O`zbekiston Respublikasi xavfsizligi va mudofaasini ta`minlashning konstitutsiyaviy asoslari - Huquqshunoslik - Referatlar

O`zbekiston Respublikasi xavfsizligi va mudofaasini ta`minlashning konstitutsiyaviy asoslari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

98 KB

Ko'chirib olish

O`zbekiston Respublikasi xavfsizligi va mudofaasini ta`minlashning konstitutsiyaviy asoslari Reja 1. Milliy xavfsizlikni ta`minlashning konstitutsiyaviy prinsiplari va normalari 2.Milliy xavfsizlikning subyekti, obyekti hamda uni ta`minlash sohasidagi davlat siyosati 3.O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi-Milliy xavfsizlik konsepsiyasining asosi sifatida 4.Mamlakat mudofaasini ta`minlashning konstitutsiyaviy huquqiy asoslari

1. Milliy xavfsizlikni ta`minlashning konstitutsiyaviy prinsiplari va normalari Milliy xavfsizlikni asosan davlat va jamiyat qurilishi sohasida ta`minlashning tayanch prinsiplari va normalarini, shuningdek, mafkuraviy qoidalarini belgilab beradigan konstitutsiyaviy huquq asoslari bu tizimda alohida o`rin tutadi. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi oliy normativ-huquqiy manba sifatida milliy xavfsizlikni ta`minlashning asosiy masalalari bo`yicha muqim milliy manfaatlar hamda ustuvor prinsiplar va normalarni, shuningdek, mafkuraviy qoidalarni belgilab beradi. Mohiyat e`tibori bilan, undagi ijtimoiy munosabatlarning u yoki bu masalalariga doir har bir modda mazkur munosabatlarning asosiy subyekti – inson, jamiyat, davlat himoyasiga qaratilgandir. Jamiyatimiz hayotining barcha sohalarida milliy xavfsizlikni muhofaza etishning tashkiliy-huquqiy tizimini shakllantiruvchi qonunlar va boshqa normativ hujjatlar Konstitutsiya asosida ishlab chiqiladi. Avvalambor, Konstitutsiya mamlakatni demokratik yo`ldan rivojlantirishning asosiy va mustahkam negizi – xalq hokimiyati prinsipi va tizimini kafolatlaydi hamda himoya qiladi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 7-moddasida xalq davlat hokimiyatining birdan-bir manbaidir, deyilgan va yana quyidagilar ta`kidlangan: Shuningdek, Konstitutsiyada mamlakat va fuqarolar xavfsizligini ta`minlashga da`vat etilgan organlar tizimi ham belgilab beriladi. Mamlakat va fuqarolar xavfsizligini u yoki bu jihatdan ta`minlashga da`vat etilgan organlar tizimini, xavfsizlik mezonlarini va boshqa masalalarni belgilar ekan, O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi milliy xavfsizlik tushunchasini aniq belgilash uchun zarur bo`lgan asoslarni ham yaratadi. «O`zbekiston Respublikasida davlat hokimiyati xalq manfaatlarini ko`zlab va O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi hamda uning asosida qabul qilingan qonunlar vakolat bergan idoralar tomonidangina amalga oshiriladi.

Konstitutsiyada nazarda tutilmagan tartibda davlat hokimiyati vakolatlarini o`zlashtirish, hokimiyat idoralari faoliyatini to`xtatib qo`yish yoki tugatish, hokimiyatning yangi va muvoziy tarkiblarini tuzish Konstitutsiyaga xilof hisoblanadi va qonunga binoan javobgarlikka tortishga asos bo`ladi». Shunga mos tarzda jamiyatimizning siyosiy tizimi faoliyatini tartibga soluvchi qonun hujjatlari ham ushbu konstitutsiyaviy prinsipdan kelib chiqqan holda yaratiladi. Jamoat birlashmalariga O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida ro`yxatdan o`tish tartib-tamoyilini majburiy qilib qo`yuvchi norma ham shundan kelib chiqadi. Davlat faoliyatida siyosiy fikrlar xilma-xilligini, demokratik huquqlar va erkinliklarni, inson va jamiyat manfaatlarini himoya qilishga, ijtimoiy adolat va qonuniylikni, ijtimoiy-siyosiy barqarorlik, millatlararo totuvlik va hokazolarni ta`minlashga qaratilgan konstitutsiyaviy prinsiplar hamda normalarning barchasi siyosiy xavfsizlikni ta`minlash institutini tashkil etadi. Masalan, Asosiy Qonunning 12-moddasida siyosiy fikrlar xilma-xilligi kafolatlanadi va unda: «O`zbekiston Respublikasida ijtimoiy hayot siyosiy institutlar, mafkuralar va fikrlarning xilma-xilligi asosida rivojlanadi. Hech qaysi mafkura davlat mafkurasi sifatida o`rnatilishi mumkin emas», deb ta`kidlangan. Ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni va siyosiy tizimning izchil rivojlanishini ta`minlash Konstitutsiyaning eng asosiy vazifalaridan biridir. Yo`l qo`yib bo`lmaydigan hodisalarning mohiyatini ifodalar ekan, O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, jamoat birlashmalari va fuqarolar amal qilishlari lozim bo`lgan xavfsizlik mezonlarini belgilab beradi. Masalan, Konstitutsiyaning 57-moddasida: «Konstitutsiyaviy tuzumni zo`rlik bilan o`zgartirishni maqsad qilib qo`yuvchi, respublikaning suvereniteti, yaxlitligi va xavfsizligiga, fuqarolarning konstitutsiyaviy huquq va erkinliklariga qarshi chiquvchi, urushni, ijtimoiy, milliy, irqiy va diniy adovatni targ`ib qiluvchi, xalqning sog`lig`i va ma`naviyatiga tajovuz qiluvchi, shuningdek

harbiylashtirilgan birlashmalarning, milliy va diniy ruhdagi siyosiy partiyalarning hamda jamoat birlashmalarining tuzilishi va faoliyati taqiqlanadi. Maxfiy jamiyatlar va uyushmalar tuzish taqiqlanadi», deb ko`rsatib o`tilgan. Ekologik xavfsizlik ham milliy xavfsizlikni tashkil etuvchi eng muhim omillardan biridir. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida fuqarolar atrof tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo`lishga majbur ekanliklari (50- modda), yer, yer osti boyliklari, suv, o`simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy zaxiralar umummilliy boylik bo`lib, ulardan oqilona foydalanish zarurligi va ular davlat muhofazasida ekanligi (55-modda) belgilab qo`yilgan. O`zbekiston Respublikasining Milliy xavfsizligi konsepsiyasida ekologik tanazzul hozirgi davrning o`ziga xos xususiyati sifatida belgilangan. Orol dengizining muammolari ham qo`shilib chuqurlashib borayotgan noxush ekologik vaziyat, shuningdek suv resurslari hamda qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishi uchun yaroqli bo`lgan yerlarning cheklanganligi O`zbekistonning jug`rofiy siyosiy ahvoliga ta`sir ko`rsatuvchi omillar qatorida ko`rsatib o`tilgan. Ekologiya shaxs, jamiyat va davlatning eng muhim hayotiy manfaatlarini belgilash mezonidir, inson hayoti va faoliyati uchun oqilona ekologik sharoitlarni ta`minlash, kishilar salomatligini saqlash hamda barqaror ekologik vaziyatni, shu jumladan mintaqamizda barqaror ekologik vaziyatni yaratish ushbu manfaatlarning mazmunini tashkil etadi. Milliy xavfsizlik konsepsiyasi ekologiya sohasida milliy xavfsizlikka tahdidlar mavjudligini alohida ko`rsatib o`tadi. Avvalambor, bu: Orol ekologik tanazzuli hamda uning atrof muhit va millat genofondi, o`simliklar va hayvonot dunyosi uchun keltirib chiqaradigan oqibatlari; ishlab chiqarishni rivojlantirishga doir qarorlar qabul qilayotganda ekologik omillarni yetarli darajada hisobga olmaslik; aholi salomatligi va atrof muhit uchun zararli bo`lgan ishlab chiqarishlarning faoliyat ko`rsatishi va kengaytirilishini qo`llab-quvvatlash;

