logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Huquqshunoslik
  4. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi – Asosiy Qonun

O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi – Asosiy Qonun

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

78.5 KB
Ko'chirib olish
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi – Asosiy Qonun Reja: 1. Davlat mustaqilligi va inson erkinligi Qomusi. 2. Konstitutsiyaning qabul qilinishi va unda aks etgan xususiyatlar. 3. O’zbekiston Respublikasining mazmun va mohiyatini belgilovchi asosiy g’oyalar. 4. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi tuzilishi va sifatini belgilovchi mezonlar. 5. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Konstitutsiya haqida. 6. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining asosiy prinsiplari. 7. Konstitutsiya va xalqaro huquq. Davlat mustaqilligi va inson erkinligi Qomusi. Mustaqillik sharofati tufayli 1992 yili 8 dekabrda O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi qabul qilindi. Erkinlik va ozodlikni, mustaqillik va hurlikni tantanali tarzda o`zida namoyon etuvchi bu muqaddas huquqiy hujjat qabul qilingan qutlug` sanani xalqimiz umumxalq bayrami sifatida keng nishonlab kelmoqda. Mustaqillik Konstitutsiyasi jahonning siyosiy xaritasida yangi suveren davlat-O`zbekiston Respublikasi paydo bo`lganligini qonuniy tasdiqlab berdi.Asosiy Qonunimiz davlat mustaqilligini mustahkamlab inson huquqi va erkining huquqiy kafolati sifatida muhim ahamiyat kasb etib bormoqda. Buni shu aziz Vatanning har bir farzandi yurakdan his etadi.O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi-davlatning Asosiy qonuni bo`lib, istiqbol sari intilishimizga kuch baxshida etuvchi hujjatdir. U ijtimoiy va davlat hayotining huquqiy asosidir. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi ozod va suveren davlatning huquqiy asoslarini yaratish bilan birga jamiyatimizning huquqiy taraqqiyotida yangi davrni boshlab berdi. Konstitutsiyaga binoan o`zbek xalqining yo`li bitta-Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot qurish, mustaqillikni mustahkamlab mamlakat ravnaqini ta'minlashdir. O`zbekiston Konstitutsiyasining o`ziga xos mazmuni shundan iboratki, u o`zbek xalqining tarixiy va milliy qadriyatlarini, g`arb demokratiyasining insonparvarlik tamoyillarini o`zida mujassam etadi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi jamiyatimiz barcha a'zolarining, shu jumladan yoshlarning manfaatlarini, ularning uaqhuquqi va erkinliklarini to’la uzida ifoda etadi. Chunki kelajagimiz bo’lgan yoshlar davlatimizning uar tomonlama qudratli davlatga aylanishida faol ishtiroki ual qiluvchi auamiyatga ega. Yoshlarning qobiliyati, iste'dodi, bilimiga muvofiq ijtimoiy eutiyojlarini e'tiborga olib, ilm olish, kasb, mashg`ulot turi va ish tanlash huquqini uz ichiga oluvchi huquqlar majmui Konstitusiyaviy qoidalarda mustaukamlab quyilgan. Konstitutsiya qabul qilinishi va unda aks etgan xususiyatlar O`zbekiston yangi Konstitutsiyasini yaratish g`oyasi 1990 yil 20 iyunda Mustaqillik Deklaratsiyasi qabul qilinishi bilan bevosita bog`liqdir. Konstitutsiyani yaratish zarurati o`z o`zidan paydo bo`lgani yo`q. Buning albatta o`z sabablari bor edi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinishi asosiy sabablari: o`zbek xalqining ozodlik, erk va mustaqillik yo`lidagi intilishi; xalqning butun bor imkoniyati va salohiyatini ishga solish, jamiyatning barqaror rivojlanishini ta'minlash; iqtisodiy va siyosiy munosabatlarni demokratlashtirish, suveren davlatning oldini olish, o`z istiqlol va taraqqiyot yo`lini huquqiy jihatdan belgilash zaruriyati va boshqa omillar tashkil etadi. Birinchi