Мустақил Ўзбекистонда XX аср охири ва XXI аср бошида сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар - Huquqshunoslik - Referatlar

Мустақил Ўзбекистонда XX аср охири ва XXI аср бошида сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

151 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Мустақил Ў збекистонда XX аср охири ва XXI аср бошида сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар Режа: 1. Мустақил Ўзбекистонда ҳуқуқий давлат ғояларининг шаклланиши ва уларни жорий қилиниш 2. Фуқаролик жамияти ва хуқуқий давлат

www.arxiv.uz 1991 йил 31 август куни тарихимизнинг туб бурилиш нуқтаси бўлди. Ўзбекистон мустабид тузумдан воз кечиб очиқ демократик ва ҳуқуқий давлат, ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиётини шакллантириш йўлига ўтди. Халқимизнинг асрий орзу умидлари ва интилишларига жавоб берадиган ҳаётга қадам қўйдик. Ҳуқуқий давлатчилик шакллари, унга ўтиш йўллари хар хил бўлиши мумкин. Бу хар бир мамлакатнинг ижтимоий тараққиёт хусусиятлари, миллий маънавий анъаналари, давлатчилик тажрибаси, сиёсий ва ҳуқуқий маданият даражаси, геополитик вазияти ва бошқалар билан белгиланади. Ўзбекистон мустақиллик имкониятларини олдиндан пайқади, мамлакат ижтимоий-сиёсий жараёнларининг боришини тўғри баҳолади ва биринчилар қаторида ўз мустақиллигини эълон қилди. Мустақиллигимизнинг биринчи ҳуқуқий асоси "Ўзбекистон Республикасининг давлат мустақиллиги асослари тўррисида"ги қонунда (1991 йил 31 август) ўз ифодасини топди. Бу қонунла Ўзбкистон Республикаси "Миллати, диний эътиқоди ва ижтимоий мансублигидан қатъий назар, республика худудида яшовчи ҳар бир кишининг муносиб хаёт кечиришини, шаъни ва қадр-қимматини таъминлайдиган инсонпарвар демократик ҳуқуқий давлат барпо этишга" интилишини тантанали равишда эълон қилади. "Мустақил ўзбек давлати, - деб ёзган эди Президент И.Каримов, - халқимизнинг тарихий ютуғидир. Халқи юз йиллар мобайнида орзу қилган Ўзбекистон чинакам мустақилликни к.ўлга киритиб, гуллаб-яшнаши ва фаровонликка эришиши, тараққиёт этган демократик давлатлар қатори халқаро хамжамиятда муносиб ўрнини эгаллаши - биз кўзлаган олий мақсаддир". Ҳуқуқий давлат қуришнинг назарий асослари ва амалий муаммолари Ўзбекистоннинг 1992 йилги Конституциясида, мамлакатимиз Президенти И.А.Каримовнинг "Ўзбекистон келажаги буюк давлат", "Буюк келажагимизнинг ҳуқуқий кафолати", "Ўзбекистоннинг сиёсий, ижтимоий ва иқтисодий истиқболининг асосий тамойиллари", "Хозирги босқичда

www.arxiv.uz демократик ислоҳотларни чуқурлаштиришнинг муҳим вазифалари", "Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка тахдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари", "Озод ва обод ватан, эркин ва фаровон хаёт - пировард мақсадимиз", "Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда", ва бошқа асарларида атрофлича белгилаб берилган. Бу асарларда жамият аъзоларининг кафолатини бойитиб бориш, ҳуқуқий нормаларнинг бажарилишини таъминлаш, ижтимоий, иқтисодий, сиёсий, ташқи муносабатларни тартибга солиб турувчи такомиллашган қонунлар ва бошқа норматив ҳуқуқий ҳужжатларнинг мавжуд бўлиши ва уларни тегишли давлат органлари назорати остида бажарилиши, ҳуқуқий маданият, қонунга хурмат ва унга амал қилиш каби муаммолари назарий асослангандир. Ўзбекистон Республикаси Презинденти И.Каримов республикада ҳуқуқий давлатнинг шакллантириш шиорлар ва чақириқлар билан амалга ошириб бўлмаслигини, бу иш ижтимоий ҳаётнинг янги шакллари, институтлари ва муносабатларининг яратиш билан боғлиқ мураккаб иш эканлигини узликсиз уқтириб келмоқда. Бу ишлар орасида жамиятнинг барча соҳаларини эркинлаштириш, жамоат фикрини демократиялаштириш, янги ҳуқуқий ва сиёсий қадриялатларни ўзлаштириш ва ҳаётга жорий қилиш муҳим ўрин эгаллайди. Ҳуқуқий давлатчиликнинг шакллантириш учун биринчи галда кенг қўламли сиёсий ва иқтисодий ислоҳотларни амалга ошириш, давлат суверенитетини мустахкамлаш, эски маъмурий буйруқбозлик тизими ва унга мос бўлган хокимият ва бошқарув органларининг тугатиш, миллий давлатчиликнинг иқтисодий, ижтимоий, ҳуқуқий асосларини яратиш. Мамлакатни тарихи ва хозирги куни ўртасидаги ўзаро алоқадорликни, келажагимиз стратегик йўлларини тўғри танлаш, амалга оширилаётган ислоҳотларнинг тарихий асослаб бериш, ўтмиш қадриятларнинг қайтадан баҳолаб чиқиш, ўзбек давлатчилик ривожининг янги йўлларини излаб топиш муҳим аҳамиятга эга бўлди.