ishlab chiqarish chiqindilari, zaharli va radioaktiv materiallarni zarur darajada saqlamaslik va utilizatsiya qilmaslik hamda ularning mintaqamiz havo va suv havzalariga chiqarilishini nazorat qilmaslik; suv resurslarining kamayib ketishi va yer resurslarining zavol topishi, tuproq eroziyasi; ekologik jihatdan zararli bo`lgan texnologiyalar, moddalar, materiallarning hamda aholi salomatligi uchun xavfli bo`lgan oziq-ovqat mahsulotlari va farmakologiya preparatlarining olib kirilishini nazorat qilmaslik; tabiatdagi va texnogen tusdagi keskin o`zgarishlar (yer silkinishlari, suv toshqinlari, yong`inlar, sel va boshqalar)dir. Konstitutsiya tashqi siyosatning asosiy mezonlarini belgilab beradi, bu mezonlar orasida xavfsizlik manfaatlari alohida o`rin tutadi. Tashqi siyosiy faoliyat, chunonchi, davlatlararo tuzilmalarda ishtirok etish avvalo xavfsizlik manfaatlaridan kelib chiqqan holda olib borilmog`i zarur. Mohiyatan olganda, Konstitutsiyaning har qanday prinsipial qoidasi, milliy manfaatlarning oliy siyosiy- huquqiy ifodasi bo`lib, bundan «davlatning, xalqning oliy manfaatlari, uning farovonligi va xavfsizligi» – bu, avvalo, Konstitutsiyaning o`zi, uning qoidalarini himoya qilish, uning ustuvorligi va mustahkamligi ekanligi kelib chiqadi. Tashqi siyosat O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida davlat faoliyatining sohasi sifatida belgilangan bo`lib, unga xalqaro huquqning umum e`tirof etilgan prinsiplari va normalariga sodiqlik, shuningdek davlatlararo tuzilmalarda ishtirok etish nuqtai nazaridan qaraladi hamda u oliy milliy manfaatlardan kelib chiqib amalga oshiriladi. O`zbekiston Respublikasi ko`p tomonlama hamkorligining asosiy yo`nalishlari asosan O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 17-moddasi ikkinchi qismida belgilab qo`yilgan bo`lib, unda: «Respublika davlatning, xalqning oliy manfaatlari, farovonligi va xavfsizligini ta`minlash maqsadida ittifoqlar tuzishi, hamdo`stliklarga va boshqa davlatlararo tuzilmalarga kirishi va ulardan ajralib chiqishi mumkin» deyiladi. Xalqaro tashkilotlarga (ittifoqlar, hamdo`stliklar va boshqa davlatlararo tuzilmalarga) a`zolikka nisbatan belgilangan bu norma-prinsip mamlakatimizning

integratsiya jarayonida yanada faolroq ishtirok etishini ta`minlashga, boshqa davlatlarning huquqiy tizimlari bilan tegishli shartnoma munosabatlarini yo`lga qo`yish va o`zaro uyg`un hamkorlik qilish uchun keng istiqbollar yaratishga da`vat etilgandir. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 17-moddasining ikkinchi qismidagi tushunchadan shu narsa kelib chiqadiki, respublika, agar milliy manfaatlarga zid bo`lsa, xalq farovonligi va xavfsizligiga zarar yetkazadigan bo`lsa, davlatlararo tuzilmalarda ishtirok etmaydi. Shuningdek, Konstitutsiya ikki tomonlama munosabatlarning ham asosiy prinsiplarini belgilab beradi. Garchi ikki tomonlama davlatlararo munosabatlar masalalari xalqaro huquq doirasida va asosan tegishli shartnomalar negizida hal etilsada, shunga qaramay, xalqaro shartnomalarni tuzish va ularning bajarilishini ta`minlashning davlatimiz ichkarisidagi tartibini Konstitutsiya belgilab beradi. Aynan Konstitutsiya xalqaro shartnomalarning milliy qonun hujjatlari tizimidagi maqomi va o`rnini belgilaydi hamda vakolatlar bermagan holda xalqaro shartnomalarni tuzish va ularni ratifikatsiya qilish huquqiga ega bo`lgan subyektlar doirasini belgilaydi. Bundan tashqari, Konstitutsiyada ikki tomonlama davlatlararo munosabatlarning mazmuni va yo`nalishini belgilashga da`vat etilgan fundamental yo`l-yo`riqlar hamda normativ qoidalar aks etadi. Bundan tashqari, Konstitutsiya muhofaza qiluvchi vazifasini bajaradi, masalan, davlatning tashqi siyosatini yo`lga qo`yishga aralashuvga yo`l qo`ymagan holda fuqarolar va davlat manfaatlariga zid bo`lmagan xususiy yoki guruh manfaatlarini ham himoya qiladi; tashqi siyosiy faoliyatning «siyosat – siyosat uchun» degan birdan-bir maqsadga aylanib ketishiga yo`l qo`ymaydi. Bunda Konstitutsiya nisbatan kuchli davlat bilan o`ta qulay iqtisodiy aloqalarni ham, agar bunday davlat salmoqli moliyaviy iqtisodiy yordam (hatto beg`araz bo`lsada) evaziga O`zbekistonning suverenitetiga xilof bo`lgan turli xil yon berishlarga erishishga harakat qiladigan bo`lsa, rivojlantirishga yo`l qo`ymaydi va hokazo. Konstitutsiyaga binoan davlatning tashqi siyosiy harakatlari Asosiy Qonunimizning muqaddimasida belgilab qo`yilgan O`zbekiston erishishga intilayotgan insonparvar demokratik huquqiy davlat maqomi talab etadigan

darajada oqilona va huquqiy bo`lmog`i darkor. Xalqaro huquqning umum e`tirof etilgan prinsiplari va normalariga konstitutsiyaviy maqom berib, Asosiy Qonun shu ma`noda xalqaro munosabatlarda huquqni muhofaza qilish samarali mexanizmining yo`qligi o`rnini to`ldiradi, chunki u o`z davlatining tashqi siyosiy harakatlariga nisbatan oliy hokimiyat yo`l-yo`riqlarini berish xususiyatiga egadir. O`zbekistonda demokratik huquqiy davlatning qaror topishi va rivojlanishi sharoitlarida Konstitutsiyaning davlat tashqi siyosatining, shu jumladan ikki tomonlama munosabatlarning asosiy yo`nalishlarini belgilashdagi roli o`ta muhimdir. Konstitutsiyaviy prinsiplar va xalqaro hamkorlik ustuvorliklari xavfsizlikni ta`minlash maqsadida amalda mintaqaviy xavfsizlik tizimini yaratishda aks etadi. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov Markaziy Osiyo mintaqasidagi vaziyatni tahlil qilar ekan, Afg`onistonda vaziyatni barqarorlashtirish va qayta tiklash borasida davom etayotgan ijobiy jarayonlar bilan bir qatorda mintaqada strategik mavhumlik hamon saqlanib qolayotganligini ham tan olishga to`g`ri kelishini ta`kidladi. “Bu yerda jahondagi yirik davlatlar va bizga qo`shni mamlakatlarning geostrategik manfaatlari mavjud bo`lib, ba`zida ular bir-biri bilan kelishmasligini ham kuzatish mumkin. Xalqaro terrorizm, ekstremizm, narkoagressiya va mintaqaviy xavfsizlikka nisbatan boshqa transmilliy tahdidlar hamon saqlanib qolmoqda…. Bunday tahdidlarga qarshi samarali choralar ko`rish, mintaqada xavfsizlik va barqaror rivojlanishni ta`minlash bilan bog`liq boshqa vazifalarni faqat shu zaminda joylashgan davlatlarning faol ishtiroki bilan hal etish mumkin. Aynan shu bois bu yerda yashayotgan xalqlarning muhim hayotiy manfaatlariga daxldor bo`lgan iqtisodiy, suv-energetika, transport- kommunikatsiya, ekologik xarakterdagi umummintaqaviy masalalarni yechish uchun o`zaro hamjihatlik va amaliy harakatlar mexanizmini shakllantirish muhim ahamiyat kasb etadi”. O`zbekiston mintaqaviy hamkorlikni har tomonlama rivojlantirishning izchil tarafdori bo`lib chiqmoqda va Markaziy Osiyo Hamkorligi Tashkilotiga

mintaqadagi davlatlar ko`p tomonlama hamkorligining eng muhim mexanizmi sifatida qaramoqda. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov parlament palatalarining 2005 yil 28 yanvar kuni bo`lib o`tgan qo`shma majlisida ta`kidlab o`tganidek, “Shanxay Hamkorlik Tashkiloti, Markaziy Osiyo Hamkorligi Tashkiloti, Mustaqil Davlatlar Hamdo`stligi va boshqa tashkilotlar bilan hamkorligimiz mintaqada xavfsizlik, tinchlik va barqaror rivojlanishni ta`minlashning muhim sharti hisoblanadi”. O`zbekiston Respublikasi Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashining 2001 yilda qabul qilgan 1373-sonli va 2004 yilda qabul qilgan 1566-sonli Rezolyutsiyalari hamda barcha 12 ta aksilterroristik konvensiyalarni ratifikatsiya qildi. O`zbekiston Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashi qoshidagi Terrorizmga qarshi kurash qo`mitasi, Mustaqil Davlatlar Hamdo`stligi Aksilterror markazi ishida qatnashmoqda, Shanxay Hamkorlik Tashkiloti doirasida tegishlicha ish olib bormoqda, Aksilterror kuchlarning Xalqaro koalitsiyasi sa`y-harakatlarida faol ko`maklashmoqda. Chunonchi, Shanxay Hamkorlik Tashkilotining 2003 yil may oyida Moskvada bo`lib o`tgan sammitida Shanxay Hamkorlik Tashkilotining organlari to`g`risidagi qator nizomlar, shuningdek Mintaqaviy aksilterror tuzilmasining (MATT) Reglamenti tasdiqlandi. Davlatlarning boshliqlari tomonidan MATT Ijroiya qo`mitasining joyini Qirg`izistonning Bishkek shahridan O`zbekistonning Toshkent shahriga ko`chirish, shuningdek, Tashkilotning doimiy ishlovchi organlarini – Pekin shahrida SHHT Kotibiyatini va Toshkent shahrida MATT Ijroiya qo`mitasini 2004 yil 1 yanvardan boshlab ishga tushirish to`g`risida qarorlar qabul qilindi. Markaziy Osiyo Hamkorlik Tashkilotining rejalariga umumiy xavfsizlik makonini mustahkamlash, shu jumladan terrorizmga qarshi kurashish ham kiradi. O`zbekiston Respublikasining 2000 yil dekabr oyida qabul qilingan “Terrorizmga qarshi kurash to`g`risida”gi Qonuni milliy xavfsizlikni ta`minlashda katta ahamiyatga egadir.