Konstitutsiya loyihasini tayyorlash uchun mamlakatning ko`zga ko`ringan siyosatshunos, huquqshunos, iqtisodchi va boshqa mutaxassis olimlardan tarkib topgan 64 kishidan iborat komissiya tuzildi. Konstitutsiya loyihasini tayyorlash komissiyasining birinchi tashkiliy majlisi 1991 yil 12 aprelda Prezident Islom Karimov raisligida o`tdi. Unda kelajagi buyuk davlatning Konstitutsiyasi «o`zbek xalqining munosib turmushini, huquqlari va erkinliklarini kafolatlashi, milliy qadriyatlarimiz va madaniyatimizni qayta tiklashi, insonning ma'naviy-ahloqiy barkamolligini ta'minlashi kerak» degan vazifa qo`yildi. Bu vazifa zamiridagi tamoyillarga javob bera oladigan xalqchil Asosiy Qonun yaratildi.O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinishi tarixda yangi burilish davri sahifasini ochib berdi. U jamiyatda tamomila yangi ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, ma'naviy tizim qaror topishiga huquqiy poydevor sifatida dunyoga keldi. Uning qabul qilinishi qonunchilikdagi mustaqillik bo`ldi. Konstitutsiyaxalqning, millatning yuz ko`zi, uning obro`-e'tibori va nufuzi timsoliga aylandi. Shu ma'noda Konstitusiya o`zbek xalqi irodasi, erki, ruhiyati, ijtimoiy-siyosiy tafakkuri va madaniyati mahsulidir. Chunki Konstitutsiya loyihasi ustida ikki yil davomida ishlanib, u umumxalq muhokamasidan o`tdi. Umumxalq muhokamasi davomida jami 6 mingdan ortiq taklif va mulohazalar bildirildi. Xalqning fikrlari asosida Konstitutsiya loyihasi yanada boyitilib sayqal topdi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi tub mohiyatiga ko`ra yangi huquqiy hujjat bo`lib, unda inson manfaati ulug`lanadi. Insonning ajralmas huquq hamda erkinliklari davlat huquqlaridan ustunligi tan olinadi va u davlat himoyasidadir. Konstitutsiya xalqimizga xos bo`lgan xususiyatlar: mehr-oqibat, odobahloq, odamiylik, o`zga millatlarga hurmat, aql- zakovatga intilish, iymon va e'tiqod, ornomus, iffat va hayo kabi ezgu fazilatlarga asoslanadi. Konstitutsiyada milliy xususiyatlar uam yorqin aks ettirilgan. Bu xususiyatlar: konstitutsiyada mustahkamlangan qoidalarda milliy qonunchilik rivojlanishi uchun zamin yaratilganligi; tarixiy, etnografik, milliy an'analar, urf-odatlar va qadriyatlarimiz singdirilganligi; ma'naviy va madaniy tarixiy merosni asrash, oila qadriyatlari va milliy ruuiy, demografik, tabiat-iqlim, ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar inobatga olinishida namoyon buladi. Konstitutsiyada yana bir muhim xususiyat o`z ifodasini topgan. Bu davlatchiligimizning tarixan tarkib topgan ilg`or tajribalaridan foydalanilganligidir. Tarixdan ma'lumki, biz yashayotgan Vatanimiz hududida qonun ustuvorligi ta'minlanishi asosida ozodlik va mustaqillik mustahkamlangan buyuk saltanatlar hukm surgan davrlar bo`lgan. Xususan, Amir Temur davrini alohida ta'kidlash lozim. «Temur tuzuklari» shu davrning yorqin «Konstitutsiya»si bo`lib, jamiyatda ustuvor ravishda amalda bo`lgan. Ana shu tajribalardan, al- Farobiyning fozil davlat va Navoiyning adolatli jamiyat to`g`risidagi ta'limotlari hamda boshqa buyuk allomalar huquqiy merosidan foydalanilganligi Konstitutsiyaning mazmunini yanada boyitgan. