Qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlarning huquqiy holati - Huquqshunoslik - Referatlar

Qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlarning huquqiy holati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

72.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlarning huquqiy holati Reja : 1 . Qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlar huquqiy holatining tushunchasi. 2. Qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlarni berish tartibi. 3. Qishloq xo`jalik kooperativi (shirkat xo`jaligi)ning yerdan foydalanish huquqi. 4 Fermer xo`jaligining yerdan foydalanish huquqi. 5. Dehqon xo`jaligining yerdan foydalanish huquqi.

www.arxiv.uz O`zbekiston Respublikasi Yer fondi tarkibida qishloq xo`jaligi uchun mo`ljallangan yerlar mustaqil toifani tashkil etadi. Qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishida ular alohida ahamiyatga ega bo`lib, asosiy vosita sifatida harakat qiladi. O`zbekiston Respublikasi Yer kodeksining 43-moddasiga ko`ra, qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlar deb "Qishloq xo`jaligi ehtiyojlari uchun berib qo`yilgan yoki ana shu maqsadlar uchun belgilangan yerlar tushuniladi". Yerlarni maqsadli belgilash, ya`ni ularni yaroqliligi darajasidan kelib chiqib foydalanish xo`jaliklararo hamda ichki xo`jalik yer tuzish loyihalari natijalariga ko`ra belgilanadi. Shunday qilib, bu loyihalar xo`jaliklarga ma`lum qism yerlardan qishloq ho`jalik maqsadlarida foydalanish imkoniyatini beradi. Qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlar mamlakat yagona yer fondida maydon jihatidan ikkinchi o`rinda turadi. Qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlar O`zbekiston Respublikasi hududining 50 % ini egallagan bo`lib, qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishida asosiy vosita hisoblanadi va mamlakat xalq xo`jaligida alohida ahamiyatga ega. Qishloq xo`jaligi uchun mo`ljallangan yerlarning umumiy xususiyati shundan iboratki, bu yerlar qishloq xo`jaligida asosiy ishlab chiqarish vositasi bo`lib hisoblanadi. O`zbekiston Respublikasi Yer kodeksining 1-moddasida yer umummilliy boylik, O`zbekiston Respublikasi xalqi hayoti, faoliyati va farovonligining asosi sifatida undan oqilona foydalanish zarur va u davlat tomonidan muhofaza qilinadi deb ta`kidlangandir. Qishloq xo`jaligi maqsadlarida foydalanish ko`zda tutilgan barcha yerlar, xalq xo`jaligini qishloq xo`jaligi mahsulotlariga tobora o`sib borayotgan ehtiyojlarini qondirish maqsadida yer islohoti va qishloq xo`jaligi islohoti talablariga muvofiq qishloq xo`jaligi yuritish faoliyati bilan shu¦ullanuvchilar tomonidan foydalaniladi. Qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlar avvalo, qishloq xo`jaligi korxonalariga beriladi. O`zbekiston Respublikasi Yer Kodeksida belgilanishicha, qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlar qishloq xo`jaligini yuritish uchun zarur

www.arxiv.uz bo`lgan qishloq xo`jaligi yerlari va daraxtzorlar, ichki xo`jalik yo`llari, kommunikatsiyalar, o`rmonlar, yopiq suv havzalari, binolar, imoratlar va inshootlar egallangan yerlarga ajraladi (43-modda). Shuningdek haydaladigan yerlar, nichanzorlar, yaylovlar, tashlandiq yerlar, ko`p yillik dov-daraxtlar (bo¦lar, tokzorlar, tutzorlar, mevali daraxt kuchatzorlari, mevazorlar va boshqalar) egallagan yerlar ham qishloq xo`jaligi yerlari jumlasiga kiradi. Qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlar ichida su¦oriladigan yerlar muhim o`rinni egallaydi. Su¦orish uchun yaroqli bo`lgan, suv resurslari shu yerlarni su¦orishni ta`minlay oladigan su¦orish manbai bilan bo¦langan doimiy yoki muvakkat su¦orish tarmo¦iga ega bo`lgan yerlar su¦oriladigan yerlar jumlasiga kiradi. Yer uchastkalaridan foydalanish maqsadiga qarab qishloq xo`jalik korxonalari yerlari tovar qishloq xo`jaligi mahsuloti yetishtirishga mo`ljallangan hamda kishlok xujaligiga muljallanmagan yerlarga (uy-joylar, binolar, inshootlar, yo`llar va x.k.) bo`linadi. Suv bilan ta`minlanganlik darajasiga qarab qishloq xo`jaligi korxonalari yerlari su¦oriladigan yerlar hamda lalmi yerlari toifalariga bo`linadi. Yuqoridagilardan tashqari, qishloq xo`jalik korxonalarning yerlari xo`jalik yuritish shakliga qarab jamoa fondi yerlari va dehqon xo`jaligi yuritish uchun ajratilgan yerlar toifalariga bo`linadi. Ma`lumki barcha qishloq xo`jaligi uchun mo`ljallangan yerlar kimning foydalanishida bo`lishidan qat`iy nazar, foydalanish maqsadlari hamda qonunda belgilangan huquqiy holatlariga ko`ra ma`lum umumiy o`xshashlikka ega. Bunday yerlardan, ya`ni qishloq xo`jaligi uchun mo`ljallangan yerlardan foydalanish huquqining subyektlari O`zbekiston Respublikasi fuqarolari va yuridik shaxslar bo`lishlari mumkin. Amaldagi yer qonunchiligiga binoan yerdan foydalanuvchilar ularga berilgan yerdan faqat qonunda ko`rsatilgan maqsaddagina foydalanishlari mumkin. Masalan, qishloq xo`jaligi kooperativi (shirkat xo`jaligi) o`ziga berilgan yerdan asosan qishloq xo`jalik ishlab chiqarishni tashkil etish maqsadidagina foydalanishlikka haqli.

