдаги яна умумий ва аниқ турлари бўлинади. Иштирокчилари доираси бўйича умумий характер касб этувчи ўрмон муносабатлари умумий муносабатлар ҳисобланади. Масалан, Ўрмон тўғрисидаги қонуннинг 4-моддасида кўрсатилишича, урсонлар давлат мулки – умуммилий бойлик бўлиб, улардан оқилона фойдаланиш лозим ҳамда улар давлат томонидан қўриқланади. Демак, қонуннинг ушбу нормаси Ўзбекистон Конституциясининг 55-моддаси талабидан келиб чиқиб, барча ҳуқуқларга тааллуқли бўлади. Яна бир мисол. Ўрмон тўғрисидаги қонуннинг 30-моддасига уўра, фуқаролар ўсимлик дунёси объектларидан умумий фойдаланишни кўзлаб ўрмонларда бўлими, ёввойи доривор ҳамда озиқ-овқат бой ўсимликлар, мевалар ва қўзиқоринларни ўз эҳтиёжлари учун йиғиш ҳуқуқига эга. Қонуннинг ушбу қоидаси барча фуқароларнинг ўрмонларда бўлиш ҳуқуқини аниқлаб беради. Аниқ ўрмон муносабатлари шу билан характерланадики, бунда тарафларнинг ҳуқуқи ва мажбуриятлари аниқ мустахкамланади: ўрмон участкасидан фойдаланиш ҳуқуқи шартномасида; ўрмон билетида; ўрмон кесиш билетида. Масалан, фуқаро ордер олиб ёғоч кесиш ва ёғоч тайёрлаш ҳуқуқий муносабатларининг иштирокчиси бўлиши мумкин. Юридик адабиетларда ўрмон ҳуқуқи нормалари билан ўрнатилган ва бевосита процессуал фаолиятни аниқловчи процессуал ўрмон ҳуқуқий муносабатлари мавжудлиги таъкидланади. 1 6 Кундай нормаларга ўрмондан фойдаланиш ҳуқуқига оид низоларни ҳай этиш ҳақидаги, ўрмон кесиш билетларини олиш муддатлари шартномалар тузиш ҳақидаги низолар ва бошқаларни кўрсатиш мумкин. 2. Ўрмон ҳуқуқий муносабатларнинг оъекти сифатида 1 6 Горбовой В.Ф. Предмет и система советского лесного права.- Красноярск. 1994.-43-бет.

Умумий қоидага кўра, ҳуқуқий муносабат нимага қаратилган бўлса, ўша ҳуқуқ объекти ҳисобланади. Кундан келибчиққан ҳолда ўрмон ҳуқуқий муносабатлар объекти деганда, ўрмон ҳуқуқий муносабатлари таъсир этадиган, қаратилган нарсалар тушунилади. Ўрмон атроф табиий мухитнинг муҳим компоненти, биологик хилма- хилма, ўсимлик дунёсининг ажралмас қисми ҳисобланади.Барча ўрмонлар давлат ўрмон фондини ташкил қилиб: давлат аҳамиятидаги, яъни ўрмон хўжалиги давлат органлари ихтиёридаги ўрмонлар; бошқа идора ва юридик шахслар фойдаланишидаги ўрмонлардан иборат бўлади. Ўзбекистон Республикаси ўрмон тўғрисидаги қонунининг 6- моддасига кўра қуйдагилар давлат ўрмон фондига кирмайди: қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлардаги дарахтлар ва тўп-тўп дарахтлар, экинзорларнинг иҳоти дарахтзорлари, шунингдек, бошқа дарахтзорлар ва бутазорлар; темир йўл, автомобил йўллари, каналлар ва бошқа сув объектларининг ажратилган минтақаларидаги ихоти дарахтзорлари; шаҳарлар ва бошқа аҳоли пунктларидаги дарахтлар ва тўп-тўп дарахтлар, шунингдек, кўкулам зарлаштириш учун экилган ўсимликлар; тамонлардан ва боғ участкаларидаги дарахтлар ҳаҳамда тўп-тўп дарахтлар. Ўрмон тўғрисидаги қоннунинг 7-моддасига биноан ўрмон фонда ўрмон билан қопланган ерлар, шунигдек, ўрмон билан қогпланган, аммо ўрмон хужалиги эхтиетлари учун берилган ерлар киради. Ўрмон фонда ерлари эгаллаш, фойдаланиш, ижорага берилиш мумкин. Ўрмон фонди ерларини тасаффус этиш ўрмон фондининг эгаси ҳисобланган давлат томонидан амалга оширилади. Ўрмон тўғрисидаги қонуний 8-моддасида давлат ўрмон фонда участкаларининг тушунчаси берилган. Унга кўра, давлат ўрмон фонди участкалари давлат ўрмон фондининг бир қисми бўлиб, уларнинг муайян чегараси, майдони, жройлашган манзили, ҳуқуқ режими қайд этилган ҳамда