www.arxiv.uz Бугунги ислотҳотларимизнинг муваффақиятлари кўп жиҳатдан миллий тарихий тажриба ва сабоқларнинг умуминсоний тарих натижалари ва сабоқлари билан, хозирги замон жаҳон хамжамияти ва давлатларининг ривожланиш тенденциялари билан уйғунлаштириб олиб боришга боғлиқдир. Шунинг учун ҳам Ўзбекистон Президенти И.Каримов ватанимизнинг ўзига хос миллий хусуисиятлари ва тарихини, жаҳон хамжамияти тажрибаси ва хозирги замон муаммолари билан уйғунлаштириб олиб бориш зурурлигини уқтириб келмоқда. Ўзбек давлатчилигининг шаклланиши, ривожланишида ва шу доирада юзага келган сиёсий-ҳуқуқий маданиятнинг ўзига хос хусусиятларининг вужудга келишида иқлим, худуд, хўжалик фаолиятининг даражаси ва характери, ижтимоий-маданий турмуш тарзи, миллий анъаналар, кўпдинлилик, мустақиллик учун кураш ва бошқа омиллар таъсир қилди. Давлат қурилишида бошқалардан андоза олиш, мамлакат хусусиятлари ва миллий рухиятини ҳисобга олмаслик мамлакатни боши берк кўчага киритиб қўяди. Ўзбекистон Президенти бу масалага ўзининг муносабатини аниқ ва равшан баён этди. Ҳар бир миллат ўз миллий руҳиятидан келиб чиқиб бу масалага ёндошиши зарурлигини, халқ эхтиёжларини ҳисобга олмаслик, "демократик жараёнларни четдан нусха олиб кўр-кўрона кўчириш асло самара бермайди. Аксинча, бутунлай йўл чалкаш ва хатарли оқибатларга олиб келиши мумкин" - деб таъкидлади. "Хар бир давлат - бетакрор ижтимоий ходисадир. У ҳар қайси халқ тарихий ва маънавий тараққиётининг хосилидир, унинг ўзига хос, ўзига мос маданияти ривожининг натижасидир" 1 - дейди И.Каримов. Ўзбекистон ўзига хос тараққиёт йўлини танлаб олган давлатдир. Бу йўл жахонда ўзбек модели деб тан олинган ривожланиш йўлидир. Юртбошимиз томонидан илмий асосланган бу 1 ' Каримов. И. Ватан саждагох каби муєаддасдир. 3-том, Т., "Ўзбекистон", 1996, 6-бет. 2 Каримов И.А. "Ўзбекистоннинг сиёсий-ижтимоий ва иєтисодий истиєболининг асосий тамойиллари", "Ўзбекистон", 199_й.,___ бетлар

www.arxiv.uz йўлнинг беш тамойили вужудга келди. Булар иқтисоднинг сиёсатдан устунлиги, давлатнинг бош ислохотчилиги, қонун устиворлиги, кучли ижтимоий сиёсат юритиш, бозор иқтисодиётига босқичма-босқич ўтиш. Ушбу тамойиллар Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўлининг асосини, ўтиш даври дастурмнинг негизини ташкил этади. Уларнинг амалга оширилиши мамлакатимизда ижтимоий-сиёсий барқарорликни, энг муҳими, бозор муносабатларини изчил жорий этишни таъминламоқда. Тараққиётнинг ўзбек модели халқимизнинг миллий давлатчилик анъаналари, қадриятларига таянгандир. "Биз танлаган тараққиёт модели, бозор иқтисодиётига таянган аниқ демократик давлат қуриш, фуқаролик жамияти асосларини шакллантирадиган янги хаёт барпо этиш харакатларимизнинг, бир томондан - кўп асрлик тарих, буюк маданият, юксак миллий анъаналар, муқаддас қадриятларга, иккинчи томондан эса - жаҳон халқларининг энг илғор ютуқларини ўзида мужассам этган тажрибага асосланган йўлимизнинг тўғри эканини хаётнинг ўзи тасдиқламоқда" 2 . Президент И.Каримов ўз асарларида давлатчилик негизларини белгиловчи омилларнинг аниқлашга алоҳида аҳамият беради. "Бугун жамиятда ижтимоий мулкий жараёнларнинг объектив ўзгариши юз бераётган бир пайтда адолат ғоясини ихчам бир хулоса билан ифодалаш мумкин. Яъни давлат жамиятнинг кескин табақаланишига - ошиб-тошиб кетган бойлару камбағал-қашшоқларга бўлиниб кетишига йўл қўймаслиги керак" 1 . Юртбошимизнинг фикрларига кўра давлат одамларнинг ўз қобилиятларини тўла намоён қилишлари учун зарур бўлган тенг имкониятларни яратиб бериши лозим. Бу давлатнинг вазифасидир. Давлат ўтиш даврида хал қилувчи роль ўйнайди. У ислоҳотларнинг ташаббускори бўлиб майдонга чиқди, қабул қилган қарорлар ижроси устидан 2 1 Каримов И.А. Янгича фикрлаш ва ишлаш давр талаби. 5 том."Ўзбекистон", 1997, 129 бет. 2 Каримов И.А. Янгича ишлаш ва фикрлаш - давр талаби. 5 том, Т., "Ўзбекистон", 1997, 104-105 бетлар

