Никоҳ тузиш тартиби ва шартлари - Huquqshunoslik - Referatlar

Никоҳ тузиш тартиби ва шартлари

Yuklangan vaqt:

19.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

155 KB

Ko'chirib olish

Никоҳ тузиш тартиби ва шартлари Режа: 1. Никох тушунчаси, никохнинг хукукий ахамияти 2. Никох тузиш тартиби ва шартлари 3. Никохни кайд этиш муддатлари, тартиби ва шартлари 4. Никохни хакикий эмас деб топиш асослари ва тартиби

Таянч тушунчалар: Никох, никохнинг ихтиёрийлиги, никох ёши, никох тузишга монелик киладиган холатлар, тиббий курик, сохта никох, никохни хакикий эмас деб топиш, унинг окибатлари. Никох тушунчаси , никоҳнинг ҳуқуқий аҳамияти Оила – жамиятнинг бир булаги. Жамият катта кичик булакчалар, оиладан иборат. Бу булакчалар канчалик мустахкам булса, жамият хам шунчалик мустахкам, кучли, шарафли булади. Оила жамиятнинг узига хос ижтимоий муассасасидир. Оиланинг бу хусусияти биринчи галда унинг жамият манфаатлари билан богликлигида хамда ижтимоий вазифаларда ифодаланади. Оиланинг умумий (социологик) ва махсус (юридик) тушунчаси мавжуддир. Социологик маънодаги оила никохга, кариндошликка (ёки факат кариндошликка), болаларни тарбияга кабул килишга, умумий хаёт, максад, узаро гамхурликка асосланган шахслар иттифокдан иборатдир. Оилавий иттифокда шахслар уртасида ахлокий, психологик, жисмоний ва хужалик маиший алокалар содир булиб, улар хаётда максадларда умумийликни вужудга келтиради. Оилавий иттифок махсус ва шу билан бирга мураккаб ижтимоий муносабатлардан иборатдир. Одатда оиланинг вужудга келишига никох асос булади, шунинг учун оилада бола тугилмаган булса хам, никох муносабатининг узи оилани ташкил этади. Оилада эр-хотин билан бир каторда болаларни хам булиши типик оилани вужудга келтиради.

Ота-оналар ва болалар хар тарафлама жипслашган оила бирлигини ташкил этади. Улар уртасида жуда якин оилавий муносабатлар мавжуддир. Бу шахслар оиланинг ядросини ташкил этади. Узиннинг ижтимоий мазмунига караб оила, одатда, уч узаро алокадаги социал гурух, унинг асоси сифатида никох, никохнинг натижа сифатида эр- хотин муносабатлари, эр-хотин муносабатларининг окибати сифатида фарзандлардан ташкил топади. Типик оилавий муносабатлардан ташкари болали ёлгиз она билан унинг боласи уртасидаги, бошка кариндошлар уртасидаги муносабатлар, айрим холатларда эса тугишмаганлар (фарзандликка олганлар ва фарзандликка олинган, тарбияга олган ва тарбияга олинганлар) уртасидаги муносабатлар хам оилавий муносабатларни ташкил этади. Хукукий маънода оила – юридик алокадир. Оилавий муносабатлардаги юридик характер хукукий нормалар билан уларнинг муносабатларини тартибга солиб, давлатнинг мажбурий коидалари билан оила аъзоларининг хулкига таъсир этиб, оилдани жамият хохлаган асосда ривожлантиришга ёрдам беради. Юридик факт сифатида кайд килинган никох ва якин кариндошлик оилавий – хукукий муносабатларнинг вужудга келишида мухим хукукий асос булади. Бу муносабатлар кайд килинган никохдан ташкари хам вужудга келиши мумкин. Турмуш курмаган аёл ёки уйланмаган эркак томонидан фарзандликка олиш бунга мисол була олади. Ёлгиз шахс томонидан болаларни доимий тарбияга олганда хам оилавий хукукий муносабатлар вужудга келади. Махсус хукукий адабиётларда хукукшунос олим томонидан оилага таъриф берилган. Инсонпарвар демократик хукукий давлатда мавжуд булган оилага биз берган таъриф куйидагича: «Оила жамиятнинг табиий ва асосий бугини булиб, юридик маънода никох, кариндошлик, фарзандликка олиш ёки бошка шаклларда болаларни доимий тарбияга олишдан келиб чикадиган тегишли хукук ва мажбуриятлар билан богланган шахслар доирасидан

