Олий мажлис қонунчилик палатаси ва сенатининг ташқи сиёсий фаолияти

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

108 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Олий мажлис қонунчилик палатаси ва сенатининг ташқи сиёсий фаолияти Режа: 1.Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ва Сенатининг ташқи сиёсий фаолиятининг конституциявий-ҳуқуқий асослари 2.Олий Мажлис Ўзбекистон Республикасининг ташқи сиёсий органи сифатида. Парламент дипломатияси – давлат ташқи сиёсий фаолиятининг муҳим таркибий қисми 3.Ташқи сиёсий фаолиятда ҳокимиятлар бўлиниши принципининг ўзига хослиги 4. Ўзбекистонннинг халқаро муносабатлардаги стратегияси ва тактикасининг сиёсий-ҳуқуқий негизини ташкил этувчи қонунларнинг қабул қилиниши. Ташқи сиёсий фаолиятнинг асосий таркибий қисмлари. 5. Халқаро шартномаларни ратификация қилиш – Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ва Сенатининг ташқи сиёсий фаолиятининг муҳим таркибий қисми 6.Умум эътироф этилган халқаро ҳуқуқ нормаларининг миллий ҳуқуқ нормаларидан устуворлиги принципи 7.Олий Мажлис ва халқаро парламентлараро ҳамкорлик ташкилотлари. Бошқа мамлакатларнинг парламентлари билан ҳар томонлама алоқаларни ривожлантириш – Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ва Сенатининг халқаро фаолиятдаги муҳим вазифаси. Икки томонлама парламентлараро ҳамкорлиги

www.arxiv.uz 1.Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ва Сенатининг ташқи сиёсий фаолиятининг конституциявий-ҳуқуқий асослари Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг бир қатор нормалари орқали Ўзбекистон Республикасининг Олий Мажлиси ва унинг палаталари, Олий Мажлис Қонунчилик палатаси Спикери, Олий Мажлис Сенати Раисининг ташқи сиёсат соҳасидаги асосий вазифалари, ҳуқуқлари ҳамда ваколатлари бевосита тартибга солинади. Ўзбекистон Республикаси Конституциянинг Бешинчи бўлим, XVIII боби Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси фаолиятига бағишланган бўлиб, хусусан унинг 78-моддасида Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси ва Сенатининг биргаликдаги ваколатлари қаторида бевосита ташқи сиёсат соҳасидаги ваколатларга ҳам алоҳида эътибор берилган: Ўзбекистон Республикаси ташқи сиёсатининг асосий йўналишларини белгилаш(4- банд); Ўзбекистон Республикаси таркибига янги давлат тузилмаларини қабул қилиш ва уларнинг Ўзбекистон Республикаси таркибидан чиқиши тўғрисидаги қарорларни тасдиқлаш (6-банд); Ўзбекистон Республикасининг чегараларини ўзгартириш (10-банд); халқаро шартномаларни ратификация ва денонсация қилиш (20-банд). Шунингдек, Конституциянинг 78-моддаси иккинчи қисмида ушбу ваколатларни амалга ошириш механизми берилган бўлиб, палаталарнинг ўзаро биргаликдаги ваколатларига кирадиган масалалар, қоида тариқасида, аввал Қонунчилик палатасида, кейин эса Сенатда кўриб чиқилади. Асосий Қонунимизнинг 79-моддасида эса Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатасининг мутлақ ваколатига кирадиган масалалар қаторида давлатнинг ташқи сиёсати масалалари юзасидан қарорлар қабул қилиш назарда тутилган. Конституцияда Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенатига ташқи сиёсат соҳасида янада кенгроқ мутлақ ваколатлар берилган. Сенат давлатнинг ташқи сиёсати масалалари бўйича қарорлар қабул қилиш ваколатига эга бўлиш билан бир қаторда (80-модданинг 14-банди) Ўзбекистон Республикаси Президентининг тақдимига