www.arxiv.uz назорат олиб боришни таъминлади, аҳолини ўтиш даврининг қийинчиликларидан ҳимоя қилиш вазифасини ўз зиммасига олди. "Айнан давлат янги ҳуқуқий база ва янги ижтимоий муносабатлар шаклланишида, эркин демократик меъёрларга ўтишда, кўп укладли иқтисодиёт ва бозор инфраструктурасининг қарор топишида, янги банк, молия, солиқ тизими шаклланиб, янги мазмун билан бойишида ташаббускор бўлди" 2 . Ўзбекистон кенг миқёсли ислоҳотлар йўлига, жамиятни тубдан ўзгартириш ва янгилаш йўлига кирди. "Фақатгина истиқлолнинг хаётбахш заминида янги демократик қадриятлар илдиз отишига, инсон ҳақ-ҳуқуқлари ва унинг эрки асосий бойлиги бўлган ҳуқуқий давлат ва фуқаролик жамиятига мос келадиган янги замонавий сиёсий, хўжалик ва жамоа тузулмалари қарор топишига имкон туғилди" 1 . Давлат ҳаётининг янги демократик-ҳуқуқий асослари яратилди. "Давлат тушунчаси, унинг маъно моҳияти тубдан ўзгарди. У ислоҳотларнинг бош ташаббускори ҳамда уларни мувофиқлаштирувчи асосий кучга айланди. Давлат бозор иқтисодий муносабатларга вазминлик билан пухта ўйлаган холда босқичма-босқич ўтишни амалга оширмоқда". 3 Ўзбекистонда ҳуқуқий давлатнинг шакллантиришда назарий қарашлар, ҳуқуқий давлатчилик амалиётининг ижобий ва салбий томонлари ҳисобга олинди. Ҳуқуқий давлат бу ҳуқуқ устиворлиги ғояси ва принципининг махсус шаклда ифодаланишидир. Қонун устиворлигини жорий қилмасдан туриб ҳуқуқий давлат ҳақида гапириш мумкин эмас. Ўзбекистон Президенти И.Каримов қонун ўстиворлигини ҳуқуқий давлатнинг асосий принципидир, деб ҳисоблайди. "Ҳеч бир давлат органи, хеч бир хўжалик юритувчи ва ижтимоий-сиёсий ташкилот, хеч бир мансабдор шахс, хеч бир киши қонунга бўйсуниш мажбуриятидан халос бўлиши мумкин эмас. Қонун олдида ҳамма баробардир. Қонун устиворлиги 2 3 Каримов И.А. Янгича ишлаш ва фикрлаш-давр талаби. 5 том, Т., "Ўзбекистон", 1997,____ бет 1 3 .

www.arxiv.uz шуни билдирадики, асосий ижтимоий, энг аввало, иқтисодий муносабатлар фақат қонун билан тартибга солинади, унинг барча қатнашчилари эса ҳеч бир истисносиз ҳуқуқ нормаларини бузганлиги учун жавобгар бўлади". 1 Конун устиворлиги ўз навбатида инсон ҳуқуқи ва эркинликларини ҳокимиятлар бўлиниш принципларини таъминлашни, конституциявий-ҳуқуқий назорат ва бошқа воситаларнинг жорий қилишни тақозо қилади. Давлатнинг ҳуқуқийлигини ягона мезони ҳам шундадир. Ўзбекистон давлат мустақиллигига эришгач, янги суверен давлат мақомини конституциявий жиҳатдан мустахкамлаб қўйиш муаммоси юзага келди. "Давлатимизнинг келажаги, халқимизнинг тақдири кўп жиҳатдан Конституциямиз қандай бўлишига боглиқ", 2 - деган эди юртбошимиз. Бизга янги мустақил давлатимизнинг хусусияти, ички ва ташқи сиёсатининг асосий қоидалари, умуминсоний қадриятларга, инсон ҳуқуқларига , демократия ва ижтимоий адолат идеалларига асосланган Конституция керак эди. Янги Конституцияни ишлаб чиқиш зарурлиги ҳақидаги ғоя 1990 йил март ойида бўлиб ўтган ўн иккинчи чақириқ Ўзбекистон Олий Кенгашининг биринчи сессиясидаёқ айтилган эди. Ўзбекистон Олий Кенгаш 1990 йил 20 июнда Ўзбекистон Президенти бошчилигида Конституциявий комиссия тузди.. Конституция лойиҳасини тайёрлаш базасидаги барча ишлар Ислом Каримовнинг бевосита раҳбарлигида амалга оширилди. Юртбошимиз Конституция лойиҳасига муҳим аниқликлар, тузатишлар ва қўшимчалар киритди. Асосий эътиборни Конституцияда инсон ва фуқаролар ҳуқуқлари, эркинликлари ва бурчлари, давлат мустақиллиги гояларига қаратди. 1 Каримов И.А. Ўзбекистон –бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли. Ўзбекистон: миллий истиєлол, иєтисод, сиёсат, мафкура. Т., "Ўзбекистон" 1996, 321 бет. 2 Каримов И.А. Ўзбекистон: миллий истиєлол, иєтисод, сиёсат, мафкура. Т., "Ўзбекистон", 1996, 124 бет.