иборат булган миллий мустакиллик мафкурасига умуминсоний кадриятлар ва шаркона анъаналарга асосланган оилавий муносабатларни ривожлантириб, уни мустахкамлашга каратилган фукаролар иттифокидан иборатдир». Оилавий хукук муносабатлар жамиятда жуда кенг таркалган муносабатлардандир. Оилавий муносабатлар аксарият холларда ахлокий нормалар билан тартибга солинади. Оилавий хукукий муносабатлар никох ва оила доирасидаги аник ижтимоий муносабатларни никох-оила конунчилиги нуктаи назаридан тадбик этишдир. Оилавий хукукий муносабатлар давомли хукукий муносабатлар хисобланади. Бу хусусият хукукий муносабатларнинг максадлари билан белгиланади. Никохдан максад оила куриш булиб, у эр- хотиннинг бутун умри давомида яшаши мулжалланади. Ота-оналик хукукий муносабати болаларнинг тарбияси ва таъминотига каратилади. Фарзандликка олиш, васийлик, хомийлик ва бошка муносабатлар куп хусусиятлари билан бир-бирига ухшаб кетади. Бундай хукукий муносабатларда куйилган максадларга узок муддат давомида эришиш мумкин. Оилавий хукукий муносабатлар купинча муддатсиз булади. Эр- хотиннинг хукук ва мажбуриятлари, никохдан ажралиш холатини хисобга олмаганда, бир умр давом этади. Айни пайтда шундай оилавий хукукий муносабатлар хам мавжудки, улар маълум муддат билан чекланади. Бирок белгиланган давргача албатта давом этади. Масалан, ота-оналарнинг уз болаларини тарбиялаш мажбуриятлари фарзанд 18 ёшга тулгунига кадар давом этади. Конунчилик оилавий хукукий муносабатларни хукукий муносабатларнинг махсус тури деб хисоблайди. Бу фикрни тасдиклаш учун янги давлатнинг вужудга келишидан бошлаб никох оила конунчилигининг мустакил равишда ривожланганлигини мисол килиб келтириш мумкин. Узбекистон Республикасининг Оила кодекси мукаддимасида оила жамиятнинг табиий асосий бугуни эканлиги, никох ва кариндошликка асосланиши хамда жамият (хар хил жамгармалар-курсив бизники-Ф.О.) ва

давлат мухофазасида булиши хукукига эга эканлиги курсатилди. Шунингдек, жамият ва давлат оилани, оталик, оналик ва болаликни химоя килиши оилавий муносабатларда умуминсоний ва миллий кадриятлар жорий этилиши алохида таъкидлаб утилди. Никоҳ тузиш тартиби ва шартлари Никох фукаролик холатларини далолатномаларини кайд килиш органларини тузилади. Диний расм-русумларга биноан тузилган никох хукукий ахамиятга эга эмас. Оила кодексининг 14- моддасида белгиланишича, никоҳ тузиш ихтиёрий равишда амалга оширилиши лозим. Никоҳ эркак билан аёл ўртасидаги тенглик ва ўзаро ҳоҳиш асосида тузилган эркин иттифоқ бўлиб, мақсад оила қуриш, фарзанд кўриш уларни жамиятнинг муносиб кишилари қилиб тарбиялашдан иборат. Никоҳланувчиларнинг ўзаро розилиги никоҳ тузишнинг муҳим шартларидан бири. Никоҳнинг ўзаро розилик ва ихтиёрий асосда тузилиши, оиланинг барқарор ва мустаҳкам бўлишига имконият яратади. Эркак ва аёлнинг ўзаро розилиги билан никоҳ тузишнингмуҳимлиги ва аҳамияти БМТ Бош Ассамблиясининг ўзаро розилиги билан «Инсон ҳуқуқлари Умумжаҳон Декларацияси» да ҳам таъкидланган. Декларациянинг 16- моддасига кўра 1 «никоҳ, никоҳдан ўтаётган иккала томоннинг ҳоҳиш ва батомом розилиги билангина тузилиши мумкин». Никоҳ тузиш учун бэрилган розилик, чинакам бўлиши керак. Ўзаро қўрқитиш, зўрлик, алдаш ёки руҳан таъсир этиш йўли билан мажбур қилиш орқали олиниши мумкин эмас. Зўрлик, қўрқитиш, алдаш натижасида тузилган никоҳ, никоҳнинг ҳақиқий эмас деб топилишига асос бўлади. Бу ғайриқонуний ҳатти-ҳаракатни содир этган шахсга нисбатан жиноий жавобгарлик қўлланилади..