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi yakka hukmronlikka da'vo qiluvchi mafkuradan, zo`rlab tiqishtirilgan siyosatbozlikdan, siyosatlashuvdan, balandparvoz shiorlardan, sinfiylikdan va partiyaviylikdan xolidir. Shuning uchun ham Mustaqillik Konstitutsiyasi Sho`ro davrida qabul qilingan siyosiy manifest shaklidagi Konstitusiyalardan hayotiyligi va amal qiluvchi xususiyati bilan chinakkam yuridik hujjat sifatida mazmunan ajralib turadi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining mazmun va mohiyatini belgilovchi asosiy g`oyalar Respublikasi Konstitutsiyasining maqsadi, prinsiplari, asosiy qoidalari mazmun va mohiyati negizini belgilovchi ulug`vor g`oyalar, uning Muqaddimasida to`la bayon etilgan. Konsitutsiya muqaddimasi juda ixcham va yuksak saviyali. Muqaddimada O`zbekistonning rivojlanish, yangilanish va taraqqiyot yo`li hamda yangi jamiyat va davlat qurilishining yo`nalishlari belgilab beriladi. Ushbu istiqboldagi maqsdlar sari rivojlanishning o`z istiqlol va taraqqiyot yo`li quyidagi ilg`or huquqiy g`oyalarga tayanadi. Bular: inson huquqlari va davlat suverenetetiga sodiqlik, hozirgi va kelajak avlodlar oldidagi mas'uliyatni anglash, o`zbek davlatchiligining boy tarixiy tajribasiga tayanish, demokratiya va ijtimoiy adolatga sadoqat, xalqaro huquqning qoida va talablarini tan olish, fuqarolarning farovon hayot tarzini yaratish, insonpavar demokratik huquqiy davlatni bunyod etish, fuqarolar tinchligi, milliy va millatlararo totuvlikni ta'minlashdan iborat . Bu g`oyalar xalqimizni yagona maqsad yo`lida birlashtiradi va jipslashtiradi. Konstitutsiya g`oyalari o`z-o`zidan amalda oshmaydi Ularni hayotga tabdiq qilishda qodir bo`lgan kuch ham kerak. Bunday jamiyat, davlat va insonning o`zidir. Asosiy qonundagi insoniy, ma`naviy ahamiyatga ega bo`lgan siyosiy – huquqiy g`oyalarni ro`yobga chiqarishda har bir inson va fuqaroning faol ishtirok etishi muhimdir. Shu bilan birga jamiyat a`zolarining huquqiy madaniyat darajasi yuqori bo`lishi ham zaruriy shartlardan biridir. Shuning uchun har birimiz aql – zakovatimizni va bilim salohiyatimizni Konstitutsiyada mustahkamlangan yuksak g`oyalarni hayotda ro’yobga chiqarishga safarbar etishimiz lozim bo`ladi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi tuzilishi va sifatini belgilovchi mezonlar O`zbekiston Konstitutsiyasi 128 moddadan iborat bo`lib, 26 bobni birlashtiruvchi 6 bo`limni o`z ichiga oladi. O`zbekiston Konstitutsiyasi tuzilishi mazmuni- fuqarolar o`rtasida totuvlik, milliy va ijtimoiy hamjihatlik, shaxs erkinligi va saylov erkinligi, siyosiy barqarorlik, farovonlik va iqtisodiy o`sishni ta'minlash, davlatning inson va fuqarolar oldidagi o`z burchini bajarishga erishishga yo`naltirilgan. Shu bilan bir qatorda, Asosiy Qonunimiz mazmunida tenglik, erkinlik, biradorlik, xalqlar va millatlararo do`stlik, mamlakat va dunyo barqarorligi kabi umuminsoniy g`oyalar ham mujassamdir. Konstitutsiyaga ega bo`lish, unga tayanish, itoat qilish, u bo`yicha yashash, undan himoya topish hamda uni himoya qilish lozim va shartdir. Konstitutsiya biz uchun shunday aziz narsadirki, uni or-nomusni asraganday asramoq lozim. Chunki aynan Konstitutsiyada O`zbekistonning davlat severeniteti(I-bob), xalq hokimiyatchiligi(II-bob), qonun ustuvorligi(III-bob) aks etadi. Aynan u o`zbek millatining tiliga davlat maqomini beradi(4-modda). Xalqni hokimiyat manbai sifatida e'tirof etadi. Ijtimoiy hayotda siyosiy institutlar, mafkuralar va fikrlar xilma-xilligini kafolatlaydi. Inson huquqlari va erkinligi oliy qadriyat hisoblanadi. Shu bilan Konstitutsiyada inson eng mo`tabar mavqega ko`tariladi. Agarda Konstitutsiyaga e'tibor bilan qarasangiz birinchi bo`limdan so`ng inson huquqlari va erkinliklari boshlanadi. Konstitutsiyaning 2-bo`limi inson huquqlarining to`liq va ixcham tizimidir. Undan keyingi 3-bo`lim jahondagi birorta konstitutsiyada yo`q. Mazkur bo`limning asosiy maqsadi: fuqarolik jamiyati an'analarini shakllantirish, jamoat birlashmalari va ijtimoiy munosabatlarning sog`lom ravnaqini ta'minlashdir. Bundan keyingi bo`limlarda davlat tuzilishi va davlat organlariga oid qoidalar bayon etiladi. Demak, Konstitutsiya «Inson-jamiyat-davlat» yo`nalishida tuzilgan bo`lib, unda inson manfaati birinchi o`ringa qo`yilgan. Asosiy Qonunda Birlashgan Millatlar Tashkilotining ustuvor yo`nalishdagi hujjatlari, Inson huquqlari umumjahon Deklaratsiyasi, xalqaro huquqning me'yor va tamoyillari hisobga olingan. Shu bilan birga AQSh, GFR, Fransiya, Shvetsiya, Ispaniya, Portugaliya, Italiya, Bolgariya, Vengriya, Turkiya, Eron, Yaponiya, Misr, Hindiston va boshqa davlatlarning xalqaro huquq talablarini aks ettiruvchi konstitutsiyaviy tajribalarini o`zida jamlagan. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining bosh va ustuvor tamoyillari: barcha fuqarolarning teng huquqliligi; biron bir millatga daxldorligi, diniy e'tiqodi va mazhabidan qat'iy nazar, jamiyatda shaxs ustunligi va ijtimoiy adolat barqarorligini ta'minlash; milliy ozchilikni tashkil etuvchi aholi qatlamlariga e'tibor bilan qarash, ularning tili xalq an'analari va urf-odatlarini hurmat qilish; ularning o`ziga xosligi va taraqqiyotini saqlashga zaruriy shart-sharoitlar yaratish kabi yo`nalishlarni o`z ichiga oladi. O`zbekiston Konstitutsiyaning sifatini belgilovchi mezonlar ham mavjud bo`lib, ular sirasiga quyidagilarni kiritish mumkin. Jumladan: konstitutsiyaning huquqiy davlatni barpo etish ehtiyoji va istiqbollariga muvofiqligi, xalqaro konstitutsiyaviy tajribalarning konstitutsiyani yaratishda ijodiy foydalanilganligi, konstitutsiyaning bevosita harakatdagi huquq ekanligi, konstitutsiyaning huquq manbai sifatida yetakchilik roli hamda davlat va jamiyatda barqarorlikka erishishdagi ahamiyati va shu kabi mezonlardir. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi normalari Konstitutsiya jamiyatda amalda bo’lgan barcha qonunlarni bir maqsad, bir g`oya, bir tartibga buysindiradigan yagona umumdavlat miqyosidagi asosiy qonundir. Konstitutsiya qonunlarning huquqiy bazasi hisoblanadi. Konstitutsiyada mustahkamlangan normalar O`zbekiston davlati konstitutsiyaviy tuzumining asoslarini, inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlarini, fuqarolik jamiyatining tarkibiy qismlarini, O`zbekiston Respublikasi davlat tuzilishini, davlat hokimiyati va mahalliy o`zini o`zi boshqarish tizimini belgilab beradi. Konstitutsiya normalari hamisha ustuvorlik va ta'sis kuchiga egadir. Konstitutsiya normalari mazmuni talablariga mos va to`la muvofiq asosda qonunlar ishlab chiqilib, amalga kiritiladi. Konstitutsiyaviy normalarga bevosita amal qilib turgan huquq deb qaralishi mumkin. Konstitutsiya (III-bobi)da konstitutsiyaviy normalarning to`g`ridanto`g`ri amal qilishiga oid qoida mustahkamlab qo`yilgan. Konstitutsiyaviy normalarning to`g`ridan-to`g`ri amal qilishi tushunchasi qonun yaratish, ijro etish va huquqni qo`llash jihatlarini qamrab oladi. Hamda Konstitutsiya normalarini ijro etish uchun normativ hujjatlar chiqarilishini anglatadi. Normativ hujjatlarni shajara deb tasavvur etsak, shu shajara tepasida Konstitutsiya turadi. Konstitutsiyaviy normalar an'anaviy huquq mezonlariga nisbatan eng asosiy norma, qonunni sharhlash va qo`llash vositasi hisoblanadi. Ijtimoiy turmush barcha sohalarining tartibga solib turilishida va hayotda qonun ustuvorligi qaror topishida qabul qilingan qonunlar yoki boshqa normativ - huquqiy hujjatlarning Konstitutsiya normalariga o`zaro muvofiqligi muhim ahamiyatga ega. Bu tamoyil qabul qilinadigan qonun hujjatlari Konstitutsiya normalariga to`la va aniq mos kelishi zarurligini bildiradi. Shu bilan birga Konstitutsiyada mustahkamlangan normalar inson, jamiyat va davlat manfaatlariga ziyon keltiradigan tarzda talqin qilinmasligi lozim. Shu bois Konstitutsiyaning 16-moddasida bu ikkala muhim masala mustahkamlab qo`yilgan. Bu moddaga ko`ra, «Mazkur Konstitutsiyaning birorta