www.arxiv.uz биноан Ўзбекистон Республикасининг чет давлатлардаги дипломатик ва бошқа вакилларини тайинлайди ҳамда лавозимидан озод этади (8-банд). Ўзбекистон Республикасида бир палатали парламент тизими бўлган шароитда парламентда бундай ваколат йўқ эди. Бу мамлакатда амалга оширилган парламент ислоҳотларининг самараси ҳамда давлат ва жамият қурилишини либераллаштириш жараёнининг натижасидир. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси Спикери (85- модданинг 5- ва 6-бандлари) ҳамда Сенати Раиси (86-модданинг 5 ва 6-бандлари) палаталарнинг халқаро парламент ташкилотлари билан иш олиб борадиган гуруҳининг фаолияти ва уларнинг парламентлараро алоқаларни амалга ошириш бўйича олиб борадиган ишларига раҳбарлик қиладилар, хорижий давлатлар, халқаро ташкилотлар билан ўзаро муносабатларда палаталар номидан иш кўрадилар. 2.Олий Мажлис Ўзбекистон Республикасининг ташқи сиёсий органи сифатида. Парламент дипломатияси – давлат ташқи сиёсий фаолиятининг муҳим таркибий қисми Бикамерализм шароитида Олий Мажлис олий вакиллик органи хамда Ўзбекистон Республикаси Конституциясида давлат хокимиятининг ташкил этилиши таърифини бошловчи орган сифатида ташқи сиёсат соҳасида тегишли ваколатларга эга бўлиб, улар ўз навбатида қонун чиқарувчи ва вакиллик ваколатларига бўлинади. Олий Мажлиснинг ташқи сиёсат сохасидаги қонунчилик ваколатлари ҳозирда ҳар иккила палата томонидан амалга оширилади, чунки қонун яратиш Парламентнинг асосий вазифаси хисобланади. Мамлакат Парламенти қонунлар қабул қилиш орқали ташқи сиёсий муносабатларнинг барча жихатларига бевосита ёки билвосита таъсир ўтказади, чет эл инвестицияларини оқиб келиши, давлатнинг, юридик ва жисмоний шахсларнинг хам мамлакат ичкарисидаги, хам чет эллардаги ташқи иқтисодий, савдо, илмий-техникавий ва бошқа йўналишдаги фаолияти юритилиши учун зарур хуқуқий шароит яратади. Олий Мажлис ташқи сиёсатни амалга ошириш учун зарур бўлган қонунларни қабул қилади. Олий вакиллик органининг қонун чиқарувчилик фаолияти давлатнинг савдо-иқтисодий алоқаларини, инвестиция, божхона ва солиқ режимини, тегишли йигимлар (тарифлар, акцизлар ва шу кабилар) миқдорини чет эл фуқароларининг, чет эллик тадбиркорларнинг мавқеини, чет эл компанияларининг, қўшма корхоналарнинг мақомини, мухожирлик масалалари ва шу кабиларни тартибга солувчи қонунлар қабул қилиш орқали мамлакатнинг халқаро муносабатларига сезиларли даражада ўз таъсирини ўтказади. Ташқи алоқаларни қонунчилик йўли билан тартибга солиш силсиласи хуқуқий тартибга

www.arxiv.uz солишнинг анчагина «ички» жихатлари ва со- ҳаларини ўз ичига оладики, уларда трансмиллий корпорациялар нинг, ҳар хил молиявий -иқтисодий тузилмаларнинг, турли даражадаги хусусий бизнес намояндаларининг манфаатлари инобатга олиниши зарур. Бундай ёндашувсиз мамлакатга чет эл инвестицияларини жалб этиш муаммо бўлиб қолади. Ана шу йўналишдаги қонун хужжатлари жумласига биринчи чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси фаолият олиб борган даврда қабул қилинган Ўзбекистон Республикасининг Божхона кодексини, «Бож тарифи тўғрисида»ги, «Концессиялар тўғрисида»ги, «Эркин иқтисодий зоналар тўғрисидаги»ги, «Товар бозорларида монополистик фаолиятни чеклаш ва рақобат тўғрисида»ги, «Чет эл инвестициялари тўғрисида»ги, «Чет эллик инвесторлар ҳуқуқларининг кафолатлари ва уларни ҳимоя қилиш чоралари тўғрисида»ги, «Инвестиция фаолияти тўғрисида»ги, «Хориждан маблағ жалб қилиш тўғрисида»ги, «Гаров тўғрисида»ги, «Банкротлик тўғрисида»ги ва бошқа қонунларни киритиш мумкин. Ўзбекистон Республикаси Президентининг Вазирлар Махкамаси аъзоларини тайинлаш ва лавозимидан озод этиш тўғрисидаги, вазирликлар, давлат қўмиталари ва бошқа давлат бошқарув орган ларини тузиш ва тугатиш ҳақидаги фармонларини тасдиқлашдан (Ўзбекистон Республикаси Конституцияси 78 — моддасининг 16 ва 19 — бандларига мувофиқ) иборат умумий ваколати доирасида мамлакат парламенти ижро этувчи хокимият органларининг амалий ташқи сиёсий ва ташқи иқтисодий фаолиятига таъсир этиши мум кин. Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонларини тасдиқлаш тартиб-таомили парламент назорати шаклларидан бири бўлиб, ташқи сиёсий фаолиятга бориб тақаладиган масалаларда хокимиятнинг ижро этувчи тармоғи фаолиятига тегишли норматив тузатиш ва ўзгартишлар киритиб бориш имконини беради. Бу айни бир вақтда Олий Мажлис қонунчилик фаолиятининг бир қисми ҳамдир. 3.Ташқи сиёсий фаолиятда ҳокимиятлар бўлиниши принципининг ўзига хослиги Ташқи сиёсат конституциявий механизмининг ҳуқуқий асосини ташқи сиёсат асосларини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш бўйича президентлик ва парламент ваколатлари ташкил этиб, улар ўртасидаги ўзаро боғлиқлик ва ўзаро муносабат ҳокимиятнинг тақсимланиш принципини ўзида мужассам этади ҳамда бир-бирини тийиб туриш ва мувозанатни сақлаш тизими талабларига жавоб беради. М азкур механизмнинг ташкилий асосини тегишли давлат ҳокимияти олий органлари ташкил этади. Ушбу тизимда Президент давлат бошлиғи сифатида алоҳида ўрин тутади. Ўзбекистон