чизмақ-коратографик материалларда кўрсатилган бўлиб. Давлат ўрмон фонда участкаларининг чегаралари бошқа ер фонда ташфилари ҳисобга кўпайиб еки камайиб туриш мумкин. Охирги ун йилда Узбекистон Республикаси ўрмон фонда ерлари майдонида 3,2 маротага кўпайди. Бу қишлоқ карашлига мўалланган ерлар ҳисобаги амалга оширилди. 3.Урмон ҳуқуқий муносабатлларининг субъектлари. Ҳуқуқ субъекти деганда, ҳуқуқ нормалари асосида субъектив ҳуқуқ харакат этиш қобилиятига эга бўлган жисмоний ва юридик шахслар тушунилади. Кахснинг ҳуқуқий муносабат субъекти бўлиш лаеқати ҳуқуқда ҳуқуқ дорлик орқали очиб берилади. Ҳуқуқдорлик ўзида иккита асосий эълемент мутассамлайди. Булар: 1) зуқуққа эга бўлиш ва мажбуриятларни бошариш лаеқати (хуқуқ лаеқати) ва 2) ҳуқуқ ва мажбуриятларни мустақил асосига ошириш лаеқати (муомала лаёқати). Ўрмон ҳуқуқий муносабатларнинг субъектлари бўлиб фуқаролар (жисмоний махалда), юридик шахслар, ўрмон вақолатига эга бўлган давлат органлари, давлат хасобланадифуқаролар ўрмон ҳуқуқий муносабатларининг субъекти сифатидаги ўрмонга нисбатан ҳуқуқ лаёқатини иккита йўл билан амалга оширилади мумкин. Биринчидан, улар қонунда белгиланган тартибда ўрмондан фойдаланувчилар бўлишлари мумкин. (Ўрмон тўғрисидаги қонуннинг 19-моддасида). Бунинг учун улар ўрмондан фойдаланиш ҳуқуқ ёки ўрмон участкаси имораси тўғрисида махсус рухсатнома олишлари лозим. Иккинчидан, фақаролик ўрмон ҳуқуқий муносабатларининг ўрмондан фойдаланиш ҳуқуқ туғрисидагни махсус рухсатномасисиз ҳам иштироқчиси (субъекти бўлиш мумкин. Бунга мисол тариқасида). Ўрмон тўғрисидаги қонунинг 30-моддасини кўрсатиш мумкин. Унга кўра фақаролар ўз эхтиётлари учун қонунда белгиланган тартибда ўрмонда булиш ҳуқуқига эгадирлар.

Юридик шахсида ўрмон ҳуқуқий муносабатларининг алоҳида гуруҳ субъектидир ҳисобланади. Бу суьбъектлар ичида ўрмон хужаликлари марказий звенони ташкил этади. Ўрмон орияликларининг ҳуқуий мақоми улар туғрисидаги. Низомларда белгиланади. Ҳуқуқи вақтда Узбекистон Республикасида юздан ортик ўрмон хўрашалари мавжуд булиб, улар Узбекистон Республикаси қишлоқ ва сув орқалиги вазирлигининг ўрмон боғи бошкаомасига бўйсунадилар. Бу харакатларни ташқил этиш ва фаолияти Узбекистон Республикаси Президентиниг 2000 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикаси ўрмон қўмитасини Узбекистон Республикаси қишлоқ ва сув вазирлиг қомидаги ўрмон ва бошқармасига айлантириш туғрисидаги фармони, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2000 йил 20 мартдаги» Узбекистон Республикаси ҳишлоқ ва сув харакилиги вазирлиги қоидаги ўрмон бош бошқармаси фаолиятини ташкил этиш масаллари туғрисидаги қкарори ва Узбекистон Республикаси қишлоқ ва сўв хужалиги вазирлиги кониндаги ўрмон бош бошқармаси туғрисидаги низоми билан тартибга солинади. Мамлакатимизда ббошқа давлат органларига бўйсунадиган ўрмон хўжаликлари ҳам мавжуд. Масалан: Оҳонгарон ва Бурчмулла ўрмон хўжалиги ташқилотлари Тошкент вилояти хокимиятига бўйсинадилар. Ўрмончилик вилоятига эга давлат органларига хокимият вилояти берилган ўрмон муносабатлари субъектлари гуруқҳи қилади. Кундай органлари биринчи навбатда Узбекистон Республикаси қишлоқ ва сув формалиги вазирлиги ўрмон бош бошқармаси тегишлидир. Навбтдагидавлат органи бу Узбекистон Республикаси табиатни муҳофиза қилиш давлат қумити ҳисобланади. Юқорида нормлари айтилган давлат органдаридан ташқари, ўрмон хуқуқий муносабатларининг субъектлари сифатида махкамий давлат хокимияти органлари қҳам иштироқ этадилар. Уларнинг вақолатлари. «Махаллий давлат қҳоқимияти органлари туғрисида»ги, «Ўрмон тўғрисида»ги, «Табиатни муқхафаза қилиш туғрисида»ги , «Алоҳида