qoidasi O`zbekiston Respublikasi huquq va manfaatlariga zarar yetkazadigan tarzda talqin etilishi mumkin emas. Birorta ham qonun yoki boshqa normativ-huquqiy hujjat Konstitutsiya normalari va qoidalariga zid kelishi mumkin emas» Konstitutsiya asosida qabul qilingan qonunchilik hujjatlarini yo`nalishiga qarab 4 ta turkumga ajratish mumkin. Birinchisi-davlatchiligimizni mustahkamlashga va davlat tuzilmalarini takomillashtirishga qaratilgan hujjatlar, ikkinchisi-iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishning huquqiy negizini tashkil etadigan qonunlar, uchinchisi-jamiyat siyosiy tizimini erkinlashtirish va demokratlashtirish, inson huquq va erkinliklarini himoya qilish huquqiy asoslarini belgilovchi qonunlar, to`rtinchisi-xalqaro huquq sub'ekti sifatida O`zbekistonning tashqi siyosiy va tashqi iqtisodiy aloqalarini tartibga soladigan qonunlardir. Konstitutsiya O`zbekistonning erkin taraqqiyotini huquqiy jihatdan to`la ta'minlaydi. Shu bilan birga butun qonunchilik va qonunni ijod qilish jarayonining, demokratiya va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning huquqiy manbai bo`lib xizmat qiladi. Mustaqil O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida mustahkamlangan norma va tamoyillar demokratiya va huquqshunoslikning eng zamonaviy talablariga javob beradi. Bu esa jamiyatimizning hayotiy amaliyoti bilan tasdiqlanmoqda. Ayni vaqtda, O`zbekistonning Asosiy qonuni teran tarixiy ildizlarga, milliy an'analar va o`zbek xalqining siyosiy-huquqiy madaniyatiga tayanadi. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Konstitutsiya haqida. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov uz asarlarida Konstitutsiyaning mazmun va mohiyatiga, uning davlat mustaqilligini va inson huquqlarini mustahkamlashdagi ahamiyatiga alouida tuxtalib, unga sermazmun va ifodali tarzda baho bergan. Yurtboshimizning «Konstitutsiya bizga inson huquqlari, ozodlik, barqarorlik va taraqqiyot majmuini ifodalaydigan demokratik, huquqiy va adolatli davlatni qanday qilib qurish yo`llarini ochib beradi» degan so`zlari hayotda o`z ifodasini topmoqda. Konstitutsiyaga berilgan bu purma'no baho Mustaqillik Qomusi kelajagi buyuk O`zbekiston davlatini bunyod etishning huquqiy kafolati bo`lishligidan dalolat beradi. Prezidentimiz Konstitutsiya haqida to`xtalar ekan, shunday deydi :-«Har qanday davlatning yuzi, obro`-e'tibori uning Konstitutsiyasi hisoblanadi. Zotan, Konstitutsiya davlatni davlat, millatni millat sifatida dunyoga tanitadigan Qomusnomadir». Konstitutsiyasi inson manfaatlarini himoya qiluvchi yuksak tayanchdir. Bosh Qomus fuqarolarimizning uaq- huquqlarini himoya etishda asosiy mezondir. Ya'ni Konstitutsiya odamlarning Bosh himoyachisidir. Unda inson ulug` maqomga ega. Shu bois Prezidentimiz «Inson suzi Ona, Vatan degan kalomlar kabi muqaddasdir. Bu muqaddaslikni, inson erkining daxlsizligini mustaukam qonunlarimiz himoya qilishi kerak» degan edi. Konstitutsiyamiz va uning asosida qabul qilingan qonunlar uam ana shu ezgu maqsadga yunaltirilgan. Chunki yurtboshimiz iborasi bilan aytganda: «Aslida inson baxt uchun, dunyo ne'matlaridan bauramand bulish uchun tug`iladi». Prezident Islom Karimov O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 8 yilligiga bag`ishlangan marosimda suzlagan nutqida shunday degan edi: «Demokratik O`zbekiston Konstitusiyasida esa «uar bir shaxs mulkdor bulishga uaqli» ekani, O`zbekiston bozor munosabatlariga asoslanishi, uning negizini xilma-xil mulk shakllari tashkil etishi, barcha mulk shakllarini teng huquqqa ega ekaniga kafolat berildi. Ishbilarmonlik, tadbirkorlik va tashabbuskorlik uarakatiga keng yul ochib berildi va mulkdorlar tabaqasini vujudga keltirish tamoyillari ishlab chiqildi». Konstitutsiyada uz aksini topgan va mustaukamlangan bu qoidalar jamiyatimizning iqtisodiy qudratini yanada oshirishda muhim auamiyat kasb etmoqda. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining asosiy prinsiplari. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining asosiy prinsiplari davlat suverenitetini, xalq hokimiyatchiligi hamda inson huquqlarini tan olish va ta'minlashga qaratilgan. Konstitutsiyaning birinchi bo`limi suveren O`zbekiston davlatining mohiyatini belgilab beradi. Bu mohiyatni davlat suvereniteti, xalq hokimiyatchiligi, Konstitutsiya va qonunlarning ustuvorligi va tashqi siyosat prinsiplari tashkil etadi. Suverenitet -davlatning eng muhim ajralmas belgilaridan biridir. Suverenitet ikkita o`zaro bog`liq shaklga ega bo`lib, ular xalq (millat) va davlat suverenitetidan iborat. Xalq suvereniteti va davlat suvereniteti to`g`risidagi g`oyalar shakllanishi va rivojlanishi o`z tarixiga ega. Bu masalada umuminsoniyat taraqqiyotiga ulkan hissa qo`shgan buyuk shaxslar: Aflotun, al-Farobiy, Amir Temur, A. Navoiy va shu kabi mutafakkirlar qarashlarini o`rganish muhim ahamiyatga ega. Ular bu tushunchalarga turlicha munosabat bildirganlar. Xalq suvereniteti haqidagi g`oyani XIV asrda yashagan yevropalik mutafakkir Marsiliy Paduanskiy keng ma'noda asoslab, uning jamiyat hayotidagi ahamiyati to`g`risidagi qimmatli fikrlarni ilgari surgan edi. Keyinchalik bu g`oya nazariy jiuatdan yanada rivojlantirilib va mazmunan boyitildi. Xalq suvereniteti davlatning asosi va manbai xalq (millat) ekanligini anglatadi uamda xalqning to`la hokimiyati va xalq boshqaruvi ma'nosini bildiradi. Kupchilik davlatlarning Konstitutsiyalarida xalq suvereniteti g`oyasi uz aksini topdi. Masalan, Fransiya Konstitutsiyasining 3-moddasida, Italiya Konstitutsiyasining 1- moddasida xalq suvereniteti g`oyasi mustaukamlab quyilgan. O`zbekiston Konstitutsiyasining 7-moddasida xalq suvereniteti g`oyasi to’la uz ifodasini topgan. Hozirgi paytda xalq suvereniteti prinsipi va millatning o`z taqdirini o`zi belgilash huquqi xalqaro huquq tomonidan tan olingan. Davlat suvereniteti-xalqning suveren irodasini ifoda etuvchi davlat hokimiyatining ichki ishlarda va xalqaro munosabatlarda butunlay mustaqil ekanligini bildiradi. Ya'ni, mamlakat hududida davlat hokimiyati ustun va boshqa davlatlar bilan qanday munosabatda bo`lishini o`zi belgilaydi, uning ishlariga boshqa davlatlar aralashish huquqiga ega emas, deganidir. Davlat suvereniteti uakidagi g`oyani XVI asrda fransiyalik mutafakkir Jon Boden ilgari surgan edi. Uning fikricha suverenitet davlatning muuim belgisi bo`lib, suveren bulmagan davlat, davlat emas. J.Boden davlat suvereniteti deganda, mutloq, bulinmas oliy uokimiyatni tasavvur qiladi. Davlat suvereniteti g`oyasi uam bir qator davlatlar Konstitutsiyalari mazmunida, xalqaro huquq hujjatlarida asosiy urinni egallaydi. Jahondagi davlatlarni biri-biridan farqlovchi o`z nomlari bo`ladi. Bizning davlatimiz Konstitutsiyasining 1-moddasiga binoan -suveren demokratik respublika bo`lib, «O`zbekiston» yoki «O`zbekiston Respublikasi» degan nomlar bilan ataladi, mazkur atamalar bir ma'noni bildiradi. O`zbekiston davlatining nomi va uning ramzlari xalqaro shartnomalarda, davlat idoralarining muhrlarida, xizmat hujjatlari va guvohnomalarida ifodalanadi. O`zbekiston Respublikasi davlat suverenitetining ajralmas sifatlari quyidagilardan iborat: O`zbekiston Respublikasi suvereniteti uning butun hududida amalda bo`lishi, o`z ichki va tashqi siyosatini mustaqil belgilashi, butun hududda ustunlikka ega konstitutsiya va qonunlarni qabul qilishi, o`z hududining yaxlitligi va daxlsizligini ta'minlash