www.arxiv.uz Yuqorida aytib o`tganimizdek, qishloq xo`jaligi korxonalari o`zlariga berib qo`yilgan yerlardan avvalo qishloq xo`jalik ishlab chiqarishni amalga oshirsalar, ikkinchi tomondan ular yerdan ishlab chiqarish binolari qurish, yordamchi xo`jaliklar barpo etish, qurilish materiallarini ishlab chiqarish, turar-joy va ma`muriy binolar, madaniy-maishiy binolar qurish uchun ham foydalanadilar. Qishloq xo`jalik korxona va tashkilotlarini yer bilan ta`minlash amalda xo`jaliklararo yer tuzish usuli bilan o`tkaziladi. Bunday yer tuzish ishlari bajarayotgan paytda yer uchastkasi chegaralanadi va uning chegaralari marzalar bilan belgilanadi. O`zbekiston Respublikasi Yer kodeksining 32-moddasida, yer uchastkasi ajratib berilganda bu uchastka chegarasi natura holida (yerning o`zida) aniqlanib, o`zga uchastkalardan marza va boshqa xil chegara belgilari bilan ajratib qo`yiladi deyilgan. Tegishli yer tuzish organlari berilgan yer uchastkasi chegarasini natura holida belgilaganlaridan so`ng, yerdan foydalanish huquqini tasdiqlovchi hujjat beradilar. Bu hujjat tegishli hokimiyat organlari tomonidan beriladi va yerdan foydalanish huquqini tasdiqlovchi yagona yuridik hujjat bo`lib hisoblanadi. 2(. Qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlarni berish tartibi. O`zbekiston Respublikasi Yer qonunchiligiga ko`ra, yer uchastkalari yuridik va jismoniy shaxslarga doimiy va muddatli (vaqtincha) egalik qilishga hamda ulardan doimiy va muddatli (vaqtincha) foydalanishga berilishi mumkin. Yer uchastkalari korxonalar, muassasalar va tashkilotlarga qishloq va o`rmon xo`jaligi yuritish uchun, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda esa, boshqa maqsadlar uchun ham doimiy egalik qilishga beriladi. Qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlar quyidagilarga beriladi: 1) qishloq xo`jaligi kooperativlariga (shirkat xo`jaliklariga), boshqa qishloq xo`jaligi korxonalari, muassasalari va tashkilotlariga - tovar qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishini yuritish uchun; 2) tajriba-ishlab chiqarish, o`quv, o`quv-tajriba va o`quv-ishlab chiqarish xo`jaliklari, ilmiy-tadqiqot va boshqa qishloq xo`jalik muassasalari va

www.arxiv.uz tashkilotlariga - ilmiy-tadqiqot va ta`lim maqsadlari, tovar qishloq xo`jaligini yuritish va il¦or tajribani tar¦ib qilib uchun; 3) O`zbekiston Respublikasi fuqarolariga - fermer xo`jaliklarini yuritish uchun; 4) O`zbekiston Respublikasi fuqarolariga - dehqon xo`jaliklarini, yakka tartibda bo¦dorchilik, polizchilik va chorvachilikni yuritish uchun; 5) O`zbekiston Respublikasi fuqarolariga - jamoa bo¦dorchiligi, polizchiligi va uzumchiligi yuritish uchun; 6) qishloq xo`jaligi bilan shu¦ullanmaydigan korxonalar, muassasalar va tashkilotlarga - yordamchi qishloq xo`jaligini yuritish uchun. Qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlar qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda yuridik va jismoniy shaxslarga qishloq xo`jaligini yuritish, shuningdek o`zga maqsadlar uchun berilishi mumkin. Qishloq xo`jaligi yerlari o`zga maqsadlarda, qoida tariqasida, keyinchalik qishloq xo`jalik maqsadlarida foydalanish uchun yaroqli holga keltirish sharti bilan vaqtincha foydalanishga beriladi. Qishloq xo`jalik ishlab chiqarishi uchun ajratilgan yerlar eng qimmatli yerlar hisoblanib, aholini oziq-ovqat mahsulotlariga bo`lgan va sanoatni xom-ashyoga bo`lgan ehtiyojini qondirishda o`ta muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun ham Yer qonunchiligida Qishloq xo`jaligi tovar mahsuloti yetishtiruvchilar va ularga yer uchastkalarini berish masalasiga alohida e`tibor qaratilgan. O`zbekiston Respublikasida tovar qishloq xo`jaligi mahsuloti yetishtiruvchilar jumlasiga quyidagilar kiradi: Qishloq xo`jaligi kooperativlari (shirkat xo`jaliklari), boshqa qishloq xo`jaligi korxonalari, muassasalari va tashkilotlari, shu jumladan qishloq xo`jalik mahsuloti yetishtirish va uni realizatsiya qilishni amalga oshiruvchi qishloq xo`jaligiga ixtisoslashgan xo`jaliklararo korxonalar va tashkilotlar; o`zlariga uzoq muddatli ijaraga berilgan yer uchastkalaridan foydalangan holda tovar qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishi bilan shu¦ullanuvchi, yuridik shaxs huquqiga ega mustaqil xo`jalik yurituvchi subyekt bo`lgan fermer xo`jaliklari;

