O`zbekiston Respublikasida yuridik xizmat tizimi va tuzilishi - Huquqshunoslik - Referatlar

O`zbekiston Respublikasida yuridik xizmat tizimi va tuzilishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

70.5 KB

Ko'chirib olish

O`zbekiston Respublikasida yuridik xizmat tizimi va tuzilishi Reja 1-. O`zbekiston Respublikasida yuridik xizmat tizimi 2-. Davlat hokimiyati va boshqaruvi oliy organlarining yuridik xizmati 3-. Davlat va xo`jalik boshqaruvi organlarining yuridik xizmati 4- Viloyat, shahar, tuman hokimliklarining yuridik xizmati 5-. Xo`jalik yurituvchi subyektlarning yuridik xizmati

Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarida hamda xo`jalik yurituvchi subyektlar faoliyatida huquqiy ishlarni takomillashtirish mustaqil davlatimizda insonparvar demokratik huquqiy davlatni shakllantirish vazifasi bilan chambarchas bog`liqdir. Bu vazifani amalga oshirishda davlat organlari va xo`jalik yurituvchi subyektlarning yuridik xizmati muhim rol o`ynaydi. Yuridik xizmat xalq xo`jaligining barcha tarmoqlarida, ya`ni ishlab chiqarish va xo`jalikni boshqarishning hamma bo`g`inlarida, vazirlik, idora, uyushmalarda, korxona, muassasa va tashkilotlarda, shuningdek hokimliklar, davlat hokimiyati va boshqaruvining oliy organlarida mavjud. Biroq, davlat hokimiyatining oliy organlari, davlat va xo`jalik boshqaruvi organlari, shuningdek xo`jalik yurituvchi subyektlarning faoliyatidagi huquqiy ishlar xususiyatlari, hajmi va yo`nalishlari bir-biridan muayyan darajada farq qiladi. Shu sababli turli davlat organlari hamda xo`jalik yurituvchi subyektlar yuridik xizmati faoliyatining mazmun-mohiyatini aniqlash uchun ushbu masalaga tizimli yondashish talab etiladi. Aynan tizimlilik fan predmetini o`rganishning usullaridan biri bo`lib hisoblanadi. Yuridik xizmat tuzilishi, huquqiy maqomi va faoliyati asosiy yo`nalishlarining o`ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqqan holda quyidagi tizimdan iborat: a) davlat hokimiyati va boshqaruvi oliy organlarining yuridik xizmati; b) respublika va mahalliy davlat hamda xo`jalik boshqaruvi organlarining yuridik xizmati; v) viloyat, shahar, tuman hokimliklarining yuridik xizmati; g) xo`jalik yurituvchi subyektlar (korxonalar, muassasalar va tashkilotlar) yuridik xizmati.

2-. Davlat hokimiyati va boshqaruvi oliy organlarining yuridik xizmati O`zbekiston Respublikasi davlat hokimiyati va boshqaruvi oliy organlari yuridik xizmatini O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi hamda Qoraqalpog`iston Respublikasi Jo`qorg`i Kengesi va Vazirlar Kengashining yuridik xizmatlari tashkil etadi. O`zbekiston Respublikasi davlat hokimiyati va boshqaruvi oliy organlari yuridik xizmatining vazifalari, funksiyasi, huquq va majburiyatlari mazkur organlar tomonidan tasdiqlangan huquqiy hujjatlar bilan belgilangan. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi yuridik xizmati O`zbekiston Respublikasining 2002 yil 12 dekabrdagi “O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi to`g`risida”gi Konstitutsiyaviy qonuniga, 2004 yil 2 dekabrdagi “O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi deputatining va Senati a`zosining maqomi to`g`risida”gi hamda 2003 yil 29 avgustdagi “O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining Reglamenti to`g`risida”gi qonunlariga muvofiq O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi, uning organlari va deputatlar faoliyatiga tashkiliy-huquqiy xizmat ko`rsatish O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining Devoni tomonidan amalga oshiriladi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining yuridik xizmati O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi Spikerining 2005 yil 7 apreldagi farmoyishi bilan tasdiqlangan “O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining Devoni to`g`risida”gi Nizomga muvofiq Qonunchilik palatasi Devoni tarkibiga kiradi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi yuridik xizmatining asosiy vazifalari va funksiyalari ham bevosita mazkur Nizomda o`z ifodasini topgan.