www.arxiv.uz Ислом Каримовнинг Конституцияда ўз аксини топган ғоялари унинг 1992 йил ёзида чоп этилган "Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли" асарида ифодалангандир. "Конституция бизга инсон ҳуқуқлари, озодлик, барқарорлик ва тараққиёт мазмунини ифодалайдиган демократик, ҳуқуқий ва адолатли давлатни қандай қилиб қуриш йўлларини очиб беради" 1 , - деб ёзган эди юртбошимиз. Ўзбекистон Конституциясида ҳуқуқий давлатчиликнинг асосий белгилари ўз аксини топган ва мустахкамланган. Конституцияга мувофиқ Ўзбекистон - суверен демократик республикадир. Халқ давлат ҳокимиятининг бирдан-бир манбаидир. Халқимиз ўз ҳокимиятини бевосита ва давлат орқали амалга оширади. Чунки давлат халқ иродасини ифода этиб унинг манфаатларига хизмат қилади. Ўзбекистоннинг ижтимоий ва давлат-ҳуқуқий тузилишини янгилигини белгиловчи бир қанча бошқа принципиал қоидалар Конституцияда мустаҳкамлангандир. Бу инсоннинг энг юксак қадрият эканлиги, унинг ҳуқуқ ва эркинликлари, ҳокимииятларнинг бўлиниш принципи, хусусий, жамоат ва давлат мулкчилик шаклларини тан олиш ва кафолатлаш, янги иқтисодий макон, рақобат, эркин иқтисодий фаолиятнинг қўллаш ҳақидаги конституциявий қоидаларда намоён бўлади. Ҳуқуқий давлат назарияси ва амалиётининг моҳияти ва мақсади сиёсий ҳокимият билан инсон ва фуқаро ўртасидаги муносабатларни ҳуқуқий шаклга солиш, инсон ҳуқуқ ва эркинликларини тан олиш ва кафолатлашдан иборат. Шуни ҳам назарда тутиш керакки, инсон ва фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, уларнинг ҳокимият билан бўладиган ҳуқуқий муносабатлари ҳокимиятнинг хоҳиши ёки инъоми эмас. Бу ушбу жамиятда объектив ҳосил бўлаётган ҳуқуқнинг таркибий қисми, талабидир. Бу талабга амал қилиш барчанинг, биринчи галда ҳокимият ва унинг вакилларининг юридик 1 Каримов И.А. Ўзбекистон: миллий истиєлол, иєтисод, сиёсат, мафкура. Т., "Ўзбекистон", 1996, 85 бет. 2 "Халє сўзи", 8 декабр 2001 йил

www.arxiv.uz бурчидир. Ҳуқуқий давлат ғояларига хос бўлган бу анъанавий талаб инсон ҳуқуқларининг дахлсизлигини ифодалайди. Шу билан бирга бу талаб тоталитар тузум даврида хукм сурган, фуқарога ҳуқуқ ва эркинликни ҳокимият инъом қилади, деган тасаввурларни мутлоқ инкор қилиш ҳамдир. Ўзбекистон Президенти И.А.Каримов шўро даврида инсон манфаатларидан давлат манфаатларининг устунлиги қонунлаштириб қўйилганлигини таъкидлаб, шундай дейди: "Бугунги Асосий Конституциямизда эса давлат ҳам, жамият ҳам, аввало, инсон манфаатларига хизмат қилиши, унинг ҳақ- ҳуқуқларини ҳимоя этиши устивор тамойил сифатида белгилаб қўйилган. Ва биз ўз ички ва ташқи сиёсатимизни, барча сохада амалга оширилаётган ислоҳотларни ана шу тамойил негизида олиб боришни ўзимизнинг мухим мақсадимиз қилиб қўйганмиз". 2 Президент хар бир мансабдор шахс "Мен хукмдор эмасман, балки менга ишонч билдириб танлаган одамларнинг хизматчисиман", деб хис қилиши зарурлигини таъкидлади.. Давлат қонун орқали жамият ва шахс эркинлигини жорий қилади, лекин ўзи хам қонун билан чекланган. У қонун орқали фуқаро, жамоат ташкилотлари ва бошқа давлатлар билан бўладиган муносабатларида адолат ва тенгликни таъминловчи мажбуриятларни ўз зиммасига олади.. Инсон ҳуқуқи ва эркинликлари ўзгармас бир нарса эмас. У тарихий шароит билан боғлиқ, ўзгарадиган ва ривожланиб турадиган ижтимоий ходисадир. Ўзбекистон Конституциясининга афзалликларидан бири шундаки, унда унда ҳуқуқий давлатчиликнинг мазмуни ва моҳияти инсон ва фуқаро ҳуқуқлари ва эркинликларининг тан олиш ва ҳимоя қилиш нуқтаи назаридан берилгандир. Инсон ҳуқуқи ва эркинликлари ҳуқуқийликнинг илк асосидир. Бу янги ҳуқуқий ёндашиш тарихда синалган инсон ҳуқуқи ва эркинлиги ҳақидаги қоидаларга таянади. 2

