O`zbekiston Respublikasida notarial harakatlar - Huquqshunoslik - Referatlar

O`zbekiston Respublikasida notarial harakatlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

121.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Notariat tushunchasi va vazifalari 2. Davlat notarial idoralarida va boshqa organlar tomonidan amalga oshiriladigan notarial harakatlar 3. Shartnomalar va boshqa bitimlarni guvohlantirish bo`yicha bajariladigan notarial harakatlar 4. Er va xotinning umumiy mulk xissasiga bo`lgan huquqlari to`g`risida guvohnomalar berish 5. Ijro xatlarini yozish 6. Hujjatlardan olingan ko`chirmalarning to`g`riligini tasdiqlash 7. Yuridik ahamiyatga ega bo`lgan faktlarni tasdiqlash va notarius tomonidan bajariladigan boshqa ba`zi notarial harakatlar

www.arxiv.uz Notariat tushunchasi va vazifalari Notariat atamasi lotincha «notarius» so`zidan olingan bo`lib, xat yozuvchi, kotib ma`nosini bildiradi. O`zbekiston Respublikasida notariat deb fuqarolar hamda tashkilotlarning huquqlarini hamda yuridik ahamiyatga ega bo`lgan aktlarni guvohlantiruvchi va bu huquqlar hamda faktlarni tasdiqlash bilan bog`liq bo`lgan harakatlarni amalga oshiruvchi davlat va xususiy idoralarga aytiladi. Notariat (notarial idoralar) yuridik faktlarni belgilaydigan va fuqarolik huquqlari to`g`risidagi nizolarni hal qiluvchi sud muassalaridan farqlanadi. Bu idoralar fuqarolar bilan bevosita uchrashish yo`li bilan yoki qonunda ko`rsatilgan hollarda hujjatlarga asosan nizosiz huquqlarni va yuridik faktlarni guvohlantiradi. O`zbekiston Respublikasida notariatning tashkil etilishi prinsiplari va faoliyati O`zbekiston Respublikasining notariati to`g`risidagi 1996 yil 26 dekabrdagi qonuni,1 O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Notariati to`g`risida» chiqarilgan qarorlari bilan va O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan O`zbekiston Respublikasi notarial idoralar tomonidan notarial harakatlarni bajarish tartibi to`g`risidagi O`zbekiston Respublikasi davlat notarial idoralarining notariuslari va xususiy amaliyot bilan shug`ullanuvchi notariuslarning notarial harakatlarini amalga oshirish tartibi to`g`risida»gi 1997 yil 28 aprel qo`llanmasi, O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi hay`atining 1997 yil 28 apreldagi qarori bilan tasdiqlangan. «O`zbekiston Respublikasi davlat notarial idoralarida xususiya amaliyot bilan shug`ullanuvchi notariuslarning ish yuritish tartibi haqida»gi qo`llanma, O`zbekiston Respublikasi Adliya Vaziriligi hay`atining 1997 yil 28 aprelda tasdiqlangan O`zbekiston Respublikasi shaharchalar, kishloklar va ovullar fuqarolari yig`inlarining raislari (oksoqollari) tomonidan belgilangan notarial harakatlarni amalga oshirish tartibi to`g`risida»gi ko`llanma hamda boshqa huquqiy hujjatlar bilan tartibga solinadi.

www.arxiv.uz O`zbekiston Respublikasida notarial harakatlarni bajarish davlat yoki xususiy amaliyot bilan shug`ullanuvchi notarial idoralarga yuklatilgan. Notarial idoralar bo`lmagan aholi yashaydigan joylarda (punktlarda) ba`zi notarial harakatlar fuqarolar yig`inlarining raislari (oksoqollari) tomonidan amalga oshiriladi. Chet mamlakatlarda notarial harakatlarni bajarish respublika fuqarolar va tashilotlar manfaatlarini ko`zlab O`zbekiston Respublikasining konsullik muassalarini notarial harakatlarni amalga oshirish vakolati berilgan mansabdor shaxslariga yuklatilgan. Notarial idoralar va shaharlar, kishloklar va ovullar fuqarolarining raislari o`z ishlarini, faoliyatini amalga oshirishda amaldagi qonunlarga, jumladan, O`zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksiga, Oila kodeksiga va Fuqarolik Protsessual Kodesiga asoslanadilar. Notarius o`z faoliyatida mustaqil bo`lib, bu faoliyatni amalga oshirishda O`zbekiston Respublikasining qonun hujjatlariga amal qiladi. Notariusning faoliyat ko`rsatish hududi (notarial okrug) O`zbekiston Respublikasining ma`muriy-hududiy bo`linishiga muvofiq belgilanadi. Tumanlarga bo`lingan shaharlarda tegishli shaharning butun hududi notarial xizmat ko`rsatish hududi hisoblanadi. Korakalpog`iston Respublikasi Adliya vazirligi yoki tegishli adliya boshqarmasi sodir etilish joyi qonun hujjatlarida belgilangan notarial harakatlarni bajarish yuzasidan notarius o`z vazifalarini amalga oshirishga haqli bo`lgan hududni belgilab beradi. qoraqalpog`iston Respublikasi Adliya vazirligi, adliya boshqarmasi aniq holatlarni hisobga olib, notariusning vakolatlari amal qiladigan hududni

www.arxiv.uz o`zgartirishi mumkin. Ko`rsatilgan hudud doirasida notariusning o`z ish joyi bo`lishi shart. Har bir fuqaro yoki yuridik shaxs notarial harakatlarni amalga oshirish uchun xohlagan notariusga murojaat qilishga haqlidir, ushbu qonunning 37, 44, 51, 52, 59, 62, 63, 74, 82 va 93-moddalarida nazarda tutilgan hollar bundan mustasno. Notariusning notarial harakatni belgilangan faoliyat hududidan tashqarida amalga oshirishi bu harakatni haqiqiy emas, deb topishga asos bo`lmaydi. Notarius mavjud bo`lmagan hududdagi vasiyat qiluvchi og`ir kasal bo`lgan hollarda vasiyatnomani tasdiqlash uchun notarius o`zi xizmat ko`rsatadigan hududdan tashqariga chiqishga haqlidir. Notariat faoliyatiga xos bo`lgan alohida qoida shundan iboratki, notariuslar va notarial idoralarining boshqa xodimlari, umuman notariat faoliyatini amalga oshiruvchilar o`zlari tomonidan qilinadigan notarial harakatlarini sir qilib saqlanishini ta`minlashga majburlar. Binobarin, qilingan notarial harakatlar to`g`risida ma`lumotlar va hujjatlarni kimlarga nisbatan bunday harakatlar qilingan bo`lsa, shu shaxslarning o`zlariga yoki ularning vakillariga yoxud qonunda nazarda tutilgan hollarda tergov va sudlarning talablari bo`yicha beradilar. Vasiyatnomalar to`g`risidagi ma`lumotlar kimlarning foydasiga mazkur vasiyatnomalar tuzilgan bo`lsa, shu shaxslarga vasiyat qoldiruvchi fuqaro o`lganidan so`ng beriladi. Notariuslar o`z nomlaridan shaxsan o`zlari uchun, o`zlari nomidan xotini yoki eri nomiga, notarial harakatlar qila olmaydilar. Bundan tashqari notarius mazkur notarial idorada ishlovchi xizmatchilar nomidan notarial harakatlar qila olmaydilar. Bunday qoidalar notarius ishida ba`zi bir suiis`temol qilishlarga yo`l qo`ymaslik maqsadida belgilanadi.

www.arxiv.uz Amaldagi notariat to`g`risidagi qonunda notarial harakat bilan shug`ullanish uchun yangi qoida belgilangan. Bu qoidaga ko`ra, notariat faoliyati bilan shug`ullanuvchi shaxs litsenziya (ruxsatnoma)ga ega bo`lish lozim. Litsenziya qoraqalpog`iston Respublikasi adliya vazirligi, adliya boshqarmalari tomonidan malaka komissiyalarining qarorlari asosida beriladi. Litsenziya berish tartibi O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan belgilab qo`yilgan. Litsenziya berish rad etilganligi ustidan sudga qoraqalpog`iston Respublikasi Adliya vazirligi, adliya boshqarmasining qarori olingan kundan boshlab bir oy ichida shikoyat qilish mumkin. Litsenziya olgan, lekin uch yil mobaynida notarius lavozimida ish boshlamagan fuqaroning malaka imtixonini qayta topshirganidan keyingina notarius lavozimida ishlashiga yo`l qo`yiladi. qonunning 4-moddasida malaka va apellyatsiya komissiyalarining faoliyati haqida so`z boradi. Notariat to`g`risidagi qonunga ko`ra, notarius o`z faoliyatida mustaqil bo`lib, bu faoliyatni amalga oshirishda O`zbekiston Respublikasining qonun hujjatlariga amal qiladi. Notariusning faoliyat ko`rsatish hududi (notarial okrug) O`zbekiston Respublikasining ma`muriy-huquqiy bo`linishiga muvofiq belgilanadi. Tumanlarga bo`lingan shaharlarlarda tegishli shaharning butun hududi notarial xizmat ko`rsatish hududi hisoblanadi. qoraqalpog`iston Respublikasi Adliya vazirligi yoki tegishli adliya boshqarmasi sodir etilish joyi qonun hujjatlarida belgilangan notarial harakatlarni bajarish yuzasidan notarius o`z vazifalarini amalga oshirishda haqli bo`lgan hududni belgilab beradi.

www.arxiv.uz qoraqalpog`iston Respublikasi Aldiya vazirligi, adliya boshqarmasi aniq holatlarni hisobga olib, notariusning vakolatlari amal qiladigan hududni o`zgartirishi mumkin. Ko`rsatilgan hudud doirasida notariusning o`z ish joyi bo`lishi shart. Har bir fuqaro yoki yuridik shaxs notarial harakatlarni amalga oshirish uchun xohlagan notariusga murojaat qilishga haqlidir. Ushbu qonunning 37, 44, 51, 52, 59, 62, 63, 74, 82 va 93-moddalarida nazarda tutilgan hollar bundan mustasno. Notariusning notarial harakatni belgilangan faoliyat hududidan tashqarida amalga oshirishi bu harakatni haqiqiy emas deb topishga asos bo`lmaydi. Notarius mavjud bo`lmagan hududdagi vasiyat qiluvchi og`ir kasal bo`lgan hollarda vasiyatnomani tasdiqlash uchun notarius o`zi xizmat ko`rsatadigan hududdan tashqariga chiqishga haqlidir.1 Notariat faoliyatiga xos bo`lgan alohida qoida shundan iboratki, notariuslar va notarial idoralarning boshqa xodimlari umuman notariat faoliyatini amalga oshiruvchilar o`zlari tomonidan qilinadigan notarial harakatlarning sir saqlanishini ta`minlashga majburlar. Binobarin, bajarilgan notarial harakatlar to`g`risida ma`lumotlar va hujjatlarni faqat kimlarga nisbatan bunday harakatlar qilingan bo`lsa, shu shaxslarning o`zlariga yoki ularning vakillariga yoxud qonunda nazarda tutilgan hollarda tergov va sud organlarining talablari bo`yicha beradilar. Vasiyatnomalar to`g`risidagi ma`lumotlar kimlarning foydasiga mazkur vasiyatnomalar tuzilgan bo`lsa, shu shaxslarga vasiyat qoldiruvchi fuqaro o`lgandan keyin beriladi.