муҳофаза этилвадиган табиий ҳудудлар туғрисида»ги қонунлар билан белгиланади. Давлат ўрмон ҳуқуқий муносабатларида бош субъет сифатида ҳаракат қилади. Давлат ўрмон ҳуқуқий муносабатлари субъектлари ичида муҳим мавқсини эгаллайди. У, биринчидан, ўрмонларга нисбатан давлат мулк ҳуқуқининг субъекти сифатида; иккинчитдан, бевосита ёки узининг ваколатли органлари тимсолида ўрмон ҳуқуқий муносабатларнинг иштирокчиси ҳисобланади. 4. Ўрмон ҳуқуқий муносабатлари мазмуни. Ҳуқуқйи муносабатлар мазмуни дегандан шу муносабатда қатнашувчи субъектларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари йириндиси тушунилади. Кундан келиб чиқиб, ўрмон ҳуқуқий муносабатларининг мазмунини шундай муносабат иштирокчиларининг ҳуқуқ ва мажбуриятлари йининдиси сифатида тушуниш мумкин. Ўрмон ҳуқуқий муносабатлари ўз тузимига кўра мураккаб ҳуқуқий муносабатлар ҳисобланади. Уларни уч гуруҳга ажратиш мумкин: 1) конституциявий (умумлашбурий) ҳуқуқ ва мажбуриятлар; 2) умумий (соҳавий) ҳуқуқ ва мажбуриятлари; 3) махсус ҳуқуқ ва юридик мажбуриятлар. Конституциявий ҳуқуқ ва мажбуриятлар Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг тегишли нормаларида мустаҳкамланган. Асосий қонуннинг 50-моддасида фуқаролар атроф табиий муҳитга эхтиёткорона муносабатда бўлишга мажбурлар деб кўрсатилган. 54-моддада эса мулкдан фойдаланиш экологик зарар етказмаслиги лозим дейилган. 55-моддада табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш лозимлиги ўрнатилган. Умумий (соҳавий) ҳуқуқ ва мажбуриятлар ўрмон муносабатларини тартибга солувчи қонун хужжатларида ўз ифодасини топган. Кундай қонун хужжатларига биринчи навбатда Ўрмон тўғрисидаги, Алоҳида муҳофаза этиладиган табиий ҳудудлар тўғрисидаги, табиатни муҳофаза этиш