O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi yuridik xizmatining tashkiliy tuzilmasi yuridik bo`lim deb yuritiladi. Yuridik bo`lim mudir, uning o`rinbosari hamda bo`lim xodimlaridan iborat bo`ladi. Yuridik bo`lim xodimlarining tuzilmasi, shtatlari, mehnatiga to`lanadigan haq miqdori, moddiy-texnika ta`minoti sharoitlari, shuningdek ularni saqlashga ketadigan xarajatlar Qonunchilik palatasi Spikeri tomonidan tasdiqlanadi. Yuridik bo`lim xodimlarining mehnat munosabatlari Qonunchilik palatasining vakolatlari muddatiga bog`liq bo`lmaydi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi yuridik xizmatining asosiy vazifasi mazkur palata faoliyatini huquqiy jihatdan ta`minlashdan iborat. Qonunchilik palatasi yuridik xizmati faoliyati asosan qabul qilinayotgan qonun va qaror loyihalarini huquqiy ekspertizadan o`tkazish hamda Qonunchilik palatasi organlari va deputatlari faoliyatiga yuridik yordam ko`rsatishga qaratilgan. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining yuridik xizmati O`zbekiston Respublikasining 2002 yil 12 dekabrdagi “O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati to`g`risida”gi Konstitutsiyaviy qonuni, 2004 yil 2 dekabrdagi “O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi deputatining va Senati a`zosining maqomi to`g`risida”gi hamda 2003 yil 29 avgustdagi “O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining Reglamenti to`g`risida”gi qonunlariga muvofiq O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati, uning organlari hamda senat a`zolari faoliyatiga tashkiliy-huquqiy xizmat ko`rsatish O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi singari Senatning Devoni tomonidan amalga oshiriladi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining yuridik xizmati O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati Kengashining 2005 yil 18-apreldagi qarori bilan tasdiqlangan “O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining Devoni to`g`risida”gi Nizomga muvofiq Senat Devoni tarkibiga kiradi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati yuridik xizmatining asosiy vazifalari va funksiyalari ham mazkur Nizomda belgilab qo`yilgan.

O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati yuridik xizmatining tashkiliy tuzilmasi ham yuridik bo`lim deb yuritiladi va u bo`lim mudiri, mudir o`rinbosari hamda bo`lim xodimlaridan tashkil topgan. Ular Senat Raisi tomonidan lavozimiga tayinlanadi hamda lavozimidan ozod qilinadi. Yuridik bo`lim xodimlarining mehnat munosabatlari Senat vakolati muddatiga bog`liq bo`lmaydi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati yuridik xizmatining ham asosiy vazifasi Senat faoliyatini huquqiy jihatdan ta`minlashdan iborat. Senat yuridik xizmati faoliyatining asosiy yo`nalishlari Qonunchilik palatasi tomonidan Senatga taqdim etilgan qonunlar loyihalari va Senat qarorlari yuzasidan huquqiy ekspertiza o`tkazish hamda Senat organlari va senatorlar faoliyatiga yuridik yordam ko`rsatishdan iborat. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi yuridik xizmati O`zbekiston Respublikasining Vazirlar Mahkamasi mamlakatimizda iqtisodiyotning, ijtimoiy va ma`naviy sohalarni samarali faoliyatiga rahbarlikni, O`zbekiston Respublikasi qonunlari, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining qarorlari, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlari ijrosini ta`minlovchi ijro etuvchi hokimiyat organi bo`lganligi tufayli uning faoliyatini yuridik xizmatsiz tashkil etib bo`lmaydi. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi yuridik xizmatining huquqiy maqomi O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 2 dekabrdagi “O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi Apparatining funksional bo`limlari to`g`risidagi nizomlarni tasdiqlash haqida”gi Qarori bilan tasdiqlangan “O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi Apparatining Yuridik bo`limi to`g`risida”gi Nizomda belgilab qo`yilgan. Yuridik bo`lim O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, uning Prezidiumi, shuningdek O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi Apparati faoliyatini huquqiy jihatdan ta`minlovchi O`zbekiston Respublikasi Hukumati Apparatining funksional tarkibiy bo`linmasi hisoblanadi.

Yuridik bo`lim o`z faoliyatini O`zbekiston Respublikasining Bosh vaziri rahbarligida amalga oshiradi va O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi Apparati Rahbariga bo`ysunadi. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi yuridik xizmatining tashkiliy tuzilmasi ham yuridik bo`lim sifatida tashkil etilgan bo`lib, bo`limning tuzilmasiga bo`lim mudiri, ikkita bosh mutaxassis va bitta yetakchi mutaxassis, shuningdek I toifali ish yurituvchi-kotiba kiradi. Yuridik bo`lim tuzilmasi O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi. Bo`lim ishlariga rahbarlik mudir tomonidan amalga oshiriladi. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 25 iyuldagi “O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining ijro etuvchi tuzilmasini qisman o`zgartirish to`g`risida”gi PQ-131-son Qaroriga muvofiq Vazirlar Mahkamasining ijro etuvchi tuzilmasining yuridik bo`limida yuriskonsultlar uchun beshta shtat birligi ajratilgan. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi yuridik xizmatining asosiy vazifalari qonunlar va boshqa normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini yuridik ekspertizadan o`tkazish hamda O`zbekiston Respublikasi Hukumati Apparatining faoliyatida qonuniylikni ta`minlashdan iborat. Qoraqalpog`iston Respublikasi Jo`qorg`i Kengesi va Vazirlar Kengashi yuridik xizmatlari Qoraqalpog`iston Respublikasi Jo`qorg`i Kengesi yuridik xizmati “davlat- huquq bo`limi” deb nomlangan bo`lib, uning Kotibiyati tarkibiga kiradi. Bo`limning vazifalari, huquqlari va vakolatlari Qoraqalpog`iston Respublikasi Jo`qorg`i Kengesi Prezidiumining 2005 yil 22 iyundagi 25-son Qarori bilan tasdiqlangan “Qoraqalpog`iston Respublikasi Jo`qorg`i Kengesi Kotibiyati to`g`risida Nizom”da belgilab qo`yilgan. Qoraqalpog`iston Respublikasi Jo`qorg`i Kengesi davlat-huquq bo`limining funksiyalari O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalari yuridik bo`limlarining funksiyalariga o`xshashdir.

Qoraqalpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashida yuridik xizmat vazifalarini bajarish Qoraqalpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashi Raisi Kotibiyatining huquqni muhofaza qiluvchi organlar, harbiy xizmatga chaqirish va favqulodda vaziyatlar masalalari bo`yicha guruhi zimmasiga yuklatilgan. Mazkur guruh xodimlarining xizmat vazifalari Qoraqalpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashi Raisi tomonidan belgilangan. Guruhning yuridik xizmatga oid vakolatlari doirasiga, jumladan, quyidagilarni kiritish mumkin: Qoraqalpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashi Raisiga Qoraqalpog`iston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi, Adliya vazirligi, Bojxona boshqarmasi, Prokuraturasi, Milliy xavfsizlik xizmati, Oliy va Xo`jalik sudlari faoliyatlarini muvofiqlashtirish bo`yicha takliflar kiritadi; Vazirlar Kengashi tarmoq bo`limlari tomonidan davlat va shartnoma intizomiga rioya qilish, o`zgalar mulkini talon-toroj qilishga, sifatsiz mahsulotlar chiqarilishiga, ma`muriy, mehnat, uy-joy va boshqa qonunchilikning buzilishga qarshi kurashni tashkil qilishga qaratilgan chora-tadbirlarni ishlab chiqishda ishtirok etish; Qoraqalpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashining barcha qaror va farmoyishlari loyihalarini O`zbekiston Respublikasining amaldagi qonunchiligiga muvofiqligini ta`minlash; qaror va farmoyishlar loyihalarini ko`rib chiqish va viza qo`yish, amaldagi qonunchilikni hamda vazirliklar va idoralarda, shahar, tuman hokimiyatlarida huquqiy ishlarni takomillashtirish bo`yicha takliflar tayyorlash; shahar, tuman hokimiyatlarining yuridik xizmatlari faoliyatini muvofiqlashtirish va h.k. 3-§. Davlat va xo`jalik boshqaruvi organlarining yuridik xizmati Respublika davlat boshqaruvi organlariga vazirliklar, davlat qo`mitalari, qo`mitalar, agentliklar, shuningdek ular huzurida va O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzurida tashkil etiladigan davlat boshqaruvi tuzilmalari kiradi. O`zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi, Moliya vazirligi, Qishloq va suv xo`jaligi vazirligi, Davlat mulkini boshqarish davlat qo`mitasi, Davlat

statistika qo`mitasi, Matbuot va axborot agentligi, Aloqa va axborotlashtirish agentligi, Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Davlat zaxiralarini boshqarish qo`mitasi, Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Din ishlari bo`yicha qo`mita, Davlat mulki qo`mitasi huzuridagi Qimmatli qog`ozlar bozori faoliyatini muvofiqlashtirish va nazorat qilish markazi, Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Fan va texnologiyalar markazi, Vazirlar Mahkamasi huzuridagi O`zbekiston neft mahsulotlari va gazdan foydalanishni nazorat qilish davlat inspeksiyasi, Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Davlat don inspeksiyasi va shu kabilar davlat boshqaruvi organlarini tashkil etadi. Respublika davlat boshqaruvi organlarining asosiy vazifalari va funksiyalari quyidagilardan iborat: O`zbekiston Respublikasi qonunlari, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari va qarorlari hamda boshqa normativ-huquqiy hujjatlarni amalda ro`yobga chiqarilishini, ularning ijrosi ustidan ta`sirchan nazorat amalga oshirilishini ta`minlash; tashqi va ichki siyosatni amalga oshirish, davlatning tashqi va ichki xavfsizligini ta`minlash; mamlakatni strategik rivojlantirishning ustuvor yo`nalishlarini belgilash, davlatning maqsadli dasturlarini ishlab chiqish hamda ularni amalga oshirishni tashkil qilish, iqtisodiy islohotlarni ro`yobga chiqarish borasidagi chora-tadbirlarni amalga oshirish; insonning konstitutsiyaviy huquqlari va erkinliklarini, aholining ta`lim, tibbiy xizmat, ijtimoiy ta`minotga bo`lgan huquqlarini ta`minlash va himoya qilish, mehnat bozorini tartibga solish, ijtimoiy sohada umumdavlat boshqaruv tizimi faoliyatini boshqarish va muvofiqlashtirish; tegishli huquqiy muhitni yaratish, litsenziyalash, sertifikatlashtirish va standartlashtirish orqali xo`jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish; soliqlar, bojxona to`lovlarini yig`ish, davlat daromadlarini taqsimlash yo`li bilan xazinaga oid vazifalarni amalga oshirish.