Mazkur Qonunda tegishli qilmishlarni kriminallashtirish to`g`risidagi normalar, terrorchilik harakatlarining oldini olish hamda terrorchilar va ularning sheriklarini jinoiy ta`qib etish bo`yicha protsessual choralar nazarda tutilgan. Terrorchilik faoliyati uchun jinoiy javobgarlik O`zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining quyidagi moddalarida ko`zda tutilgan: 155-modda. Terrorizm ; 245-modda. Shaxsni garov sifatida tutqinlikka olish ; 264-modda. Temir yo`lning harakatlanadigan tarkibini, havo, dengiz yoki daryo kemasini olib qochish yoki egallab olish ; 152-modda Xalqaro himoyaga olingan shaxsga yoki muassasaga hujum qilish. 2004 yil avgust oyida O`zbekiston Respublikasining “Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish to`g`risida”gi Qonuni qabul qilindi (u 2006 yil 1 yanvardan e`tiboran amalga kiritiladi). Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish maqsadida O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilab qo`yiladigan maxsus vakolatli davlat organi pul mablag`lari yoki o`zga mol-mulk bilan operatsiyalarning amalga oshirilishi ustidan nazorat qiladi. Qonunda asosiy normalar qatorida tegishli axborotdan erkin foydalanishni majburiy tarzda nazorat qilish va cheklash choralari belgilab qo`yilgan. Shunga muvofiq tashkilotlar jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish bilan bog`liq o`z faoliyatlarida yuridik va jismoniy shaxslarni ularga nisbatan olib borilayotgan majburiy nazoratdan xabardor qilishga haqli emaslar. Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish bilan bog`liq axborotlarni berish tartibi ushbu Qonunga muvofiq O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. Bundan tashqari, Qonunda maxsus vakolatli organning vakolatlari ochib beriladi, pul mablag`lari yoki o`zga mol-mulk bilan operatsiyalarni amalga

oshiruvchi tashkilotlarning majburiyatlari belgilanadi, shuningdek, ushbu sohadagi xalqaro hamkorlik masalalariga doir bir qator blanket normalar, jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish sohasidagi nizolar hamda tegishli qonun hujjatlarini buzganlik uchun javobgarlik belgilangan. Terrorizmga qarshi kurashish sohasidagi qonun hujjatlari konstitutsiyaviy prinsiplar va normalarga, shu jumladan fuqarolarning qonuniy manfaatlari, huquq va erkinliklarini himoya qilishga qaratilgan konstitutsiyaviy prinsiplar va normalarga qat`iy tarzda muvofiqdir. Biroq O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida faqat davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining milliy xavfsizlikni ta`minlash borasidagi faoliyatigina emas, balki fuqarolarning o`z mamlakatini himoya qilish majburiyatlari ham belgilangan. Chunonchi, 52-moddaga muvofiq “O`zbekiston Respublikasini himoya qilish – O`zbekiston Respublikasi har bir fuqarosining burchidir. Fuqarolar qonunda belgilangan tartibda harbiy yoki muqobil xizmatni o`tashlari shart”. Milliy xavfsizlikni ta`minlash maqsadida xalqaro tuzilmalarda ishtirok etish prinsipini konstitutsiyaviy mustahkamlash quyidagi qat`iy (nazariy) nuqtai nazarlarga asoslanadi. Birinchidan, bu – xavfsizlik yaxlitligi, uzluksiz holatligi va hadsiz-hududsiz ekanligini tushunishdan iboratdir. Ikkinchidan, har bir mustaqil mamlakatning o`z milliy manfaatlariga muvofiq, o`z mustaqilligi va barqarorligini ta`minlash maqsadi bo`lishi lozim. U yoki bu xalqaro tuzilmalarda va kollektiv xavfsizlik shartnomalarida qay darajada qatnashishini ularning o`zi belgilash huquqi nazarda tutilishi zarur. Uchinchidan, “Hozirgi sharoitda xavfsizlik faqat kollektiv bo`lishi mumkin. U hamfikr davlatlarning birgalikdagi sa`y-harakatlari bilan, ularning imkoniyatlarini birlashtirish bilan ta`minlanadi”. Milliy xavfsizlikni ta`minlash maqsadida xalqaro tuzilmalarda ishtirok etish konstitutsiyaviy prinsipi O`zbekiston Respublikasining 2001 yil 22 mayda qabul

qilingan “Mudofaa to`g`risida”gi, 1996 yil 26 dekabrda qabul qilingan “O`zbekiston Respublikasi tashqi siyosiy faoliyatining asosiy prinsiplari to`g`risida”gi, 2000 yil 15 dekabrda qabul qilingan “Terrorizmga qarshi kurash to`g`risida”gi qonunlarida hamda O`zbekiston Respublikasining Milliy xavfsizlik konsepsiyasida yanada rivojlantirildi. Chunonchi, O`zbekiston Respublikasining “Mudofaa to`g`risida”gi Qonunida mudofaa sohasidagi davlat siyosatining asosiy prinsiplaridan biri xalqaro huquq normalariga muvofiq kollektiv xavfsizlik tizimlarida ishtirok etish, shuningdek mudofaa vazifalarini hal etish uchun tashqi siyosiy xarakterdagi choralarni ko`rishdan iborat ekanligi ko`rsatib o`tilgan. Shuningdek, Qonunda “O`zbekiston Respublikasi xalqaro huquqning yakka tartibda va kollektiv tarzda mudofaalanishdan iborat bo`lgan huquqni mustahkamlovchi umum e`tirof etilgan normalari va prinsiplariga asoslanib, harbiy qurilish, tinchlik va xavfsizlikni saqlab turish sohasida boshqa davlatlar bilan hamkorlikni amalga oshiradi” deb aytilgan . Shu bilan birga bu faollik mafkuraviy jihatdan fikrini o`zgartirishlarga asoslanmasligi lozim. Bunday yo`l bugungi kunda ham kuzatilmoqda. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov parlament palatalarining 2005 yil 28 yanvarda bo`lib o`tgan qo`shma majlisida qilgan ma`ruzasida ta`kidlab o`tganidek, O`zbekistonning tashqi siyosati xalqaro munosabatlarda mafkuralashtirilgan asoslarni istisno etadi. Bugungi kunda ham YEXHT, Yevropa Ittifoqi va NATO kabi tashkilotlar bilan hamkorlik qilish masalalari dolzarb bo`lib qolmoqda. “Yevropa qit`asidagi Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkiloti, Yevropa Ittifoqi va NATO kabi muhim tuzilmalar bilan yurtimizda demokratik va bozor islohotlarini chuqurlashtirish, mamlakatimizda va umuman mintaqada xavfsizlik va barqarorlikni ta`minlash borasida hamkorlikni mustahkamlashdan manfaatdormiz”. Shu bilan birga, «milliy xavfsizlik”ning qamrov doirasidagi asosiy vazifasi uning obyekti va subyekti tushunchasini belgilashdan iboratdir. Binobarin, har bir davlat o`zi duch kelayotgan xavf-xatarni yengib o`tishga mintaqaviy va dunyo

miqyosidagi omillar ta`siri doirasida va o`z imkoniyati darajasidagi mavjud barcha resurslarni yo`naltiradi. Darhaqiqat, «Har bir mintaqada xavfsizlikni ta`minlash muammolari muayyan mohiyatga ega. Shuningdek, har bir mintaqaning o`z xususiyatlari, o`z tahdid manbalari va xavfsizlikni saqlash omillari bor”. Bundan tashqari, “milliy xavfsizlik” tushunchasi o`z ichiga tashqi siyosatda milliy manfaatlarni himoya qilish, texnogen va ekologik xavfsizlikni ta`minlash, mamlakatning siyosiy, ijtimoiy-madaniy va iqtisodiy hayotida shaxs kamoloti va jamiyatning barqaror rivoji singari bir qator sohalarni ham qamrab oladi. Mazkur masala O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov tomonidan g`oyat lo`nda ta`riflangan: “O`tgan yillarning mantig`i bizni hozirgi kunda uchta asosiy savolga murojaat qilishga undamoqda. O`zbekistonning kelajagi ana shu savollarga qanday javob berishimizga bog`liq. Bular quyidagilardir: xavfsizlikni qanday saqlab qolish lozim? Barqarorlikni qanday ta`minlash darkor? Taraqqiyot yo`lidan sobitqadam rivojlanishga nimalar hisobiga erishish mumkin? Xavfsizlik, barqarorlik va tanlagan yo`ldan og`ishmaslik degan ana shu oddiy so`zlar zamirida chuqur ma`no-mazmun bor. Biz buni bilib olmog`imiz va anglab yetmog`imiz zarur. Xavfdan qanday xoli bo`lish mumkin? Rivojlanish uchun kuch-madadni qayerdan izlash lozim? Bular strategik muammolar bo`lib, har qanday mustaqil davlat, eng avvalo, ana shu muammolarga e`tibor berib kelgan va bundan buyon ham e`tibor berajak”. 2. Milliy xavfsizlikning subyekti, obyekti hamda uni ta`minlash sohasidagi davlat siyosati Milliy xavfsizlik subyekti, obyekti va bu boradagi siyosat. Mamlakat xavfsizligini ta`minlash davlatning bosh vazifalaridan biri bo`lib, aynan shu soha uning qonunchilik asoslarini yaratadi, moddiy-moliyaviy va kadrlar resursi safarbarligini, zarur boshqaruv mahkamasini, maxsus xizmatlarni, Qurolli Kuchlarni tashkil qiladi va ta`minlaydi.