Ўзбекистон Республикасининг Амалдаги жиноят кодекси 136- моддасига кўра «Аёлни эрга тегишга ёки никоҳда яшашга мажбур қилиш ёҳуд аёлнинг эркига хилоф равишда ўзаро у билан никоҳда бўлиш учун ўғирлаш, шунингдек аёлнинг эрга тегишига тўсқинлик қилиш – энг кам ойлик иш ҳаққининг йигирма беш бараваригача миқдорда жарима ёки уч йилгача аҳлоқ тузатиш ишлари ёҳуд олти ойгача қамоқ билан ёки уч йилгача озодликдан маҳрум этиш билан жазоланади» 2 . Никоҳ тузишнинг я на бир шарти бу никоҳ ёшидир. Оила кодексининг 15- моддасига кўра: «Никоҳ ёши эркаклар учун 18 ёш, аёллар учун 17 ёш этиб белгиланади» 3 . Чунки бу ёшда эркак ва аёллар физиологик етилиб, маънавий ва жисмоний жиҳатдан ўсиб, ота-она бўлиш қобилиятига эга бўладилар. Амалдаги оила қонунларида белгиланган никоҳ ёшига риоя қилмасдан ғайриқонуний равишда никоҳ муносабатида бўлиш ҳуқуқий оқибат туғдиради. Бундай никоҳ ҳақиқий эмас деб топилиб, тегишли шахсий ва мулкий оқибатларга олиб келади. Жиноят кодексининг 98- моддасига кўра «никоҳ ёшига етмаган шахс билан никоҳда бўлиш – бир йилгача муддатга озодликдан маҳрум қилиш ёки шу муддатгача аҳлоқ тузатиш ишига хукм қилиш б илан жинсий жиҳатдан етилмаган шахс билан никоҳда бўлиш уч йилгача муддатга озодликдан маҳрум қилиш ёки икки йилгача муддатга аҳлоқ тузатиш ишига хукм қилиш билан жазоланади» 4 . Қонун айрим фавқулодда ҳолларда никоҳ тузувчиларга никоҳ ёшини камайтиришига йўл қўяди. Амалдаги қонунга биноан узрли сабаблар бўлганда, алоҳида ҳолларда никоҳ тузишни ҳоҳловчилар илтимосига кўра, никоҳ давлат рўйхатидан ўтказиладиган жойдан туман, шаҳар ҳокими томонидан 1 йилга камайтирилиши мумкин (аёлнинг ҳомиладорлиги ёки бола туғиш ҳоллари ҳисобга олинади). Оила кодексининг 16- моддасига кўра, никоҳ тузишга қуйидаги ҳолатлар монелик қилади: 1. Инсон ҳуқуқлари Умумжаҳон Декларацияси.

2. Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодекси. 3. Ўзбекистон Республикаси Оила кодекси Адолат 1998 й. 4. Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодекси Адолат. - Лоақал биттаси рўйхатга олинган бошқа никоҳда турган шахслар ўртасида; - Насл – насаб шажараси бўйича тўғри туташган қариндошлар ўртасида, шунингдек фарзандликка олувчилар билан фарзандликка олинганлар ўртасида лоақал биттаси руҳиятбузилиши сабабли суд томонидан муомилага лаёқатсиз деб топилган шахслар ўртасида йўл қўйилмайди 1 . Инсон соғлиғи унинг бугунги куни ва келажак авлодининг баркамоллиги жамиятимизнинг энг катта бойлигидир. Фуқароларнинг соғлиғини сақлаш ва уни мустаҳкамлаш вазифасини давлат ўз зиммасига олган. Шу мақсадда Оила кодекси никоҳ тузувчиларнинг розилиги билан, биринчи марта никоҳланувчи шахсларни тиббий кўрикдан ўтказиш, шунингдек тиббий-ирсий ҳамда оилани режалаштириш масалалари бўйича уларга маслахатлар бериш давлат соғлиқни сақлаш тизими муассасалари томонидан амалга оширилишини белгилайди. Бундай консультация ва текшириш ўтказишдан мақсад тиббий-ирсий касалликлардан келажак авлодни асраш, шунингдек эр-хотинларни олдиндан огоҳлантириш, улар касалланишининг олдини олишдир. Текширувдан ўтган фуқаронинг тиббий хужжатларида Ўзбекистон ифодасини топган хулосалар тиббий сир ҳисобланади. Текширув натижалари никоҳдан ўтувчи иккинчи томонга фақат текширувдан ўтган шахснинг розилиги билан билдирилади. Бу қоида маълумот бериш врачлик сири ҳисобланиб ўзаро фуқаронинг розилигисиз бэрилмайди. Агар никоҳланувчи шахслардан бири таносил касаллиги ёки одам иммунитети тақчиллиги вируси (ОИТС инфекцияси) борлигини бошқасидан