www.arxiv.uz Конституция яна бир муҳим қоидани баён қилади. Бу инсон ва фуқароларнинг асосий ҳуқуқ ва эркинликларининг дахлсизлигидир. Суд қарорисиз улардан маҳрум этишга ёки уларни чеклаб қўйишга хеч ким ҳақли эмас. Ўзбекистон Конституциявий амалиётида биринчи бор хар бир фуқаронинг табиий ва дахлсиз ҳуқуқлари эътироф этилади. Бу -яшаш ҳуқуқи, инсоннинг жисмоний ва маънавий дахлсизлиги, фуқаронинг шахсий ҳаёти ҳуқуқи, фикр ва эътиқодлар эркинлиги ҳуқуқи, ахборот олиш ҳуқуқи, айбсизлик презумпцияси, суд химояси ҳуқуқи, соғлом атроф-муҳитга эга бўлиш ҳуқуқи ва ҳоказо. Шундай қилиб, Конституциямизда инсон ҳуқуқи ва эркинликларининг олий қадриятлиги ва уларнинг дахлсизлиги уйгунлашгандир. Ҳуқуқнинг бундай гуманистик тушуниш шахснинг индивидуал ҳуқуқ ва эркинликларининг тегишли принципидан келиб чиқади. Конституция уларнинг тан олиш билан бир вақтда амалга ошириш чегараларини ҳам белгилаб беради. Конституцияда турли индивидуал ҳуқуқ ва эркинликларнинг чегаралари тубондагича белгиланган: "Фуқаролар ўз ҳуқуқ ва эркинликларини амалга оширилишда бошқа шахсларнинг давлат ва жамиятнинг қонуний манфаатлари, ҳуқуқлари ва эркинликларига путур етказмасликлари шарт". Инсон ҳуқуқи ва эркинликлари Конституциянинг асосий мазмуни эканлигини таъкидлаш алоҳида аҳамият касб этади. Бу социализм даври назарияда хам, амалиётда ҳам хукм сурган, инсон ҳуқуқи юқоридан ҳокимият томонидан инъом қилинади, деган тасаввурларга қарши қаратилгандир. Хар бир одам ўзининг асосий ҳуқуқ ва эркинликларига ҳокимиятнинг хоҳиши ёки қарори туфайли эмас, табиий асос туфайли дунёга келганлиги туфайли эгадир. Табиий хуқуқ услубига муайян даражада ён бериш хар бир индивиднинг давлат, жамият ва бошқа индивидлар билан бўлган муносабатларида унинг эркинлигини ҳуқуқ субъекти эканлигини намойиш қилиш учун хам зарур.

www.arxiv.uz Ҳуқуқнинг шундай тушунишнинг мантиги шундаки инсон ҳуқуқи ва эркинлигисиз ҳуқуқнинг ўзи бўлиши мумкин эмас. Инсон эркин ҳуқуқ субъекти бўлган жойдагина турли бирлашмалар, ташкилотлар, институтлар, умуман давлат бўлиши мумкин. Бусиз ҳуқуқий муносабатлар ва ҳуқуқий тартибот бўлиши ҳам мумкин эмас. Инсон ҳуқуқлари тан олинмаган жамиятда ҳуқуқнинг ўзи бўлиши мумкин эмас. Ҳуқуқнинг маъноси ва аҳамиятини мана шундай тушуниш ва тасаввур қилиш демократик жамиятнинг ижтимоий ва сиёсий хаётининг фундаментал асосларини ташкил қилади ва қонунларда мустахкамланади. Ўзбекистон Конституциясида инсоннинг кенг доирадаги шахсий, сиёсий, ижтимоий ва иқтисодий ҳуқуқ ва эркинликлари мустахкамланган. Булар хозирги замон жаҳон андозаларига, ривожланган демократик мамлакатларнинг конституциявий талабларига мосдир. Шу билан бирга Конституциянинг бирорта қоидаси Ўзбекистон ҳуқуқ ва манфаатларига зарар етказадиган тарзда талқин этилиши мумкин эмаслиги таъкидланади. Конституция бўйича халқаро ҳуқуқ ва Ўзбекистоннинг халқаро шартномаларининг умумий принциплари ва нормалари ҳуқуқий тизимнинг таркибий қисми ҳ,исобланади. Агар Ўзбекистоннинг халқаро шартномасида қонунда кўрсатилган қоидаларга қараганда бошқача қоида белгиланган бўлса, халқаро шартнома қоидалари қўлланилади. Бу қоидалар умуман харакатдаги ҳуқуқ учун ҳам, инсон ҳук.уқи ва эркинликлари учун ҳам муҳимдир. Конституцияда белгиланган ҳуқуқ ва эркинликлар ичида хусусий мулкка эгалик қилиш ҳуқуқи принципиал аҳамиятга эгадир. Хар бир шахснинг мулкдор бўлишга хақлилиги, барча мулк шаклларининг тенг ҳуқуқлилиги ва баровар муҳофаза этилишм асосий Қонунда мустаҳкамланган. Мулкчиликнинг барча шаклларини муҳофаза қилиш билан бир қаторда Конституция мехдат қилиш эркинлигини мустаҳкамлайди, мажбурий меҳнатни таъқиқлайди.