www.arxiv.uz o`ziga berilgan yer uchastkasida oila a`zolarining shaxsiy mehnati asosida mayda tovar qishloq xo`jaligi mahsuloti yetishtirishni va uni realizatsiya qilishni amalga oshiruvchi dehqon xo`jaliklari; jamoa bo¦dorchiligi, uzumchiligi va polizchiligi mahsulotini yetishtirish hamda realizatsiya qilishni amalga oshiruvchi bo¦dorchilik-uzumchilik va polizchilik shirkatlari; o`zlari yetishtirgan qishloq xo`jaligi mahsulotining bir qismini realizatsiya qilgan taqdirda noqishloq xo`jalik korxonalari, muassasalari va tashkilotlarining yordamchi xo`jaliklari. Qishloq xo`jaligi tovar mahsuloti yetishtiruvchilarga yer uchastkalarini berishda o`ziga xos xususiyatlar mavjud. Jumladan, foydalanilishi yirik tovar qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishini (paxta va boshoqli don ekinlari yetishtirishni) tashkil etish bilan bo¦liq qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlar ustuvor ravishda pay usuliga asoslangan qishloq xo`jaligi kooperativlariga (shirkat xo`jaliklariga) doimiy egalik qilishga beriladi. Sabzavot-poliz ekinlari, kartoshka yetishtirish, bo¦dorchilik va uzumchilik uchun, shuningdek chorvachilik ehtiyojlari uchun belgilangan qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlar yuridik va jismoniy shaxslarga egalik qilishga (shu jumladan fuqarolarning meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilishiga) foydalanishga yoki ijaraga berilishi mumkin. 3. Qishloq xo`jalik kooperativi (shirkat xo`jaligi)ning yerdan foydalanish huquqi. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohatlar jarayonida qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishi bilan yirik tovar xo`jaligi sifatida qishloq xo`jalik kooperativlari, ya`ni shirkat xo`jaliklari shu¦ullanishlari lozimligi belgilandi. Shirkat xo`jaligi qishloq xo`jaligi korxonasi bo`lganligi uchun uning faoliyatida qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishida asosiy vosita sifatidagi yer resurslaridan foydalanish muhim ahamiyatga ega bo`ladi, yoxud shirkat xo`jaligining ishlab chiqarish faoliyatini yerdan foydalanishsiz tasavvur etish

www.arxiv.uz mumkin emas. Shirkat xo`jaligining yerdan foydalanish huquqini qonuniy asoslari bugungi kunda respublikamizda yaratilgan. Ularning yerdan foydalanish huquqi O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, Yer Kodeksi, Fuqarolik Kodeksi, Soliq Kodeksi, "Qishloq xo`jalik kooperativlari (shirkat xo`jaligi) to`¦risida"gi qonun, "Ijara to`¦risida"gi qonunlari bilan tartibga solinadi. Shirkat xo`jaligining yerdan foydalanish huquqi bir emas bir necha huquq sohalarining qoidalari bilan tartibga solinadi. Shirkat xo`jaligining yerdan foydalanish huquqini tartibga soluvchi huquqiy qoidalarni xo`jalik, qishloq xo`jalik, yer qonunchiligida ko`rishimiz mumkin. Demak, shirkat xo`jaligining yerdan foydalanish huquqi kompleks huquq sohalarining qoidalari bilan tartibga solinib, shu huquq sohalarining institutini tashkil etadi. O`zbekiston Respublikasining Yer Kodeksi va "Qishloq xo`jalik kooperativlari (shirkat xo`jaligi) to`¦risida"gi qonuniga ko`ra, shirkat xo`jaligiga yer uchastkalari belgilangan maqsadda tovar qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishni yuritish uchun doimiy egalik qilish huquqi asosida beriladi. Shuningdek shirkat xo`jaligiga yer uchastkalari zaruriyatga qarab qo`shimcha ravishda ijaraga yoki vaqtincha foydalanish uchun berilishi mumkin. Shirkat xo`jaliklariga berilgan yerlar ikki toifaga bo`linadi. Bular, birinchidan, jamoat yerlaridan, ikkinchidan, dehqon xo`jaligi yuritish uchun ajratilgan yerlardan iborat bo`ladi. Har ikkala toifa yerlarni miqdorini belgilash shirkat xo`jaligi umumiy majlisining mutloq vakolatiga kirib, ularning chegaralarini belgilash uning qaroriga asosan amalga oshiriladi. Shirkat xo`jaligi jamoat yerlari va dehqon xo`jaligi yuritish uchun ajratilgan yerlarining miqdori o`zgarmas bo`lmasdan, ularning chegaralari umumiy majlisning qaroriga binoan o`zgartirilishi mumkin, ya`ni dehqon xo`jaligi yuritish uchun mo`ljallangan yerlar miqdori jamoa yerlari hisobiga ko`paytirib borilishi mumkin. Shirkat xo`jaligida jamoa yerlaridan foydalanish asosan oila pudrati asosida amalga oshiriladi. Jamoa yerlari shartnoma asosida oilalarga bo`lib beriladi. O`zbekiston Respublikasining Yer Kodeksida ko`rsatilishicha, oila pudrati - qishloq xo`jalik kooperativi (shirkat xo`jaligi) tomonidan oilaga vaqtincha