O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2003 yil 22 dekabrdagi “Xo`jalik boshqaruv organlari tizimini takomillashtirish to`g`risida”gi 3366-sonli Farmoniga muvofiq quyidagi asosiy tashkiliy-huquqiy shakllarda tashkil etiladigan xo`jalik birlashmalari xo`jalik boshqaruvi organlari hisoblanadi: - tarkibiga kiruvchi korxonalarning xo`jalik birlashmasiga tegishli bo`lgan aksiya paketlari orqali ana shu korxonalarning xo`jalik boshqaruvini amalga oshiruvchi aksiyadorlik kompaniyalari, shu jumladan davlat-aksiyadorlik kompaniyalari; - muassis-korxonalar tomonidan ular faoliyatiga ko`maklashish uchun muassis-korxonalarning aksiyalari paketlarini boshqarish huquqisiz ayrim umumiy vazifalarni ularga topshirish yo`li bilan ixtiyoriylik asosida tashkil qilinadigan uyushmalar. Uyushmalar, kompaniyalar va boshqalar xo`jalik boshqaruvi organlari bo`lib hisoblanadi. Bularga “O`zbekiston temir yo`llari” davlat-aksiyadorlik kompaniyasi, “O`zbekneftgaz” milliy xolding kompaniyasi, “O`zbek ipagi” uyushmasi, “O`zbekcharmpoyabzal” uyushmasi, “O`zdonmahsulot” aksiyadorlik kompaniyasi, “O`zqishloqxo`jalikmashlizing” aksiyadorlik lizing kompaniyasi va boshqalar misol bo`la oladi. Xo`jalik boshqaruvi organlarining asosiy vazifalari va funksiyalari quyidagilardan iborat: tarmoq va iqtisodiyot sohalarini barqaror rivojlantirishning istiqbolli strategiyasini belgilash; marketing tadqiqotlarini tashkil etish, ichki va tashqi bozorlarda raqobatbardosh mahsulotlarning yangi turlarini ishlab chiqarishni (ishlar, xizmatlarni) o`zlashtirish, ularning jahon bozorlariga kirib borishiga ko`maklashish; korxonalarni modernizatsiya qilish va texnologik jihatdan qayta jihozlash, ushbu maqsadlarga xorijiy investitsiyalarni keng jalb qilishda yordam berish; ular tarkibiga kiruvchi korxonalar va tashkilotlarga axborot xizmatlari ko`rsatish;

kadrlar tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirishni tashkil qilish. Xo`jalik boshqaruvi organlariga davlat boshqaruvi organlarining vakolatlari berilmagan. Shuningdek xo`jalik boshqaruv organlari o`zlarining tarkibiga kiruvchi korxonalar faoliyatiga ma`muriy tartibda aralashish huquqiga ega emaslar. Respublika davlat va xo`jalik boshqaruvi organlariga yuklatilgan vazifalarning bajarilishini huquqiy jihatdan ta`minlash maqsadida mazkur organlarning tashkiliy tuzilmasida yuridik xizmat faoliyati tashkil etiladi. Masalan, O`zbekiston Respublikasi Davlat mulkini boshqarish davlat qo`mitasida - shartnoma-huquq boshqarmasi, O`zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligida, Qishloq va suv xo`jaligi vazirligida, “O`zbekiston temir yo`llari” davlat aksiyadorlik kompaniyasi va “O`zbekiston havo yo`llari” milliy avia kompaniyasida - yuridik boshqarma, Davlat bojxona qo`mitasida- huquqiy boshqarma, Davlat soliq qo`mitasida-huquqiy bo`lim tashkil etilgan. O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligining Nazorat inspeksiyasida - yetakchi nazoratchi yurist, “O`zkimyosanoat” davlat-aksiyadorlik kompaniyasida bosh yuridik maslahatchi va “Transport va transport kommunikatsiyalari” uyushmasida esa yuriskonsult lavozimlari joriy etilgan. Davlat va xo`jalik boshqaruvi organlarining yuridik xizmati o`z faoliyatini ikki yo`nalishda amalga oshiradi. Birinchisi – yuridik xizmat vazifalarini bevosita boshqaruv organining markaziy (ijroiya, ishchi) apparatida amalga oshirish, ikkinchisi – boshqaruv organiga bo`ysunuvchi yoki tarkibiga kiruvchi xo`jalik yurituvchi subyektlar yuridik xizmatiga rahbarlik qilish. Respublika davlat boshqaruvi organlari yuridik xizmatining maqomi O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1993 yil 2 martdagi 118-sonli Qarori bilan tasdiqlangan “O`zbekiston Respublikasining davlat boshqaruv organlari va korxonalardagi yuridik xizmat to`g`risida”gi Nizom bilan belgilab qo`yilgan. Mazkur Nizom davlat boshqaruvi organlari yuridik xizmatining maqomini belgilab beruvchi asosiy normativ-huquqiy hujjat bo`lsa, xo`jalik boshqaruvi organlari yuridik xizmati uchun namunaviy nizom bo`lib hisoblanadi. Bunga sabab hozirgi paytgacha xo`jalik boshqaruvi organlari yuridik xizmatini