Xavfsizlikni ta`minlash mamlakatni rivojlantirishning muhim sharti, xalqaro munosabatlar sohasida, milliy manfaatlar va ustuvor vazifalarni belgilashda davlat siyosatining tarkibiy qismi va mezoni hisoblanadi. Ushbu sohada davlat siyosati quyidagi masalalarni o`z ichiga oladi: tashqi iqtisodiy va tashqi siyosiy faoliyatda milliy manfaatlarni himoyalash strategiyasini aniqlash; O`zbekiston Respublikasining hayotiy muhim manfaatlariga tahdidlarni aniqlash, baholash, tahlil etish va bu tahdidlarga qarshi kurash; milliy xavfsizlikka tahdidlarni bartaraf etish uchun zarur bo`lgan mexanizmlar, tezkor tadbirlar va resurslar bilan ta`minlash; shaxs, jamiyat va davlat manfaatlarini himoya qilish kafolatlari tizimini kengaytirish; milliy xavfsizlikni ta`minlash tizimini va tegishli qonunchilik bazasini takomillashtirish. Milliy xavfsizlikni ta`minlash sohasidagi davlat siyosati mamlakat va butun dunyodagi vaziyatning, Konstitutsiyada belgilangan, hozirgi davrning alohida xususiyatlari, jug`rofiy-siyosiy omillarning, Markaziy Osiyodagi vaziyatning va tashqi siyosatdagi xalqaro huquqning umume`tirof etilgan prinsiplari va normalaridan kelib chiquvchi ustuvor vazifalarning chuqur va har tomonlama tahlilini hisobga olgan holda quriladi. Hayotiy muhim milliy manfaatlarni turli ko`rinishdagi ichki va tashqi tahdidlardan kafolatli himoya etish milliy xavfsizlikning mazmun-mohiyati hisoblanadi. Milliy xavfsizlikning obyekti quyidagilardan iborat: inson - uning huquq va erkinliklari; jamiyat – uning ma`naviy va moddiy boyliklari; davlat – uning konstitutsiyaviy tuzumi, suvereniteti va hududiy yaxlitligi. Inson, milliy xavfsizlik obyekti sifatida eng yuksak qadriyatdir. Shu boisdan uning hayoti, erkinligi, sha`ni va qadr-qimmati har doim birinchi o`ringa qo`yiladi. Aslini olganda ham, shaxsning xavfsizligi va manfaatlari shu yo`nalishdagi davlat siyosatini tushunishda hal qiluvchi mezondir. Jamiyat va davlat tomonidan olib borilayotgan faoliyatning ta`sirchanligi shaxs hayotining daxlsizligi va xavfsizligi davlat tomonidan qay darajada ta`minlanishi orqali ayon bo`ladi.

Jamiyat xavfsizligi yoki “ijtimoiy xavfsizlik”ni milliy xavfsizlikdan ayri holda tasavvur qilib bo`lmaydi. Bu – uning tarkibiy qismidir. Jamiyat xavfsizligiga tahdid ijtimoiy munosabatlarga, ijtimoiy turmush tarziga, ma`naviy negizlarga va madaniy-moddiy qadriyatlarga, fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqlariga, boshqaruv tartibiga, jamoat tartibi va boshqalarga iqtisodiy, ekologik, harbiy zarar yetkazadi. Ijtimoiy, iqtisodiy, ma`naviy, madaniy, axloqiy, huquqiy, diniy va boshqa turdagi munosabatlar tizimidan iborat jamiyatga tahdid qilish milliy xavfsizlik asoslariga qilingan tahdiddir. Masalan, millatlararo, konfessiyalararo munosabatlarga va fuqarolar totuvligiga raxna solinganda jamiyat taraqqiyotini uzoq muddat orqaga surib yuborishi yoki milliy davlatchilikni barbod qilishi mumkin. Demokratiya, fuqarolik jamiyati asoslari, ma`naviy qadriyatlar, oila, aholining salomatligini muhofaza qilish, shuningdek, jamiyatning davlat ustidan nazorati samarali usullarini shakllantirish milliy xavfsizlikni ta`minlashning zarur shartlaridir. Davlat milliy xavfsizlik obyekti sifatida millatning bir butunligi va barqarorligini ta`minlashni muqarrar zaruriyat, deb biladi. Chunki davlat insonning huquqlari va erkinligini ta`minlar va kafolatlar ekan, milliy suverenitet davlat timsolida namoyon bo`lishi boisidanoq davlatning o`zi alohida bir qadriyat bo`lib qoladi. Shu ma`noda, milliy xavfsizlikni ta`minlash siyosati barqaror demokratik rivojlanish strategiyasi bilan uzviy bog`liq bo`lib, aslida, uning tarkibiy qismi va ayni paytda, xuddi shu demokratik taraqqiyotni amalga oshirishning muhim shartiga aylanadi. U quyidagi prinsiplarga asoslanadi: inson huquqlari va erkinliklariga rioya etish; Konstitutsiya va qonunlarning ustuvorligi; millatning ma`naviy salohiyatiga tayanish; milliy manfaatlarning ustuvorligi; millatlararo va konfessiyalararo totuvlikni ta`minlash; hududiy yaxlitlikni saqlash; xavfsizlikning bo`linmasligi;

harbiy-siyosiy bloklarda qatnashmaslik; tashqi siyosatni mafkuralashtirishdan voz kechish; tashqi va ichki siyosatning birligi; boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik; xalqaro shartnomalar bo`yicha zimmaga olingan majburiyatlarga og`ishmay rioya etish; xalqaro nizolarni tinch yo`l bilan hal etish, kuch ishlatmaslik yoki kuch ishlatish bilan tahdid qilmaslik; jamiyat turmushining barcha jabhalarida o`zgarishlarning izchilligi va bosqichliligi; izchil demokratlashuv, fikrlar xilma-xilligi va fuqarolarning o`zini o`zi boshqarishini rivojlantirish; ijtimoiy adolat va kuchli ijtimoiy siyosat; ekologik muammolarni hal etishning ustuvorligi; milliy xavfsizlikka tahdidlarning xususiyati va ko`lamiga javob choralarining bamavridligi va mutanosibligi. Milliy xavfsizlik hamisha ham chuqur idrok qilingan emas. “Mil-liy xavfsizlik” atamasi ilk marta Amerika siyosiy lug`atiga prezident T.Ruzvelt tomonidan 1904 yilda kiritilgan. Keyinchalik mazkur tushun-chaning mazmun doirasi asta-sekin ijtimoiy munosabatlar, globallashuv va integratsiya jarayonlari, shuningdek xilma-xil ko`rinishdagi tahdid va tahlikalar bilan uzviy bog`liq ravishda kengayib bordi. Bugungi kunda mamlakat hayoti uchun xatarli bo`lgan har qanday muammo milliy xavfsizlikka tahdidga aylanishi mumkin. Shuni alohida ta`kidlash kerakki, milliy xavfsizlikni ta`minlashning asosiy yo`nalishlari milliy manfaatlar ustuvorligi, real hamda potensial tahdid va tahlikalar bilan bevosita bog`liq ravishda belgilanadi. Mazkur yo`nalishlar sohalarga bo`linadi va quyidagicha nomlanadi: siyosiy xavfsizlik, u ichki va tashqi jihatlarga qarab, ya`ni ichki siyosiy va tashqi siyosiy xavfsizlik tarzida bo`linadi;

iqtisodiy xavfsizlik, bu ham ichki va tashqi jihatlarga qarab, ya`ni ichki iqtisodiy va tashqi iqtisodiy xavfsizlik tarzida bo`linadi; ijtimoiy xavfsizlik; gumanitar xavfsizlik; harbiy xavfsizlik; ilmiy-texnikaviy, texnologik va axborot xavfsizligi; ekologik xavfsizlik. Milliy xavfizlikni ta`minlashning qonunchilik va nazariy-metodo-logik asoslari to`g`risida so`z yuritilar ekan, konseptual va dasturiy hujjatlar xususida ham to`xtalib o`tmaslik mumkin emas. Ular, garchi to`g`ridan-to`g`ri normativ- huquqiy hujjatlar sirasiga kiritilmasa-da, qonunlar yoki Prezident Farmonlari bilan tasdiqlanadi va shu tarzda huquqiy kuchga ega bo`ladi. Masalan, O`zbekiston Respublikasining Milliy xavfsizlik konsepsiyasi yoki O`zbekiston Respublikasi Prezidentining ikkinchi chaqiriq Oliy Majlis birinchi sessiyasidagi ma`ruzasida xavfsizlikni ta`minlash sohasida belgilab berilgan asosiy vazifalarni amalga oshirish dasturi shular jumlasiga kiradi). 3. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi Milliy xavfsizlik konsepsiyasining asosi sifatida O`zbekiston Respublikasining Milliy xavfsizlik konsepsiyasi 1997 yilning 29 avgustida qabul qilingan «O`zbekiston Respublikasining Milliy xavfsizlik konsepsiyasini tasdiqlash to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi Qonuniga binoan amal qilib kelmoqda. U siyosiy yo`nalishdagi masalalarni hamda tegishli qonunlar, qonunosti hujjatlarini tayyorlashda asos bo`ladigan normativ-huquqiy atamalar, prinsiplarni o`z ichiga oladi. Mazkur Konsepsiya yana shu ma`noda siyosiy-huquqiy hujjat hisoblanadiki, unda davlatimizning milliy xavfsizlikni ta`minlash masalasiga doir rasmiy qarashlari o`z ifodasini topgan va shunga binoan bu Konsepsiya xavfsizlik muammosi, uni hal etishning strategiyasi va taktikasiga doir, jumladan, qonunchilik sohasiga taalluqli yaxlit, umumdavlat qarashlari tizimini o`zida mujassam etgan hujjatdir.