huquqini bildiradi. Davlat mustakilligining shartli ravishda belgilovchi tashqi belgi, nishon yoki timsollar davlat ramzlari deb ataladi. Har bir O`zbekistonlik uchun muqaddas bo`lgan davlat ramzlari Konstitutsiyaning 5- moddasida mustahkamlab qo`yilgan. Bular –davlat bayrog`i, davlat gerbi va davlat madhiyasi. Davlat ramzlari o`zbek xalqining tuyg`ularini, uning erk va ozodlikka, baxt saodatga intilishini tarannum etadi. Shuning uchun ham siz yoshlar har kuni o`qishni davlat madhiyasini ijro etish bilan boshlaysizlar. Bu odat o`tmishga hurmat va kelajakka bo`lgan ishonch tuyg`ularimizni mustahkamlaydi. Respublikamizda davlat ramzlari qonun bilan muuofaza kilinadi. 1994 yilning 22 sentyabrida tasdiqlangan va 1995 yil 1 aprelidan kuchga kiritilgan Jinoyat Kodeksining 215-moddasiga kura davlat ramzlariga uurmatsizlik qilish boshqaruv tartibiga qarshi jinoyat deb ta'riflanib, unga jazo belgilangan. Jahondagi demokratik davlatlarning konstitutsiyalari «butun hokimiyat xalqqa tegishli» yoki «butun hokimiyat xalq tomonidan amalga oshiriladi» degan formulani o`zida mujassamlashtirgan. Mustaqillik Konstitutsiyasida ham xalq hokimiyatchiligi asosiy prinsiplardan biri hisoblanadi. Xalq, xalq hokimiyati g`oyasi butun Konstitutsiyaga singib, uning mohiyatini tashkil etadi. Konstitutsiyaning 2-bobida «xalq hokimiyatchiligi» atamasi «hokimiyat manbai» degan atama bilan uzviy bog`langan. Asosiy Qonunimizning 7-moddasida xalq hokimiyatchiligi prinsipini ifoda etuvchi qoida mustahkamlangan. Ya'ni, bu qoidaga ko`ra, O`zbekistonda davlat hokimiyatining birdan-bir manbai xalq bo`lib, davlat xalq irodasini ifodalaydi, uning manfaatlariga xizmat qiladi. Xalq hokimiyatchiligi prinsipi demokratik jamiyat bunyod etishning huquqiy asosini tashkil etadi. Shu bois demokratiya bugun yer yuzida inson hayotining uzviy shartiga aylandi. Demokratiyaning asl mohiyati xalqning o`z-o`zini boshqarishi, o`z hayotini o`z hohishidan kelib chiqib qurishi va buning oqibati uchun mas'uliyatni ham o`ziga olishdir. Konstitutsiyaning 3 - bobida huquqiy davlatning muhim belgisi bo`lgan Konstitutsiya va qonunning ustuvorligini ta'minlash prinsipi mustahkamlangan. Bu birinchidan, barcha joriy qonunlar va huquqiy hujjatlar Konstitutsiya asosida va unga muvofiq bo`lishini, ikkinchidan, qonun oldida hammaning barobarligini, uchinchidan, hayotning barcha sohalarida qonunning hukmronligini anglatadi. Biror bir fuqaro, davlat idorasi, jamoat tashkiloti, mansabdor shaxsning qonunga bo`ysunish majburiyatidan holi bo`lishi mumkin emas. Jamiyatdagi barcha munosabatlar qonun bilan tartibga solinadi. Shu munosabatlarni belgilovchi normalarni buzganlar hech bir istisnosiz javobgar bo`ladi. Jamiyat hayotida qonun ustuvorligini ta'minlash huquqiy davlat bunyod etishning zarur shartidir. Buning ma'nosi shuki, Konstitutsiya va qonunlar hamma narsadan ustun turmog`i va hamma uchun majburiy bo`lmog`idir. Demak, huquqiy davlat barcha fuqarolarning qonunga bo`ysinib va qat'iy amal qilib yashashini talab etadi. Faqat qonun ustuvor bo`lgan jamiyatdagina rivojanish va taraqqiyot hukm suradi. Shuni aytish kerakki, Konstitutsiya va qonunlarga so`zsiz rioya qilib yashashni turmushimizning ajralmas qismiga aylantirish uchun har birimiz qonun harfi va ruhiga, ulardagi insonparvar qoidalarga o`zimizda hurmat bilan qarash tuyg`umizni tarbiyalab borishimiz kerak. Chunki unda Sizning va hammamizning ezgu-intilishlarimiz jo bo`lgan. Konstitutsiyaning asosiy prinsiplari sirasiga tashqi siyosat masalasi ham kiritilgan. O`zbekiston tashqi siyosatining asosiy qoidalari Konstitutsiyaning 17 - moddasida bayon etilgan. Asosiy qoidalar : davlatlarning suveren tengligi, kuch ishlatmaslik