tartibga soluvchi maxsus normativ-huquqiy hujjat qabul qilingan emas. Shuning uchun ham xo`jalik boshqaruvi organlari yuridik xizmatining huquqiy maqomi ana shu organlarning ichki hujjatlari bilan belgilab beriladi. Respublika boshqaruv organlari yuridik xizmatining huquqiy maqomi va faoliyatining asosiy yo`nalishlarini O`zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo`mitasi va “O`zbekiston havo yo`llari” milliy aviakompaniyasi misolida ko`rib chiqamiz. O`zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo`mitasi huquqiy boshqarmasining faoliyati qo`mita raisi buyrug`i bilan tasdiqlangan Nizom hamda boshqarma xodimlari xizmat vazifalari taqsimoti bilan tartibga solinadi. Nizomda umumiy qoidalar, boshqarmaning asosiy vazifalari va funksiyalari, huquqlari belgilangan. Huquqiy boshqarma tarkibiga 3 ta – xalqaro bojxona huquqi, bojxona huquqi, huquqiy, qonunchilik va bojxona faoliyatiga oid normativ hujjatlarni tizimlashtirish bo`limlari kiradi. Davlat bojxona qo`mitasining huquqiy boshqarmasi bojxona ishi yo`nalishida tayyorlangan barcha normativ-huquqiy hujjatlarning loyihalarini, shuningdek huquqiy mazmundagi davlatlararo hujjatlar loyihalarini huquqiy ekspertizadan o`tkazadi, ularni ishlab chiqishda ishtirok etadi, qonunchilik va bojxona ishiga oid normativ hujjatlarni tizimlashtirish ishlarini yuritadi hamda Davlat bojxona qo`mitasi va uning tizimlarida qonunchilikka to`g`ri amal qilinishini nazorat qilib boradi. “O`zbekiston havo yo`llari” milliy aviakompaniyasi yuridik boshqarmasi to`g`risidagi Nizom aviakompaniya Bosh direktori tomonidan tasdiqlangan. Yuridik boshqarma tarkibiga – sud-huquq, shartnomaviy ishlar va talabnoma bo`limlari kiradi. Yuridik boshqarma aviakompaniya direksiyasining mustaqil tarkibiy tuzilmasi hisoblanib, bevosita Bosh direktorga bo`ysunadi. Yuridik boshqarma to`g`risidagi Nizom va undagi yuridik xizmatning vazifalari, huquqlari va mas`uliyati O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1993 yil 2 martdagi 118-sonli Qarori bilan tasdiqlangan “O`zbekiston Respublikasining davlat boshqaruv organlari va korxonalardagi

yuridik xizmat to`g`risida”gi Nizom asosida, tarmoqning o`ziga xos xususiyatlari hisobga olinib ishlab chiqilgan va belgilangan. Nizomda aviakompaniya tarkibiy tuzilmalari va korxonalarining yuridik xizmati xodimlarini lavozimlarga tayinlash va ozod qilish yuridik boshqarma bilan kelishilgan holda amalga oshirilishi belgilab qo`yilgan. Respublika davlat va xo`jalik boshqaruvi organlari yuridik xizmatining shtatlari bir-biridan tubdan farq qiladi. Bu bevosita davlat va xo`jalik boshqaruvi organlariga yuklatilgan vazifalarni bajarish bilan bog`liq bo`lgan huquqiy ishlarning hajmidan hamda xususiyatidan kelib chiqqan holda belgilanadi. Masalan, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 26 iyuldagi “O`zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi faoliyatini tashkil etish to`g`risida”gi 136-sonli Qaroriga muvofiq vazirlikning yuridik boshqarmasiga yuriskonsultlar uchun o`nta shtat birligi ajratilgan. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 2 maydagi “O`zbekiston Respublikasi Monopoliyadan chiqarish, raqobat va tadbirkorlikni qo`llab- quvvatlash davlat qo`mitasi faoliyatini tashkil qilish to`g`risida”gi PQ-66-sonli Qaroriga muvofiq davlat qo`mitasining markaziy apparati tuzilmasidagi yuridik boshqarmaga to`rtta shtat birligi ajratilgan. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 5 martdagi “O`zkommunxizmat” agentligi faoliyatini takomillash-tirish chora-tadbirlari to`g`risida”gi 110-sonli Qaroriga muvofiq agentlik markaziy apparatining tuzilmasida bitta yuriskonsult shtati joriy etilgan. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 17 martdagi “O`zbekkino” Milliy agentligi faoliyatini tashkil etish to`g`risida”gi 266-sonli Qaroriga muvofiq agentlikning markaziy apparati tuzilmasida bitta yurist shtati joriy etilgan. Agentlikning hududiy bo`limlarining namunaviy tuzilmasida yuridik xizmat xodimi uchun shtat birligi belgilanmagan. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 23 apreldagi “O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Din ishlari bo`yicha