Konsepsiyaning birinchi qismida hozirgi davrning xususiyatlari, O`zbekistonning geopolitik holati, shu jumladan Markaziy Osiyodagi mavqei bilan bog`liq omillar, xalqaro hamkorlik sohasidagi vazifalar bayon qilinadi. Konsepsiyaning ikkinchi qismida shaxs, jamiyat va davlatning hayotiy muhim manfaatlari mazmuni ochilgan; uchinchi qismida sohalar bo`yicha milliy xavfsizlik ta`riflab o`tilgan. To`rtinchi qismda milliy xavfsizlikni ta`minlashning asosiy yo`nalishlari bayon qilingan. Beshinchi qismda milliy xavfsizlikni ta`minlashning tizimi va prinsiplari haqida so`z boradi. Konsepsiya o`zida milliy xavfsizlikning maqsadga muvofiq tizimini yaratishning asosiy g`oyasini, amaliy prinsiplarini ochib bergan. Unga tayangan holda tegishli tashkiliy-huquqiy mexanizm shakllantiriladi, qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyat organlari, jamoat tashkilotlari va fuqarolar o`rtasida hamkorlik tizimiga asos solinadi. Eng muhimi, ushbu Konsepsiya, bamisoli Konstitutsiya singari, muammoni tushunish va yechimini topishga bir xil yondashishga imkoniyat yaratadi. Masalan, unda «milliy xavfsizlik”, “milliy manfaat”, “tahdid” singari tushunchalarning mazmun-mohiyati O`zbekiston Respublikasiga tatbiqan atroflicha talqin etiladi. Unda davlatchilik manfaatlari millatning o`ziga xos holati hamda millat yashaydigan va o`z manfaatlarini amalga oshiradigan shakl – himoya etilishi va rivojlantirilishi zarur bo`lgan shakl sifatida talqin etiladi. Xalq manfaati shaxs va jamiyat manfaatlarining o`zaro uyg`un va bir- birlarini taqozo etadigan birlashmasidir. Shunday qilib, «davlat, xalqning oliy manfaatlari, ularning farovonligi va xavfsizligi” yaxlit olganda hayotiy muhim milliy manfaatlardir. Konsepsiyada boshqa darajadagi milliy manfaatlar ko`rsatilmaganligi sababli, ta`kidlashimiz kerakki, milliy manfaatlar, eng avvalo, hayotiy muhim manfaatlardir. AQShda bunday tabaqalashtirish (hayotiy muhim, shunchaki muhim, torroq doiradagi va boshqa darajadagi manfaatlar) qo`llaniladigan chora-tadbirning mutanosibligini aniqlashga xizmat qiladi: masalan, yadro qurolini qo`llashdan tortib vazirlik yoki

shtat miqyosida ma`muriy qarorlar qabul qilishgacha bo`lgan choralar ko`rishga asos bo`ladi. Shuni ta`kidlash kerakki, Konsepsiyada shaxs, jamiyat va davlat manfaatlari ham, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, gumanitar, harbiy, ekologik, ilmiy-texnikaviy, texnologik va axborot sohalarida tug`iladigan milliy xavfsizlikka tahdidlar ham batafsil ta`riflab berilgan. Shu asosda milliy xavfsizlikning asosiy yo`nalishlari ham belgilab berilgan. Davlatning faoliyati xuddi ana shu qoidalar bilan muvofiqlashtirilishi, qonunchilik esa tegishli tarzda rivojlantirilib borilishi kerak. Bu faqat milliy manfaatlar mazmunining tuzilmaviy bayonigina emas, balki xavfsizlik, tahdid obyektlarini belgilash va manfaatlarni amalga oshirishning asosiy yo`nalishlari ifodasi hamdir. Xavfsizlikning har bir turi o`z navbatida tarkibiy turlarga ega bo`lib, ular zamonaviy ijtimoiy munosabatlarning yuksak integratsiyasi sharoitida xavfsizlikning boshqa tur hamda tarkibiy turlari bilan kesishuvi mumkin. Masalan, oziq-ovqat xavfsizligi, bu faqat iqtisodiy masala emas, ayni paytda, siyosiy, huquqiy, ijtimoiy, tibbiy sanitariya va ekologik masala hamdir. Shu sababli xavfsizlikning turlarga bo`linishi shartli ekanligini doimo nazarda tutish zarur. Biroq, bu masalada qonunchilik uchun va davlat boshqaruvini to`g`ri tashkil etish uchun xavfsizlikning bunday bo`linishi o`zini to`la oqlaydi. Xususan, milliy xavfsizlikka tahdidlarni tabaqalashtirish va milliy xavfsizlikni ta`minlashning sohalar bo`yicha asosiy yo`nalishlari (siyosiy va tashqi siyosiy, iqtisodiy, jamiyat va davlat qurilishi, ijtimoiy, gumanitar, harbiy, ilmiy-texnika, texnologiya, axborot, ekologiya sohalari), ko`p jihatdan, qonunchilikning tegishli tarmoqlarini o`zida ifoda etadi. Boshqa jihatdan, mazkur sohalar tarmoqlararo normalar majmuining torroq doiradagi o`rganish yo`nalishini belgilaydi va maxsus institutlar shakllantirilishini taqozo etadi. Masalan, siyosiy sohadagi xavfsizlikni ta`minlashning huquqiy normalari asosan kafolat, himoya yoki muhofaza xususiyatida bo`lib, mohiyat e`tibori bilan murakkab tarmoqlararo institut hosil qiladi. Jumladan, siyosiy xavfsizlikni

ta`minlash sohasida vujudga keladigan munosabatlar quyidagi normalar bilan nazorat qilinadi: xalqaro huquq (bular – ikkitomonlama, mintaqaviy hamda universal shartnomalar va bitimlar), normalar, milliy qonun hujjatlarining tashqi siyosat sohasida amal qiluvchi va O`zbekiston Respublikasining ichki ishlariga aralashishdan, uning suverenitetiga tajovuz qilishdan himoya etadigan va umuman xalqaro munosabatlar tizimida milliy manfaatlarni himoyalashga qaratilgan normalari; terrorizmga qarshi kurashga doir qonun hujjatlari; konstitutsiyaviy tuzumni himoya qilish to`g`risidagi, nodavlat notijorat tashkilotlari, siyosiy partiyalar to`g`risidagi, OAV to`g`risidagi, so`z erkinligini himoyalash bo`yicha qonunlar, inson huquqlari va erkinligini himoya etuvchi, demokratik institutlarning takomillashuvini ta`minlovchi va kafolatlovchi gumanitar, saylovga oid va boshqa qonun hujjatlari; agressiv millatchilik va millatlararo nizo kuchayishining oldini oluvchi normalar; diniy ekstremizm tarqalishining oldini oluvchi qonunlar; davlat hokimiyati va boshqaruvida korrupsiya, to`rachilik, mahalliychilik va urug`-aymoqchilik munosabatlari vujudga kelishining oldini olish va ularga qarshi kurashga yo`naltirilgan normalar; jinoyatchilikning, ayniqsa, uyushgan jinoyatchilikning o`sishini oldini olishga qaratilgan, qurol-yarog` bilan noqonuniy savdo qilishga va giyohvandlikning tarqalishiga qarshi kurashga oid qonunlar. Tegishli huquq normalari vositasida oldi olinadigan shunday tahdidlar borki, ular turli mohiyatga va har xil predmetga ega. Biroq, ularning subyektlari siyosiy munosabatlar jabhasida harakat qiladi, o`z siyosiy maqsadlariga ega yoki ushbu tahdidlarni amalga oshirish orqali siyosiy tizimga va konstitutsiyaviy tuzumga jiddiy zarar yetkazadi. Boshqa tomondan, yuqorida sanab o`tilgan har bir yo`nalish o`ziga xos jihatlarga ega va, ta`bir joiz bo`lsa, «sub-institutlar” shaklida (masalan,