яширган бўлса, бу шахс никоҳни ҳақиқий эмас деб топишини талаб қилиб судга мурожаат қилишга ҳақлидир. Никоҳ фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд этиш органларида тузилади. Никоҳни тегишли органда қайд этишлик, унинг вужудга келганлигини исботловчи бирдан-бир далилдир. Никоҳ давлат ва жамият манфаатларини кўзлаб, шунингдек эр билан хотиннинг ва болаларнинг шахсий ва мулкий ҳуқуқларини ҳамда манфаатларини мухофаза қилиш мақсадида фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд этиш органларида тузилади. Диний йўл билан ёҳуд махаллий урф-одатларга амал қилинган ҳолда тузилган никоҳ ҳуқуқий аҳамиятга эга бўлмайди. Никоҳ тузишда диний маросимларга амал қилиш инкор этилмайди, бу никоҳга кирувчиларнинг шахсий эътиқоди, улар ўз никоҳларини диний расм- русмлардан олдин ёки кейин давлат рўйхатидан ўтказилиши лозим. ФХДЁ органида қайд этилмаган никоҳ томонларда эр, хотинга тегишли ҳуқуқ ва мажбуриятларни вужудга келтирмайди. Никоҳ давлат рўйхатидан ўтказилган кундан томонларда, эр-хотин ўртасида қатор ҳуқуқ ва мажбуриятлар пайдо бўлади, улар ўртасида туғилган бола никоҳда туғилган бола деб ҳисобланади, унда ота-онага нисбатан ҳуқуқ ва бурчлар пайдо бўлади. Ўзбекистон Республикаси Оила кодекси. Адолат 1998 й. Никоҳни қайд этиш муддатлари, тартиби ва шартлари Никоҳ тузиш тартиби Ўзбекистон Республикаси Оила кодексининг VII бўлимида, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1999 йил 12 апрелдаги 171 сонли қарори билан тасдиқланган «Фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд этиш қоидалари» да батафсил баён қилинган .

Ўзбекистон Республикаси Оила кодексининг 13 моддасига кўра 1 , никоҳ тузувчилар ариза бэрганларидан сўнг бир ой муддат ўтгандан сўнг никоҳ тузилиши белгиланган. Бундай муддатни белгилашдан мақсад никоҳдан ўтувчиларнинг бир- бирлари билан яхши танишиб олишлари учун имконият яратишдан, шунингдек енгилтаклик қилиб, шошма-шошарлик қилиб, тор ўйлаб никоҳдан ўтишларига йўл сқўймаликдан иборат. Бир ойлик муддат ичида никоҳга кирувчилар никоҳ тузишга бўлган ўз ҳоҳишларини яна текшириш имкониятларига эга бўладилар. Бундан ташқари бу муддат ичида никоҳни қайд этишга монелик қиладиган ҳолатлар ҳам аниқланиши мумкин. Ўзбекистон Республикаси «Оила кодекси » 13 моддасининг 4 банди шархига кўра 2 , узрли сабаблар бўлганида фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд этиш органи бир ой ўткунга қадар никоҳ тузишга руҳсат бериш мумкин. Бироқ оила кодекси моддаларида ҳам, фуқаролик ҳолатларини қайд этиш тартиби тўғрисидаги қоидаларга ҳам қандай ҳолатлар узрли ҳисобланиши ва белгиланган бир ойлик муддатни қисқартиришга асос бўлиши кўрсатилмаган. Бироқ амалиётда қуйидаги ҳоллар узрли сабаб ҳисобланиб, бир ойлик муддатни қисқартиришга асос бўлиши мумкин: а) никоҳни қайд эттириш учун ариза бэрганлар узоқ вақт бирга турган бўлсалар; б) ариза бэрганлардан бири узоқ муддатга чет элга ёки келиб-кетиш қийин бўлган жойга йўлланма билан кетаётган бўлса; в) куёв ёки келиннинг якин қариндошларидан бири оғир касал бўлса; г) никоҳни қайд эттириш учун ариза бэрган куёв армия сафига чақирилган ёки бошқа узрли сабаблар бўлса. Қандай сабабларни узрли деб ҳисоблаш қонун бўйича, ФХДЁ бўлимининг мудирига бэрилган. Никоҳни қайд этиш муддатини қисқартириш ҳақидаги ариз а келин - куё в нинг ҳар иккаласи томонидан биргаликда бэрилиши керак.

Аризага муддатни қисқартиришга асос бўладиган хужжатлар илова қилиниши лозим. Ариза ва тегишли хужжатларни қабул қилиб олган ФХДЁ мудири муддатни қисқартириш ёки қисқартирмаслик, агар қисқартириш лозим 1. Ўзбекистон Республикасининг Оила кодексига шархлар. Тошкент. Адолат. 2000 й. 37 бет. 2. Ўша китоб. 39 бет. бўлса, неча кунга қисқартириш кераклигини аниқ ахволга караб аниқлайди. Бу масалани хал қилаётган мансабдор шахс ўз хулосасини ёзиб уни имзоси билан тасдиқлаши лозим. Бу хол мансабдор шахсларнинг муддатни қисқартиришга бўлган маъсулиятини оширади. Алоҳида ҳолларда никоҳ ариза бэрилган кун тузилиши мумкин. Масалан: 1. ҳомиладорлик, 2. бола тугилиши, 3. бир томоннинг касаллиги, 4. эр-хотиндан бирининг хаёти хавф остида бўлиши Бундай ҳоллар тегишли хужжатлар асосида, расмий далиллар билан аниқланиши керак; а) тиббий муассасанинг ҳомиладорлик тўғрисидаги маълумотномаси; б) бола туғилганлиги ҳақида тиббий муассаса маълумотномаси; в) иш жойидан бэрилган маълумотнома; г) ҳарбий кумита маълумотномаси; никоҳни кйад этиш никоҳланувчи шахслардан бирининг ФХДЁ органлари томонидан амалга оширилади. Алоҳида ҳолларда никоҳни қайд этиш касалхона ёки уйда амалга оширилади. Амалдаги қонунга мувофик, никоҳланувчиларнинг бири илгари никоҳда турган бўлса, никоҳ тузишга йўл қўйилмаслиги туфайли, ФХДЁ органи аризани қабул қилатуриб, никоҳланувчиларнинг шахсини