www.arxiv.uz Notariuslar o`z nomlaridan shaxsan o`zlari uchun, o`zlari nomidan xotini yoki eri nomiga notarial harakatlar qila olmaydilar. Bundan tashqari notarius mazkur notarial idorada ishlovchi xizmatchilar nomidan notarial harakatlar qila olmaydilar. Bunday qoidalar notarius ishida ba`zi bir suiis`temol qilishlarga yo`l qo`ymaslik maqsadida belgilanadi. Notariat to`g`risidagi qonunda notariuslar o`z nomiga va o`z nomidan, xotini (eri) nomiga hamda uning nomidan, xotinining (erining) va o`zining qarindosh uruglari, ular bilan vasiylik va xomiylik tufayli bog`langan shaxslar nomiga va ularning nomidan notarial harakatlarni amalga oshirishga haqli emasligi o`z ifodasini topgan (qonunning 37-moddasi). Umuman qoida bo`yicha notarial harakatlar notarial harakatlarning binolarida amalga oshiriladi. Ammo agar fuqaro uzrli sabab bilan, masalan, kasalligi, mayibligi, kariligi sababli notarial idoraga kela olmasa,notarius tegishli notarial harakatlarni mazkur shaxsning uyida, kasalxonada yoki boshqa joyda qilishi mumkin. Odatda, notarial harakatlar barcha zarur hujjatlar topshirilgan kunning o`zidayok amalga oshiriladi. Ayrim hollarda notarius, notarial harakatlarni qilishni boshqa vaqtga qoldirishi mumkin. Notarial harakatni amalga oshirish qo`shimcha ma`lumotlarni talab qilib olish yoki hujjatlarni ekspertizaga yuborish zarur bo`lganida kechiktirilishi mumkin. Notarial harakatlarni amalga oshirish, basharti, qonunga binoan manfaatdor shaxslardan ushbu harakatlarni amalga oshirishga e`tiroz bor-yo`qligini so`rash zarur bo`lganda kechiktirilishi mumkin. Notarial harakatni amalga oshirishni kechiktirish muddati bir oydan oshmasligi lozim. Notarial harakatni amalga

www.arxiv.uz oshirishni so`rab murojaat qilgan shaxsning talabiga ko`ra, unga notarial harakatni amalga oshirishni kechiktirish haqidagi qaror beriladi. Manfaatdor shaxs tasdiqlashni so`rayotgan huquq yoki fakt ustida da`volashish uchun sudga murojaat qilish istagidagi boshqa manfaatdor shaxsning arizasiga ko`ra notarial harakatni amalga oshirish ko`pi bilan o`n kun muddatga kechiktirilishi mumkin, Agar bu muddat ichida ariza tushganligi haqida suddan ma`lumot olinmasa, notarial harakat amalga oshirilishi lozim. Bir manfaatdor shaxs tasdiqlashni so`rayotgan huquq yoki fakt ustida da`volashayotgan boshqa manfaatdor shaxsdan ariza tushganligi to`g`risida suddan ma`lumot olingan taqdirda notarial harakatni amalga oshirish mazkur ish sudda hal bulguniga qadar to`xtatib turiladi. qonun hujjatlarida notarial harakatlarni amalga oshirishni kechiktirish va to`xtatib turishning boshqa asoslari ham belgilanishi mumkin. Notarius o`ziga biron-bir notarial harakatning qilinishi to`g`risida iltimos bilan kelgan fuqaroning shaxsini tekshiradi. Notarius ma`lum bo`lgan fuqaroning shaxsi uning pasporti bo`yicha tekshiriladi. Harbiy xizmatchini shaxsi esa-tugilish haqidagi guvohnomalar bo`yicha yoki ota-onalarning pasportlaridagi xatlarga qarab tekshiriladi. Lozim hollarda notarius fuqarolarning muomala layoqatlari va huquq layoqatlarini, tashilotlarning huquqiy munosabatlarda qatnashishlari mumkinligini tekshiradi. Shuningdek, vakillarga berilgan vakolatnomalarni, ularga qo`yilgan imzolarning haqiqiyligini tekshiradi. Notarius o`zi tomonidan guvohlantiriladigan bitimlarning, hujjatlarning xatlari, matnlari ochiq-ravshan yozilishiga va hech qanday tuzatishlarga yo`l

www.arxiv.uz kuymaganligiga e`tibor berishi lozim. Hujjatlarning matnlaridagi ochiq joylar chizib qo`yiladi. qo`shimcha yozilgan xatlar esa notariat harakatlarida qatnashuvchi shaxslarning imzolaridan oldin izohlantiriladi va guvohlantirish xatida takror yoziladi. Agar notarial harakatlarda qatnashuvchi shaxslar mazkur hujjatlarning matnlariga kul qo`ymaydigan bo`lsalar, bu holda hujjatga qilingan qo`shimcha xatlar yoki tuzatishlar faqat notarius tomonidan izohlantiriladi va imzolanadi. Hujjatdagi tuzatishlar shunday qilinishi kerakki, barcha xato yozilgan va keyinchalik chizib tashlangan va tuzatilgan xatlarni ochiq ukish mumkin bo`lsin. Hujjatning berilgan kuni rakamlari va muddatlari so`z bilan yoziladi. Hujjatda eslatilgan shaxslarning familiyalari, ismlari va otalarining ismlari, turar joylari ko`rsatiladi. Yuridik shaxslarning va boshqa tashkilotlarning nomlari bir marta bo`lsa ham qisqartirilmasdan to`la yoziladi, shuningdek yuridik shaxslar organlarining manzillari ko`rsatiladi. Ayrim hollarda notariuslar notarial harakatlarni amalga oshirishni rad etishi mumkin. Bu haqda qonunning 38-moddasida quyidagilar ko`rsatilgan: bu harakat boshqa notarius tomonidan amalga oshirilishi kerak bo`lsa; muomalaga layoqatsiz fuqaro yoxud zarur vakolatlari bo`lmagan vakil notarial harakatni amalga oshirishni so`rab murojaat qilgan bo`lsa; yuridik shaxs nomidan amalga oshiriladigan bitim uning ustavida yoki nizomida ko`rsatilgan maqsadlarga zid bo`lsa; bitim qonun talablariga muvofiq bo`lmasa;

www.arxiv.uz notarial harakatni amalga oshirish uchun taqdim etilayotgan hujjatlar qonun hujjatlari talablariga muvofiq bo`lmasa. Notarial harakatni amalga oshirish rad etilgan taqdirda notarial harakatni amalga oshirishni rad etish haqida notarius murojaat qilingan kundan boshlab uch kundan kechiktirmasdan qaror chiqaradi. Notarius notarial harakatni amalga oshirish to`g`risidagi murojaati rad etilgan shaxsning iltimosiga binoan rad etish sababini yozma ravishda bayon etishi va rad etish ustidan shikoyat qilish tartibini tushuntirib berishi lozim. Notariuslarning harakatlari ustidan manfaatdor shaxslar sudga shikoyat bilan murojaat etishlari mumkin, masalan, agar amalga oshirilgan notarial harakatni, notarial harakatni kechiktirish yoki notarial harakatni amalga oshirishni rad etish to`g`risidagi qarorni noto`g`ri deb hisoblagan manfaatdor shaxs bu xususda davlat notarial idorasi yoki xususiy amaliyot bilan shug`ullanuvchi notarius turgan joydagi sudga shikoyat qilishga haqlidir. Demak, notariuslarning asosiy vazifalari fuqarolarning, tashkilotlarning hamda boshqa jamoat tashkilotlarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini ko`riklashdan, qonunchilik va huquq-tartibotni mustahkamlashdan, shartnomalar va boshqa bitimlarni to`g`ri va o`z vaqtida tasdiqlash, vorislik huquqlarini rasmiylashtirish, ijro xatlarini yozish va boshqa notarial harakatlarni amalga oshrish yo`li bilan huquq buzilishini oldini olishga va notariat to`g`risidagi qonunda nazarda tutilgan qator talablarni amalga oshirishga qaratilgandir. Davlat notarial idoralarida va boshqa organlar tomonidan amalga oshiriladigan notarial harakatlar

www.arxiv.uz O`zbekiston Respublikasida notariat to`g`risidagi qonunning 23-moddasiga muvofiq davlat notarial idoralar quyidagi notarial harakatlarni amalga oshiradi: 1) bitimlarni (shartnomalar, vasiyatnomalar, vakolatnomalar) tasdiqlaydi; 2) vasiyatnomalarni tasdiqlaydi; 3) er-xotinning umumiy mol-mulkidagi ulushga mulk huquqi tushrisida guvohnomalar beradi; 4) mol-mulkni uzga shaxsga o`tkazishni ta`qiqlab qo`yadi va ta`qiqni bekor qiladi; 5) merosga bo`lgan huquq to`g`risida guvohnoma beradi; 6) meros mol-mulkning qo`riqlanishiga doir chora-tadbirlar ko`radi; 7) hujjatlar nusxalarining va hujjatlardan olingan ko`chirmalarning to`g`riligini shaxodatlaydi; 8) hujjatlarning bir tildan boshqa tilga to`g`ri tarjima qilinganligini shaxodatlaydi; 9) hujjatlardagi imzolarning haqiqiyligini shaxodatlaydi; 10) ko`chmas mulk ochiq savdoda sotib olinganligi haqida guvohnoma beradi;

www.arxiv.uz 11) fuqaroning tirik ekanligi faktini tasdiqlaydi; 12) fuqaroning muayyan joyda ekanligi faktini tasdiqlaydi; 13) fuqaroning fotoso`ratda aks ettirilgan shaxs ekanligini tasdiqlaydi; 14) hujjatlar taqdim etilgan vaqtni tasdiqlaydi; 15) jismoniy va yuridik shaxslarning arizalarini boshqa yuridik va jismoniy shaxslarga topshiradi; 16) pul summalari va qimmatli kog`ozlarni depozitga qabul qilib oladi; 17) hujjatlarni saqlash uchun qabul qilib oladi; 18) pul to`lash uchun cheklarni taqdim etadi va cheklar bo`yicha pul to`lanmaganligini tasdiqlaydi; 19) ijro xatlarini yozadi; 20) veksellarning protestlarini amalga oshiradi; 21) dengiz protestlarini amalga oshiradi; 22) notarial tasdiqlagan hujjatlarning dublikatlarini hamda reyestrlardan ko`chirmalarni beradi. Davlat notarial idoralarida ishlovchi notariuslar qonunlarda nazarda tutilgan boshqa notarial harakatlarni ham amalga oshirishi mumkin.

www.arxiv.uz Xususan amaliyot bilan shug`ullanuvchi notarius yuridik shaxsdir. U o`z idorasiga ega bo`lish bankda hisob-kitob varagi va boshqa hisob varaqalar ochish, mulkiy hamda shaxsiy nomulkiy huquq va majburiyatlarga ega bo`lish, xodimlar bilan mehnat shartnomalari tuzish va ularni to`xtatish, tushgan daromadni tasarruf etish, sudda o`z nomidan qatnashish va qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa harakatlarni amalga oshirishga haqlidir. Xususiy amaliyot bilan shuullanuvchi notariuslar jamoat birlashmalari to`g`risidagi qonunda belgilangan tartibda tuziladigan notarial palataga birlashishlari mumkin. Notarius ta`tilga chiqish va davlat ijtimoiy sugo`rtasi bo`yicha nafaqalarning barcha to`rini olish huquqidan foydalanadi. Notariusga davlat ijtimoiy sug`urta bo`yicha nafaqa tayinlash va to`lash hamda uni davlat pensiyasi ta`minoti amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi. Xususiy amaliyot bilan shug`ullanuvchi notariuslar notariat to`g`risidagi qonunning 23-moddasida nazarda tutilgan notarial harakatni amalga oshiradi, mol- mulkni uzga shaxsga o`tkazishni ta`qiqlab qo`yish va ta`qiqni bekor qilish, merosga bo`lgan huquq to`g`risida guvohnoma berish va meros mol-mulkni qo`riqlash chora-tadbirlarini ko`rish bundan mustasno. Yuqorida ko`rsatilgan notarial harakatlarni bajarish tartibi O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan tasdiqlagan qo`llanma bilan belgilangan.1 Davlat notarial idoralari bo`lmagan aholi punktlarida, shahar, kishlok va ovullarda notariat to`g`risidagi qonunning 25-moddasiga muvofiq quyidagi notarial xarkatlarni amalga oshiradi:

www.arxiv.uz 1) vasiyatnomalarni tasdiqlaydi; 2) ishonchnomalarni tasdiylaydi, avtotransport vositalarini boshqarish va tasarruf etish haqidagi ishonchnomalar bundan mustasno; 3) meros mol-mulkning qo`riqlanishiga doir chora-tadbirlar ko`radi; 4) hujjatlar nusxalarining va hujjatlardan olingan ko`chirmalarning to`g`riligini shaxodatlaydi, ma`lumot haqidagi hujjat nusxalari bundan mustasno; 5) hujjatdagi imzoning haqiqiyligini shaxodatlaydi. O`zbekiston Respublikasi shaharlar, kishloklar va ovullar fuqarolar yig`inlarining raislari (oksoqollari) qo`llanmada nazarda tutilgan boshqa notarial harakatlarni ham amalga oshirishi mumkin. Yuqorida ko`rsatilgan notarial harakatlarni bajarish tartibi O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan tasdiqlangan Instruksiya bilan amalga oshiriladi.1 quyidagi hujjatlar notarial tasdiqlagan hujjatlarga tenglashtiriladi: kasalxonalarda, gospitallarda, boshqa statsionar davolash muassasalarida davolanayotgan yoki kariyalar va nogironlar uylarida yashayotgan fuqarolarning ushbu kasalxonalar, gospitallar va boshqa davolash muassasalarining bosh shifokorlari, ularning tibbiyot bo`yicha o`rinbosarlari yoki navbatchi shifokorlari, shuningdek gospitallarning boshliklari, kariyalar va nogironlar uylarining direktorlari va boshqa shifokorlari tomonidan tasdiqlangan vasiyatnomalari;

www.arxiv.uz O`zbekiston Respublikasining davlat bayrogi ostida so`zib yurgan kemalarda safarda bo`lgan fuqarolarning kemalarining kapitanlari tomonidan tasdiqlangan vasiyatnomalari; qidiruv ekspeditsiyalarida yoki shunga uxshash boshqa ekspeditsiyalarda bo`lgan fuqarolarning shu ekspeditsiyalar boshliklari tomonidan tasdiqlangan vasiyatnomalari; harbiy xizmatchilarning, harbiy qismlar joylashgan, notariuslar bo`lmagan punktlarda esa, shu qismlarda ishlovchi harbiy xizmatchi bo`lmagan shaxslarning, ular oila a`zolarining hamda harbiy xizmatchilar oila a`zolarining harbiy qismlarining komandirlari tomonidan tasdiqlangan vasiyatnomalri va ishonchnomalari; ozodlikdan mahrum etish joylaridagi yoki qamoqdagi shaxslarning tegishli muassasalar boshliklari tomonidan tasdiqlangan vasiyatnomalari va ishonchnomalari. Vasiyatnomalar va ishonchnomalarni ushbu moddada aytib o`tilgan mansabdor shaxslar tomonidan tasdiqlash O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan belgilab qo`yadigan tartibda amalga oshiriladi. Yuqorida ko`rsatilgan mansabdor shaxslarning vasiyatnomalar va vakolatnomalarni tasdiqlashi Notariat qonunining tegishli moddalari talablariga rioya qilingan holda, qonun va boshqa qonun hujjatlari bilan belgilaydigan tartibda amalga oshiradi. Notariuslik vazifasini bajarish huquqi berilgan mansabdor shaxslar o`zlari tasdiqlagan vasiyatnomalarning bir nusxasini vasiyatchi doimiy yashaydigan

www.arxiv.uz joydagi davlat notarial idorasiga saqlash uchun hech kechiktirmay topshirishlari lozim. O`zbekiston Respublikasi konsullik muassasalarining konsullari quyidagi notarial harakatlarni amalga oshiradi: 1) bitimlarni (shartnomalar, vasiyatnomalar, ishonchnomalar va hokazolarni) tasdiqlaydi, O`zbekiston Respublmikasidagi uy-joylarni boshqa shaxsga o`tkazish va garovga qo`yish to`g`risidagi shartnomalar bundan mustasno; 2) fuqaroning tirik ekanligi faktini tasdiqlaydi; 3) fuqaroni muayyan joyda ekanligi faktini tasdiqlaydi; 4) fuqaroning fotoso`ratda aks ettirilgan shaxs ekanligini tasdiqlaydi; 5) hujjatlar taqdim etilgan vaqtni tasdiqlaydi; 6) meros mol-mulkning qo`riqlanishiga doir chora-tadbirlar ko`radi; 7) merosga bo`lgan huquq to`g`risida guvohnomalar beradi; 8) hujjatlarning nusxalari va hujjatlardan olingan ko`chirmalar to`g`riligini shaxodatlaydi; 9) er-xotinning umumiy mulkidagi ulushga mulk huquqi haqida guvohnomalar beradi; 10) hujjatlardagi imzolarning haqiqiyligini shaxodatlaydi;

www.arxiv.uz 11) hujjatlarning bir tildan boshqa tilga to`g`ri tarjima qilinganligini shaxodatlaydi; 12) pul summalari va qimmatli kog`ozlarni depozitga qabul qilib oladi; 13) hujjatlarni saqlash uchun qabul qilib oladi; 14) ijro xatlarini yozadi; 15) dengiz protestlarini amalga oshiradi. O`zbekiston Respublikasi konsullik muassasalarining konsullari qonunlarda nazarda tutilgan boshqa notarial harakatlarni ham amalga oshirishi mumkin (Notariat to`g`risidagi qonunning 28-moddasi). Maboda vasiyatchi Respublikada doimiy yashash joyiga ega bo`lmasa, vasiyatnoma Adliya vazirligi tomonidan belgilab beriladigan davlat notarial idorasiga yuboriladi. Davlat notariusi saqlash uchun topshirilgan vasiyatnomaning qonuniyligini tekshirishi va uning qonunga muvofiq emasligini aniqlagani taqdirda bu haqda vasiyatchiga va vasiyatnomani tasdiqlagan mansabdor shaxsga ma`lum qilishi shart. Notarial harakatlarni bajarishda notariuslar mustaqil ish ko`radilar va faqat qonunga itoat qiladilar. Davlat notariusi fuqarolarning va tashkilotlarning huquqlarini va qonuniy manfaatlarini himoya qilishlarida ularga yordam ko`rsatadi va shu bilan birga fuqarolarning qonundan bexabarliklari va shu singari boshqa holatlar ularning zarariga qaratilmasligi chorasini ko`radi.

www.arxiv.uz Notarius notarial harakatni bajarish vaqtida ayrim mansabdor shaxslar yoki fuqarolar tomonidan qonunchilik yoki jamiyat qoidalari buzilganligini yoki jamoat tashkilotlarining ishdagi jiddiy kamchiliklar borligini aniqlasa, shu noto`g`riliklar va kamchiliklarni yo`qotishga qaratilgan zarur choralarni ko`rish uchun bu haqda tegishli muassasalar, tashkilotlar rahbarlariga yoki prokurorga xabar qiladi. Shartnomalar va boshqa bitimlarni guvohlantirish bo`yicha bajariladigan notarial harakatlar A. shaxsiy mulk huquqi asosida uy-joy ko`rish uchun yer maydonlarining berilishi to`g`risidagi shartnomalarni tasdiqlash. Uy-joy ko`rish uchun yer maydonini muddatsiz foydalanishga berish to`g`risida hokimiyat bilan imorat ko`ruvchi fuqaro o`rtasidagi shartnomani guvohlantirishda notarius imorat ko`rish uchun ajratilgan yer uchastkasiing plani, agar ko`p kvartirali uy-joy ko`riladigan bo`lsa, ko`rilishni tasdiqlangan loyixasi, yer uchastkasini ajratish to`g`risida hokimiyatning qarorlaridan keltirilgan ko`chirmalarni tekshiradi. Yakka tartibda uy-joy ko`rishda turar joy maydoniga bo`lgan huquqdan mahalliy hokimiyatning qarori bilan qaysi fuqaroga va uning oila a`zolariga yer maydoni ajratib berilgan bo`lsa, faqat shu shaxslargina foydalanadilar. Uy-joy ko`rishda imorat ko`ruvchi uchun begona bo`lgan shaxslarning imorat ko`rishda qatnashishlari imoratga nisbatan egalik huquqini olish uchun ularga asos bermaydi.

www.arxiv.uz Uy-joy ko`rish uchun yer maydonini muddatsiz foydalanishga berish to`g`risidagi notarial guvohlantirilgan shartnomaning shartlarini o`zgartirish, jumladan, imorat ko`rishda ishtirok etish va keyinchalik ko`rilgan uy-joyga sherik bo`lish uchun boshqa shaxslarning jalb etilishi, faqat imorat ko`ruvchining roziligi va yer maydoni ajratgan hokimiyatning maxsus qarorigina bo`lishi mumkin. Bunday o`zgarishlarga faqat avvalgi shartnomani bekor qilish va uning o`rniga yangi shartnoma tuzish yoki avvalgi shartnomaga uning shartlarining o`zgartirilganligi to`g`risida xat yo`li bilan o`zgartilishi mumkin. Bunday xat hokimiyat bo`limining vakili va imorat ko`ruvchilar tomonidan imzolanishi va notarial tartibda guvohlantirilishi lozim. Eskirgan, xaroba holga tushgan uy-joyning o`rniga yangi uy-joy ko`rish uchun yer maydoni ajratish to`g`risida shartnoma tuzish talab qilinmaydi. Bunday hollarda imorat ko`rish uchun imoratni tiklash zarurligi to`g`risida tuman hokimligining qarori, shunday imoratning tegishli tartibda tasdiqlangan loyixasi va imorat ko`rish uchun ruhsat talab qilinadi. Yuqorida ko`rsatilgan tartibda eski imorat o`rniga yangi imorat ko`rish uchun zarur hujjatlar, faqat imorat egasining o`zi tomonidan yoki egalari tomonidan ko`rilganidagina talab qilinadi. Agar eski imorat o`rniga yangi imorat ko`rish uchun uy-joyning egalaridan boshqa fuqarolar qatnashsa, yer uchastkasini ajratish to`g`risidagi masala hokimiyatda hal qilinadi va shartnomani keyinchalik notarial tartibda rasmiylashtirish talab qilinadi. Uy-joylar ko`rish uchun yer maydonlarining berilishi to`g`risidagi shartnomalar O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan O`zbekiston Respublikasi davlat notarial idoralarining notariuslari va xususiy amaliyot bilan shug`ullanuvchi notariuslarning notarial harakatlarni amalga

www.arxiv.uz oshirish tartibi to`g`risidagi qo`llanmaning 37-40-bandlarida ko`rsatilgan tartibda guvohlantiriladi, masalan: Shaxsiy mulk huquqi asosida uy-joy ko`rish uchun yer maydonlari berish to`g`risidagi shartnomalar yer maydoni ajratib berilgan joydagi notarial idoralarda tasdiqlanadi. Shaharlarda va shahar tipidagi posyolkalarda mulk huquqi asosida uy-joy ko`rish uchun yer maydonlarini muddatsiz foydalanishga berish to`g`risidagi shartnomalarni tasdiqlash chogida notariuslar fuqarolarning uy-joy ko`rishga bo`lgan huquqini yo`lgan solib turuvchi qonunlarning talabiga shartnomalarning muvofiqligini tekshiradilar. Bunda yer maydoni ko`ruvchiga biriktirib berilganligi to`g`risidagi davlat akti yoki yer berilganligi haqidagi qaror tekshiriladi. Shartnomada shaxsiy mulk huquqi asosida yakka tartibda uy ko`rish uchun yer maydonini muddatsiz foydalanishga berish to`g`risidagi namunaviy shartnomada ko`zda tutilgan barcha zarur talablar ko`rsatilganligini yoki yo`qligini tekshirish ham zarur. Davlat va jamoat extiyojlari takozosi bilan fuqarolardan yer maydonlari olib qo`yilganligi munosabati bilan ularga qarashli imoratlardan ko`chirish uchun boshqa yer maydoni berish to`g`risidagi shartnomalarni guvohlantirishda ko`rilish loyixasini taqdim etish talab etilmaydi. Uy-joy ko`rish uchun yer maydonlari berish to`g`risidagi shartnomalarni guvohlantirish chogida notariuslar uy ko`ruvchilarga O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 212-moddasi mazmunini tushuntiradilar. Uy-joy ko`rish uchun yer maydoni berish to`g`risidagi shartnoma tomonlarning roziligi bilan bekor qilingan taqdirda, notariuslarning shartnomaning