qo`mita faoliyatini yanada takomillashtirish to`g`risida”gi 196-sonli hamda 2004 yil 14 apreldagi “O`zbekiston Respublikasining gidrometeorologiya xizmatini takomillashtirish to`g`risida”gi 183-sonli qarorlarida Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Din ishlari bo`yicha qo`mita apparati hamda Gidrometeorologiya xizmati markazi markaziy apparatining tuzilmalarida yuridik xizmat xodimlari uchun shtat birligi belgilanmagan. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 25 martdagi “O`zbekengilsanoat” davlat-aksiyadorlik kompaniyasi boshqaruv tuzilmasini takomillashtirish va respublika yengil sanoatini yanada rivojlantirishni rag`batlantirish chora-tadbirlari to`g`risida”gi 141-sonli Qaroriga muvofiq kompaniyaning ijro etuvchi apparati tuzilmasidagi yuridik bo`limga ikkita shtat birligi ajratilgan. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 23 yanvardagi “Kimyo sanoati korxonalarini boshqarish tuzilmasini takomillashtirish va qishloq xo`jaligi agrokimyo xizmati ko`rsatishni yaxshilash chora-tadbirlari to`g`risida”gi 33-sonli qaroriga muvofiq “O`zkimyosanoat” davlat-aksiyadorlik kompaniyasining ijro etuvchi apparati tuzilmasida bitta bosh yuridik maslahatchi shtati joriy etilgan. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 12 oktabrdagi “O`zbekiston Transport va transport kommunikatsiyalari uyushmasi faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari to`g`risida”gi 470-sonli qaroriga muvofiq uyushmaning ijro etuvchi apparati tuzilmasiga yuridik maslahatchi uchun bitta shtat birligi berilgan. Respublika davlat va xo`jalik boshqaruvi organlariga yuklatilgan vazifalar ularning joylardagi tuzilmalari bo`lmish mahalliy boshqaruv organlari tomonidan amalga oshiriladi. Viloyatlardagi Qishloq va suv xo`jaligi boshqarmalari hamda tumanlardagi Qishloq va suv xo`jaligi bo`limlari, Davlat soliq boshqarmalari va inspeksiyalari, Yer resurslari va davlat kadastri boshqarmalari va bo`limlari, Avtomobil va daryo transporti agentligining hududiy bo`limlari mahalliy davlat boshqaruvi organlarini tashkil etadi.

Xo`jalik boshqaruvi organlarining joylardagi tuzilmalari esa mahalliy xo`jalik boshqaruvi organlarini tashkil etadi. Masalan, Qoraqalpog`iston Respublikasi va viloyatlardagi “Pilla” aksiyadorlik birlashmalari, “Toshkentnon” uyushmasi va shu kabilar mahalliy xo`jalik boshqaruvi organlari hisoblanadi. Ayrim respublika xo`jalik boshqaruvi organlari faoliyatining xususiyatidan kelib chiqqan holda ma`muriy hududlarda, ya`ni joylarda o`zlarining tuzilmalariga ega bo`lishmaydi. Masalan, “Transport va transport kommunikatsiyalari” uyushmasi, “O`zeltexsanoat” uyushmasi hamda “O`zkimyosanoat” davlat-aksiyadorlik kompaniyalari ma`muriy xududlarda o`zlarining tuzilmalariga ega emas. Aksariyat hollarda ma`muriy hududlarda ularning muassislari bo`lgan xo`jalik yurituvchi subyektlar joylashgan bo`ladi. Masalan, “O`zeltexsanoat” uyushmasi qatnashchilari bo`lgan “Foton”, “Algoritm” va “Oniks” ochiq aksiyadorlik jamiyatlari Toshkent shahrida joylashgan bo`lsa, “Sino” ochiq aksiyadorlik jamiyati Samarqand shahrida, “Elektromash” ochiq aksiyadorlik jamiyati esa Farg`ona viloyatida joylashgan. Ba`zi xo`jalik boshqaruvi organlari respublika miqyosida emas, balki muayyan hudud miqyosida tuzilgan bo`lishi mumkin. Masalan, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006 yil 11 yanvardagi “Toshkent shahrida yo`lovchi transportini tashkil etish tizimini yanada takomillashtirish to`g`risida”gi Farmoniga muvofiq “Toshshahartransxizmat” uyushmasi tashkil etildi va farmonda mazkur uyushma Toshkent shahar yo`lovchi transporti sohasida ishlayotgan xo`jalik jamiyatlari, davlat, xususiy va boshqa tashkilotlarni shartnoma asosida birlashtirishi belgilab qo`yildi. Bu esa “Toshshahartransxizmat” uyushmasi Toshkent shahar hududi miqyosida tashkil etilgan xo`jalik boshqaruvi organi ekanligidan dalolat beradi. Mahalliy davlat va xo`jalik boshqaruvi organlarining faoliyatini huquqiy jihatdan ta`minlash uchun ularning tuzilmasida ham yuridik xizmat faoliyati tashkil etiladi. Masalan, O`zbekiston Respublikasi Monopoliyadan chiqarish, raqobat va tadbirkorlikni qo`llab-quvvatlash davlat qo`mitasining hududiy boshqarmalarining namunaviy tuzilmasida yuriskonsult lavozimi joriy etilgan