тўғрисидаги, Ўсимлик дунёсини мухофаза этиш ва фойдаланиш тўғрисидаги қонунлар киради. Махсус ваколат ва юридик мажбуриятлар Ўзбекистон Республикаси ВМ томонидан 1999 йил 22 ноябрда тақдиқланган ўрмонларда ёнғин хавфсизлиги Қоидалари, ўрмонларда кичан ўриш ва мол боқиш Қоидалари ва бошқа қонун ости меъёрий хужжатларида белгиланган. Ўрмон ҳуқуқий муносабатлари мазмунини ўрмондан фойдаланувчи ва уни муҳофаза этувчи этади. Бу ҳуқуқ ва мажбуриятлар Ўрмон тўғрисидаги қонуннинг 21, 22 – моддаларида санаб кўрсатилган. Буларга: ўрмон хужжатларини мустақил юритиш, ўрмондан фойдаланиш, ўрмон фонди ерларидан, сув ресурсларидан, кенг тарқалган фойдали қарималардан ўрмон хўжалиги эҳтиёжлари учун белгиланган тартибда фойдаланиш, тайёрланган махсулотга ва уни сотишдан олинган даремадга мулкдир бўлиш, ўрмонларни муҳофаза қилиш, кўриқлаш, улардан оқилона фойдаланиш ва уларни такрорий кўпайтиришни таъминлаш, ўрмонларнинг давлат ҳисобини олиб бориш, ўрмонларнинг ҳолатига салбий таъсир кўрсатишга йўл қўймайдиган усуллар билан иш олиб бориш, ўрмондан фойдаланганлик учун ўз вақтида ва белгиланган тартибда ҳақ тўлаш, ўрмондан фойдаланувчи бошқа шахсларнинг ҳуқуқларини бузмаслик ва ҳакозо. 5 Ўромон ҳуқуқий муносабатларнинг вужудга келиш, ўзгариши, тугатилиши ва тўхтатилиши асослари. Ҳуқуқий муносабатлар вужудга келиши, ўзгариши, тугатилиши ва тўхтатилиши асослари юридик факт ҳисобланади, яъни ҳодиса ва ҳаракатлар юридик оқибатларни келтириб чиқаради. Бунда шуни назарда тутиш лозимки, одамларнинг барча харакати ва қилмиши ҳуқуқий

муносабатларни вужудга келишига олиб келмасдан, балки фақат ҳуқуқ нормаларидамустаҳкамланганларигина асос бўлиши мумкин бўлади. Кундай келиб чиқиб ўрмон ҳуқуқий муносабатларида юридик фактлар деганда ўрмон қонунчилигида ўрнатилган ўрмонлардан фойдаланиш, муҳофаза қилиш ва қайта кўпайтириш соҳасида ўрмон ҳуқуқий муносабатларини вужудга келиши, ўзгариши ва тугатилиши билан боғлиқ бўлган ҳаракат ва ходисалар тушунилади.Масалан, фуқаро Д. ўрмонда бўлиб дарахтлар соҳасида дам олди, булоқ сувидан ичди, қўшларнинг қуйлашини эшитди ва ўрмондан кетди. Фуқаро Д.нинг ўрмонда бўлиш юридик факти аниқ, аммо бунда ўрмон ҳуқуқий муносабатлари вужудга келмайди, чунки, фуқаро Д. томонидан ўрмон қонунчилиги талаблари бурилмаган. Ку мисолнинг бошқача вариантини келтирамиз. Фуқаро Д. ўрмонда бўлиб дарахтлар соясида дам олди, булоқ сувидан ичди, қушларнинг қулашини эшитди, сигарета чекди, сигарет қондиғини куриб қолган хаслар устига ташлади ва ўрмондан кетди. Ташланган сигарета қолдиғидан ёнғин келиб чиқди ва бунинг оқибатида 0,2 га майдонда ўрмон ёниб кетди. Бу ҳолатда ўрмон ҳуқуқий муносабатларининг вужудга келиши учун асос бор, чунки фуқаро Д. Ўзбекистон Республикаси Ўрмон тўғрисидаги қонунининг 30-моддаси талабларини бузган. Амалиётда кўпчилик ҳолатларда ўрмон ҳуқуқий муносабатларининг вужудга келиши, ўзгариши ва тўхтатилиши ўрмонда фойдаланиш билан боғлик бўлади. Бу муносабатларга ўрмон тўғрисидаги қонунда ўндан ортиқмоддалар боғишланган. Масалан, шу қонуннинг 22-моддасида ўрмонда фойдаланиш ҳуқуқини беришга оид муносабатларни тартибга солади, 25- модда ўрмондан фойдаланиш турларини белгилайди, 24-модда эса ўрмондан фойдаланиш тугатиш билан боғлик муносабатларни ўрнатади. Ўрмон қонунчилиги бузилган ҳолларда , шунингдек ўрмонларни муҳофаза этиш, қуриклаш ва қайта кўпайтириш мақсадида ўрмондан фойдаланиш ҳуқуқи чекланиш, тухтатиб турилиш, ёки ман этилисин.

O'xshashlar

Ўрмон тузиш ( Урмон тузиш)

Ўрмонларни ҳуқуқий муҳофаза қилиш ( урмон хукукий мухофаза килиш

Ҳуқуқий муносабатлар

Ҳуқуқий муносабатлар

Ўрмон ҳуқуқи тушунчаси ва тизими ( Урмон хукуки )