www.arxiv.uz notarial idoraga bo`lgan nusxalariga va reyestrga uning bekor qilinganligi to`g`risida yozib qo`yadi. Tomonlar (tegishli hokimiyat boshqarmasi bo`limi va uy-joy ko`ruvchilar)ning uy-joy ko`rish uchun yer maydoni berish to`g`risidagi notarial tasdiqlangan shartnomaning shartlarini o`zgartirish to`g`risidagi shartnomasi notariusga tuman yoki shahar hokimiyatlarining shartnoma shartlarini o`zgartirish to`g`risidagi qarori taqdim etgandan keyin tasdiqlanishi mumkin. Shartnoma shartlarini o`zgartirish, shartnomani bekor qilish va uning o`rniga yangisini tuzish bilan ham, shuningdek shartnoma shartlarini o`zgartirish to`g`risidagi alohida bitim tuzish yo`li ham amalga oshirilishi mumkin. B.Uy-joylarni olish-sotish, xadya qilish, ayirboshlash, umrbod asrash sharti bilan topshirish to`g`risidagi shartnomalarni va boshqa bitimlarni guvohlantirish. Fuqarolar va tashkilotlar o`rtasida tuziladigan shartnomalar va boshqa bitimlarning to`g`riligi va qonunga muvofiq bo`lishligini ta`minlash maqsadida ba`zi shartnomalarning, chunonchi, uy-joylarni olish-sotish, xadya qilish, ayirboshlash, umrbod asrash sharti bilan topshirish to`g`risidagi shartnomalarning notarial tartibda guvohlantirilishi talab qilinadi. Bunday tartibning o`rnatilishi shartnomalarning tuzilishi fakti va uning mazmuni masalalari bo`yicha taraflar o`rtasidagi o`zaro munosabatlarning ochiq-ravshan to`g`ri bo`lishligini ta`minlashga yordam beradi. Tuzilgan shartnomalar yuzasidan nizo chiqqan tartibda bitimlarning notarial tartibda rasmiylashtirilishi shartnomani qanday mazmunda tuzilganligini va boshqa holatlarning isbotlantirishini yengillashtiradi. Agar notarial tartibda guvohlantirilgan shartnomaning nusxasi yo`qotilgan bo`lsa, bu holda manfaatdor shaxs shartnomaning dublikatini ko`rsatishi mumkin. Binobarin, shartnomaning notarial rasmiylashtirilishi tufayli bir taraf ikkinchi tarafning manfaatiga zarar yetkaza olmaymiz.

www.arxiv.uz Notarial tartibda guvohlantirilgan shartnomalar yuzasidan taraflardan biri ikkinchisiga muayyan pul to`lashlikka yoki biron-bir ashyoni topshirishlikka majbur bo`lganligi ma`lum bo`lsa, majburiyat ixtiyoriy ravishda ijro etilmaganidan notariusda ijro xatining olinishi mumkin bo`ladi. Uy-joylarni olish-sotish shartnomalarini va boshqa ba`zi shartnomalarni tuzishda bitimlar albatta notarial tartibda rasmiylashtirilishi talab qilinadi. Bundan tashqari qonun har qanday bitimning, shartnomaning ham notarial tartibda rasmiylashtirilishiga yo`l qo`yadi. Binobarin har qanday shartnomalarni tuzishda fuqarolar va tashkilotlar o`zlarining xohishlari bo`yicha notarial idoraga murojaat qilish o`zlari o`rtasida tuziladigan bitimning guvohlantirilishini iltimos qilishlari mumkin. Bitimni guvohlantirishdan oldin notarius uning qonunga to`g`ri kelish- kelmasligini tekshiradi. Agar bitim qonun talablariga muvofiq kelmasa yoki davlat va jamiyat manfaatlariga atayin xilof maqsadlarda tuzilishini aniqlasa, notarius bunday bitimni tasdiqlashdan bosh tortishi mumkin. Yuqorida ko`rsatilganlardan tashqari notarius bitimda ishtirok etuvchilarning huquq layoqati va muomala layoqatiga egami-yo`qmi ekanliklarini tekshirishi lozim. Yuridik shaxsning huquq layoqati haqidagi masalani hal qilishda uning faoliyatlari maqsadlariga muvofiq ravishda mazkur tashkilotning qarori yoki nizomnoma faoliyatlarida ko`rsatilgan unga to`g`ri keladigan muayyan bitimlarni (shartnomalarni) tuzishgagina huquqli bo`lishini nazarga olish kerak.

www.arxiv.uz Yuridik shaxslar bitimlarni o`z organlari yoki vakillari orqali tuzganliklari sababli notarius yuridik shaxs nomidan harakat qiluvchi shaxslarning mansablarini va vakolatlarini tekshiradi. Bitim tuzuvchi fuqarolarning huquq layoqati notarius tomonidan amalda tekshirilmaydi. Ma`lumki, qonun fuqarolarning huquq layoqatlarining ba`zi hollarda sud tartibini chelanshini, jumladan, muayyan mansablarni egallash, ma`lum faoliyat bilan shug`ullanish, ma`lum joylarda yashash, ota-onalik huquqlaridan mahrum qilishni belgilaydi. Yuqorida ko`rsatilganlardan faqat ota-onalik huquqlaridan mahrum qilishga qaratilgan huquqni cheklash holatlarigina fuqarolik huquqiy bitimlarini tuzishda ahamiyatli bo`ladi. Agar ota-onalik huquqidan mahrum qilingan shaxs yosh bolalarning nomidan bitim tuzishida vakil sifatida qatnashib, bitimning guvohlantirilishi to`g`risida murojaat qilsa, bunday bitimni guvohlantirishdan notarius bosh tortadi. Voyaga yetmagan yosh bolalar, shuningdek ruhiy kasalligi yoki aqli zaifligi tufayli sud tomonidan muomalaga layoqatsiz deb topilgan fuqaro tomonidan bitim tuzilishi to`g`risida masala qo`yilsa, bunday fuqaro o`z ishlarini aqli rasoliq bilan yurgizishlikka qobiliyati bo`lmaganligi sababli, notarius uning tomonidan tuziladigan bitimni guvohlantirishdan, tasdiqlashdan bosh tortishi mumkin. Muomalaga layoqatsiz fuqarolar nomidan bitimlarni ularning qonuniy vakillari, ya`ni ota-onalari, vasiylari, farzand qilib olgan shaxslar tuzishlari mumkin. Muomala layoqati cheklangan fuqarolar bitimlarni o`zlarining qonuniy vakillari, chunonchi, ota-onalari, farzand qilib oluvchilari va xomiylarining roziliklarini olib tuzishlari mumkin.

www.arxiv.uz Uz harakatlarining ahamiyatini tushuna olmaydigan holatda bo`lgan fuqarolar ham, chunonchi, kattik mast bo`lgan holda yoki narkotik moddalarni iste`mol qilganliklari sababli o`z harakatlarining ahamiyatini bilmagan shaxslar tomonidan tuziladigan bitimlar notarius tomonidan guvohlantirilmaydi. Uy-joylarni olish-sotish shartnomalarini guvohlantirishda taraflar notariusiga imoratning sotuvchisiga tegishli bo`lishligi to`g`risidagi hujjatni, kommunal xo`jalik bo`limining sotiladigan uy-joyning nimalardan iborat bo`lishligi va imoratga hech qanday ta`qiq solinmaganligi to`g`risidagi ma`lumot, shuningdek imorat yuzasidan boqimandalarining bo`lish-bo`lmasligi to`g`risida moliya bo`limining ma`lumoti keltirilishi lozim. Notarius sotuvchilarga imoratlarni olish-sotish to`g`risidagi qonunini jumladan, Fuqarolik kodeksining 185-moddasida ko`rsatilgan qoidalarni, chunonchi, birga turuvchi er va xotin bilan ularning voyaga yetmagan bolalari ixtiyorida, ulardan birining shaxsiy mulki bo`lgan yoki ularning umumiy mulki bo`lgan faqat birgina uy-joy yoki uy-joyning bir qismi bo`lishi mumkinligi to`g`risidagi qoidani tushuntiradi. O`zbekiston Respublikasining davlat notarial idoralarining notariuslari va xususiy amaliyot bilan shug`ullanuvchi notariuslarning notarial harakatlarni amalga oshirish tartibi to`g`risidagi ko`llanmaning 66-bandida belgilangan. Shartnomani guvohlantirish to`g`risida notarius tomonidan yoziladigan xatda mazkur shartnoma haqiqiy sanalmasligi xavfi ostida ro`yxatdan o`tkazilishi uchun kommunal xo`jalik bo`limiga taqdim etilishi lozimligi ko`rsatiladi. Ba`zi hollarda imoratlarni olish-sotish to`g`risidagi bitimlar faqat tegishli fuqaroning yoki mansabdor shaxsning roziligi bo`lgandagina tuzilishi mumkin. Bunday rozilik bo`lmagan taqdirda, notarial idora bitimni guvohlantirishga haqli

www.arxiv.uz bo`lmaydi. Chunonchi, ko`rilib bitmagan uy-joyni birovga o`tkazish to`g`risidagi shartnoma faqat tegishli hokimiyatning ruhsati bo`lganidagina guvohlantirilishi mumkin. Er va xotinning umumiy mulki bo`lib hisoblangan uy-joyni sotish uchun ikkinchi taraf, ya`ni sotuvchining eri yoki xotinining roziligi talab qilinadi. Umumiy mulkka bo`lgan xissasini sotishda, agar uy-joy egalaridan boshqa shaxsga sotiladigan bo`lsa, sotuvchi mazkur joyning sotilishi to`g`risidagi ma`lumotni boshqa sherik egalariga ma`lum bo`lganligi, bu joyning sotilish narxining ham ma`lum bo`lishligi va sheriklari shu joyni sotib olishda o`zlarining ustunlik huquqidan foydalanishni xohlamaganliklari to`g`risidagi dalillarni keltirishlari lozim. Imorat ko`rish uchun kredit muassasalaridan, masalan, bankdan qarz olingan bo`lsa, bunday imoratlarni sotish to`g`risidagi shartnomalar faqat tegishli muassasalarning yozma ravishda bergan roziliklari bo`lgandagina tasdiqlanishi mumkin. Agar uy egasi tomonidan asosiy imoratga o`zboshimchalik bilan qo`shimcha xonalar ko`rilgan bo`lsa yoki mazkur yer maydonida ikkinchi uy-joy ko`rilgan bo`lsa, notarial idora uy-joyning sotilishi to`g`risida shartnomani to qonunsiz ko`rilgan imoratning yoki qo`shimcha ko`rilgan imoratlarning taqdiri to`g`risidagi masala hal bo`lishiga qadar tasdiqlashga haqli bo`lmaydi. Uy-joylarni olish-sotish, xadya qilish, ayirboshlash, umrbod asrash sharti bilan topshirish to`g`risidagi shartnomalar FKning 110, 112, 210, 212, 488- moddalarida yuqorida keltirilgan O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan qo`llanmaning 41-59-bandlarida berilgan qoidalarga muvofiq ravishda rasmiylashtiriladi.1