www.arxiv.uz Инсоннинг бошқа ҳуқуқ ва эркинликларининг ифодаланишида ҳам янги ёндашиш ўз аксини топган. Бу яшаш ҳуқуқи, Ўзбекистонда бир жойдан иккинчи жойга кўчиш, Ўзбекистон Республикасига келиш ва ундан чиқиб кетиш ҳуқуқи, фикрлаш, сўз ва эътиқод эркинлиги, истаган ахборотни излаш, олиш ва уни тарқатиш эркинлиги ва бошқалар. Конституция инсон ҳуқуқи ва эркинликларининг қонунда белгиланган тақдирдагина чеклаш мумкинлигини ҳам назарда тутади. Бу чеклашлар тузум асосларини, ахлоқ қоидаларини, бошқа шахсларнинг қонуний манфаатларини муҳофаза қилиш, давлатнинг хавфсизлигини таъминлаш билан боглиқ бўлган ҳуқуқий нормаларда ўз аксини топгандир. Инсоннинг яшаш ҳуқуқи, эркинлиги ва дахлсизлиги, шаъни ва обрўсини тажовузлардан ҳимояланиш ҳуқуқи, шахсий ҳаёти ва турар жойининг дахлсизлиги, виждон эркинлиги ва бошқа шу каби ҳуқуқ ва эркинликлар хар қандай вазиятда ҳам чекланмайди. Инсон ва фуқаро ҳуқуқи ва эркинликлари ҳақидаги конституциявий қоидалар бажарилиши шарт бўлган умумий ҳуқуқий талабдир. Бу талабни ҳокимииятнинг барча тармоқлари ва мансабдор шахслар бажариши шарт. Конституцияда Инсон ва фуқаролар ҳуқуқлари ва эркинликларининг давлат томонидан кафолатланиши ҳақидаги умумий қоидалардан ташқари ҳуқуқ ва эркинликларнинг таъминлаш мажбурияти юкланган институтлар ва мансабдор шахслар ҳам кўрсатилган Конституциянинг 93-моддасида 1 пунктида Ўзбекистон Республикаси Президенти "Фуқароларнинг ҳуқуқлари ва эркинликларига, Конституция ва қонунларга риоя этилишининг кафилидир" дейилади. Конституция ҳар бир кишига суд орқали ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш ҳуқуқини беради. Хар бир фуқаро давлат органлари, маҳаллий ўз-ўзини идора қилиш органлари, жамоат ташкилотлари ва мансабдор шахсларнинг қарорлари ва ҳаракатлари устидан судга шикоят қилиш ҳуқуқига эгадир.

www.arxiv.uz Президнтимиз фуқароларнинг манфаатлари ва ҳуқуқларини суд орқали ҳимоя қилиш соҳасини кенгайтириш зарурлигини уқтиради. "... фуқароларнинг манфаатлари ва ҳуқуқларини суд орқали ҳимоя қилиш соҳасини мумкин қадар кенгайтириш даркор. Ваҳоланки, айрим тармоқ қонунларида ҳуқуқлари паймол этилган фуқароларнинг шикоятларини судлов йўли билан эмас, маъмурий йўл билан кўриб чиқиш тартиби ҳам учрайди. Албатта бу хол - Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларациясига ва бизнинг Конституциямиз талабларига зид. Фуқаро, агар унинг қонуний манфаатлари ва ҳақ-ҳуқуқлари паймол этилган тақцирда, хар қандай масала бўйича ҳимоя учун судга мурожаат қилиш ҳуқуқига эга бўлмоги даркор". 1 Ўзбекистон Республикаси Президенти Инсон ҳуқуқларига риоя этилиши устидан мониторинг ва назоратни таъминловчи идоравий тузилмаларни барпо этиш, уларнинг ишларини фаоллаштириш муҳим вазифа эканлигини таъкидлади. "Олий Мажлиснинг инсон ҳуқуқлари бўйича вакили институтнинг, ҳуқуқпарвар жамоат ташкилотларнинг мавқеи ва мақомини кўтариш зарур. Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш соҳасидаги мавжуд Омбудсман институти, Жамоатчилик фикри институти, Амалдаги қонунчилик мониторинги институти, Инсон ҳуқуқлари миллий маркази сингари ташкилотларни ривожлантириш ҳамда бошқа янги институтларни ташкил этиш лозим". 2 Президентимизнинг фикрича "Давлат ва нодавлат ҳокимиятининг барча тармоқлари ўз фаолиятини инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва қўриқлаш ишига сафарбар қилгандагина ўз вазифасини тўгри адо этган ҳисобланади. Бу қоидани ҳамма тан олиши, бу қоидага ҳамма итоат қилиши шарт". 3 1 Каримов И.А. Биздан о б од ва обод Ватан єолсин. 2 том. Т., "Ўзбекистон", 1996, 17-18 - боблар 2 Каримов И.А. Янгича фикрлаш ва ишлаш давр талаби. 5-том, Т., "Ўзбекистон" 1997, 119 бет. 3 Каримов И.А. Биздан озод ва обод Вптан єолсин. 2-том, Т., "Ўзбекистон", 1996, 17 бет. 3