www.arxiv.uz Республикаси Олий Мажлисининг ҳам бу тизимда аҳамияти салмоқли. Шу ўринда таъкидлаш керакки, парламентнинг тизимдаги ўрни, асосан, олий давлат ҳокимият органининг қонунчилик ҳамда вакиллик табиатидан келиб чиқувчи ваколатлари билан белгиланади. Ушбу механизмнинг конституционал кичик тизими вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар, департаментлар, агентликлар ва бошқа шу сингари ижро этувчи ҳокимиятнинг махсус органларидан иборат бўлиб, улар кўпроқ давлатнинг халқаро фаолияти билан боғлиқ функционал ва тармоқ вазифаларини, шу жумладан, юридик ва жисмоний шахслар манфаатларини кўзловчи вазифаларни бажаришга йўналтирилган. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг эса мамлакат ташқи сиёсатидаги ролига, энг аввало, унинг давлат ҳокимияти олий органлари тизимидаги мавқеи, шунингдек, ташқи сиёсатда давлат томонидан амалга ошириладиган вазифалар кўлами ортиб боришининг умумий принципи нуқтаи назари ёндашилади. Бу принципнинг ортиб боришига иккита асосий омил сабабдир. Биринчидан, ривожланаётган ёш давлат бўлмиш Ўзбекистонда мазкур органнинг ташқи сиёсат соҳасидаги ваколатлари эҳтиёжларнинг ўзгаришига, миллий давлатчилик ва жамият қурилишининг ривожланиши, демократик ислоҳотларнинг чуқурлашуви даражасига қараб кенгайиши мумкин. Иккинчидан, давлатнинг ташқи сиёсат борасидаги фаолияти кўламининг ортиб боришига (бунинг оқибатида Олий Мажлис ташқи сиёсий вазифалари кенгаяди) глобаллашув ва интеграциялашув жараёнларининг ривожи объектив тарзда ўз таъсирини ўтказади. Ўзбекистонда сиёсий тизимнинг ривожланиб бориши шароитида парламентнинг давлатимиз асосий ташқи сиёсий масалаларини ҳал қилишдаги, халқаро ва жумладан, парламентлараро алоқаларни мустаҳкамлашдаги роли ҳамда иштироки даражасида бир қатор ўзгаришлар рўй берди. Айниқса, бу ўзгаришлар икки палатали парламентнинг ташқи сиёсий фаолиятини янада ривожлантириш учун жиддий негиз бўлиб хизмат қилади. Бунда янги парламент тизимининг ташкилий-ҳуқуқий асосларини ривожлантириш, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг ташқи сиёсат соҳасидаги вазифалари доирасини кенгайтириш асосий шартлардан бири бўлиб ҳисобланади. Ўзбекистон Республикаси ташқи сиёсий фаолиятида ҳокимиятлар тақсимланиш принципининг конституциявий-ҳуқуқий жиҳатларига алоҳида эътибор қаратиш мақсадга мувофиқдир. Ўзбекистон Республикаси Асосий Қонунининг бир қатор нормаларида, хусусан Ўзбекистон Республикаси Президенти ваколатларига бағишланган 93-моддасида

www.arxiv.uz давлатимиз ташқи сиёсатида ҳокимиятлар бўлиниш принципи намоён бўлишининг конституциявий жиҳатлари мустаҳкамлаб қўйилган. Бинобарин, Ўзбекистон Республикаси Президентининг Ўзбекистон Республикасининг чет давлатлардаги дипломатик ва бошқа вакилларини тайинлаш учун номзодларни Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенатига тақдим этиши, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисига ҳар йили мамлакат ижтимоий-иқтисодий ҳаётининг, ички ва ташқи сиёсатининг энг муҳим масалалари юзасидан маърузалар тақдим этиши, Ўзбекистон Республикасига ҳужум қилинганда ёки тажовуздан бир-бирини мудофаа қилиш юзасидан тузилган шартнома мажбуриятларини бажариш зарурияти туғилганда уруш ҳолати эълон қилиши ва қабул қилган қарорини уч кун ичида Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг тасдиғига киритиши каби қоидалар бунга мисол бўла олади. Шунингдек, Конституциямизда назарда тутилган Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг биргаликда амалга оширадиган ваколатлари ичида халқаро шартномаларни ратификация ва денонсация қилиш, Ўзбекистон Республикаси Президентининг тақдимига биноан Ўзбекистон Республикасининг чет давлатлардаги дипломатик ва бошқа вакилларини тайинлаш ҳамда лавозимидан озод этиш сингари нормаларни келтириш мумкин. 4. Ўзбекистонннинг халқаро муносабатлардаги стратегияси ва тактикасининг сиёсий-ҳуқуқий негизини ташкил этувчи қонунларнинг қабул қилиниши. Ташқи сиёсий фаолиятнинг асосий таркибий қисмлари Ўзбекистон Республикасининг халқаро муносабатлардаги ўзига хос ўрни ва ролини белгилаб беришда бу борада қабул қилинган ҳуқуқий ҳужжатларнинг аҳамияти каттадир. Ўзбекистоннинг халқаро муносабатлардаги стратегияси ва тактикасининг сиёсий - хуқуқий негизини ташкил қилувчи қонунчилик базаси ҳозирда яратилиб бўлинди. Ушбу соҳасида қабул қилинган бир қатор қонун ҳужжатларини, хусусан «Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномалари тўғрисида»ги г «Ўзбекистон Республикасининг Консуллик уставини тасдиқлаш тўғрисида»ги, «Ўзбекистон Республикаси ташқи сиёсий фаолиятининг асосий принциплари тўғрисида»ги, «Ўзбекистон Республикасининг Миллий хавфсизлик Концепциясини тасдиқлаш тўғрисида»ги Қонунларни мисол тариқасида келтириш мумкин. 1996 йил 26 декабрда қабул қилинган «Ўзбекистон Республикаси ташқи сиёсий фаолиятининг асосий принциплари тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг 5-моддасида шундай дейилади: «Ўзбекистон Республикаси мамлакатнинг