terrorizmga qarshi kurash instituti, OAVda so`z erkinligini himoyalash va kafolatlash instituti kabilar) namoyon bo`lishi mumkin. Milliy xavfsizlikni ta`minlashga taalluqli qonunchilik tizimida qator tarmoqlar borki, ularning o`rnini aniqlash ancha murakkab. Chunki ular o`z huquqiy mohiyatiga ko`ra ma`lum bir sohada xavfsizlikni ta`minlashga qaratilganligidan tashqari boshqa masalalarni ham tartibga soladi. Masalan, tabiatni muhofaza qilish to`g`risidagi qonun hujjatlari tabiiy muhit sharoitlarini saqlash hamda tabiat boyliklaridan oqilona foydalanishning huquqiy, iqtisodiy va tashkiliy asoslarini belgilar ekan, inson bilan tabiat o`rtasidagi munosabatlar muvozanatli tarzda uyg`un rivojlantirilishini ta`minlashga, ekologik tizimlarni, tabiat majmualarini va ayrim obyektlarni muhofaza qilish, fuqaroning qulay tabiiy muhitga bo`lgan huquqini kafolatlash maqsadlariga ham qaratilgan bo`ladi. O`zbekiston Respublikasida tabiatni muhofaza qilish va tabiiy boyliklardan oqilona foydalanish nafaqat “Tabiatni muhofaza qilish to`g`risida”gi Qonun vositasida, ayni paytda, yer, suv, o`rmon xo`jaligi, yer osti boyliklari to`g`risidagi, atmosfera havosi, o`simlik va hayvonot dunyosini muhofaza qilish va ulardan foydalanish to`g`risidagi qonunlar misolida ayon bo`lib turibdiki, bunday qonunlar majmui o`z doirasiga murakkab tarmoqlararo tizimni oladi, ular ekologik xavfsizlikni ta`minlash bilan bir qatorda boshqa vazifalarni ham ado etadilar. Ana shu bois, qonunchilik tizimlarini tarmoqlar bo`yicha bo`lib qarashga asoslangan mumtoz usulni bu o`rinda tatbiq qilish mushkul. Harbiy huquq tarmog`i bundan mustasno, negaki, mazkur qonunchilik amalda batamom harbiy xavfsizlikni ta`minlash masalalariga bag`ishlangan. 4. Mamlakat mudofaasini ta`minlashning konstitutsiyaviy – huquqiy asoslari Harbiy xavfsizlik sohasi ijtimoiy munosabatlarning bir xildagi turini tashkil etadi, uni huquqiy jihatdan tartibga solish bir xildagi huquqiy normalarning alohida majmuasiga tayangan holda amalga oshiriladi. Harbiy huquq tarmog`ining o`zi majmuaviy xususiyatga ega bo`lib, bu sohadagi bir qator munosabatlar huquqning

boshqa tarmoqlari, masalan, ma`muriy, moliyaviy, yerga oid, jinoyat to`g`risidagi va shu kabi huquqiy normalar vositasida tartibga solinadi. Mudofaa va davlatning harbiy faoliyatini tashkil etish sohasidagi ijtimoiy munosabatlarning tartibga olinishi bilan harbiy huquq boshqa tarmoqlardan farqlanadi. Bu munosabatlar qamrov doirasi bo`yicha bo`linadi. Avvalo, ular qurilish, boshqaruv, ta`minot, Qurolli Kuchlarni, boshqa qo`shinlarni, harbiy bo`linmalar va organlarni hozirlash va mamlakat mudofaasi maqsadlarida qo`llanish jarayonida yuzaga keladigan munosabatlardir. O`zbekiston Respublikasi fuqarolarining umumiy harbiy majburiyatni ijro etishi va harbiy xizmatni o`tashi bilan bog`liq munosabatlar alohida guruhni tashkil etadi. Harbiy intizomni saqlash, huquq-tartibotni, harbiy adliya organlari faoliyatini yo`lga qo`yishda yuzaga keluvchi munosabatlar boshqa bir guruhni tashkil etadi. Xalqaro huquqning harbiy hamkorlik masalalari, harbiy harakatlar olib borish bilan, shuningdek, gumanitar huquqning normalarini buzganlik uchun javobgarlik bilan bog`liq normalari yordamida boshqariladigan munosabatlar keyingi guruhga kiradi. O`zbekiston Respublikasining harbiy huquq manbaalari orasida Konstitutsiya alohida o`rin tutadi. Unda harbiy sohani tartibga soluvchi yo`nalishlarning normalari aks ettirilgan. Bu faqatgina 125, 126-moddalardagina emas, balki 52, 57, 93-moddalarda ham o`z aksini topgan. Bu normalarning barchasi mudofaani tashkil qilishga yo`naltirilgan bo`lib, u O`zbekiston Respublikasini bevosita qurolli himoya qilishga va qurolli himoya qilishga qaratilgan tadbirlardan iboratdir. O`zbekiston Respublikasining Qurolli Kuchlari mudofaa maqsadlarida tashkil qilinadi. O`zbekiston Respublikasining Qurolli Kuchlari urushlar va qurolli mojarolarni qaytarish hamda oldini olish O`zbekiston Respublikasining milliy manfaatlarini, suvereniteti, hududiy yaxlitligini hamda aholining tinch hayotini himoya qilish uchun davlat tomonidan tashkil etilgan va saqlab turilgan harbiy birlashmalar, qo`shilmalar va qismlarni, shuningdek boshqa harbiy tuzilmalarni o`z ichiga oladi.

Konstitutsiyaning 125 va 126-moddalariga asosan O`zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari O`zbekiston Respublikasining davlat suverenitetini va hududiy yaxlitligini, aholining tinch hayoti va xavfsizligini himoya qilish uchun tuziladi. Qurolli Kuchlarning tuzilishi va ularni tashkil etish qonun ("O`zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari to`g`risida"gi qonun O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlis Qonunchilik palatasi qonunchilik faoliyati rejasiga kiritilgan va u ishlab chiqilish jarayonida turibdi) bilan belgilanadi. O`zbekiston Respublikasi o`z xavfsizligini ta`minlash uchun yetarli darajada Qurolli Kuchlariga ega. Konstitutsiyaning 93-moddasi 20-bandiga muvofiq O`zbekiston Respublikasi Prezidenti O`zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarining Oliy Bosh Qo`mondoni hisoblanadi, Qurolli Kuchlarning oliy qo`mondonlarini tayinlaydi va vazifasidan ozod qiladi, oliy harbiy unvonlar beradi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 93-moddasi 2-bandiga muvofiq Prezident O`zbekiston Respublikasining suvereniteti, xavfsizligi va hududiy yaxlitligini muhofaza etish, milliy davlat tuzilishi masalalariga doir qarorlarni amalga oshirish yuzasidan zarur chora-tadbirlarni ko`radi. Qurolli Kuchlarni tashkil etish harbiy tadbirlardan biri bo`lib, fuqarolarning harbiy xizmatga bo`lgan munosabatini aniqlash prinsipi ham shular jumlasiga kiradi. Konstitutsiyaning 52-moddasiga muvofiq O`zbekiston Respublikasini himoya qilish — O`zbekiston Respublikasi har bir fuqarosining burchidir. Fuqarolar qonunda belgilangan tartibda harbiy yoki muqobil xizmatni o`tashga majburdirlar. Konstitutsiya mudofaani tashkil etishda harbiy tadbirlardan tashqari siyosiy tadbirlarni ham nazarda tutadi. Siyosiy tadbirlarga urush holatini e`lon qilish , harbiy holatni joriy etish, xavfsizlikni kafolatlash va boshqalar, O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 93-moddasi 18-bandiga muvofiq O`zbekiston Respublikasiga hujum qilinganda yoki tajovuzdan bir-birini mudofaa qilish yuzasidan tuzilgan shartnoma majburiyatlarini bajarish zaruriyati tug`ilganda urush holati e`lon qilish va qabul qilgan qarorni uch kun ichida O`zbekiston Respublikasi

Oliy Majlisi palatalarining tasdig`iga kiritish ham Respublika Prezidenti vakolatiga kirishi belgilab berilgan. Siyosiy tadbirlar jumlasiga qurollangan guruhlar, uyushmalar, urushni targ`ib etuvchi birlashmalarni man qilish ham kiradi. Shunday qilib, Konstitutsiya harbiy huquqning eng muhim manbasi hisoblanadi. Harbiy huquqning boshqa manbaalari qatoriga “Mudofaa to`g`risida”gi, “Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to`g`risida”gi, “O`zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari rezervidagi xizmat to`g`risida”gi, “Fuqaro muhofazasi to`g`risida”gi, “Terrorizmga qarshi kurash to`g`risida”gi, “O`zbekiston Respublikasining Davlat chegarasi to`g`risida”gi va boshqa qonunlar, Umumiy qo`shin nizomlari, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari va hukumat qarorlari, jumladan, O`zbekiston Respublikasining Milliy xavfsizlik konsepsiyasi (mazkur Konsepsiya asosida Mudofaa doktrinasi ishlab chiqildi) va shu kabi hujjatlar kiradi. Shuningdek, harbiy huquqning maxsus manbalari ham bo`lib, ular jumlasiga harbiy boshqaruvning normativ-huquqiy hujjatlarini, chunonchi – buyruqlar, qoidalar, yo`riqnomalar va boshqalarni kiritish mumkin. Ular qonunosti va farmoyish tusidagi hujjatlardir. Mamlakatimizda mudofaaning huquqiy asoslarini rivojlantirish uch bosqichda o`tdi. Birinchi bosqichda «Mudofaa to`g`risida”gi, “Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to`g`risida”gi, “Muqobil xizmat to`g`risida”gi (1992 yil 3 iyul) qonunlar qabul qilindi. Ulardan oldinroq «Respublika yoshlarini harbiy xizmatga chaqirish va harbiy xizmatni o`tashni takomillashtirish chora-tadbirlari to`g`risida” (04.09.1990 y. №PF-52), «O`zbekiston Respublikasi Mudofaa ishlari vazirligini tashkil etish to`g`risida” (06.09.1991 y. №PF-243) Prezident farmonlari e`lon qilingan edi. Shuningdek, Prezidentimizning «SSSR Ichki ishlar vazirligining ichki qo`shinlari va o`quv yurtlari to`g`risida” (10.01.1992 y. №PF-318), «Harbiy va maxsus unvonlarni berish tartibi to`g`risida» (19.02.1992 y. №PF-345), «O`zbekiston Respublikasi hududida joylashgan harbiy qismlar va harbiy-o`quv yurtlari to`g`risida” (20.02.1992 y. №PF-347), «O`zbekiston Respublikasining