тасдиқловчи хужжатлар бўйича уларнинг қонуний никоҳда бўлганми-йўқми эканлигини текшириб кўриш керак. Илгари никоҳда бўлган шахс ФХДЁ органига аввалги никоҳ тугатилганлигини тасдиқловчи хужжат тақдим эитиши керак. Бу никоҳдан ажратилганлиги тўғрисида суднинг хал қилув қарори, эр-хотиндан бирининг вафот этганлиги тўғрисидаги гувоҳнома ёҳуд суднинг никоҳ ҳақиқий эмас деб топган хал қилув қарори бўлиши мумкин. Никоҳ тузиш тўғрисидаги ариза белгиланган шаклда бэрилиши керак. Белгиланган шаклдаги ариза никоҳланувчиларнинг шахсини тасдиқловчи хужжатлари асосида тўлдирилиб, барча саволларга аниқ ва тўлиқ жавоблар бэрилиши керак. Никоҳланувчиларнинг истакларига биноан никоҳ уларнинг қариндошлари, танишлари иштирокида тантанали вазиятда қайд этилиши мумкин. Никоҳни қайд этишда гувоҳларнинг сони икки кишидан кам бўлмаслиги керак. Никоҳга кириш ҳақидаги аризани беришда шахсни аниқловчи хужжатлар: паспорт, ҳарбий билет ёки шахсий гувоҳнома кўрсатилиши керак. Никоҳга кириш тўғрисидаги ариза махсус дафтарда рўйхатдан ўтказилиши керак. Унда никоҳланувчиларнинг фамилияси, исми, оталарининг исми, ариза қабул қилинган ва никоҳни қайд этиш учун белгиланган кун, никоҳ қайд этилганлиги тўғриисдаги далолатномага ёзуви тенг тартиб рақами кўрсатилади. Никоҳ фақат никоҳланувчиларнинг иштирокида қайд этилади, никоҳни ишонч қоғози ёки вакил орқали қайд этилишига йўл қўйилмайди. Никоҳни қайд этилган шахсларнинг паспортига ёки унинг шахсини тасдиқловчи бошқа хужжатларига штамп босилиб, никоҳ қайд этилган вақти ва жойи, никоҳланган шахснинг фамилияси, исми ва отасининг исми, туғилган йили ёзиб қўйилади.

Никоҳ тузиш бўйича ўрнатилган қоидалар бузилганда, суднинг хал қилув қарори билан бундай никоҳ ҳақиқий эмас деб топилади. Аҳлоқ тузатиш мехнат муассасасида жазони ўтаётган махкумлар билан никоҳ шу ҳудудда жойлашган ФХДЁ органида қайд этилади. Махкум билан никоҳ ФХДЁ идораси билан келишган ҳолда аҳлоқ тузатиш мехнат муассасаси маъмурияти томонидан белгиланган бинода никоҳга кирувчиларнинг иштирокида қайд этилади. Махкум билан никоҳга кирган шахсга ФХДЁ томонидан никоҳ қайд этилгани тўғрисидаги гувоҳнома бэрилади. Фуқаролик ҳолати далолатномаларини ёзиш идоралари томонидан юқоридаги қоидаларнинг бузилиши жавобгарлик учун асос бўлади. 4. Ўзбекистон Республикаси Оила кодексининг VIII боби «никоҳнинг ҳақиқий эмаслиги» деб номланиб никоҳни ҳақиқий эмас деб топиш тартибини, никоҳни ҳақиқий эмас деб топиш вақти ва никоҳни ҳақиқий эмас деб топиш оқибатларини белгилайди 1 . Оила кодексининг 49- моддасига кўра «Ушбу кодекснинг 14-16- моддаларида ҳамда 17- моддасининг 3- қисмида белгиланган шартлар бузилган тақдирда, шунингдек, сохта никоҳ, яъни эр-хотин ёки улардан бирининг оила қу риш мақсадини кўзламай тузган никоҳи ҳақиқий эмас деб топилади». Қонун никоҳ тузиш учун никоҳга кирувчиларнинг ўзаро розилигини талаб қилади. «Никоҳ тузиш ихтиёрийдир. Никоҳ тузиш учун бўлажак эр- хотин ўз розилигини эркин ифода этиш қобилиятига эга бўлиши керак. Никоҳ тузишга мажбур қилиш таъқиқланади» 2 . Шунингдек қонун никоҳ тузиш учун аёл ва эркакнинг никоҳ ёшига тўлган бўлишларини талаб қилади: «Никоҳ ёши эркаклар учун 18 ёш, аёллар учун 16 ёш қилиб белгиланади» 3 . Никох тузиш никохланувчиларнинг фукаролик холати далолатномаларини кайд этиш органларига ариза берганларидан кейин бир ой утгач, шахсан уларнинг иштирокида амалга оширилади.