www.arxiv.uz foydalanishga (oila pudrati shartnomasi shartlari asosida berilgan yer uchastkalarida) qishloq xo`jalik mahsuloti yetishtirishda oila a`zolarining bevosita ishtirok etishiga asoslangan ishlab chiqarish va mehnatni xo`jalik ichida tashkil etish shaklidir. Yerdan oila pudrati asosida foydalanish shartnomasi har yili shirkat xo`jaligi boshqaruvi bilan oila boshli¦i o`rtasida tuziladi. Shuni aytish lozimki, oila pudrati shartlari asosida beriladigan yer uchastkalari qat`iy belgilangan maqsadda foydalaniladi. Bunda asosan shirkat xo`jaligining yerdan foydalanish maqsadlari e`tiborga olinadi. Shirkat xo`jaligi yerdan foydalanish huquqining yana bir muhim jihati shundan iboratki, ularga berilgan yer uchastkalarining qiymati ularning pay jam¦armasining tarkibiy qismini tashkil etadi. Yer uchastkasining qiymatini belgilash va uni pay jam¦armasiga kiritishdan asosiy maqsad yer uchastkalarini unumdorligini saqlash, undan oqilona va samarali foydalanish, yer xosildorligini oshirishdan shirkat a`zolarining manfaatdorligini ta`minlashdan iboratdir. Pay jam¦armasiga qo`shiladigan yer uchastkalarining qiymat bahosi Davlat yer kadastri asosida va belgilanadigan tabaqalashtirilgan qiymatni baholash koeffitsentlari asosida chiqariladi. Pay jam¦armasiga qo`shiladigan yer uchastkalari qiymatidan shirkat xo`jaligi a`zosi dividentlar olish huquqiga ega bo`ladi. Shirkat xo`jaligining yerdan foydalanish huquqining asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat: birinchidan, shirkat xo`jaligi o`ziga berilgan yer maydonlaridan asosan qishloq xo`jalik mahsulotlari yetishtirish uchun foydalanadilar; ikkinchidan, yer shirkat xo`jaligiga asosiy ishlab chiqarish vositasi bo`lganligi uchun undan oqilona foydalanishlari, uni xosildorligini doimo ishirib borishlari lozim; uchinchidan, shirkat xo`jaligi foydalanishida bo`lgan qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlar xususiylashtirilishi, oldi-sotdi, garov, hadya, ayirboshlash obyekti bo`lishi mumkin emas. Yuqorida aytilganlardan shirkat xo`jaligining yerdan foydalanish huquqi deganda, ularga foydalanish uchun berib qo`yilgan yer uchastkalariga egalik qilish, undan foydalanish bilan bo¦liq munosabatlarni tartibga solishga ba¦ishlangan huquqiy qoidalar yi¦indisi tushuniladi. Bu huquqiy qoidalar shirkat xo`jaligining