www.arxiv.uz V. Avtotransport vositalarini boshqa shaxsga o`tkazish to`g`risidagi shartnomalarni tasdiqlash. Avtomashinalar bilan bog`liq bo`lgan bitimlarni guvohlantirishda ayrim insofsiz fuqarolar tomonidan avtomobillarni olish-sotish to`g`risida belgilangan tartibni buzishlariga notarial idoralar yo`l qo`ymasliklari kerak. Binobarin, avtomashinalarni xadya qilish va avtomashinalarni tasarruf etish huquqlari belgilanganligi to`g`risidagi vakolatnomalar umumiy qoida bo`yicha avtomashinalarni davlat avtomobil inspeksiyasi organlarida ro`yxat qilinishi mumkin bo`lgan joylarda bo`lgan notarial idoralarda rasmiylashtirilishiga ruhsat etilgan. Ba`zi hollarda notariuslar avtomashinalarni idora etish va tasarruf etish to`g`risidagi vakolatnomalarini guvohlantirishdan asossiz ravishda bosh tortadilar. Holbuki, bunday vakolatnomalar mashina egasining avtomashina yuritishga huquqi bo`lmasligi sababli, salomatligining yomonligi sababli mashinani yurgizishi mumkin bo`lmaganligi, mashina egasining uzoq muddatga komandirovkaga yoki otpuskaga ketishi mashinani esa, yaqin qarindoshiga yoki tanishlariga foydalanish uchun topshirishi, shuningdek avtomashinaga nisbatan bir necha shaxslar umumiy egalik qilsalar ham, ammo ro`yxatdan o`tkazishda umumiy sherik egalaridan faqat birining nomiga qayd qilinishi va shuningdek, boshqa holatlar bo`lganida vakolatnoma berish va uni guvohlantirish zarur bo`ladi. har holda notariuslar avtomashinani g`ayri qonuniy ravishda sotilishi yoki ayirboshlashlariga yo`l qo`ymasliklari kerak. Yuqorida ko`rsatilgan hollarda vakolatnoma mashina egasining biron-bir qarindoshi nomiga yoki begona shaxs nomiga rasmiylashtirilishida bitimning notarius tomonidan qonuniyligi tekshirilganidan so`ng uch yilgacha bo`lgan muddatda berilishi mumkin (Fkning 139-moddasi). Notariuslar fuqarolar o`rtasida,jismoniy va yuridik shaxslar hamda yuridik shaxslar o`rtasida qaysi mulk shaklida bo`lishidan qat`iy nazar, tuziladigan

www.arxiv.uz avtomotransport vositalarini va boshqa o`ziyurar mashina hamda mexanizmlarni, ularning nomerli agregat va prinsiplarini olish-sotish, xadya qilish, ayirboshlash haqidagi bitimlarni tasdiqlaydilar. Bu shartnomalarni notarial tasdiqlash joyi taraflar tomonidan tanlanadi. Fuqarolar tomonidan tuziladigan bitimlarni tasdiqlashda notarius quyidagi hujjatlarni talab qiladi: a) egalik huquqini tasdiqlovchi hujjatlar (texnik pasporti, prinsiplar uchun texnik talon, kema bileti, kema guvohnomasi, kamerali agregat va avtomashina qismlari uchun DAN tashkiloti tomonidan berilgan belgilangan formadagi ma`lumotnomalar); b) agar avtotransport vositasi nikoh davomida orttirilgan bo`lsa, turmush urtogining roziligi; v) bu bitimlar qarindosh bo`lgan shaxslar o`rtasida tuzilayotgan qarindoshlikni tasdiqlovchi hujjatlar; g) davlat bojii to`laganlik haqida kvitansiya.1 Agar avtomashinani xadya qilish to`g`risidagi shartnoma shu mashinani haqiqatan olinishi va sotilishini yashirishga qaratilgan bo`lsa, notarial tartibda guvohlantirilmaydi. Agar bitim (masalan, avtomashinani birovga xadya qilish to`g`risidagi bitim) boshqa bir bitimni, ya`ni mashinani olish-sotish to`g`risidagi bitimni yashirish maqsadida tuzilgan bo`lsa, u holda taraflar tomonidan haqiqatda nazarda tutilgan bitimga oid, ya`ni avtomashinaning olish-sotilishiga oid qoidalar qo`llaniladi.

www.arxiv.uz G. Vasiyatnomalarni guvohlantirilishi. Vasiyatnomalar notarial tartibda guvohlantirilgan hollardagina haqiqiy bo`lib hisoblanadi. Vasiyatnomalar vasiyat qoldiruvchining yashagan joyidagi notarial idorada guvohlantirilishi mumkin. Notariuslar muomalaga layoqatli fuqarolarning qonun hujjatlari talablariga muvofiq tuzilgan va ularning o`zlari notariusga shaxsan taqdim etgan vasiyatnomalarni tasdiqlaydi. Notariuslar vasiyatnomani bekor qilish to`g`risida ariza olingan taqdirda, shuningdek vasiyatnomani bekor qiluvchi yoki o`zgartiruvchi yangi vasiyatnoma olingan taqdirda vasiyatnomaning notariusda saqlanayotgan nusxasiga va notarial harakatlarni ro`yxatga olish reyestriga bu xususda belgi qo`yadi. Vasiyatnomani bekor qilish haqidagi arizaga qo`yilgan imzo notarial shaxodatlanishi lozim. Vasiyatnomalarning vakillar orqali guvohlantirilishiga yo`l qo`yilmaydi. Fuqaro o`lim holini nazarda tutib, o`zining mulki to`g`risida faqat muomala layoqatga ega bo`lgandagina buyruqlar qoldirishga, ya`ni vasiyat qilishga haqli bo`ladi. Har bir fuqaro o`zining barcha mulkini yoki unng qismini har kimga, har qanday shaxsga, jumladan davlatga yoki davlatning ayrim tashkilotlariga yoki jamoat tashkilotlariga vasiyat qilishi mumkin. Vasiyatni tasdiqlashdan oldin notarius FKning 1120-1133-moddalarining mazmunini vasiyat qiluvchiga tushuntirishi lozim. Meros qoldiruvchining voyaga yetmagan yoki muomalaga, mehnatga layoqatsiz bolalari (shu jumladan farzandlikka olinganlari ham, shuningdek, marxumning mehnatga layoqatsiz eri yoki xotini, ota-onasi (farzandlikka oluvchilar) va qaramog`idagi shaxslar, vasiyatning mazmunidan qat`iy nazar, qonun bo`yicha meros olganda ularning har biriga tegishi lozim bo`lgan xissaning kamida uchdan ikki qismi hajmida meros (majburiy xissa) oladilar. Majburiy xissaning hajmini aniqlash vaqtida oddiy uy

www.arxiv.uz jixozlari va ruzgor buyumlaridan iborat bo`lgan meros mulkning qimmati ham hisobga olinadi. Vasiyatnomalarni tasdiqlash haqida batafsil qo`llanmada berilgan. D. Vakolatnomani guvohlantirish. Bir shaxs nomidan va uning hisobiga uning manfaatlarini ko`zlab vakillikni amalga oshirish uchun zarur bo`lgan ishonchnoma (doverennost), vakolatnomalarni guvohlantirish vazifasi ham notarial idoralarga yuklatilgan. Mazkur vakolatnomada vakillikning vakolati hajmi belgilanadi va vakillikning chegarasi ko`rsatiladi. qonun bilan nazarda tutilgan hollarda, fuqarolar tomonidan beriladigan vakolatnoma albatta notarial idoralar tomonidan guvohlantirilishi lozim bo`ladi. Chunonchi, mulkni boshqarish (idora etish) to`g`risidagi, hokimiyat organi yoki mansabdor shaxsga nisbatan biron-bir yuridik harakatni qilish to`g`risidagi vakolatnomalarni notarial tartibda guvohlantirish talab qilinadi. Fuqarolarning ishlarini sudda yuritish to`g`risidagi vakolatnoma notarial tartibda guvohlantirilishi yoki ishonch qog`ozi beruvchi fuqaroning xizmat qiladigan muassasasi, korxonasi, tashkiloti tomonidan yoki turar joyi bo`yicha fuqarolar yig`inlari tomonidan yoxud harbiy qism tomonidan tasdiqlanishi mumkin. Boshqa vakolatnomalar uchun oddiy yozma shakl belgilangan. Ammo vakolat beruvchining xohishi bo`yicha vakolatnomalar notarial tartibda ham guvohlantirilishi mumkin. Vakolatnomalar faqat fuqarolik huquqiy munosabatlaridagina vakillikni amalga oshirish uchun brilmasdan, balki boshqa sohalarda ham yuridik

www.arxiv.uz harakatlarni qilish uchun, jumladan, pensiyalarni olish uchun ham notariuslar tomonidan guvohlantirilishi mumkin. Vasiyatnomalar, vakolatnomalar, ishonchnomalar Fuqarolik kodeksida, Notariat qonunida hamda yuqorida ko`rsatilgan qo`llanmalarda berilgan qoidalarga muvofiq guvohlantiriladi. Er va xotinning umumiy mulk xissasiga bo`lgan huquqlari to`g`risida guvohnomalar berish Er va xotinning birga oilaviy turmushda yashashlari davrida orttirilgan mulkdan xissa ajratish to`g`risida er yoki xotinning mulkiy huquqini rasmiylashtirish zarurligi haqida masala tug`ilishi mumkin. Nikoh davomida orttirilgan mulk qonun bo`yicha er va xotinning birgalikdagi umumiy mulki bo`lib hisoblanganligi sababli er va xotinning har qaysisi birga yashashlari davrida ham, birining o`lganidan keyin ham bunday mulkning muayyan xissasiga nisbatan egalik huquqining tan olinishini talab qilishga haqli bo`ladi. Agar er yoki xotindan biri ulsa, ularning birgalikda turmush qilishlari natijasida orttirilgan hamma mulk meros mulki jumlasiga qo`shilmaydi. Bu umumiy mulkdan hayot bo`lgan er yoki xotinning xissasi ajratilishi kerak. Meros qismining qolgan qismi vorislar o`rtasida, shu jumladan, o`lgan shaxsning eri yoki xotiniga ham meros mulki bo`lib o`tadi.

www.arxiv.uz Hayot bo`lgan er yoki xotinga uning umumiy mulkidagi xissasiga egalik huquqi to`g`risida guvohnoma berish notarial idoralar tomonidan qilinadigan yuridik harakatlardan biri hisoblanadi. Egalik huquqi to`g`risidagi guvohnoma hayot er yoki xotinning arizasiga asosan va merosni qabul qilgan barcha vorislarning roziligi bo`yicha notarius tomonidan beriladi. Uy-joyga (uy-joyning bir qismiga), kvartiraga, dala-xovliga, bog xovligi, garajga, shuningdek boshqa binolar, inshootlar va imoratlarga bo`lgan mulk huquqi to`g`risida guvohnoma shu mol-mulklar joylashgan yerdagi notarius tomonidan beriladi. Agar hayot bo`lgan er yoki xotin marxumning birdan-bir vorisi bo`lsa, yuqorida ko`rsatilgan guvohnoma moliya organlari tomonidan qarshilik ko`rsatilmaganida berilishi mumkin. Meros qoldiruvchining eri yoki xotini nikoh davomida orttirilgan umumiy mulkdagi xissadan o`ziga tegishli mulkka egalik qilish huquqi to`g`risidagi guvohnomaning berilishini meros olishdan mahrum qilingan bo`lsa ham talab qilishi mumkin. Turmush davomida orttirilgan umumiy oilaviy mulkdan xissa ajratish va bu xissaga egalik qilish huquqi to`g`risida guvohnoma berilishi haqida hayot bo`lgan er yoki xotinning arizasini qabul qilishda notarius ariza beruvchining shaxsini, uning muomalaga layoqatli bo`lishligini, meros qoldirgan er yoki xotin ro`yxatdan o`tkazilgan nikohda bo`lgan-bo`lmaganligini, shuningdek vorislarni meros olishga chiqarilgan-chaqirilmaganliklari, ularning merosni qabul qilgan-kilmaganliklari va guvohnomaning berilishiga rozi bo`lgan-bo`lmaganliklari to`g`risida dalillarni talab qiladi.