www.arxiv.uz барқарорлигини, собитқадам ривожланиши ва миллий хавфсизлигини таъминлаш имконини берадиган, Ўзбекистон Республикасининг жаҳон хўжалик алоқаларига ахборот, технология ва коммуникация жиҳатидан кириб боришига кўмаклашадиган давлатлараро тузилмаларга, шу жумладан, иқтисодий тузилмаларга устувор аҳамият беради». Бу ўринда 2000 йил 26 майда ўзгартиришлар ва қўшимчалар киритилиб, янги таҳрирда тасдиқланган «Ташқи иқтисодий фаолият тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунини алоҳида таъкидлаб ўтиш лозим. Мазкур Қонуннинг 9-моддасида, жумладан, ташқи иқтисодий фаолиятнинг асосий йўналишлари: халқаро иқтисодий ва молиявий ҳамкорлик; ташқи савдо фаолияти; чет эл инвестицияларини жалб қилиш; Ўзбекистон Республикасидан ташқаридаги инвестиция фаолиятидан иборат қилиб белгиланган. Халқаро иқтисодий ва молиявий ҳамкорлик деганда: ишлаб чиқариш, молия, банк ва суғурта фаолияти, таълим ва кадрларни тайёрлаш, туризм, соғлиқни сақлаш, илмий-техникавий, маданий, экология, гуманитар ва бошқа соҳаларда Ўзбекистон Республикаси ташқи иқтисодий фаолият субъектларининг хорижий давлатларнинг юридик ва жисмоний шахслари, шунингдек, халқаро ташкилотлар билан ўзаро фойдали алоқалар ўрнатиши ва бу алоқаларни кенгайтириши тушунилади. Иқтисодий интеграциялашув жараёнини рағбатлантириш мақсадида ташқи иқтисодий фаолият субъектларининг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатлари учун давлат кафолатлари белгилаб қўйилган. Энг аввало, бу давлат органлари ва уларнинг мансабдор шахсларининг ташқи иқтисодий фаолият субъектлари фаолиятига аралашуви тақиқланишидир. Бу, айни вақтда, Ўзбекистон Республикаси давлат органлари томонидан ташқи иқтисодий фаолият субъектларининг ҳуқуқларини бузувчи ҳужжатлар қабул қилинган тақдирда етказилган зарарнинг ўрни қопланиши мажбурияти ҳамдир. Ўзбекистонда амалга оширилаётган сиёсат ҳозирги кунда етакчи халқаро иқтисодий ва молия бирлашмалари билан яқин ҳамкорлик қилишда ҳам акс этмоқда. Худди шу муносабат билан Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов 1 Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлисида айтиб ўтганидек, Халқаро валюта фонди, Жаҳон банки, Осиё Тараққиёт банки, Ислом Тараққиёт банки ва бошқа йирик, нуфузли халқаро молия ва иқтисодиёт тузилмалари ҳамда ташкилотлари билан ҳамкорлик келгусида ҳам ташқи сиёсатимизнинг устувор йўналишларидан бўлиб қолаверади. Бу ташкилотларнинг Ўзбекистонда амалга оширилаётган янгилиниш ҳамда иқтисодий ислоҳотлардаги роли ва ўрни ғоятда муҳимдир. «Ўзбекистон Республикаси ташқи сиёсий фаолиятининг асосий принциплари тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунида бундай ҳамкорлик йўналишлари янада 1 Каримов И.А. Бизнинг бош мақсадимиз — жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир. Т.: “Ўзбекистон”, 2005.. 34. б