Узрли сабаблар булганда фукаролик холати далолатномаларини кайд этиш органи бир ой утгунга кадар никох тузишга рухсат берилиши мумкин. Никох тузиш фукаролик холати далолатномаларини давлат руйхатидан утказиш учун белгиланган тартибда амалга оширилади. Фукаролик холати далолатномаларини кайд килиш органи никохни руйхатга олишни рад этганда, шикоят билан бевосита судга ёки буйсунишига кура юкори турувчи органга мурожаат килиниши мумкин. Никох тузиш ихтиёрийдир. Никох тузиш учун булажак эр-хотин розилигини эркин ифода этиш кобилиятига эга булиши керак. Никох тузишга мажбур килиш таъкикланади. Никох ёши эркаклар учун 18 ёш, аёллар учун 17 ёш деб белгиланади. Узр сабабалар булганида, алохида холларда никохга киришни хохловчиларни илтимосига кура никох давлат руйхатидан утказиладиган жойдаги туман, шахар хокими никох ёшини купи билан бир йилга камайтириши мумкин. Никох тузишга: - Лоакал биттаси руйхатга олинган бошка никохда турган шахслар уртасида; - Насл-насаб шажараси буйича тугри туташган кариндошлар уртасида, тугишган ва угай ака-укалар билан опа-сингиллар уртасида, шунингдек фарзандликка олувчилар билан фарзандликка олинганлар уртасида; Лоакал биттаси рухият рухит бузулиши (рухий касаллиги ёки аклий заифлиги) сабабали суд томонидан муомилага лойакатсиз деб топилган шахслар уртасида йул куйилмайди. Никохланувчи шахсларни таббий курикдан утказиш шунингдек тиббий, ирсий хамда оилани режалаштириш масалалалри буйича маслахат бериш никохланувчи шахсларнинг розилиги билан давлат согликни саклаш тизими муассасалари томонидан амалга оширилади.

Никохланувчи шахсни курикдан утказиш натижалари шифокор сири хисобланади ва уни никохланувчи шахсга факат курикдан утган шахснинг розилиги билан билдирилиши мумкин. Башарти, никохланувчи шахсларнинг бири таносил касаллигига ёки одам иммунитети такчиллиги вируси (ОИТС инфекцияси) борлигини бошкасидан яширган булса, шу шахс никохни хакиккий эмас деб топишни талаб килиб судга мурожаат этишга хаклидир. Изох: Никох ёши эркаклар учун 18 ёш, аёллар учун 17 ёш килиб белгиланган. Узрли сабаблар булганида, алохида холларда никохга киришни хохловчиларнинг илтимосига кура никох давлат руйхатидан утказиладиган жойдаги туман, шахар хокими никох ёшини купи билан бир йилга камайтириш мумкин. Никох тузиш тартиби ва шартлари Никох тузиш шартлари Эркак ва аёлнинг узаро розилиги Никох ёшига етганлик

Изох: Никох уни тузишга монейлик киладиган холатларда тузилиши мумкин эмас. Фукаролик холати далолатномаларини ёзиш органининг никохни кайт этишдан бош тортиши юзасидан судга шикоят килиш мумкин. Никохни тузишга монелик киладиган холатлар Никохни хакикий эмас деб топиш асослари ва тартиби Никох куйидаги шароитларда тузилади Никохга кираётган шахсларнинг шахсий иштирокида Ариза бериш кунидан бошлаб бир ой муддат утганидан сунг Фукаролик холати далолатномаларини ёзиш органларида Куйидаги холларда никох тузишга йул куйилмайди Лоакал биттаси руйхатга олинган бошка никохга турган шахслар уртасида Насл-насаб шажараси буйича тугри туташган кариндошлар уртасида, тугишган ва угай ака - укалар билан опа – сингиллар уртасида Фарзандликка олувчилар билан фарзандликка олинганлар уртасида Лоакал биттаси рухий касаллиги ёки акли заифлиги сабабли суд томонидан муомилага лаёкатсиз деб топилган шахслар уртасида