www.arxiv.uz yerdan foydalanish huquqini vujudga kelish tartibi va asoslari, ularning yerdan foydalanish bo`yicha huquq va majburiyatlari, yerlarni muhofaza qilish, yer qonunchiligini buzganlik uchun javobgarlik kabi munosabatlarni tartibga soladi. Yer qonunchiligiga ko`ra, shirkat xo`jaligi yerdan foydalanishda bir qator huquq va majburiyatlarga ega bo`ladi. Shulardan eng asosiylari bo`lib yer uchastkasida mustaqil xo`jalik yuritish; qishloq xo`jalik ekinzorlari, yetishtirilgan qishloq xo`jalik mahsuloti va ularni ayirboshlashdan olingan daromadga bo`lgan mulk huquqi; suv obyektlaridan foydalanish; uy-joy binolari, ishlab chiqarish, madaniy-maishiy hamda boshqa imoratlar va inshootlarni barpo etish; yer uchastkasi olib qo`yilganda unga yetkazilgan zararning, shu jumladan boy berilgan foydaning qoplanishini talab qilish va boshqa huquqlarga ega. Shu bilan birga shirkat xo`jaligi zimmasiga yerdan foydalanishda bir qator majburiyatlar ham yuklatiladi. Bular, yerdan oqilona foydalanish, tuproq unumdorligini oshirish, yer soli¦ini o`z vaqtida to`lash, boshqa yer egalari huquqlarini buzmaslik, yerlarni muhofaza etish choralarini ko`rish, begona o`tlarga qarshi qurashish, yerni eroziyaga uchratmaslik, yerga nisbatan davlat mulkchiligini buzuvchi bitimlar tuzmaslik va h.k. Shirkat xo`jaliklarining yerdan foydalanish huquqi qonun bilan kafolatlangan va himoya qilingan. Yer Kodeksi qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlardan samarali foydalanayotgan shirkat xo`jaliklarining yerdan foydalanishga oid huquqlarini muhofaza etadi. Shirkat xo`jaligining yerdan foydalanish huquqini himoya qilish deganda ularga qonunda belgilangan tartibda yerdan foydalanish sohasidagi huquqlari hamda qonuniy manfaatlariga, ularni yer bilan ta`minlash, yer uchastkalarini ¦ayriqonuniy ravishda olib qo`ymaslik, o`zboshimchalik bilan egallab olmaslik, yetkazilgan zararni qoplashga qaratilgan chora-tadbirlar yi¦indisi tushuniladi. Yer qonunchiligi avvalo shirkat xo`jaliklarining yerlarini noqishloq xo`jalik ehtiyojlariga o`tkazishdan himoya etadi. Ayniqsa su¦oriladigan yerlarni boshqa toifa yerlariga o`tkazishga alohida hollardagina yo`l qo`yiladi. Bunda qishloq va

www.arxiv.uz suv xo`jaligi idoralari, shuningdek tabiatni muhofaza qilish idoralari bilan kelishib amalga oshiriladi. 4. Fermer xo`jaligining yerdan foydalanish huquqi. Fermer xo`jaligi o`ziga uzoq muddatli ijaraga berilgan yer uchastkalaridan foydalangan holda tovar qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishi bilan shu¦ullanuvchi fermer xo`jaligi a`zolarining birgalikdagi faoliyatiga asoslangan, yuridik shaxs huquqlariga ega mustaqil xo`jalik yurituvchi subyektdir. O`zbekiston Respublikasi fuqarolariga fermer xo`jaligini yuritish uchun yer uchastkalari ijaraga zaxira yerlardan, respublikaning maxsus fondi yerlaridan, mehnat resurslari yetarli bo`lmagan xo`jaliklarning yerlaridan, yangi su¦oriladigan mavzelardagi yerlardan, zarar ko`rib ishlayotgan yoki kam rentabelli qishloq xo`jaligi korxonalarining yerlaridan beriladi. Fermer xo`jaliklariga ilmiy-tadqiqot muassasalariga, oliy o`quv yurtlariga, akademik litseylar, kasb-hunar kollejlarga va umumta`lim maktablarga o`quv, tajriba, nav sinash maqsadlari uchun berilgan yerlar hamda suv fondi yerlari berilmaydi. Fermer xo`jaliklariga beriladigan yer uchastkalarining eng kam o`lchami bir shartli bosh chorva molga hisoblaganda: Andijon, Namangan, Samarqand, Toshkent, Far¦ona va Xorazm viloyatlaridagi su¦oriladigan yerlarda kamida 0,30 gektar; Qoraqalpo¦iston Respublikasi, Buxoro, Qashqadaryo, Jizzax, Navoiy, Surxandaryo va Sirdaryo viloyatlaridagi su¦oriladigan yerlarda - kamida 0,45 gektar; su¦orilmaydigan (lalmikor) yerlarda esa - kamida 2 gektarni tashkil etadi. Dehqonchilik mahsulotlari yetishtirishga ixtisoslashgan fermer xo`jaliklariga ijaraga beriladigan yer uchastkalarining eng kam o`lchami; paxtachilik va ¦allachilik uchun - kamida 10 gektar; bo¦dorchilik, uzumchilik, sabzavotchilik va boshqa ekinlarni yetishtirish uchun - kamida 1 gektardan iboratdir. Yer uchastkasining aniq o`lchami qishloq xo`jaligi kooperativi (shirkat xo`jaligi) a`zolarining umumiy majlisi (vakillar majlisi), tuman hokimi tomonidan aniq sharoitlarni hisobga olgan holda, mavjud yer resurslari, ularning sifati, fermer