www.arxiv.uz аниқлаштирилган. Хусусан, унда белгиланишича, «Бирлашган Миллатлар Ташкилоти, Европада хавфсизлик ва ҳамкорлик ташкилоти ҳамда бошқа халқаро ташкилотлар ишида фаол иштирок этиш, Европа, Осиё ва жаҳон хавфсизлик тузилмаларига интеграциялашув Ўзбекистон Республикаси тегишли тузилмаларининг ташқи сиёсий фаолиятидаги энг муҳим вазифадир» (4-модда). Бундан ташқари, 7-моддада «Ўзбекистон Республикаси минтақадаги ҳамда ундан ташқаридаги можароларнинг олдини олиш ва уларни бартараф этиш мақсадида ҳукуматлараро ва ҳукуматга қарашли бўлмаган тузилмаларнинг ишида фаол қатнашади». Мазкур қоидалар коллектив хавфсизлик сиёсатини давлатлараро мувофиқлаштириб боришни шакллантиришда Ўзбекистоннинг фаол мавқе эгаллаб туришини юридик жиҳатдан асослайди. Бундай мувофиқлаштириш икки томонлама ва кўп томонлама халқаро шартномалар асосида, ана шу шартномаларга асосланган ҳолда тузиладиган ва фаолият олиб борадиган тегишли ишчи органлари орқали амалга оширилмоғи лозим. Янги таҳрирдаги «Мудофаа тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунида мазкур принцип мудофаа соҳасидаги давлат сиёсатига асос қилиб олинган. Қонуннинг 4- моддасига биноан, мудофаа соҳасидаги давлат сиёсатининг асосий принципларидан бири сифатида, энг аввало, «бошқа давлатга қарши ҳарбий куч ишлатмаслик” принципи белгиланган бўлиб, “тажовузнинг олдини олиш ва уни даф этиш, шунингдек, Ўзбекистон Республикаси тегишли шартномалар билан боғланган давлатларга ёрдам кўрсатиш ҳоллари бундан мустасно” эканлиги алоҳида таъкидланган. Бундай ёндошув мудофаа соҳасидаги давлат сиёсатининг бошқа приципларида ҳам ўз аксини топди. Хусусан, ҳарбий-сиёсий блокларда қатнашмаслик; ядровий ва бошқа турдаги ялпи қирғин қуролларини ишлаб чиқаришни, қайта ишлашни, сотиб олишни, сақлашни, тарқатишни ва жойлаштиришни рад этиш; мудофаанинг етарли даражада бўлиши (2000 йил 11 майда қабул қилинган янги таҳрирдаги «Мудофаа тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни 4-моддасининг тўртинчи, олтинчи ва саккизинчи хатбошилари) шулар жумласидандир. 5-моддага биноан, мудофаани ташкил этиш Ўзбекистон Республикаси урушга ва қуролли можароларга тортилишининг олдини олиш юзасидан сиёсий, иқтисодий, ҳарбий, ижтимоий-ҳуқуқий, ахборот, ташкилий ва бошқа чора-тадбирлар кўриш вазифаларини ҳам қамраб олади. Куч ишлатмаслик ёки куч билан таҳдид қилмаслик принципининг таъсири мазкур Қонуннинг «Уруш ҳолати. Уруш даври. Сафарбарлик. Ҳудудий мудофаа. Қуролли можаролар» деб номланган IV бўлимида ҳам кўзга ташланади. Жумладан, мазкур Қонуннинг 22-моддасида белгиланганидек, чекланган доирадаги ҳарбий низолар

www.arxiv.uz (ҳаракатлар ҳамда қуролли тўқнашувлар) юзага келгани тақдирда, уруш ҳолати эълон қилинмайди. Жумладан, «Ўзбекистон Республикаси ташқи сиёсий фаолиятининг асосий принциплари тўғрисида»ги Қонуннинг 7-моддасида таъкидланганидек: «Ўзбекистон Республикаси минтақадаги ҳамда ундан ташқаридаги можароларнинг олдини олиш ва уларни бартараф этиш мақсадида ҳукуматлараро ва ҳукуматга қарашли бўлмаган тузилмаларнинг ишида фаол қатнашади». 5.Халқаро шартномаларни ратификация қилиш – Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ва Сенатининг ташқи сиёсий фаолиятининг муҳим таркибий қисми Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 78-моддасида Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ва Сенатининг биргаликда амалга оширадиган ваколатлари қаторида халқаро шартномаларни ратификация қилиш берилган. Шунингдек, парламент палаталарининг бу соҳадаги ваколатлари “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси тўғрисида”ги, “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенати тўғрисида”ги конституциявий қонунларда ҳамда “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатасининг Регламенти тўғрисида”ги ва “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг Регламенти тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонунларида мустаҳкамланган. Хусусан, “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси тўғрисида”ги ва “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенати тўғрисида”ги қонунларнинг 8-моддаларида бунга оид нормалар мужассамлашган. Шунинг билан бирга, “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатасининг Регламенти тўғрисида”ги Қонуннинг 28-моддасига асосан Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномасини ратификация қилиш тўғрисидаги қарор лойиҳаси қонучилик палатасига Ўзбекистон Республикаси Президенти ёки Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан шу шартнома расмий матнининг тасдиқланган нусхаси ва уни ратификация қилиш мақсадга мувофиқлигининг асосларини ўз ичига олган ҳужжатлар билан биргаликда киритилади. Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномасини ратификация қилиш тўғрисидаги Қонунчилик палатаси томонидан қабул қилинган қарор Сенатга юборилади. Агар Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномасини ратификация қилиш тўғрисидаги қарор лойиҳаси Қонунчилик палатаси депутатларининг зарур овозлари