Ушбу кодекснинг 14-16 моддаларида хамда 17-моддасининг 3 кисмида белгиланган шартлар бузулган такдирда, шунингдек сохта никох, яъни эр- хотин ёки улардан бири оила куриш максадини кузламай тузган никох хакиккий эмас деб топилади. Никохни хакикий эмас деб топиш факат суд тартибида амалга оширилади. никохни хакикий эмас топиш хакида суднинг конуний кучга кирган хал килув кароридан нусха берилаётганда паспортга ёки шахсни тасдикловчи бошка хужжатларга тегишли белги куйилади. Никохни хакикий жмас деб топиш хакида суд чикарган хал килув карори конуний кучга киргач, 10 кун ичида ундан кучирма никох тузилганлиги руйхатга олинган жойдаги фукаролик холати далолатномаларини кайд килиш органига юборилади. Никох ёшига етмаган шахс билан тузилган никох хали никох ёшига етмай никохга кирган шахснинг манфаатлари талаб килган холларда хакикий эмас деб топилиши мумкин. Бундай никохни хакикий эмас деб топишни никох ёшига етмай никохга кирган шахс, унинг ота-онаси ёки хомийси, шунингдек, васийлик ва хомийлик органи хамда прокурор талаб килишга хаклидир. Иш судда хал килиниши пайтигача эр ёки хотин никох ёшига етган булса, никох факат унинг талаби билан хакикий эмас деб топилиши мумкин. Эр-хотиндан бири никох ёшига етмаганлиги туфайли никохни хакикий эмас деб топиш тугрисидаги иш, агар эр-хотин (улардан бири) иш судда курилаётган пайтда никох ёшига етмаган булса, васийлик ва хомийлик органининг иштирокида куриб чикилади. Ушбу кодекснинг 16-моддасида курсатилган холатлар мавжуд булганда тузилган никох хакикий эмас деб топилади. Агар иш хал килиниш пайтигача никохни тузиш учун монийлик киладиган холатлар тугаган булса, суд никохни уша холатлар тугаган пайтдан бошлаб хакикий деб топишга хакли.

Муомалага лаёкатсиз деб топилган шахс билан тузилган никохни хакикий эмас деб топиш тугрисидаги ишни суд васийлик ва хомийлик органининг иштирокида куриб чикади. Мажбурлаб тузилган никох жабрланувчи ва прокурорнинг аризаси буйича хакикий эмас деб топилиши мумкин. Эр-хотин сохта никох кайд килдирган ва оила курмаган булсалар, никох хакикий эмас деб топилиши мумкин. Никоҳни ҳақиқий эмас деб топиш учун унинг сохталиги ҳам асос бўлади. Никоҳни ҳақиқий эмас деб топиш фақат суд тартибида амалга оширилади. Бундай муносабатлардан келиб чиқадиган талабларга нисбатан даъво муддати жорий қилинмайди. Сохта никохни хакикий эмас деб топишни прокурор талаб килишга хакли, эр (хотин) оила куриш максадимиз никохга карган холларда эса, бундай талаб хотин (эр) томонидан хам куйилиши мумкин. Суд томонидан хакикий эмас деб топилган никох тузилган вактидан бошлаб хакикий эмас деб хисобланади. Никоҳни ҳақиқий эмас деб топиш бўйича кўриладиган иш никоҳдан ажралишдан ишнинг қурилиши тартиби бўйича фарқ қилади, яъни: 1. Никоҳни ҳақиқий эмас деб топиш фақат суднинг хал қилув қарори билан хал қилинса, никоҳдан ажралиш эса суд хукми билан ва маъмурий тартибда хал қилинади. 2. Никоҳни ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисида эр-хотинларнинг ўзлари, шунингдек бундан манфаатдор бўлган шахслар бир қатор асосларга кўра даъво қилиши мумкин, никоҳдаги ажралишда эса, иш фақат эр- хотиннинг ёки улардан бирининг ташаббуси билан қўзғатилади. Никоҳни ҳақиқий эмас деб топиш ҳақида суд чиқарган хал қилув қарори қонуний кучга киргач, ўн кун ичида унинг кўчирмаси никоҳ тузилганлиги рўйхатга олинган жойдаги фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд этиш органига юборилади.