www.arxiv.uz xo`jaligi a`zolarining soni, boqishga mo`ljallangan har bosh chorva molning soniga, fermer xo`jaligining ixtisoslashuviga qarab belgilanadi. Yer uchastkasi fermer xo`jaligiga imkoni boricha chegaralari su¦orish kanallari, zovur yoki yo`l tarmoqlari bo`yicha belgilanuvchi yagona mavzeda beriladi. Fermer xo`jaligiga berilayotgan yer uchastkasi qishloq xo`jaligi kooperativi (shirkat xo`jaligi)ning yerdan foydalanishi uchun noqulayliklar vujudga keltirmasligi lozim. Fermer xo`jaligini yuritishni hohlovchi fuqarolar ijaraga yer berilishi to`¦risida qishloq xo`jaligi kooperativi (shirkat xo`jaligi) boshqaruvi nomiga ariza beradilar. Arizada ariza beruvchi va tuziladigan fermer xo`jaligi a`zolarining ismi- shariflari, ularning yashash joylari, so`rilayotgan yer uchastkasining o`lchami, joylashgan joyi, maydoni, qishloq xo`jaligi kooperativi (shirkat xo`jaligi) ning nomi, mo`ljallanayotgan ixtisosi, chorvalik yo`nalishidagi fermer xo`jaligini tashkil etishda - boqishga mo`ljallangan har bosh chorva molning turlari bo`yicha soni, yer uchastkasining ijara muddati ko`rsatiladi. Arizaga xo`jalikning xo`jalik ishlab chiqarish faoliyati rejalashtirilgan fermer xo`jaligi faoliyatining belgilangan shakldagi biznes rejasi ilova qilinadi. Fuqarolarning fermer xo`jaligini tashkil etish to`¦risidagi arizasi 10 kun muddatda qishloq xo`jaligi kooperativi (shikrat xo`jaligi) ning boshqaruvi tomonidan xo`jalikning yetakchi mutaxassislari ishtirokida ko`rib chiqiladi, ko`rib chiqish natijalari bo`yicha xulosa tayyorlanadi. Xulosada yer uchastkasini berish imkoniyati borligi haqida taklif beriladi yoki yer uchastkasini berish asoslangan holda rad etiladi. Fuqaroning arizasi, xulosa bilan birga, ko`rib chiqish uchun qishloq xo`jaligi kooperativi (shirkat xo`jaligi) a`zolarining umumiy majlisi (vakillar majlisi)ga kiritiladi. Unda fuqaroga fermer xo`jaligini yuritish uchun ijaraga yer uchastkasi berish to`¦risidagi arizasini qanoatlantirish haqida yoki yer uchastkasi berishni rad etish to`¦risida qaror qabul qilinadi. Shundan so`ng, fuqaroning arizasi qishloq xo`jaligi kooperativi (shirkat xo`jaligi) a`zolarining umumiy majlisi (vakillar majlisi)ning qarori fermer xo`jaligi

www.arxiv.uz faoliyatining biznes-rejasi bilan birga tuman hokimiga yuboriladi va u materiallarni 5 kun muddatga yer uchastkalarini berish (realizatsiya qilish) masalalarini ko`rib chiquvchi tuman komissiyasiga ko`rib chiqish uchun topshiradi. Bunda fermer xo`jaligini yuritish uchun fuqarolarga ijaraga yer uchastkalarini berish masalasi komissiya majlisida ko`rilayotganda O`zbekiston dehqon va fermer xo`jaligi tuman uyushmasining vakili qatnashadi. Komissiya 15 kun muddatda materiallar bilan tanishib chiqadi, va ijaraga yer uchastkasiga berish maqsadga muvofiqligi to`¦risida yoki yer uchastkasi berishni rad etish haqida o`z xulosasini tayyorlaydi. Tuman hokimiga komissiya xulosasi, shirkat xo`jaligi a`zolarining umumiy majlisi (vakillar majlisi)ning qarori hamda fermer xo`jaligi biznes-rejasi ko`rib chiqish uchun taqdim etiladi. Tuman hokimi 15 kunlik muddatda taqdim qilingan materiallarni ko`rib chiqib fermer xo`jaligini yuritish uchun fuqaroga ijaraga yer uchastkasi berish to`¦risida qaror qabul qiladi. Tuman hokimining fermer xo`jaligini yuritish uchun fuqarolarga yer uchastkasi berish to`¦risidagi qarori qabul qilingandan keyin 10 kun muddatda belgilangan shakldagi yer ijarasi shartnomasi tayyorlanadi. Yer uchastkasi ijarasi shartnomasi qishloq xo`jaligi kooperativi (shirkat xo`jaligi) boshqaruvi va fermer xo`jaligi boshli¦i tomonidan imzolanadi. Shartnomaga uning ajralmas qismi sifatida fermer xo`jaligi yer uchastkasining xaritasi (tarxi) ilova qilinadi. Ushbu xarita (tarx) tuman bosh (katta) yer tuzuvchisi, fermer xo`jaligining boshli¦i va fermer xo`jaligi tuzilgan yerdagi qishloq xo`jaligi kooperativi (shirkat xo`jaligi) ning vakili tomonidan imzolanadi. Yer uchastkasi ijara shartnomasi tuman hokimligida ro`yxatdan o`tkaziladi va fermer xo`jaligining yer ijarasi huquqini tasdiqlovchi hujjat bo`lib hisoblanadi. Shartnoma tuzilgandan so`ng 10 kun ichida tuman bosh (katta) yer tuzuvchisi, fermer xo`jaligi tashkil etilgan yerdagi qishloq xo`jalik kooperativi (shirkat xo`jaligi)ning vakili ishtirokida fermer xo`jaligining boshli¦iga ijaraga berilayotgan yerlarni joyida ko`rsatishni amalga oshiradi. Fermer xo`jaligining yerlarini joyida ko`rsatish dalolatnoma bilan rasmiylashtiriladi va u ishtirokchilar tomonidan