bo`lsa, viloyat qishloq va suv xo`jaligi boshqarmalari apparatining namunaviy tuzilmasida yuridik bo`lim mavjud bo`lib yuriskonsultlar uchun uchta shtat birligi ajratilgan. Viloyatlar va Toshkent shahar Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish bosh boshqarmalarining yuridik xizmat ko`rsatuvchi tuzilmasi tashkiliy- huquqiy bo`lim deb yuritiladi va mazkur bo`limga ikkitadan uchtagacha shtat birligi ajratilgan. Biroq ayrim mahalliy davlat boshqaruvi organlari apparatining tashkiliy tuzilmasida yuridik xizmat faoliyati joriy etilmagan. Masalan, viloyatlar va Toshkent shahar madaniyat va sport ishlari boshqarmalarining namunaviy tuzilmasida, O`zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi hududiy boshqarmalarining namunaviy tuzilmasida hamda “O`zbekkino” Milliy agentligi hududiy bo`limlarining namunaviy tuzilmasida yuridik xizmat xodimlari uchun shtat birligi nazarda tutilmagan. Mahalliy davlat boshqaruvi organlari tuzilmasida yuridik xizmat xodimlari uchun shtat birligini joriy etish yoki etmaslik masalasi u yerdagi huquqiy ishlarning hajmidan kelib chiqqan holda belgilanadi. 4-§ Viloyat, shahar, tuman hokimliklarining yuridik xizmati Viloyat, shahar va tuman hokimliklarida huquqiy ishlarni amalga oshirish uchun yuridik xizmat tashkil qilinadi. Viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklarida ilgari huquqiy ishlarni olib borish Huquqni muhofaza qiluvchi organlar, harbiy safarbarlik va favqulodda vaziyatlar masalalari bo`yicha guruh zimmasiga yuklatilgan edi. Viloyat hokimliklarida boshqaruv apparati tashkiliy tuzilmalarining faoliyatini takomillashtirish hamda ularga yuklangan funksiyalarning bajarilishi uchun zarur shart-sharoitlarni ta`minlash maqsadida O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 5 yanvardagi “Davlat boshqaruvi hududiy organlari tuzilmasini takomillashtirish to`g`risida”gi Qarori hamda O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 10 avgustdagi “Toshkent

shahar hokimligi boshqaruv apparati tuzilmasini tasdiqlash to`g`risida”gi Qarori bilan viloyat va Toshkent shahar hokimliklarida yuridik xizmatni Huquqni muhofaza qiluvchi organlar, harbiy safarbarlik va favqulodda vaziyatlar masalalari bo`yicha guruh emas, balki hokimlik boshqaruv apparatining tuzilmasida nazarda tutilgan yuriskonsult bajarishligi belgilab qo`yildi. Bundan tashqari ushbu qarorga muvofiq hokimlik boshqaruv apparatidagi yuriskonsult o`z funksiyalarini bajarishda faqat bevosita hokimga bo`ysunishi qat`iy belgilab qo`yildi. Mahalliy davlat hokimiyati organlari yuridik xizmatining faoliyati asosan normativ-huquqiy hujjatlarni qabul qilishda qonuniylikni ta`minlash, shartnomaviy munosabatlarni tartibga solish hamda mahalliy davlat hokimiyati organlarining huquq va qonuniy manfaatlarini sudda va boshqa organlarda himoya qilishga qaratilgan. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 24 apreldagi 177-sonli Qarori bilan mahalliy hokimiyat organlarining ishini huquqiy ta`minlash maqsadida tuman va shahar hokimliklari apparati tuzilmasida yurist lavozimi joriy etildi. Viloyat, tuman va shahar hokimliklari yuridik xizmatining huquqiy maqomini tartibga soluvchi maxsus normativ-huquqiy hujjat mavjud emas. Hozirgi paytda mahalliy davlat hokimiyati organlari yuridik xizmatining huquqiy maqomi shu organlarning ichki hujjatlari bilan belgilanadi. Mazkur hujjatlarga hokimlikning yuridik bo`limi to`g`risidagi nizom yoki yuridik xizmat xodimining mansab yo`riqnomasi kiradi. 5-§. Xo`jalik yurituvchi subyektlarning yuridik xizmati O`zbekiston mustaqillikka erishgandan keyin o`tgan davr mobaynida mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga alohida e`tibor berilmoqda. Natijada, tashkiliy huquqiy shakli aksiyadorlik jamiyatlari, mas`uliyati cheklangan jamiyat, qo`shimcha mas`uliyatli jamiyat, xususiy korxona hamda xo`jalik shirkatlari ko`rinishida bo`lgan korxona va tashkilotlarning soni bir