www.arxiv.uz Agar umumiy oilaviy mulk jumlasida uy-joy bo`lsa, bu holda notarius uy- joyning meros qoldiruvchiga tegishli bo`lishi to`g`risida hujjat talab qilinadi. Shuningdek mazkur uy-joyning hajmi to`g`risida kommunal bo`limdan va bu joy to`g`risida soliqlar bo`yicha qarz yo`qligi to`g`risida moliya organidan ma`lumotlar talab qiladi. Agar marxumdan qolgan uy-joyning birovga o`tkazilishiga qarshilik bo`lsa va bu to`g`rida kommunal bo`limda ta`qiq bo`lsa, guvohnoma bunday ta`qiq yo`qotilganidan so`nggina yoki marxumning qarzlarini mulk xissasini oluvchi er yoki xotinga o`tkazilganidagina berilishi mumkin. Agar mulk xissasiga egalik qilish to`g`risida guvohnoma so`ragan er yoki xotin marxumning birdan-bir vorisi bo`lsa, bu holda notarial idora tomonidan yuqorida ko`rsatilgan hujjatlardan tashqari marxumning eri yoki xotiniga guvohnoma berilishiga qarshilik yo`qligi to`g`risida moliya organining ma`lumotnomasi yoki xati talab qilinadi. Notarial idoraga o`zlarining huquqlarining tasdiqlanishi yoki biron-bir hujjatning berilishi to`g`risida murojaat qiluvchi fuqarolarning barchasi ham qonundan xabardor bo`lmasliklari mumkin. Binobarin, bunday hollarda notarius ularning huquqlari va qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatlarini himoya qilish uchun bu huquqlar va manfaatlarning buzilishidan saqlanishini ta`minlash maqsadida zarur choralarni ko`rishi lozim. Chunonchi, fuqaro M. jamgarma bankida eri nomida bo`lgan pul summasiga voris bo`lish huquqi to`g`risida guvohnoma berilishini iltimos qilib, notarial idoraga murojaat qiladi. Notarius mazkur jamgarma bankidagi pul summasining tegishli xissasiga nisbatan egalik huquqi to`g`risida guvohnoma olishga va qolgan qismiga nisbatan vorislik huquqi to`g`risida guvohnoma olishga huquqi borligini tushuntirishi kerak. Yuqorida aytganimizdek, er va xotin o`rtasidagi umumiy mulk xissasiga bo`lgan huquq to`g`risidagi guvohnoma hayot bo`lgan er yoki xotinning huquqi to`g`risida hech kim nizo qo`zg`atmagan holdagina notarius tomonidan beriladi. Agar hayot bo`lgan er yoki xotin bilan boshqa vorislar o`rtasida, shu jumladan,

www.arxiv.uz moliya organi o`rtasida ham nizo kelib chiksa, bu holda ish fuqarolik ishlarini yuritishning umumiy koildalari bo`yicha suda ko`rilishi lozim. Er va xotin o`rtasidagi umumiy mulk mulk xissasiga bo`lgan huquq to`g`risida guvohnomalar berish haqidagi asosiy qoidalar O`zbekiston Rsepublikasi Notariat qonunining 62-63-moddalarida ko`rsatilgan.

www.arxiv.uz Ijro xatlarini yozish Ijro xati qarz hujjatiga tegishli summaning undirilishi to`g`risida notarius tomonidan berilgan buyruq xati bo`lib hisoblanadi. Notarius ijro xatini berish yo`li bilan qarzdorni, uni ixtiyoriy ravishda bajarishi lozim bo`lgan, ammo bajarmagan majburiyatlarini ijro etishga majbur qiladi. Ijro xatlari bilan pul summalarining majburiy ravishda undirilishi O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik Protsessual kodeksi bilan belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Ijro xati majburiyatni ijro etish uchun asos bo`lib ko`riladi. Qarzni nizosiz tartibda notarial idoralarning ijro xatiga binoan undirib olishga asos bo`ladigan hujjatlar ro`yxati O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan tasdiqlangan. Mazkur hujjatda ko`rsatilgan hujjatlardan kelib chiqadigan talablar nizosiz talablar deb faraz qilinadi. Bunday talablarning nizosiz bo`lishi-mazkur talablardan kelib chiqadigan huquqiy munosabatlarning xarakteri bilan, shuningdek qarzlarning yetarli darajada asoslantirilgan bo`lishligi bilan belgilanadi. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan ro`yxatdagi talablarning nizosiz bo`lishligi huquq normalari bilan nazarda tutilgan. Binobarin, ijro xati berishda kreditorning mazkur talablarining haqiqiy bo`lish- bo`lmasligi to`g`risidagi qarzdor tomonidan nizo qo`zg`atilishi yoki qo`zg`atilmasligi notariusni qiziktirmaydi. Agar kreditorning talablari to`g`risida qarzdor da`vo qo`zg`atilganligi to`g`risida hujjatlar keltirsa, notarius ijro xatini berishdan bosh tortishi mumkin. Mazkur holda notarius tomonidan ijro xatining berilishi yoki rad qilinishi kreditorning da`vosini ko`rish uchun qabul qilishlikka sud uchun asos bo`ladi. Ijro xatlari barcha hollarda qarzdorni chaqirmasdan beriladi va shu tufayli kreditor huquqlarining amalga oshirilishi ham birmuncha osonlashtiriladi. Qarzdor pul summasining undirilishi to`g`risida notariusning bergan buyrugiga rozi bo`lmagan taqdirda ijro xati to`g`risida sudda da`vo

www.arxiv.uz qo`zg`atishlikka haqli bo`ladi. Bu holda da`vogarning xati bo`yicha ijro xatiga muvofiq tegishli summaning undirilishi sud tomonidan to`xtatilishi mumkin. Binobarin, bunday hollarda sud qarzdorni huquq va manfaatlarini himoya qilinishini yetarli darajada ta`minlaydi. Notarius ijro xatini berishda birmuncha holatlarni aniqlaydi va tekshiradi. Chunonchi, kreditor tomonidan notariusga topshirilgan ijro hujjati yoki boshqa to`lov hujjati O`zbekiston Respublikasi xukumati tomonidan tasdiqlagan ro`yxatda bo`lish-bo`lmasligini tekshiradi. Notarius qarz hujjatini topshirish bilan birga ijro xatining berilishi uchun zarur bo`lgan boshqa hujjatlarning ham topshirilgan-topshirilmaganligini tekshiradi. Masalan, uy-joy ko`rilish kooperativi a`zolaridan uy-joyning saqlanishi bilan bog`liq bo`lgan xarajatlarni qoplash uchun pul summalarini undirilishlikka ijro xatining olinishi uchun kreditor faqat to`lanmagan schyotnigina emas, balki qarzdorning o`z zimmasidagi qarzni to`lash lozimligi to`g`risida ogohlantirish xatini, kooperativ a`zosining mazkur ogohlantirshni olganligi to`g`risidagi tilxatni yoki uning bunday tilxatni berishdan bosh tortganligi to`g`risida uylar boshqarmasining xatini topshirishi lozim. Yuqorida ko`rsatilganlardan tashqari notarius topshirilgan hujjatlardan qarzning darhaqiqat aniq bo`lishligini, hujjatlarning lozim darajada rasmiylashtirilgan bo`lishini va ijro xatini olishligi uchun belgilangan muddatning o`tkazib yuborilmaganligini topshirishga majbur. Ijro xati muayyan pul summalarining olinganligi yoki ashyoning topshirilganligi aniq ko`rsatilgan notarial guvohlantirilgan bitimlar yuzasidan ham beriladi. Masalan, notarius tomonidan tasdiqlangan qarz shartnomasi bo`yicha fuqaro B. fuqaro K. dan 200 sum qarz olib, bu summani muayyan mddatda to`lashga majbur bo`ladi. Ammo qarzni to`lash muddati to`lishiga qaramay fuqaro B. olgan pulini qaytarmaydi. Kreditor K. o`zining pasporti va qarz shartnomasining ikkinchi nusxasini olib kelib, mazkur summani to`ldirish maqsadida ijro xatining berilishini so`rab notarial idoraga ariza beradi. Notarius fuqaro K. foydasiga olingan qarz summasini (davlat boji bilan) B.dan undirish

www.arxiv.uz to`g`risida ijro xatini beradi. Mazkur ijro xati fuqaro B.ning turgan joyidagi sudga berilib, mazkur sudning ijrochisi orqali majburiy tartibda undiriladi. Fuqarolardan tashkilotlar foydasiga ijro xatlari bo`yicha haq undirish hollari ko`p uchraydi. har xil huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan qarzlar fuqarolardan ijro xatlari bo`yicha undirilishi mumkin. Bunday hollarda tashkilotlar tegishli hujjatlarni notariusga topshirishlari lozim. Masalan, xizmatdan bo`shatilgan xodimlarning ular tomonidan ish davrida korxonaga qarashli mulkni yo`qotganliklari yoki buzganliklari tufayli qarzlarini belgilaydigan hujjatlar yoki xodimlarning tashkilotlardan kiyim va boshqa narsalar yuzasidan bo`lgan qarzlarini belgilaydigan hujjatlar, bundan tashqari agar xodimlar biron-bir tashkilotga borib ishlashi to`g`risida shartnoma tuzib, bu shartnoma yuzasidan yo`l kira haqi, avanslar olgan bo`lib, ammo mazkur shartnomada ko`rsatilgan ish joyiga bormagan bo`lsa, shu faktlarni belgilaydigan hujjatlar notariusga topshirilishi lozim. Turar joylarni yoki turar joy bo`lib hisoblanmagan binolarni ijaraga olish shartnomasi yuzasidan belgilanadigan huquqiy munosabatlar bo`yicha ijara haqi va kommunal xizmatlar to`g`risidagi schyotlar (elektr energiyasi, suv, gaz va boshqalar uchun to`lanishi lozim bo`lgan summalarning schyotlari), hokimiyatlarga va boshqa tashkilotlarga qarashli uylardan foydalanish bilan bog`liq bo`lgan qarzlarni belgilaydigan hujjatlar topshirilishi kerak. Kreditga sotib olingan tovarlar bo`yicha qarzlar, kutubxonaning kitoblarini yo`qotganlik uchun undiriladigan qarzlar, internat-maktablarda, yaslilar va bolalar bogchalarida bolalarning tarbiyalanganliklari uchun bo`lgan qarzlar notariusning ijro xati bilan undiriladi. Bundan tashqari o`zaro yordam kassalari tomonidan berilgan qarzlar korxonalar va tashkilotlar tomonidan xodimlarga turar joy ko`rish uchun, turar joylarni kapital ta`mirlash uchun yoki xo`jalikka mollar olish uchun berilgan qarzlar ham notariusning ijro xati bilan undiriladi. Ijro xati fuqarolar talabi bo`yicha (faqat talabni amalga oshirishi muddati tugaganidan so`ng uch yil utmagan bo`lsagina) notarial idora tomonidan berilishi mumkin.

www.arxiv.uz Yuqorida aytilgan umumiy qoidadan ba`zi istesnolar qilinadi. Masalan, biron- bir tashkilot o`ziga yuborilgan maxsulotlarning qoplarini qaytarishni kechiktirganida buning uchun to`lanadigan jarimani undirish to`g`risidagi ijro xati qisqartirilgan muddat ichida berilishi mumkin. Ijro xati qarz hujjatining o`ziga yoziladi. Agar bu hujjatda bush joy bo`lmasa, qarz hujjatiga qo`shib qo`yilgan alohida varaqaga yoziladi. Ijro xati qarz hujjatidan ajratilgan holda berilmaydi. Ijro xatining yozish qoidalari Notariat qonunining 76- 80-moddalarida va yuqoridagi qo`llanmada berilgan. Ijro xati quyidagi shartlar mavjud bo`lganida: 1) agar taqdim etilgan hujjatlar qarzdorning undiruvchidan qarzi borlgini yoki uning oldida boshqacha tarzda, masalan, qilingan xizmat uchun javobgar ekanligini shak-shubxasiz isbotlaydigan bo`lsa; 2) agar da`vo qo`zg`atish huquqi vujudga kelgan kundan boshlab o`tgan vaqt uch yildan oshmagan bo`lsa; 3) agar da`vo muddati qonunda boshqacha qilib belgilangan bo`lsa, bu holda ijro xati shu muddat ichida yozib beriladi. Ijro xatini taqdim etish uchun o`tkazib yuborilgan muddatni tiklash Fuqarolik Protsessual kodeksining tegishli moddasiga muvofiq amalga oshiriladi. Ijro xatida uni yozgan mansabdor shaxsning lavozimi, to`la famiyaliyasi, ismining va otasining ismining bosh xarflari, undiruvchining nomi va manzili, qarzdorning nomi va manzili, qaysi muddat uchun qarz undirilayotganligi, undirilishi lozim bo`lgan pulning miqdori yoki talab qilib olinishi lozim bo`lgan ashyolar, undiruvchi to`lagan yoki qarzdordan undirilishi lozim bo`lgan davlat bojining miqdori, ijro xati yozilgan yil, oy va kun, ijro xatining reyestrda qayd qilingan tartib rakami ko`rsatiladi. Unga ijro xatini yozgan mansabdor shaxsning imzosi qo`yiladi, davlat notarial idorasining muhri bosiladi. Ijro xati yuzasidan undirish ishlari sud qarorlarini ijro qilish uchun belgilangan tartibda bajariladi. Agar taraflardan biri, ya`ni haq undiruvchi yoki qarzdor fuqaro bo`lsa, bu holda ijro xatini majburiy ijro qildirish uchun yozilgan