www.arxiv.uz сонини тўпламаган бўлса ва шу мажлис жараёнида мазкур қарорт лойиҳасини Қонунчилик палатасининг қайта кўриб чиқиши учун киритиш зарурлиги тўғрисида қарор қабул қилинмаган бўлса, Ўзбекистон республикасининг халқаро шартномаси ратификация қилиш таомилидан ўтмаган ҳисобланади. “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг Регламенти тўғрисида”ги Қонуннинг 27-моддасига мувофиқ Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномасини ратификация қилиш тўғрисидаги масаланинг Сенатда кўриб чиқилиши Қонунчилик палатасининг тегишли қарори Сенатга киритилгандан кейин амалга оширилади. Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномасини ратификация қилиш тўғрисида Қонунчилик палатаси томонидан қабул қилинган ва Сенат томонидан маъқулланган қарор белгиланган тартибда эълон қилиниши лозим. Шунингдек, Халқаро шартномаларни ратификация қилишнинг умумий тартиби 1995 йил 22 декабрда қабул қилинган «Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномалари тўғрисида»ги Қонун билан тартибга солинади. Мазкур Қонун Венада қабул қилинган иккита конвенция - 1986 йил 21 мартдаги «Давлатлар билан халқаро ташкилотлар ўртасидаги ёки халқаро ташкилотлараро шартномалар хуқуқи туғрисида»ги Конвенция хамда 1969 йил 23 майдаги «Халқаро шартномалар хуқуқи тўғрисида»ги Конвенцияга хамоханг тарзда яратилган. 1969 йил 23 майда қабул қилинган «Халқаро шартномалар хуқуқи тўғрисида»ги Вена Конвенциясининг 14 -моддасига мувофиқ шартноманинг ўзи учун мажбурий эканлигига давлат томонидан розилик берилиши, агар шартномада қуйидагилар назарда тутилган бўлса, ратификация тарзида ифодаланади: Шуни таъкидлаш жоизки, биринчи чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси иш даврида 70 та халқаро шартномани ратификация қилди, халқаро Конвенцияларга қўшилиш тўғрисида 64 та қарор қабул қилди. Иккинчи чақириқдаги Олий Мажлис 2000 йилда 18 та, 2001 йилда 100та шартнома, битим ва Конвенцияни ратификация қилди. 6.Умум эътироф этилган халқаро ҳуқуқ нормаларининг миллий ҳуқуқ нормаларидан устуворлиги принципи Давлатнинг давлатлараро муносабатлар соҳасидаги ташқи сиёсати, юқорида айтиб ўтилганидек, дипломатия, халқаро тузилмаларда иштирок этиш ва бошқа шу кабилар орқали амалга оширилади. Бундай муносабатлар халқаро ҳуқуқ нормалари ёрдамида тартибга солинади. Бироқ давлат юритадиган ташқи сиёсатнинг мазмунини миллий

www.arxiv.uz манфаатлар белгилайди, миллий манфаатлар эса, ўз навбатида, миллий ҳуқуқ устуворликлари воситасида рўёбга чиқарилади. Шу муносабат билан бир томондан, Конституция принципларининг устунлиги, иккинчи томондан эса, халқаро-ҳуқуқий нормаларнинг устуворлиги ўртасидаги ўзаро мувофиқликни таъминлаш биринчи даражали аҳамият касб этади. Халқаро ва миллий ҳуқуқ нормалари иерархияси муаммоси бугунги кунда энг мунозарали масалалардан бўлиб қоляпти. Халқаро ҳуқуқ назариясида унинг миллий ҳуқуққа нисбатан муносабатини белгилашда икки нуқтаи назар кўзга ташланади. Бир нуқтаи назарга кўра, халқаро ҳуқуқнинг устунлиги унинг бутун ҳуқуқ тизимидаги ҳукронлигини англатади. Иккинчи нуқтаи назарга биноан эса, халқаро ҳуқуқ нормалари фақат халқаро муносабатлар доирасида, яъни давлатнинг ташқи сиёсати соҳасидагина устунликка эга. Бунда халқаро ҳуқуқнинг ташқи сиёсат муносабатларини тартибга солишдаги устуворлиги ҳеч кимда шубҳа уйғотмайди. Шу билан бирга, халқаро ҳуқуқ нормалари бирон-бир субъектнинг хоҳиш-иродаси ёки кўрсатмаси оқибатида юзага келмайди. Улар томонлар манфаатларининг консенсусидан келиб чиқадиган ҳаммабоп ахлоқий-ҳуқуқий ва сиёсий қадриятлар, шартномалар асосида шаклланади. Шу боисдан ҳам улар ўз табиатига кўра миллий ҳуқуққа приципиал номувофиқ бўла олмайди (агар миллий ҳуқуқ ҳам худди шундай принцип асосида шаклланган бўлса). Шартнома у ёки бу конституцияга зид бўлса, у ратификация қилинмайди ёки конституция ўзгартирилади. Бу борада давлатларнинг майл-интилиши қанчалик ижобий бўлса , зиддиятлар шунча тез ҳал этилади. Интеграциялашувнинг ривожланиб бориши жараёнида халқаро ҳуқуқ нормаларининг устунлиги принципи тобора кенг қамровли бўлиб боради ва муҳими шундаки, улар конституциявий куч касб этади. Кўпгина ҳолларда айнан конституциянинг тегишли мақоми ва миллий ҳуқуқ тизимига халқаро ҳуқуқ нормаларини киритиш тартибини белгилаш орқали халқаро ва миллий ҳуқуқ нормаларининг ўзаро муносабатидаги асосий муаммоларни ҳал этишга кўмаклашади. Бу борада Франция халқаро ҳуқуқ нормалари устунлигини ўзаро мутаносибликда таъминлаш бўйича конституциявий ечимни топишнинг яққол мисоли бўла олади. У Иккинчи жаҳон урушидан кейин ўз зиммасига тегишли мажбурият олиб, Европа Иттифоқи ташкил топгунига қадар шу мажбуриятга қатъий амал қилиб келди . Бир қатор мамлакатларда, айниқса Европа мамлакатларида халқаро ҳуқуқ нормалари бошқа қонунлар олдида афзалликка эга. Халқаро ҳуқуқ , шунингдек ўзидан орқада қолган ёки унга зид бўлган давлат ички ҳуқуқий нормаларининг ҳар қандайин и