www.arxiv.uz imzolanadi. Dalolatnoma 3 nushada tuziladi, uning bir nushasi tuman bosh (katta) yer tuzuvchisida, ikkinchisi qishloq xo`jaligi kooperativi (shirkat xo`jaligi)da va uchinchisi fermer xo`jaligining boshli¦ida saqlanadi. Ijaraga yer berishni rasmiylashtirish bo`yicha ishlar tugagandan keyin zaruriy tarkibdagi hujjatlardan (fermer xo`jaligi tuzish to`¦risidagi fuqaroning arizasi, shirkat xo`jaligi boshqaruvining xulosasi va umumiy majlisining qarori va boshqalar) iborat yer tuzish ishi tuziladi. Fermer xo`jaligiga ijaraga yer uchastkasi berishni rasmiylashtirish bo`yicha yer tuzish hujjati ikki nushada tayyorlanadi, uning bir nushasi tuman bosh (katta) yer tuzuvchisida saqlanadi, ikkinchisi esa fermer xo`jaligining boshli¦iga topshiriladi. Fermer xo`jaligini yuritish uchun fuqarolarga ijaraga yer uchastkalarini berish bo`yicha materiallar yer tuzish xizmati organi tomonidan mahalliy budjet mabla¦lari hisobidan tayyorlanadi. Fermer xo`jaligining yer uchastkasiga egalik qilish va undan foydalanish sohasidagi huquq va majburiyatlari qonun hujjatlarida belgilanadi. Unga ko`ra, fermer xo`jaligini yuritish uchun fuqarolarga ijaraga berilgan yer uchastkalaridan qat`iy belgilangan maqsadda foydalaniladi, ular xususiylashtirilishi, oldi-sotdi, garov, hadya, ayirboshlash obyekti bo`lishi mumkin emas. Fermer xo`jaligi yuritish uchun fuqaroga ijaraga berilgan yer uchastkasi boshqa shaxsga ikkilamchi ijaraga berilmaydi. Agar fermer xo`jaligini uning a`zolari tomonidan yuritish imkoniyati bo`lmasa, yer uchastkasi yoki uning bir qismi fermer xo`jaligi tuzilgan joydagi qishloq xo`jaligi kooperativi (shirkat xo`jaligi)ga qaytariladi. Fermer xo`jaligini yuritish uchun fuqarolarga ijaraga berilgan yer uchastkalari uning a`zolari o`rtasida bo`linishi mumkin emas. Fermer xo`jaligini yuritish uchun fuqarolarga ijaraga berilgan yer uchastkalarining o`lchami va uning chegaralari faqat fermer xo`jaligi boshli¦ining roziligi bilan o`zgartirilishi mumkin. 5(. Dehqon xo`jaligining yerdan foydalanish huquqi.

www.arxiv.uz Dehqon xo`jaliklarining yerdan foydalanish huquqi O`zbekiston Respublikasi Yer Kodeksi (55-modda) hamda "Dehqon xo`jaligi to`¦risida"gi qonunning 2-bobi bilan tartibga solinadi. Dehqon xo`jaliklariga yer berishni huquqiy tartibga solishda O`zbekiston Respublikasining Yer kodeksi va “Dehqon xo`jaligi to`¦risida”gi qonunning ahamiyati juda kattadir. O`zbekiston Respublikasining ”Dehqon xo`jaligi to`¦risida”gi qonunning 1- moddasiga asosan dehqon xo`jaligi - oilaviy mayda tovar xo`jaligi bo`lib, oila a`zolarining shaxsiy mehnati asosida, meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish uchun oila boshli¦iga berilgan tomorqa yer uchastkasida qishloq xo`jaligi mahsuloti yetishtiradi va realizatsiya qiladi. O`zbekiston Respublikasining “Dehqon xo`jaligi to`¦risida”gi qonunning 7- moddasiga ko`ra, tomorqa yer uchastkasi - qishloq xo`jalik mahsulotini erkin savdo hamda oila extiyojlari uchun yetishtirish, shuningdek yakka tartibdagi uy- joy qurilishi hamda uy-joyni obodonlashtirish maqsadida oila a`zolaridan biriga meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilishga qonun hujjatlarida belgilangan tartibda va ulchamlarda ajratib beriladigan yer uchastkasidir. Tomorqa yer uchastkasiga meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqi yer uchastkasiga meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqini beruvchi davlat hujjati bilan guvoxlantiriladi. Ushbu huquqiy qoidalarga binoan qishloq xo`jalik kooperativi (shirkat xo`jaligi) har bir a`zosining, boshqa qishloq xo`jaligi va o`rmon xo`jaligi korxonalari, muassasalari hamda tashkilotlari har bir xodimining oilasiga, shuningdek qishloq joylarda yashovchi o`qituvchilar, shifokorlar va boshqa mutaxassislarning oilalariga dehqon xo`jaligi yuritish uchun meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilishga tomorka yer uchastkasi imorat va xovli egallagan maydonni ham qo`shganda su¦oriladigan yerlarda 0,35 gektargacha va su¦orilmaydigan yerlarda 0,5 gektargacha ulchamda, cho`l va saxro mintaqasida esa su¦orilmaydigan yerlarda 1 gektargacha ulchamda beriladi. Qishloq xo`jaligi kooperativlari (shirkat xo`jaliklari) a`zolarining, boshqa qishloq xo`jaligi va o`rmon xo`jaligi korxonalari, muassasalari hamda tashkilotlari