yoki kuch bilan tahdid qilmaslik, chegaralarning daxlsizligi, nizolarni tinch yo`l bilan hal etish, boshqa davlatlar ichki ishlariga aralashmaslik. Bu qoidalar xalqaro huquqning tan olingan qoidalari talablari zaminiga qurilgan. Tashqi siyosatning asosiy prinsilarlari mohiyati: mafkuraviy qarashlardan qat'iy nazar tashqi munosabatda oshkoralik, teng huquqli va o`zaro manfaatli hamkorlik, o`zaro manfaatli aloqalarda to`la ishonch, ikki tomonlama va ko`p tomonlama tashqi aloqalar o`rnatish va rivojlantirishga asoslanadi. Bu prinsiplar tinchliksevar davlatlar bilan do`stona munosabatlarni mustahkamlash imkonini berdi va keng tashqi aloqalar yo`lga qo`yildi. Konstitutsiya va xalqaro huquq. Konstitutsiyadagi qoidalar xalqaro huquq qoidalari va talablariga to`la monanand keladi. Ya'ni, O`zbekiston xalqaro huquqning umume'tirof etilgan normalariga sodiqligini Konstitutsiyada to`la ifoda etdi. Bu esa o`z navbatida davlatimizning xalqaro tashkilotlarga to`la huququli a'zo bo`lishiga va xalqaro aloqalarning faol ishtirokchilaridan biriga aylanishiga zamin yaratib berdi. Konstitutsiyada xalqaro huquqning quyidagi ustuvor prinsiplari va me'yorlari mujassam bo`lgan, ya'ni yashash, erkinlik va shaxsiy daxlsizlik, inson huquqlariga sodiqlik, demokratik g`oyalarga sadoqat, fuqarolar tinchligi, milliy va millatlararo totuvlik, barcha davlatlarning suverenitetini tan olish, ularning chegaralari buzilmasligini so`zsiz e'tirof etish, kuch ishlatmaslik va ichki ishlarga aralashmaslik va boshqalar. Yuqoridagi fikrlarga asoslanib aytadigan bo`lsak, Konstitutsiya eng ilg`or g`oyalarni jamuljam etgan hamda demokratik an'analar va umuminsoniy huquqiy qadriyatlar asosida yaratilgan hujjatdir. U siyosiy, huquqiy va xalqaro ahamyatga molik hujjat sifatida iqtisodiyotda, ijtimoiy-siyosiy munosabatlar va ma'naviy hayotda chuqur islohotlarni o`tkazish uchun huquqiy poydevor bo`lib qoladi. Konstitutsiya haqida xorijliklar ham o`z baholarini berganlar. Fransuz professori O. Shmidt O`zbekiston va Fransiya Respublikalari Konstitutsiyalarini qiyosiy tahlil qilib, shunday degan edi:-«O`zbekiston Konstitutsiyasi mutlaqo mustaqil va aynan xalqingiz va jamiyatingiz talablariga hamda an'analariga javob beradi ... Konstitutsiyangiz davlat hamda fuqaro jamiyati Konstitutsiyasi hisoblanadi, chunki ana shu ikki muhim huquqiy sohani tartibga soladi». Konstitutsiya va qonunlarga amal qilgan holda Vatan manfaati bilan yashash va uning ravnaqi uchun mehnat qilish, Vatan oldidagi uz majburiyatlarimizni vijdonan bajarishimiz zarur. Vatan manfaati yo`lida birdamlik va hamjihatlik bo`lishini Konstitutsiya o`z mazmunida mujassam etadi. Konstitutsiya xalqimiz ongida O`zbekiston yagona Vatan degan tuyg`uni shakllantiradi va uning istiqboli bilan uamnafas yashashga har birimizni undaydi. Adabiyotlar: 1. “O’zbekiston Respublikasi Kostitutsiyasi.” T. 2009 y. 2. O’zbekiston Respublikasining Sudlar to’g’risida”gi qonuni. Xalq so’zi. 2001 yil 13 fevral. 3. O’zbekiston Respublikasi “Prokrutura to’g’risida”gi qonun. 1992 yil 9dekabr. O’zbekiston yangi Qonunlari 7-soni T. “Adolat” 1993 yil. 4. I.A. Karimov “O’zbekiston XXI asrga intilmoqda”. T. “O’zbekiston”. 1998 yil. 5. “O’zbekiston Respublikasini Vazirlar mahkamasi to’g’risida”gi qonun 1993 yil 6 may. O’zbekistonning yangi qonunlari 6-son. T. “Adolat” 1994 yil.

O'xshashlar

O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining asosiy tamoyillari
O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi demokratik jamiyat qurishning asosiy qonuni
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti
O’zbekiston Konstitutsiyasi fanining maqsad va vazifalari
O’zbekiston Respublikasi adliya vazirligi