www.arxiv.uz kunidan e`tiboran uch yil davomida, agar har ikkala taraf yuridik shaxs bo`lsa va maxsus qonunda boshqacha muddat belgilangan bo`lsa, u holda ko`rsatilgan muddat davomida taqdim qilinishi mumkin. Hujjatlardan olingan ko`chirmalarning to`g`riligini tasdiqlash Hujjatlarning ko`chirmalari, nusxalari (kopiyalari) fuqarolarga har xil holatlarda zarur bo`lishi mumkin. Chunonchi, fuqaro hujjatni bir necha tashkilotga topshirishi zarr bo`lganida yoki hujjatni boshqa bir joyga yuborishi yoki saqlash uchun topshirishida, yo`qotilishi xavfi ko`zda tutilganida yoxud mazkur hujjat keyinchalik fuqaroning o`ziga kerak bo`lganida va uning asl nusxadagi hujjatni topshirishi mumkin bo`lmaganida mazkur hujjatning ko`chirmalari (kopiyalari) olinishi mumkin. Davlat va jamoat tashkilotlariga hujjatlarning asli o`riga uning ko`chirmalari kamdan-kam topshiriladi. Masalan, oliy o`quv yurtiga kirishda shaxodatnomaning ko`chirmasi topshirilmasdan, balki asl nusxasi topshirilishi talab qilinadi. Hujjatning asl nusxasi uning ko`chirmasiga to`g`ri kelishini notarius tasdiqlashi keyinchalik bu to`g`rida bo`lishi mumkin bo`lgan gumonni yo`qotadi. Agar notarius hujjatning asli matnini, xatini buzib ko`chirma bersa, u buning uchun intizomiy javobgarlikka va ba`zi hollarda jinoiy javobgarlikka tortilishlari mumkin. Qonun bo`yicha notarius davlat va jamoat tashkilotlari tomonidan berilgan hujjatlardan olingan ko`chirmalarninggina to`g`riligini tasdiqlaydi. Fuqarolarning xususiy arizalari va xatlaridan olingan ko`chirmalar tasdiqlash uchun qabul qilinmaydi. Fuqarolardan keladigan hujjatlarning ko`chirmalari faqat ikki holdagina agar hujjat (masalan, vasiyatnoma) notarial idora tomonidan guvohlantirilgan bo`lsa yoki hujjatda notarius tomonidan guvohlantirilgan bitimning mazmuni ifodalangan bo`lsa tasdiqlanishi mumkin.

www.arxiv.uz Notarius yuridik ahamiyatga ega bo`lgan hujjatlarning ko`chirmsalarini tasdiqlaydi. Bir tashkilot tomonidan berilib, ikkinchi tashkilotga yuborilishi belgilangan hujjatning ko`chirmasi, agar bu hujjatda fuqaroning shaxsiy huquqlari to`g`risida ko`rsatma bo`lsa, chunonchi, sud meditsina ekspertizasi tomonidan yozilib fuqaroning qo`liga sudga topshirish uchun berilgan hujjatning ko`chirmasi ham tasdiqlanishi mumkin. Agar hujjat o`zining mazmuni bo`yicha qonunga xilof bo`lsa yoki qonun bilan talab qilingan shaklda tuzilmagan bo`lsa yoki tegishli tashkilot tomonidan berilmagan bo`lsa, bunday hujjat ko`chirmasi tasdiqlanmasligi mumkin. Notarius hujjatning ko`chirmasi to`g`ri ekanligini tasdiqlashda uning asl nusxasida biron-bir qo`shimcha yozilgan xatlar, tuzatishlar, chizilgan so`zlar borligini ko`rsatadi. Agar hujjatning asl nusxasida uning mazmunini o`zgartiradigan tuzatishlar bo`lsa va bu tuzatishlar to`g`risida hech qanday izohlar berilmasa, notarius hujjatning ko`chirmasini tasdiqlashdan bosh tortishi mumkin. Pasportning ko`chirmasi, shaxsiy guvohnomalar kasabalar uyushmasi a`zoligi biletining ko`chirmalari, shuningdek deputatlik mandati, Respublika ordenlari va yorliklari bilan mukofotlanish to`g`risidagi hujjatlarning ko`chirmalari tasdiqlanmaydi. Notarius harbiy biletning va harbiy kumondonlikning topshiriqlarini bajarganlik to`g`risidagi harbiy xizmatchiga berilgan guvohnomaning ko`chirmasini, zavodlar va korxonalarga kirish huquqini beradigan guvohnoma (ruxsatnoma)larni harbiy xizmatchining safarga oid guvohnomalarining ko`chirmalari, shuningdek maxfiy hujjatlar va boshqa ba`zi hujjatlarning ko`chirmalarini ham tasdiqlamaydi. Kalam bilan yozilgan hujjatlarning ko`chirmalari ham notarial idoralar tomonidan tasdiqlanmaydi. Agar tasdiqlash uchun keltirilgan hujjatlar bir necha varaklarda bayon qilingan bo`lsa, agar uning varaklari tegishli tartibda tikilib

www.arxiv.uz rakamlanmagan bo`lsa, uni bergan tashkilotning muxiri bilan tasdiqlamagan bo`lsa notarius tomonidan guvohlantirilmaydi. Ko`chirmalari oliinadigan hujjatlarning mazmunida bir-birlari bilan bog`liq bo`lmagan ayrim-ayrim masalalargina bayon etilgan bo`lsa, notarius tomonidan tasdiqlanishi mumkin. Hujjatning ko`chirmasida muayyan masalaga doir to`la matn bo`lishi kerak. Ba`zi tashkilotlar fuqarolardan hujjatlarning notarial tartibda guvohlantirilgan ko`chirmalarining kerakligi bo`lmasa ham albatta topshirilishini talab qiladilar. Ayrim Respublika va mahalliy tashkilotlarning fuqarolardan har xil ma`lumotlar, tavsifnomalar va boshqa hujjatlarni talab qilishda turachilikka yo`l qo`ymaslik, xodimlarni xizmatga qabul qilishda, aholigi maishiy va boshqa jihatdan xizmat ko`rsatishda sarsongarchilikka yo`l qo`ymaslik chora-tadbirlari haqida Prezidentimiz o`zining qator nutklarida ko`rsatib utmoqda. Ba`zi maktablarning ma`muriyatlari yoki ularning bolalari birinchi sinfga kirishida yoki bir maktabdan ikkinchi maktabga ko`chirilishida bolaning tug`ilishi to`g`risidagi guvohnomaning notarial tasdiqlagan uchirmasi topshirilishini talab qiladilar. Holbuki, bunday hollarda bolalarning tug`ilishi haqidagi guvohnomalarni faqat ko`rib chiqish uchungina topshiriladi. Binobarin, bu hujjatlarning ko`chirmalari, xusunan notarial tartibda tasdiqlangan ko`chirmalari topshirilishi shart emas. 9-sinfga utuvchi shaxslar ham, agar ukishni ishlab chiqarish bilan bog`liq holda o`rta maktabda davom ettiradigan bo`lsalar, maktabni 8-sinfini tamomlaganliklari to`g`risidagi guvohnomani ko`rib chiqish uchungina topshiradilar. Pensiya olish uchun zarur bo`lgan hujjatlar asl nusxalari bilan topshirilishi mumkin bo`lganidek, notarial idoralarda, shuningdek tuman, shahar ijtimoiy ta`minot bo`limida bevosita tasdiqlangan ko`chirmalari bilan ham topshirilishi mumkin. Hujjatlarning ko`chirmalari ijtimoiy ta`minot bo`limida tasdiqlanishi- pensiyani rasmiylashtirish tartibini birmuncha osonlashtiradi.

www.arxiv.uz Notariat qonunining 65-68-moddalarida hujjatlardan olingan ko`chirmalarning, qo`yilgan imzolarning va tarjimaning to`g`riligini tasdiqlash tartibi ko`rsatilgan. Davlat notarial idoralari va xususiy amaliyot bilan shug`ullanuvchi notariuslar idoralari bo`lmagan aholi yashaydigan punklarda fuqaroning shaxsiy huquq va manfaatlariga oid hujjatlarning ko`chirmalari to`g`riligini shaharchalar, kishloklar va ovullar fuqarolarning yig`inlari raislari (oksoqollari) tomonidan tasdiqlab beradi, ammo ular oliy va o`rta maxsus o`quv yurtlarini hamda o`rta maktablarni tamomlab chiqqanlik to`g`risidagi hujjatlarning nusxalarini tasdiqlamaydilar. Davlat hokimiyati va boshqaruv oliy organlari tomonidan chiqarilgan va fuqarolarning shaxsi huquq va manfaatlariga doir bo`lgan aktlar nusxalarining, shuningdek chet tillarda bayon qilingan hujjatlardan ko`chirilgan nusxalarning to`g`riligi davlat va xususiy notarial idoralar tomonidan tasdiqlanadi. Hujjatlarning ko`chirilgan nusxalari yoki olingan ko`chirmalari tasdiqlanishdan oldin esa nsusxasiga solishtirilib, tekshirib chikiladi. Uchirib, kirib tashlab yangidan yozilgan, qo`shimcha qilib yozilgan so`zlari va boshqa izoh berilmay tuzatilgan xjjat nusxasining to`g`riligini tasdiqlash mumkin emas. Nusxasini tasdiqlab berish uchun taqdim qilingan hujjatning to`g`riligiga shubxa tug`dirganida noatrius bunday hujjatni olib qolib ekspertizaga yuborishga haqlidir. Fuqaro tomonidan berilgan hujjat nusxasini to`g`riligini notarius tasdiqlashi uchun fuqaroning hujjatga kuygan imzosi rostligi notarial idora, shu fuqaro yashab turgan uy boshqarmasi yoki u davolanib yotgan shifoxona ma`muriyati tomonidan tasdiqlangan bo`lishi shart. Notarius bir tildan ikkinchi tilga tarjima qilingan hujjatning tarjimasi to`g`ri ekanligi tasdiqlaydi. Bu holda agar notarius mazkur hujjat yozilgan tillarni bilmasa, bunday hujjat shaxsan notariusga tanish bo`lgan tarjimon tomonidan tarjima qilinishi mumkin. Notarius esa faqat tarjimonning tarjima xatiga kuygan imzosini tasdiqlaydi.