hududida joylashgan chegara qo`shinlarining bo`linmalari to`g`risida» (24.03.1992 y. №PF-365), «O`zbekiston Respublikasi hududida joylashtirilgan havo-desanti qo`shinlari, harbiy-transport aviatsiyasi, razvedka qismlari va ta`minot qismlari to`g`risida” (18.05.1992 y., №PF-434), “O`zbekiston Respublikasi hududidagi kimyoviy qo`shinlar harbiy qismlari to`g`risida” (13.11.1992 y., №PF-496), “O`zbekiston Respublikasi davlat chegaralarini qo`riqlashni yanada mustahkamlash to`g`risida”gi (26.04.1993 y., №PF-600) farmonlari va boshqa hujjatlar ham shular jumlasidandir. Bu davrda mamlakatimiz harbiy tizimi murakkab bir holatda edi. Aslini olganda, milliy Qurolli Kuchlarni qayta tashkil etish, milliy harbiy doktrinani shakllantirish va umuman harbiy qurilish zamirida nima yotsa, ularning barchasini qaytadan qurishga to`g`ri kelardi. Mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab tezkor, yaxshi tayyorgarlikdan o`tgan va zamonaviy qurollangan armiyani tashkil etish harbiy qurilishning bosh yo`nalishiga aylandi. O`zbekiston o`z mustaqilligini e`lon qilarkan, o`zining tinchliksevar davlat ekanligini baralla oshkor etdi hamda o`zining mudofaa siyosati batamom tinch- totuv yashash, boshqa mamlakatlarning ichki ishlariga aralashmaslik, ularning suvereniteti va mustaqilligini hurmatlash, shuningdek, mavjud davlatlaro chegaralarning daxlsizligi va o`zgarmasligi prinsiplariga asoslanishini ma`lum qildi. Davlatimizning asosiy sa`y harakati barcha davlatlar bilan ikki va ko`p tomonlama aloqalar o`rnatish va rivojlantirishga, yalpi tinchlikka, hamma yerda ijtimoiy-siyosiy barqarorlik o`rnatilishiga erishishga va harbiylashtirishga barham berishga qaratildi. Shu bilan birga, mamlakatimiz o`z fuqarolarining hayotini va qadr-qimmatini himoya qilishga bo`lgan ajralmas huquq BMTning Ustaviga muvofiq amalga oshirilishini ta`minlash vazifasini o`z zimmasiga oldi. Davlatning mudofaa qudrati asosida mamlakat iqtisodiy salohiyatini mustahkamlab borish maqsadi yotadi. 90-yillarning o`rtalarida O`zbekistonda qo`shinlarning ustuvor turlari uchun yuqori malakali ofitserlarni tayyorlash maqsadiga xizmat qiladigan bir qator harbiy o`quv yurtlari tashkil etildi. To`rtta

harbiy bilim yurti, shu jumladan, uchuvchilar bilim yurtidan tashqari 1993 yilda Toshkent aloqa elektrotexnika instituti (hozirgi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti) huzurida aloqa xizmati mutaxassislarini tayyorlaydigan harbiy fakultet ochildi. 1994 yilda Qurolli Kuchlar Akademiyasi tashkil etilib, bu yerda oliy harbiy malakali ofitser kadrlar tayyorlashga kirishildi. Shuningdek, armiyaning texnik jihozlanishini mustahkamlash chora-tadbirlari ko`rildi. Harbiy xavfsizlik huquqiy asoslarini rivojlantirishning ikkinchi bosqichi harbiy infratuzilmaning rivojlantirilishi va harbiy qurilishning huquqiy bazasining yanada mustahkamlanishi, harbiy sohada xalqaro hamkorlikning kengaytirilishi bilan tavsiflanadi. Mazkur bosqich O`zbekiston Respublikasi Prezidenti huzurida Milliy xavfsizlik Kengashining tuzilganligidan boshlandi. (Bu Kengash O`zbekiston Reaspublikasi Prezidentining 01.05.1995 yilda e`lon qilingan PF- 1149-sonli “O`zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik Kengashi to`g`risida”gi Farmoniga binoan tashkil topdi). Masalan, 1995 yilning 30 avgustida Harbiy doktrina qabul qilinib, unda davlatlararo harbiy mojaro va ziddiyatlarning oldini olish hamda ularni bartaraf etishda faol qatnashish belgilangan bo`lib, bunda qarama-qarshiliklarning keskinlashuvi sabablarini diplomatik yo`l bilan hal etishga urg`u berildi. Davlat mudofaasi va xavfsizligini ta`minlashda Harbiy doktrina katta ahamiyatga ega. U rasmiy qoidalar majmuasidan iborat bo`lib, harbiy xavfsizlikning siyosiy, strategik va iqtisodiy asoslarini belgilaydi, umumiy qoidalarni, siyosiy va harbiy- tashkiliy jihatlarni qamrab oladi. Uning siyosiy qismida respublikaning urushga munosabati, O`zbekiston Respublikasining urush chiqishini bartaraf etish sohasidagi xalqaro faoliyatining asosiy vazifalari, yo`nalishlari va mezonlari tushuntirib beriladi. Harbiy doktrinaning harbiy-siyosiy qismida Markaziy Osiyo mintaqasining harbiy-strategik xususiyatlari bayon etiladi, harbiy xavf-xatarning potensial manbalari aniqlab beriladi. Hozirgi zamon urushlarining strategik xususiyati va oqibatlariga baho berilishi asosida doktrinada bosh harbiy-strategik vazifalar,

Qurolli Kuchlarning qurilishi va ularni strategik qo`llash prinsiplari, shuningdek, ulardan foydalanish shartlari tilga olinadi, respublika iqtisodiyotini, hududini va aholisini mudofaaga tayyorlash masalalari ham o`z ifodasini topadi. Harbiy doktrina O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga va respublikaning harbiy xavfsizligiga tajovuzlarga qarshi harakatlarni tashkil etishda, mamlakatni mudofaaga tayyorlash borasidagi davlat faoliyatini, O`zbekiston Respublikasining hayotiy muhim manfaatlarini himoya qilish uchun Qurolli Kuchlarni qo`llashni tartibga soluvchi qonunlarga asoslanar ekan, BMT Ustavidan, Xelsinkida imzolangan Yakunlovchi aktdan, Stokgolm konferensiyasi hujjatidan, shuningdek, ikkitomonlama va ko`ptomonlama shartnomalar hamda bitimlardan, xalqaro huquqiy hujjatlarning umume`tirof etilgan normalaridan kelib chiquvchi barcha xalqaro majburiyatlarga qat`iy rioya etilishini kafolatlaydi, tashqi harbiy tahdidning oldini olish va ularga qarshi kurashish bo`yicha ikkitomonlama va ko`ptomonlama munosabatlarni yo`lga qo`yish zarur ekanligini qayd etib o`tadi. Mudofaa va xavfsizlik sohasidagi tashqi siyosat Qo`shilmaslik harakati prinsiplariga ham tayanadi. Bu prinsiplar milliy qonunchiligimizda ham o`z ifodasini topgan (1996 yil 26 dekabrda qabul qilingan «O`zbekiston Respublikasi tashqi siyosiy faoliyatining asosiy prinsiplari to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi Qonunining 6-moddasi, 2001 yil 11 mayda yangi tahrirda qabul qilingan “Mudofaa to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi Qonunining 4- moddasi). Mazkur prinsip mantiqan kuch ishlatmaslik yoki kuch bilan tahdid qilmaslik prinsipidan kelib chiqadi hamda umuman olganda Konstitutsiyaning ruhiga, uning tinchliksevar mohiyatiga va mafkuralashtirishdan xoli yo`nalishiga muvofiq keladi. Milliy xavfsizlik manfaatlari xalqaro hamkorlikning ittifoqlar, hamdo`stliklar va boshqa davlatlararo tuzilmalar shaklidagi asosiy yo`nalishini belgilab beradi. Milliy xavfsizlikni ta`minlash manfaatlarini ko`zlab, O`zbekiston Respublikasining NATO bilan hamkorligi rivojlanib bormoqda, bu ish 1994 yildan beri «Tinchlik yo`lida sheriklik” dasturida ishtirok etish orqali ta`minlanmoqda.