www.arxiv.uz бекор қилади. Бироқ, халқаро ҳуқуқ нормалари миллий ҳуқуқ ва давлатнинг ҳар бир ички хатти-ҳаракатини белгиловчи конституция олдида устунликка эга бўлмайди. Айнан Конституция шак-шубҳасиз устуворликка эга бўлганлиги сабабли халқаро ҳуқуқ нормалари ҳокимиятнинг қонун чи қарувчи , ижро этувчи ва суд тармоқлари учун мажбурий ҳисобланади. Бундай мажбурият конституциявий йўл билан мустаҳкамланган бўлмаса, халқаро ҳуқуқ нормаларининг устунлигини таъминлаш мушкул бўлади . Халқаро ҳуқуқнинг устунлиги конституциянинг устуворлигига боғлиқдир, зеро конституция халқаро ҳуқуқнинг миллий ҳуқуқ тизими даражасида бўлишини таъминлайди. Конституция ҳуқуқий нормаларнинг иерархиясини ва бундай иерархиянинг миллий даражада қарор топиши механизмини мустаҳамлайди. Давлатнинг ички ҳуқуқи билан халқаро ҳуқуқнинг мувофиқлаштирилиши ўз ҳуқуқий табиатига кўра, умуман ҳуқуқ ва умум эътироф этилган умуминсоний қадриятлар моҳиятидан келиб чиқ қ ан ҳолда миллий-ҳуқуқий тизимни тартибга келтиришдан иборатдир. Давлат ички ҳуқуқ тизимининг халқаро ҳуқуқ тизими билан ўзаро мувофиқлаштирилиши нафақат ҳуқуқий нормаларни миллий ҳуқуқий тизим билан мослаштиришни, балки, умуман ҳуқуқий муносабатлар ва ҳуқуқий онг соҳасида ўзаро мувофиқликка эришувни тақозо этади. Давлатни ўз ташқи сиёсатининг мақсади ва йўлини танлашга қандай ички императивлар, вазиятлар, сабаблар ва омиллар мажбур этаётганлигидан қ атъи назар , худди шунингдек унинг ҳарбий-сиёсий ва иқтисодий қудратидан қатъи назар, халқаро ҳуқуқий нормалар ҳисобга олиниши керак. Бу бевосита ижтимоий ва халқаро ҳуқуқий муносабатларнинг ҳозирги тарихий тараққиёти мантиғидан келиб чиқадиган объектив талабдир. Ўзбекистон конституциявий даражада ўз миллий қонунчилигини халқаро ҳуқуқ билан мослаштириш мажбуриятини олган давлатлар сирасига киради. Ўзбекистон Конституциясида халқаро ҳуқуқнинг устуворлиги масаласи икки йўналишда ҳал этилган. Биринчидан, умумэътироф этилган халқаро ҳуқуқ нормалари миллий ҳуқуққа нисбатан устунлиги тан олинган. Иккинчидан, халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган қоидалари ва нормалари давлатнинг ташқи сиёсатини юритишнинг ҳуқуқий асосини ташкил этади. 7.Олий Мажлис ва халқаро парламентлараро ҳамкорлик ташкилотлари. Бошқа мамлакатларнинг парламентлари билан ҳар томонлама алоқаларни ривожлантириш – Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ва Сенатининг халқаро фаолиятдаги муҳим вазифаси. Икки томонлама парламентлараро ҳамкорлиги