Никоҳни тузиш жараёнида амалдаги оила қонунчилигида белгиланган шартларни бузадиган ва монелик қиладиган ҳолатларга йўл қўйилган бўлса, бундай никоҳ ажралиш йўли билан тугатилгандан кейин ҳам ҳақиқий эмас деб топилиши мумкин. Чунки ҳақиқий бўлмаган никоҳ оқибатлари ажралиш йўли билан тугатилган никоҳ оқибатларидан бир қатор масалаларда фарқ қилади, никоҳ ҳақиқий эмас деб топилганда унинг кучи тугалланади деб айтиш тўғри бўлмайди. Бу ибора давлат томонидан тан олинган ҳуқуқ билан тартибга солинган никоҳ иттифоқига нисбатан ўринлидир. Ҳақиқий бўлмаган никоҳ қонунни бузиб тузилган никоҳ ҳисобланиб унинг натижасида бир қатор ҳуқуқий оқибатлар келиб чикиши мумкин. Бундай никоҳ тузилган кундан эътиборан ҳақиқий эмас деб тан олинади. Никоҳ ёшига етмаган шахс билан тузилган никоҳ хали никоҳ ёшига етмай никоҳга кирган шахснинг манфаатлари талаб қилинган ҳолларда ҳақиқий эмас деб топилиши мумкин. Бундай никоҳни ҳақиқий эмас деб топишни никоҳ ёшига етмай никоҳга кирган шахс унинг ота-онаси ёки хомийси, шунингдек, васийлик ва хомийлик органи ҳамда пракурор талаб қилишга ҳақлидир. Иш судда хал қилиниши пайтигача эр ёки хотин никоҳ ёшига етмаган бўлса, никоҳ фақат унинг талаби билан ҳақиқий эмас деб топилиши мумкин. Эр-хотиндан бири никоҳ ёшига етмаганлиги туфайли никоҳни ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисидаги иш, агар эр-хотин иш судда кўрилаётган пайтда никоҳ ёшига етмаган бўлса, васийлик ва хомийлик органининг иштирокида кўриб чиқилади. Никоҳ тузишга монелик қиладиган ҳолатлар мавжуд бўлганида тузилган никоҳни ҳақиқий эмас деб топилиши Оила кодексининг 52- моддасида мустаҳкамланган. Мажбурлаб тузилган никоҳ жабрланувчи ёки пракурорнинг аризаси бўйича ҳақиқий эмас деб топилиши мумкин.

Хакикий эмас деб топилган никох эр-хотин учун ушбу кодексда белгиланган шахсий ва муликий хукук хамда мажбуриятларни вужудга келтирмайди. Никохнинг хакикий эмас деб топилиши ундай никохдан тугилган ёки никохнинг хакикий эмас деб топилган кундан кейин 100 кун ичида тугилган болаларнинг хукукларига таъсир этмайди. Суд никох никохни хакикий эмас топиш тугрисида хал килув карори чикаришда никох тузулиши билан хукуки бузулган эр (хотин) ни (инсофли эр(хотин)ни) ушбу кодекснинг 118-119 моддаларига мувофик хотин эридан таъминот олиш хукукига эга деб топишга хаклидидир, никохни хакиккий эмас деб топиш вактига кадар биргаликда ортирилган мол-мулкни булишга нисбатан эса, ушбу кодекснинг 23,27 ва 28 – моддаларида белгиланган коидаларини тадбик этишга, шунингдек никох шартномасини тула ёки кисман хакикий деб топишга хаклидир. Инсофли эр (хотин) узига етказилган моддий ва маънавий зарарни коплашни фукаролик конун хужжатларида назарда тутилган коидалар буйича талаб килишга хакли. Инсофли эр (хотин) никохни хакиккий эмас деб топилганда никох тузитш давлат руйхатига олинган вактда танланган фамилиясини саклаб колишга хаклидир. Никоҳни ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисидаги даъвони шахсий ёки жамоат манфаати бўлган шахс қилиши мумкин. Бундайлар даврасига никоҳ тузилиши оқибатида ҳуқуқи бузилган эр ёки хотин, никоҳланувчиларнинг ота-оналари, васий лик ва хомийлик орган ва пракурор киради. Бундан ташқари, никоҳни ҳақиқий эмас деб топишга эр-хотиннинг тириклик вақтида ҳам (никоҳдан ажралишдан фарқ қилиб) уларнинг ўлимидан сўнг ҳам йўл қўйилади.

Адабиётлар: 1. Узбекистон Республикаси Конституциясига шархлар. 2. Саидов А, Таджиханов У, Одилкориев Х. "Давлат ва хукук асослари". Т.,"Шарк", 2002 йил. 3. З.Исломов, О.Хусанов, М.Мирхамидов. Хукукшунослик. Маърузалар матни. Т., 2000 йил. 4. Ф.Отахужаев. "Никох ва уни хукукий тартибга солиниши". Т.,"Узбекистон", 2000 йил. 5. Ниёзов. Т. Оила тарихи ва ҳуқуқи. Тошкент – 2006. “Адолат” 6. Узбекистон Республикаси оила кодексига шархлар. Т., 2000 йил.

O'xshashlar

Ўзбекистонда никоҳ тузиш тартиби ва шартлари 2 ( Узбекистонда никох тузиш тартиби ва шартлари

Ўрмон тузиш ( Урмон тузиш)

Ислом ҳуқуқида оила, никоҳ ва мерос масалалари

Ҳукуматни тузиш, унинг таркиби ва бошлиғи ( Хукуматни тузиш, унинг таркиби ва бошлиги )

Васийлик ва ҳомийликни ўрнатиш тартиби