Mazkur dastur NATO a`zolari bo`lmagan mamlakatlar uchun yaratilgan. Ushbu sheriklik nafaqat harbiy vazifalarni (bularga quyidagi vazifalar kiradi: milliy mudofaani rejalashtirishda va harbiy budjetni shakllantirishda ko`proq ochiq- oshkoralikka erishish; Qurolli Kuchlar ustidan demokratik nazoratni mustahkamlash; milliy salohiyatni qo`llab-quvvatlash va tinchlik o`rnatish operatsiyalariga hissa qo`shishga shaylik; Shimoliy Atlantika Ittifoqi bilan birgalikdagi harbiy tayyorgarlik va mashqlarni rejalashtirish hamda o`tkazish bo`yicha hamkorlikni rivojlantirish; sherik-davlatlar armiyalari, shuningdek, NATO mamlakatlari Qurolli Kuchlari bilan hamkorlikni rivojlantirish), balki noharbiy ruhdagi favqulodda vaziyatlar sharoitida harakatlarni rejalashtirish sohasida, ilmiy va iqtisodiy dasturlarni amalga oshirishda hamkorlikni ta`minlash; sherik davlatlar o`rtasidagi kelishmovchiliklarni bartaraf etishda yordam ko`rsatish vazifalarini ham qamrab oladi. O`zbekiston 1995 yildan boshlab Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkiloti (YEXHT)ning Vena hujjatini harbiy sohadagi ishonch mezonlari bo`yicha ham amalga oshirishda qatnashib kelmoqda, YEXHT Kotibiyatiga o`z harbiy kuchlari va mudofaa sohasidagi rejalari to`g`risida axborot yo`llab turibdi. Shu asnoda respublikaning chet el mamlakatlari va xalqaro tashkilotlar bilan samarali harbiy-siyosiy va harbiy-texnikaviy hamkorligi jarayonlari kuchaydi. Harbiy qonunchilikni rivojlantirish siyosati o`zida O`zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari, boshqa qo`shinlar, harbiy tuzilmalar va organlari tizimining qurilishi jarayonini aks ettiradi. Bu 1996 yil 26 dekabrda qabul qilingan “O`zbekiston Respublikasi tashqi siyosiy faoliyatining asosiy prinsiplari to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi Qonuni va birinchi chaqiriq O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining to`qqizinchi sessiyasida 1997 yil 29 avgustda qabul qilingan O`zbekiston Respublikasining Milliy xavfsizlik konsepsiyasi, mamlakat Prezidentining “O`zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligini tashkil etish to`g`risida”gi (04.03.1996 y. №PF-1378), «O`zbekiston Respublikasi umumqo`shinlar Nizomini tasdiqlash to`g`risida”gi (09.10.1996 y. №PF-1571), «O`zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarining intizom qismi haqidagi Nizomni

tasdiqlash to`g`risida»gi (09.10.1996 y. №PF-1572), «O`zbekiston Respublikasi harbiy qismlarida intizomni mustahkamlashga doir chora-tadbirlar to`g`risida”gi (23.02.1998 y., №PF-1932) Farmonlarida o`z ifodasini topdi. Harbiy qonunchilik taraqqiyotining uchinchi bosqichi 1999 yilda sodir bo`lgan voqealar bilan bog`liq harbiy islohotdan boshlandi. Bu islohotning mohiyati harbiy qurilish muammolarini hal etishga yangicha yondoshuvlar va mamlakat Qurolli Kuchlarini sifatli modernizatsiya etishdan iborat. Harbiy islohotning asosiy qoidalari O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning Oliy Majlis sessiyalarida qilgan qator ma`ruzalarida chuqur ochib berildi va milliy armiyaning tuzilishini o`zgartirishni taklif etdi. Eng avvalo gap kontrakt asosida harbiy xizmat qilishga o`tish orqali armiyani qisqartirish xususida bordi. Markaziy Osiyo sharoitida samarali jangovar harakatlar olib borishga qodir professional armiyaga asos bo`lib qolishi haqida so`z yuritildi. O`zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari jangovar tayyorgarligini ta`minlashning ustuvor vazifalari orasida qo`shinlarni tayyorlashda milliy g`oya, milliy mustaqillik mafkurasiga tayangan holda tarbiyaviy ishlarni tashkil etishning butun tizimini qayta tuzishga kirishilganligini alohida ta`kidlash zarur. Mamlakat Prezidenti tashabbusi bilan Qurolli Kuchlarning rezervchilari instituti tarkib topganligi muhim ahamiyatga ega bo`ldi. Rezerv safini to`ldirishning maqsadi, vazifalari, prinsiplari va urush vaqtida rezervdan foydalanishning mexanizmi belgilab qo`yildi. Mintaqamizdagi va mamlakatimiz chegaralari yaqinidagi murakkab harbiy- siyosiy vaziyat, butun jahonda ekstremistik kuchlar kuchayganligi Prezidentning 2000 yil 7 fevraldagi Farmoni bilan tasdiqlangan yangi Mudofaa doktrinasini ishlab chiqish zaruriyatini yuzaga keltirdi, unga muvofiq mamlakat Qurolli Kuchlari o`zida Mudofaa vazirligi bo`linmalari, Chegara qo`shinlari, Ichki ishlar vazirligi hamda Milliy xavfsizlik xizmatining maxsus bo`linmalari va boshqa idoralarning harbiy tuzilmalarini birlashtirdi. Mudofaa va harbiy qurilish sohasida yagona davlat siyosatini o`tkazish hamda rivojlangan demokratik davlatlar tajribasini chuqur o`rganish asosida

Qurolli Kuchlar ustidan samarali fuqarolik nazoratini o`rnatish maqsadida Mudofaa vazirligi hamda respublikaning mudofaa va xavfsizlikni ta`minlovchi boshqa tuzilmalari oldida turgan vazifalar qayta ko`rib chiqildi. O`zbekiston Respublikasi Mudofaa vaziri etib harbiy bo`lmagan shaxs tayinlandi. Qurolli Kuchlarning Birlashgan shtabi tashkil etildi va u O`zbekiston Respublikasining suvereniteti hamda hududiy yaxlitligini qurolli himoya qilish bo`yicha qarorlarni ishlab chiquvchi va amalga oshiruvchi yagona qo`mondonlik organiga aylandi. Kompyuter texnologiyalaridan, modellashtirish, chalg`itish uslublaridan va boshqa zamonaviy ta`lim shakllaridan foydalaniladigan, harbiy xizmatchilarni tayyorlashning mutlaqo yangi shakllari hisoblanadigan serjantlar maktablari va tayyorlov markazlari joriy etildi. O`zbekiston harbiy xavfsizligini ta`minlashning huquqiy asoslari ham shularga muvofiq ravishda rivoj topib, endilikda qonun hujjatlarining butun bir majmuini tashkil etadi. 1999 yildan boshlab “O`zbekiston Respublikasining Davlat chegarasi to`g`risida” (1999 yil 20 avgust), “Fuqaro muhofazasi to`g`risida” (2000 yil 26 may), “Terrorizmga qarshi kurash to`g`risida” (2000 yil 15 dekabr), yangi tahrirdagi «Mudofaa to`g`risida” (2000 yil 11 may), “Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to`g`risida” (2002 yil 12 dekabr) va “O`zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari rezervidagi xizmat to`g`risida” (2003 yil 25 aprel) kabi qonunlar qabul qilindi. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining “O`zbekiston Respublikasi Harbiy prokuraturasini tashkil etish to`g`risida” (30.03.1999 y. №PF-2277), “O`zbekiston Respublikasi Harbiy sudini tashkil etish to`g`risida” (23.09.1999 y. №PF-2421) va boshqa Farmonlari ham e`lon qilindi. Qonunchilik – jamiyatning huquq va ehtiyojlariga monand holda tinimsiz rivojlanib boradigan jonli organizmdir. Shunga muvofiq ravishda harbiy huquqni tegishli fan tarmog`i sifatida rivojlantirib borish zarur. Harbiy qonunchilik tizimida ro`y berayotgan o`zgarishlar normativ-huquqiy boshqaruvning mazkur sohadagi

tartibotlarini chuqur tadqiq qilish natijalariga asoslanishi kerak. Bundan tashqari, milliy xavfsizlik huquqi tizimini, uning tuzilmalari va tarkibini talqin va bayon etishda yangicha yondoshuvlarga ehtiyoj sezilmoqda. Bu vazifaning talab darajasida hal etilishi qonunchilikdan barchaning foydalanish erkinligini ta`minlash va qonunlardagi takroriylikning oldini olish imkonini beradi, milliy xavfsizlikni ta`minlash sohasida yuzaga keladigan munosabatlarni boshqarish tizimiga taalluqli normalarning o`zaro uyg`un bo`lishi va to`g`ri qo`llanishiga olib keladi. Shubhasiz, milliy xavfsizlikni ta`minlashga doir huquq tizimini rivojlantirish jarayoni hali nihoyasiga yetganicha yo`q. Huquqiy jihatdan tartibga solish predmeti o`zgarmoqda, uning mexanizmi takomillashmoqda. Yangi muammolar ham vujudga kelmoqda, ularni hal etish uchun ilmiy asoslangan yangicha yondoshuvlar talab qilinayotir. Tabiiyki, ijtimoiy munosabatlar rivoji yuridik munosabatlar rivojiga nisbatan ildamroq bo`ladi. Qonunchilik hamisha siyosiy- huquqiy va iqtisodiy madaniyatning yig`ma mahsuloti, tegishli ijtimoiy munosabatlarga izmini o`tkazishning yo`l qo`yish mumkin bo`lgan chegarasini belgilashga nisbatan jamiyatning anglab yetilgan ehtiyojlarining amalga oshirilishidir. Xavfsizlik va mudofaa sohasidagi qonunchilikning rivoji, shuningdek, qabul qilinayotgan qonunlar ijrosi ustidan nazorat qilish mexanizmlarining samaradorligini oshirish, bizning nazarimizda, O`zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik konsepsiyasida ko`zda tutilgan maqsadlarga erishishning asosiy omillaridir.

O'xshashlar

O`zbekiston Respublikasi qonun chiqarish hokimiyatining konstitutsiyaviy asoslari

O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy Sudi va uning konstitutsiyaviy huquqlari

O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Konstitutsiyaviy maqomi

O`zbekiston Respublikasi Prezidentining konstitutsiyaviy-huquqiy maqomi

O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy huquq fani tushunchasi va uning predmeti