www.arxiv.uz Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг ташқи сиёсат соҳасидаги ваколатларини амалга оширишда халқаро парламентлараро ҳамкорлик масалалари муҳим ўрин тутади. Бу борада мамлакатимиз парламенти, хусусан унинг ҳар иккала палатаси томонидан Евросиё иқтисодий ҳамкорлиги ташкилоти, Шанхай ҳамкорлиги ташкилоти, Парламентлараро Ассамблея доирасида ҳамкорлик алоқалари ўрнатилган. Шунингдек, Олий Мажлис томонидан бошқа давлатлар парламентлари ўртасида икки томонлама ва кўп томонлама муносабатлар йўлга қўйилган. Буни Ўзбекистон Республикаси парламенти юқори палатаси томонидан ратификация қилинган қатор халқаро ҳужжатлар ва миллий қонунчилигимиз мисолида исботлаш мумкин. Ҳозирги даврда давлатимиз ва МДҲнинг қатор мамлакатлари ўртасида шериклик ва ҳамкорлик алоқалари ривожланмоқда. Жумладан, Россия Федерацияси ва Ўзбекистон Республикаси ўртасида йўлга қўйилган иттифоқчилик муносабатлари ҳар иккала давлат парламентлари орасидаги ўзаро ҳамкорлик ишларини янада юксалтиришга замин бўлиб хизмат қилмоқда. Айниқса, бу борада 2006 йил 6 март куни «Ўзбекистон Республикаси билан Россия Федерацияси ўртасида иттифоқчилик муносабатлари тўғрисида Шартномани (Москва, 2005 йил 14 ноябр) ратификация қилиш ҳақида»ги Ўзбекистон Республикасининг Қонунининг қабул қилиниши ҳар иккала давлат ўртасидаги алоқаларни ривожлатиришнинг ҳуқуқий асоси бўлиб хизмат қилди. Бинобарин, Ўзбекистон билан дунёнинг қатор мамлакатлари орасида олиб борилаётган турли соҳадаги алоқаларни Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан қабул қилинган қуйидаги қонунлар орқали билиш мумкин: «Чехия Республикаси, Эстония Республикаси, Кипр Республикаси, Венгрия Республикаси, Латвия Республикаси, Литва Республикаси, Мальта Республикаси, Польша Республикаси, Словения Республикаси ва Словакия Республикасининг Европа Иттифоқига қўшилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикаси, бир томондан, ва Европа Ҳамжамиятлари ҳамда унга Аъзо давлатлар, иккинчи томондан, ўртасида шерикчилик таъсис этувчи Шерикчилик ва Ҳамкорлик тўғрисидаги Битимга доир Баённомани (Брюссель, 2004 йил 30 апрель) ратификация қилиш ҳақида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни (2005 йил 18 май); “Ўзбекистон Республикаси билан Хитой Халқ Республикаси ўртасида дўстлик ва ҳамкорликнинг шерикчилик муносабатлари тўғрисидаги Шартномани (Пекин, 2005 йил 25 май) ратификация қилиш ҳақида”ги Ўзбекистон республикаси Қонуни (2005 йил 9 сентябр); “Ўзбекистон Республикаси Ҳукумати билан Покистон Республикаси Ҳукумати ўртасида халқаро терроризмга қарши кураш соҳасида ҳамкорлик тўғрисидаги Битимни (Тошкент, 2005 йил 6 март) ратификация қилиш ҳақида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни (2005 йил 13 сентябрь); “Ўзбекистон Республикасининг Евросиё иқтисодий

www.arxiv.uz ҳамжамиятини таъсис этиш тўғрисида 2000 йил 10 октябрдаги Шартномага қўшилиши тўғрисида Баённомани (Санкт-Петербург, 2006 йил 25 январь) ратификация қилиш ҳақида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни (2006 йил 7 март); “Ўзбекистон Республикасининг Евросиё иқтисодий ҳамжамиятини таъсис этиш тўғрисида 2000 йил 10 октябрдаги Шартномага ўзгартишлар ва қўшимчалар киритиш тўғрисида Баённомани (Санкт-Петербург, 2006 йил 25 январь) ратификация қилиш ҳақида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни (2006 йил 7 март); ва бошқалар.

$www.arxiv.uz Асосий адабиётлар 1. Конституционное (государственное) право зарубежннх стран. Учебник. В 4-х томах. Тома 1-2. Отв. ред. Б.А.Страшун. -М.: Бек. 1995. - 778 с. 2. Конституционное (государственное) право зарубежн ы х стран. Учебник. В 4-х томах. Том 3. Отв. ред. Б.А.Страшун. -М.: Бек. 1997. - 764 с. 3. Конституционное право зарубежных стран. /В.Е. Чиркин Москва: Изд-во "Юристь", 2002. - 622 с. 4. Хамедов И.А. , Хакимов М,М. Парламентское право : Учебное пособие \ Под редакцией М.Х. Рахманкулова. – Ташкент 2003 г. 5. Конституционное Государственное право зарубежных стран. /М.Ф. Чудаков. - Минск: Издательство "Харвест", 1998. - 783 с 6. Парламентское право России: Учебные пособие / Под ред. И.М. Степанова, Т.Я. Хабриевой. М.: Юристъ, 1999. 224 с. 7. Булаков О.Н. Парламентское право Российской Федерации: Учебное пособие. Ростов н/Д: Феникс, 2000. 8. Конституционное право зарубежных стран в схемах.А. Щ.Якушев. - Москва: Издательство "Приор", 1999. - 334 с. 9. Конституционное право зарубежных стран в схемах. А . Щ . Якушев. - Москва: Издательство "Приор", 1999. - 334 с.$

O'xshashlar

Олий Мажлис қонунчилик палатаси ва сенатининг қонунчилик фаолияти

Олий мажлис қонунчилик палатаси ва сенати фаолиятида парламент назорати

Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ва Сенати фаолиятида парламент назорати

Олий Мажлис сенатининг конституциявий – ҳуқуқий мақоми

Олий мажлис қонунчилик палатаси ва сенати ишини ташкилий-ҳуқуқий ва техник жиҳатдан таъминлаш