www.arxiv.uz Yuridik ahamiyatga ega bo`lgan faktlarni tasdiqlash va notarius tomonidan bajariladigan boshqa ba`zi notarial harakatlar A. Imzolarning haqiqiyligini tasdiqlash. Ba`zi hollarda davlat organlariga yuridik ahamiyatga ega bo`lgan bir xil arizalar, ko`rsatmalar va boshqa hujjatlar tushishi mumkin. Bunday hollarda hujjatning aynan shu hujjatda ko`rsatilgan shaxs tomonidan imzolanganini tasdiqlash zarur bo`ladi. Hujjatni kablu qilinishida davlat organi hujjatni imzolagan fuqaro chaqirish yo`li bilan hujjatdagi imzoning to`g`riligini hamma vaqt tekshirish imkoniyatiga ega bo`lmaydi. Chunki fuqaro boshqa joyda yashaganligi yoki kasal bo`lganligi sababli mazkur tashkilotga borolmasligi mumkin. Shunday hollarni ko`zda tutib, notarial idoralarga imzolarning haqiqiyligini tasdiqlash vazifasi yuklatilgan. Notarial idoralar, agar hujjatning mazmuni qonunga xilof bo`lmasa, bu hujjatga qo`yilgan imzoning haqiqiyligini tasdiqlaydi. Agar fuqarolar biron-bir holatning sodir bo`lganligini tasdiqlab ariza yoki boshqa hujjatlarga imzo chekkan bo`lsalar, bu imzolarning haqiqiyligi ham tasdiqlanmaydi. Chunki bunday hujjatlarni masalan, birovning tug`ilishi, o`limi to`g`risidagi hujjatni maxsus davlat organlari, jumladan, fuqaroli holati dalolatnomalarini qayd qilish (ZAGS) organlarigina tasdiqlay oladi. Hujjat fuqaro tomonidan notarius huzurida imzolanadi. Agar hujjat notarial idoradan tashqari joyda imzolangan bo`lsa, hujjatni imzolagan shaxs imzoni shaxsan o`zi kuyganligini notariusga tasdiqlab berishi kerak. Notarius hujjatga imzo kuygan fuqaroning shaxsini tekshiradi, imzoni tasdiqlash to`g`risidagi hujjatda imzo qiluvchi shaxsning familiyasi, imsi va otasining ismi ko`rsatiladi. B. Fuqarolarga va muassasalarga arizalar topshirish. Fuqarolar yoki tashkilotlar o`zlari tomonidan berilgan biron-bir arizalarning rasmiy ravishda tasdiqlanishiga manfaatdor bo`lsalar, bunday arizalar notarial idoralar orqali berilishi mumkin. Chunonchi, umumiy xissali mulk egalaridan biri o`z xissasini sotishni xohlaganida bu to`g`ridagi arizani boshqa sheriklariga notarial idora orqali bildirishi mumkin. Arizalar notarial idoraga manfaatdor shaxs tomonidan uch

www.arxiv.uz nusxada beriladi. Notarius arizaning mazmuniga muvofiq bo`lishini tekshiradi va bu arizada qonunga xilof hech qanday ma`lumotlar yo`qlgini aniqlagandagina topshirish uchun qabul qiladi. Notariusga topshirilgan arizaning nusxalardan biri unda ko`rsatilgan shaxsga topshiriladi yoki pochta orqali yuboriladi. Ikkinchi nusxasi notarial idorada qoldiriladi. Uchinchi nusxasi esa (ariza beruvchi xohlasa), mazkur ariza topshirish uchun qabul qilinganligini tasdiqlab, ariza topshiruvchining qo`liga beriladi. Notarius yuridik va jismoniy shaxslarning arizalarini olib boshqa jismoniy va yuridik shaxslarga topshiradi. Ariza topshirilganligini ma`lum qilish sharti bilan pochta orqali yuboriladi yoki bevosita tegishli shaxslarga imzo chektirib topshiriladi. Arizalar telefaks, kompyutr tarmoklari va boshqa texnik vositalardan foydalanib ham uzatilishi mumkin. Arizalarni uzatish uchun texnik vositalardan foydalanishga ketgan xarajatlarni notarial harakatni amalga oshirishni so`ragan shaxs to`laydi. Ariza bergan shaxsning iltimosiga ko`ra unga arizaning topshirilganligi haqida guvohnoma beriladi (Notariat to`g`risidagi qonunning 73-moddasi). V. Kreditorga topshirish uchun pul summalarini depozitga qabul qilish. Agar majburiyatning narsasini, masalan, pul yoki qimmatli qog`ozlarni kreditorga, uning bu pul, qimmatli qog`ozlarni qabul qilishdan bosh tortganligini yoki kreditorning yo`qligi yoxud ijroni qabul qilishga rozi bo`lgan vakilning bo`lmasligi sababli topshirish mumkin bo`lmaganida-qarzdor o`zidan tegishli pullarni yoki qimmatli qog`ozlarni kreditorga topshirish uchun notarial idoraning depozitiga topshirilishi majburiyatining ijro etilishi tarzida ko`riladi. Qarzdor majburiyatni ijro etish yuzasidan majburiyat narsasini, masalan, qarz summasini notarial idoraning depozitiga topshirishi bilan majburiyatning yechiktirilishi oqibati uchun belgilanadigan javobgarlikdan, masalan, zararni to`lashdan, neustoyka va foizlar to`lashdan kutiladi. Notarius qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda kreditorga topshirish uchun qarzdorga depozitga pul summalari va qimmatli qog`ozlarni qabul qiladi.

www.arxiv.uz Notarius pul summalari va qimmatli qog`ozlar kelib tushganligi haqida kreditorga xabar qiladi hamda uning talabi bo`yicha unga tegishli pul summalari va qimmatli qog`ozlarni topshiradi. Pul summalari va qimmatli qog`ozlarni depozitga majburiyat bajariladigan joydagi notarius qabul qiladi. Notarial idoraning depozitiga pul summalari yoki qimmatli kog`ozlarni topshirish niyatida bo`lgan qarzdor qarzni to`lanishi lozim bo`lgan joydagi notarial idoraga bu to`g`rida yozma yoki og`zaki ariza bilan murojaat qilishlari mumkin. Arizada o`zining nomi, manzili, majburiyat narsasi kim uchun depozitga qo`yiladigan bo`lsa, shu shaxsning nomi va oxirida ma`lum bo`lgan manzili, qanday sabab bo`yicha pulning to`lanishi va qilingan raschyotlar ko`rsatiladi. Bundan tashqari majburiyatni bevosita ijro etish mumkin bo`lmasligining sababi ham ko`rsatiladi. Notarius pul yoki qimmatl qog`ozlarni depozitga qabul qilishda ularning qanday asos bo`yicha depozitga qo`yilishini tekshirmaydi. Notarial idoraning depozitiga pul yoki qimmatli qog`ozlar kuygan shaxsga ularning qabul qilinganligi to`g`risida kvitansiya beriladi. Agar qarzdor qo`lida bo`lgan qarz hujjatiga o`zi tomonidan pulning depozitga qo`yilganligi to`g`risida xat yozilishini iltimos qilsa, notarius bunday iltimosni qanoatlantirishi mumkin. Notarial idora kreditorni uning nomiga pul tushganligi to`g`risida xabardor qiladi va kreditorning talabi bo`yicha unga mazkur pulni topshiradi. Depozitga topshirilgan pul va qimmatli qog`ozlarni, ularni topshirgan shaxsga (qarzdorga) qaytarilishiga faqat kreditorning roziligi bo`lgandagina yoki sudning qarori bo`yichagina yo`l qo`yiladi. Depozitga qo`yilib, fuqarolarga topshirilishi lozim bo`lgan summalar hamda tashkilotlarga topshirilishi lozim bo`lgan summalar qonun hujjatlarida belgilangan muddatlarda saqlanadi. Depozitga topshirilgan va yuqorida ko`rsatilgan muddatlar davomida talab qilib olinmagan summalar respublikaning davlat budjeti daromadiga o`tkaziladi.

www.arxiv.uz G. Fuqaroning hayotligi va ma`lum joyda bo`lishligini tasdiqlash. Notarial idoralar manfaatdor shaxslar iltimoslari bo`yicha ularning hayotliklari yoki ma`lum joyda bo`lganliklari to`g`risida guvohnomalar berishlari mumkin. Notarial idoralarga voyaga yetmagan bolalarning hayotliklari to`g`risida ham ularning ota- onalariga, farzand qilib oluvchilariga yoki vasiylariga guvohnomalar beradilar. Bunday holatlarning tasdiqlanishi ba`zi hollarda, chunonchi, aliment oluvchi bolaning hayot bo`lmasligi to`g`risida masala qo`zg`atilganda uni ma`lum joyda yashashligini bedarak goyib bo`lgan deb topish va o`lgan deb e`lon qilish to`g`risidagi ariza sudda ko`rilganida fuqaroning hayotligi to`g`risidagi ma`lumotlarni yetkazib berish zarur bo`ladi. D. Fotografiya rasmidagi shaxsning notarius huzurida hozir bo`lgan shaxsga aynan uxshash bo`lishligini tasdiqlash. Notarial idoralar manfaatdor shaxsning iltimosi bo`yicha fotorasmdagi shaxsning notarius huzuriga kelgan va fotorasmda ko`rsatilgan shaxsning aynan bir shaxs bo`lishligini tasdiqlashi mumkin. Notarius huzurida hozir bo`lgan fuqaroning shaxsi uning tomonidan topshirilgan hujjatlar bilan solishtirib tekshiriladi. Mazkur notarial harakatning qilinishi fuqaro tomonidan boshqa joydagi davlat tashkilotlariga fuqarolarning arizalari bilan birgalikda fotorasmlari topshirilishida zarur bo`ladi. YE. Dalillarni ta`minlanishi. O`zbekiston Respublikasi qonunchiligi bo`yicha fuqarolik ishining sudda ko`rilishi uchun zarur bo`lgan dalillarni keyinchalik keltirilishi mumkin bo`lmasligi yoki qiyin bo`lishi to`g`risida xavfsiragan shaxs notarial idoradan dalillarning ta`minlanishini iltimos qilishi mumkin. Bunday hollarda notarius guvohlardan so`rok olish, joyini borib ko`rish, ekspertni chaqirish yo`li bilan muayyan holatlarni aniqlash choralarini ko`radi. Dalillarni ta`minlash yuzasidan qilingan harakatlar to`g`risida notarius tegishli akt tuzadi. Mazkur aktda guvohlarning ko`rsatmalari, joyning urilishi natijasida olingan ma`lumotlar yoki ekspertiza natijasi to`g`risidagi ma`lumotlar yoziladi. Dalillarni ta`minlashda notarius fuqarolik ishi bo`yicha qatnashadigan har ikki tarafni taklif qiladi. Ikkinchi tarafni chaqirmasdan, dalillarni ta`minlashlikka, faqat

www.arxiv.uz kechiktirilishi mumkin bo`lmagan hollardagina yoki keyinchalik fuqarolik da`vosi kim tomonidan va kimga qilinishini aniqlash mumkin bo`lmagandagina qilinadi. Notarial idoralar dalillarni ta`minlash choralarini faqat fuqarolik ishi sudda qo`zg`atilishiga qadargina ko`riladi. Agar fuqarolik ishi sudda qo`zg`atilgan bo`lsa, dalillarni ta`minlash choralari sudning o`zi tomonidan ko`riladi. J.garov shartnomalari bo`yicha imoratlarga ta`kmk (arest) solish, xatlash. Bank tomonidan berilgan ssudalarning undirilishi yoki ta`minlash narsasi bo`lgan yoki garov narsasi bo`lgan imoratlarning birovlarga o`tkazilishiga yo`l qo`ymaslik maqsadida (bu to`g`rida qilingan iltimosga ko`ra) notarius imoratlarga ta`qiq (arest) solishga, xatlashga haqli bo`ladi. Chunonchi, notarius fuqaroga ssuda bergan bank, korxona yoki tashkilotning iltimosiga asosan fuqaroning imoratiga ta`qiq solishi mumkin. Ssuda summasining to`la to`langanligi to`g`risida xabar olingandan so`ng notarius ta`qiqni bekor qiladi. Garovga qo`yilgan imoratga ta`qiq (ariyest) solish biron-bir shartnomani ijro etilishini ta`minlash maqsadida qilinadi. Bu to`g`rida imorat joylashgan joydagi kommunal xo`jalik bo`limi xabardor qilinadi. Z. Hujjatlarni saqlash uchun qabul qilish. Hujjatlarning saqlanishini ta`minlash maqsadida notarial idoralar mazkur hujjatlarni ikki nusxada tuzilgan ro`yxat bilan saqlash uchun qabul qiladilar. Notarial idoralar tomonidan saqlash uchun kobul qilingan hujjatlar ro`yxatining ikinchi nusxasi notarius tilxati bilan birga hujjat egasiga qaytariladi. Hujjatlarni saqlash uchun qabul qilish va ularni qaytarib berish Notariat to`g`risidagi qonunning 83-84-moddalarida batafsil berilgan. Yuridik ahamiyatga ega bo`lgan faktlarni tasdiqlash va boshqa ba`zi yuridik harakatlarni bajarish to`g`risidagi qoidalar O`zbekiston Respublikasi notariati to`g`risidagi qonunda va yuqorida ko`rsatilgan qo`llanmalarda berilgan.

O'xshashlar

O`zbekiston Respublikasida sud hokimiyati

O`zbekiston Respublikasida Prezident saylovi

O`zbekiston Respublikasida sud hokimiyatining tashkil etilishi

O`zbekiston Respublikasida fuqarolik. Fuqarolarning konstitutsiyaviy burshlari

O`zbekiston Respublikasida Advokatura fanining tushunchasi va tizimi