necha yuz baravarga ko`paydi. Ularning faoliyatida qonunchilikni ta`minlash, shartnoma va mehnat intizomiga rioya qilish ustidan nazorat qilish, mulkni saqlashni huquqiy vositalar orqali ta`minlash hamda boshqa huquqiy ishlarni amalga oshirishda yuridik xizmatning roli muhim ahamiyat kasb etmoqda. Xo`jalik yurituvchi subyekt yuridik xizmatining huquqiy maqomi O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1993 yil 2 martdagi qarori bilan tasdiqlangan “O`zbekiston Respublikasining davlat boshqaruv organlari va korxonalardagi yuridik xizmat to`g`risida”gi Nizom hamda O`zbekiston Respublikasining 1998 yil 29 avgustdagi “Xo`jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi to`g`risida”gi Qonun bilan belgilab qo`yilgan. Hozirgi paytda xo`jalik yurituvchi subyekt shtat jadvalida nazarda tutilgan yuridik xizmat xodimlarining soni juda ozchilikni tashkil etadi. Ayni paytda faoliyat yuritayotgan xo`jalik yurituvchi subyektlarning aksariyati doimiy ravishda yuriskonsult xizmatidan foydalanish imkoniyatiga ega emas. Buning ham obyektiv, ham subyektiv sabablari mavjud. Obyektiv sabablar jumlasiga – yuristlar sonining respublikamizda kamligi, barcha korxonalarda ham doimiy ravishda yuridik xizmat xodimlariga haq to`lash imkoniyati yo`qligi, shuningdek yuridik xizmat xodimlari maoshlarining kamligi kiradi. Subyektiv sabablarga esa – korxona rahbarlarining yuridik xizmatga yuzaki qarab uni mustahkamlashga e`tibor bermasligi, yuristlarning ko`pchiligida asosan prokuratura, sud va boshqa huquqni muhofaza qiluvchi organlarda ishlash ishtiyoqi ko`pligi va yuridik xizmatga bepisandalik bilan qarashlari kiradi. Shuning uchun xo`jalik yurituvchi subyektlar asosan advokatlar hay`atlari, advokatlik firmalari hamda advokatlik byurolarida faoliyat olib borayotgan advokatlarning xizmatlaridan ko`proq foydalanmoqdalar. Biroq advokatura instituti tomonidan xo`jalik yurituvchi subyektlarga ko`rsatiladigan yuridik xizmat yuridik xizmatning barcha yo`nalishlarini qamrab ololmayapti va asosan

shartnoma loyihalarini tuzish, ularni huquqiy ekspertizadan o`tkazish hamda sudda vakillik qilish bilan cheklanib qolmoqda. Xo`jalik yurituvchi subyektlar yuridik xizmatining vazifalariga asosan ular faoliyatini huquqiy ta`minlanishini tashkil etish, talabnoma-da`vo ishlarini yuritish, mehnat intizomini mustahkamlash, mulkni saqlash bo`yicha huquqiy ishlarni yo`lga qo`yish, korxona xodimlarining yuridik o`quvini tashkil etish kabilar kiradi. Xo`jalik yurituvchi subyektlar o`z faoliyatlarining xususiyatidan hamda huquqiy ishlarning hajmidan kelib chiqqan holda yuridik xizmat xodimi uchun shtat birligi ajratish yoki ajratmaslik masalasini mustaqil hal etadilar. Agarda xo`jalik yurituvchi subyekt davlat organining qarori asosida tashkil etiladigan bo`lsa, unda uning tuzilmasida yuridik xizmat xodimi uchun shtat birligini ajratish yoki ajratmaslik masalasini shu organning o`zi hal etadi. Masalan, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 31 maydagi “Tovar-xom ashyo birjalari faoliyatini takomillashtirishga doir qo`shimcha chora-tadbirlar to`g`risida”gi 251-sonli qaroriga muvofiq “O`zbekiston Respublikasi tovar-xom ashyo birjasi” aksiyadorlik jamiyatining tashkiliy tuzilmasida yuridik bo`lim xodimlari uchun ikkita shtat birligi ajratilgan.

O'xshashlar

«O`zbekiston Respublikasida yuridik xizmat»o`quv fanining predmeti, uslublari va ahamiyati

O`zbekiston Respublikasida Advokatura fanining tushunchasi va tizimi

O`zbekiston Respublikasida notarial harakatlar

O`zbekiston Respublikasida sud hokimiyati

O`zbekiston Respublikasida Prezident saylovi