www.arxiv.uz xodimlarining, shuningdek uzuluksiz besh yildan ortiq qishloq xo`jaligi va o`rmon xo`jaligi korxonalari, muassasalari hamda tashkilotlarida ishlagan va hamon ishlab kelayotgan o`qituvchilar, shifokorlar va boshqa mutaxasislarning oilalariga, ular yashayotgan aholi punktlari shahar tarkibiga o`tkazilgan taqdirda, ularning ish joylaridan, dehqon xo`jaligi yuritish uchun meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilishga, imorat va xovli egallagan maydonni ham qo`shganda ana shu kooperativlar (shirkatlar), korxonalar, muassasalar, tashkilotlarda belgilangan ulchamda yer uchastkasi berilishi mumkin. Dehqon xo`jaligi yuritish uchun beriladigan yer uchastkalarining ulchamlari yer resurslarining mavjudligiga qarab hamda oilaning jamoat ishlab chiqarishdagi ishtirokini hisobga olgan holda qishloq xo`jaligi kooperativlarida (shirkat xo`jaliklarida), boshqa jamoa qishloq xo`jaligi korxonalarida - ularning yuqori boshqaruv organlari tomonidan, boshqa qishloq xo`jaligi va o`rmon xo`jaligi korxonalari, muassasalari, tashkilotlarida - ularning ish beruvchisi (ma`muriyati) qarori bilan belgilanadi, mazkur qaror asosida tuman hokimi tegishli qaror qabul qiladi. Fuqarolarga dehqon xo`jaligi yuritish uchun 0,06 gektar doirasida tomorqa yer uchastkalariga meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqi kimoshdi savdosi asosida sotilishi mumkinligi qonunda ko`rsatilgan (Yer Kodeksining 55-moddasi, "Dehqon xo`jaligi to`¦risida"gi qonunning 8-moddasi). "Dehqon xo`jaligi to`¦risida"gi qonunning 8-moddasiga ko`ra, yangi tashkil etilayotgan dehqon xo`jaligi uchun tomorqa yer uchastkasi olish huquqidan mazkur joyda kamida uch yil mobaynida doimiy yashab kelayotgan shaxslar foydalanadilar. Tomorqa yer uchastkasidan oqilona va samarali foydalanayotgan dehqon xo`jaliklariga qishloq xo`jalik kooperativi (shirkat xo`jaligi) boshqaruvi tomonidan umumiy majlisining qarori asosida qishloq xo`jalik mahsuloti yetishtirish va realizatsiya qilish, yem ishlab chiqarishni tashkil etish, shuningdek yaylov yaratish uchun qisqa muddatli ijaraga qo`shimcha ravishda yer uchastkalari beriladi.

www.arxiv.uz Dehqon xo`jaligiga meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilishga berilgan yer uchastkalari xususiylashtirilishi va oldi-sotdi, garov, hadya, ayirboshlash obyekti bo`lishi mumkin emas. Qonunda ko`rsatilgan hollarda yer uchastkasiga meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqi kredit olish uchun garovga qo`yilishi mumkin. Dehqon xo`jaligiga berilgan tomorqa yer uchastkasi bo`linishi mumkin emas. Dehqon xo`jaligiga berilgan tomorqa yer uchastkasining ulchami va chegaralari dehqon xo`jaligi boshli¦i roziligi bilangina o`zgartirilishi mumkin. Dehqon xo`jaligi boshli¦i vafot etgan taqdirda, tomorqa yer uchastkasiga meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqi shu xo`jalik a`zolarining o`zaro kelishuvi asosida, dehqon xo`jaligi faoliyatini davom ettirish istagida bo`lgan xo`jalik a`zolaridan biriga meros bo`yicha o`tadi. Dehqon xo`jaligi boshli¦i mehnat qobiliyatini to`la yo`qotgan taqdirda, yer uchastkasiga egalik qilish va undan foydalanish huquqi xo`jalik a`zolaridan biriga qonun hujjatlarida belgilangan tartibda va shartlarda topshiriladi.

O'xshashlar

Qishloq xo`jaligi kooperativi (shirkat xo`jaligi)ning xuquqiy holati

Yerlarni muhofaza qilish va ulardan foydalanishning huquqiy holati

Sanoat, transport, aloqa, mudofaa yerlarining huquqiy holati

Qishloq xo`jalik korxonalarining yerdan foydalanish huquqi

Mahkumlar huquqiy holati