www.arxiv.uz Буларнинг ҳаммаси Ўзбекистон Республикасида инсон, унинг хаёти, эркинлиги, шаъни, қадр-қиммати ва бошқа даҳлсиз ҳуқуқлари олий қадрият ҳисобланишидан далолатдир. Ҳуқуқий давлат ва фуқаролар ўртасидаги муносабатлар тарафларнинг фақат ҳуқуқларидангина иборат эмас, балки уларнинг ўзаро мажбуриятларидан ҳам ташкил топади. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг XI бобида фуқароларнинг қонунларга риоя этиш, бошқа кишиларнинг ҳуқуқлари ва эркинликларини хурмат қилиш, халқнинг тарихий, маънавий ва маданий меросини авайлаб асраш, атроф табиий муҳитга эхтиёткорона муносабатда бўлиш, солиқ ва маҳаллий йигимларни тўлаш, Ватанни ҳимоя қилиш каби конституциявий бурчлари қатъий белгилаб қўйилган. Ҳуқуқий давлат ҳокимиятнинг муайян бир тартибда ташкил қилинишини, ҳокимият органларининг вазифа ва ҳуқуқларини, уларнинг ўзаро муносабатларини ҳуқуқ асосида белгиланишини тақозо қилади. Ўзбекистонда бу соҳада ҳам жиддий назарий ва амалий ишлар қилинмоқда. Президент И.А.Каримов давлат ва жамият қурилишини эркинлаштириш жараёнларини аниқ кўрсатиб берди. Президентимиз эътиборини энг аввало ҳуқуқий давлатнинг муҳим тамойили ҳокимиятлар бўлиниши принципини амалда жорий қилиш масаласига қаратади. И.Каримов бўлажак давлатимиз қиёфасини назарий асосларини ишлаб чиқар экан, "Қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд ҳокимияти ваколатларини ажратиш асосида миллий давлатчиликни барпо этиш... республика ҳокимияти билан маҳаллий ҳокимиятнинг ваколатлари ва вазифаларини аниқ белгилаб қўйиш, лозим бўлади", - деб таъкидлаган эди. Бу кўрсатма Конституцияда ҳуқуқий жихатдан мустахкамланди, Конституциянинг 11 моддасида: "Ўзбекистон Республикаси давлат ҳокимиятининг тизими - ҳокимиятнинг қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд ҳокимиятига бўлиниши принципига асосланади" - деб мустахкамланган. Бу

www.arxiv.uz қоида давлат органлари тизимининг ҳуқуқ доирасида, демократик тартибда фаолият кўрсатишини билдиради. Ўзбекистон Конституция ва қонунлар асосида давлат ҳокимиятини амалга оширувчи ҳокимият тармоқларининг аниқ тизими шаклланади. Юртбошимиз давлат бошқаруви ва жамият қурилишида демократик андозалар ва тамойилларни янада чуқурроқ татбиқ этиш қонунчилик, ижро ва суд ҳокимияти тармоқларининг ўзаромувозанати ва мутаносиблигини, шу билан бирга, уларнинг мустақиллигини таъминлаш, хар қайси тармоқ ўз вазифа ва бурчини бажариш учун амалий механизмларни ҳаётда ташкил қилиб бериш масалаларига диққатни жалб этади. "... шуни чуқурроқ англаб олишимиз керакки агар қайси бир мамлакатда ҳокимият тармоқлари ўртасида Конституция ва қонунлар билан белгиланган демократик баланс, яъни мувозанат амалда таъминланмаса ва хар кайси ҳокимият тармори, бу қонунчилик, ижро ёки суд ҳокимияти бўладими, ўзига юклатилган ваколат ва вазифалар тўлиқ ва холисона бажармаса, бу холат, хеч шубхасиз, шу мамлакатда авторитар бошқарув усули юзага келишига ва шу рухдаги қарорлар қабул қилинишига олиб келади". 1 Бу халқнинг норозилигига сабаб бўладиган нохуш вазиятларни вужудга келишига олиб келиши мумкин, дейди юртбошимиз. Конституциямизнинг 76-моддасига биноан Қонунчилик ҳокимиятини Олий Мажлис амалга оширади. Бошқа бирор-бир орган қонун қабул қилиш, унга ўзгартириш киритиш ҳуқуқига эга эмас. Олий Мажлис ўзининг қонун чиқариш ваколатини бирор-бир органга бериши, топшириши ҳам мумкин эмас. Ислом Каримов Олий Мажлис таркибини ўзгартириш, яъни қуйи палата - Қонунчилик палатаси ва Сенат деб аталадиган юқори палатани ташқил қилиш, Ўзбекистон Республикаси Президентининг конституциявий ваколат муддатини беш йилдан етти йил қилиб ўзгартириш ғоясини асослаб 1 И.Каримов. Янгиланиш ва ўзгаришлар жараёни ортга єайтмайди. "Халє сўзи", 2002 й., 6 апрель.

www.arxiv.uz берди. Бу ўзгаришлар келгусида қабул қилиниши зарур бўлган янги қонунлар олдига принципиал талаблар қўйишини уқтиради юртбошимиз. Президент И.Каримовнинг ғояларига асосланган холда "Референдум якунлари ҳамда давлат ҳокимияти ташкил этилишининг асосий принциплари тўғрисида" Ўзбекистон Республикасининг Конституциявий қонуни қабул қилинди. Бу қонунда Олий Мажлиснинг янги таркибида, парламент қуйи ва юқори палатасининг ўзига хос жихатлари, уларнинг қонун қабул қилишдаги ўзаро алоқаси ва муносабати, шу билан бирга, палаталарнинг шаклланиш тартиби, аъзолари сони ва ваколат муддатларини белгилаш принциплари ўз аксини топган. Олий Мажлис давлат олий вакиллик органи сифатида мамлакатимиз вакиллик ҳокимияти органлари тизимига киради. Бу тизимга Олий Мажлисдан ташқари, маҳаллий вакиллик органлари - вилоятлар, туманлар, шаҳарлар халқ депутатлари Кенгашлари ҳам киради. Ҳокимият тизимида иккинчи тармоқ - бу ижро этувчи ҳокимияти ҳисобланади. Унинг амалга оширувчи органлар тури, сони, фаолият доираси кенгдир. Ижро этувчи ҳокимият қонун, фармон ва қарорларни амалга оширади, назорат этади, хизмат кўрсатади. Ижроия ҳокимиятини Конституцияга биноан Президент бошқаради. Ўзбекистон Республикасида Президентлик институтининг жорий қилиниши мустақиллик даврида давлат қурилиши ва бошқарувида юз берган ўта мухддм ўзгаришлардан бири бўлди. Президент Ўзбекистонда "давлат ва ижро этувчи ҳокимият бошлиғидир" (Конституция 89-моддаси). Эндиликда Президентнинг юридик мақоми, ҳуқуқ ва мажбуриятлари Конституция ва қонунларда очиқ равшан ифодаланган. Чунончи, Конституциянинг 93- моддасида Президентнинг ички ва ташқи масалаларни хал этишдаги ваколатлари белгилаб қўйилган. Худди шундай талаблар, қоида-нормалар Вазирлар махкамаси, маҳаллий давлат вакиллик ва ижроия органлари, сайлов тизими, суд

www.arxiv.uz ҳокимияти, прокуратура органларига нисбатан ҳам Конституцияда қонунан мустаҳкамланиб қўйилган. Президент Конституциянинг кафили сифатида фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш, Ўзбекистон Республикасининг давлат суверенитетини муҳофаза қилиш давлат органларининг ўз вазифаларини бажаришларини таъминлаш, конституциявий тузумни мустаҳкамлаш бўйича барча шароитларни яратиш зарур чора-тадбирларни кўради.. Ислом Каримов давлатнинг миллий манфаатларини ҳимоя қилиш, бутун мамлакат худудида тинчлик, барқарорлик ва қатъий конституциявий тартибни кафолатлаш бўйича ўз мажбуриятини бажарар экан, халқ ишончини оқламоқда. Мустақил Ўзбекистоннинг биринчи Президенти мамлакат Конституциясининг хақиқий кафили бўлди. Конституцияда Президентга республика олий ҳокимияти ва бошқарув органларининг баҳамжихат ишлашини таъминлаш вазифасининг юклатилганлиги ҳокимият бўлиниши принципи амалга ошишининг гарови ва давлат ҳокимияти органлари ўртасида қарама-қаршилик бўлишига йўл қўймайдиган муҳим шартдир. Президент И.Каримов ҳуқуқий давлатининг яратиш жараёнида ижро этувчи ҳокимиятнинг мустахдсамлаш зарурлигини назарий асосларини яратди. Президент фикрича "Кучли ижроия ҳокимияти бўлмаса, хатто энг демократик йўл билан қабул қилинган қарорлар ҳам бажарилмаслиги мумкин. Бу эса қонуний қарорларнинг рўёбга чиқарилишини, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари ҳимоя қилинишини, сиёсий ва иқтисодий ислоҳотлар турмушга татбиқ этилишини таъминлайдиган Президентлик ҳокимиятини мустаҳкамлаш ва ривожлантиришни тақозо этади". 1 Ҳокимият бўлиниши фақат турли ҳокимият тармоқлари орасида ваколатларнинг тақсимланишидагина эмас, балки марказий органлар билан махаллий органлар ваколатининг тўғри тақсимланишида ҳам намоён бўлади. 1 Каримов И.А. _______________________.___. __-том. 199__ й. "Ўзбекистон", ___ бет.

www.arxiv.uz Ижро этувчи органлар фаолиятини такомиллаштириш, уларнинг ишлаш имкониятини ошириш, ҳуқуқ ва мажбуриятларини янада аниқроқ белгилашда Ўзбекистонда жорий қилинган ҳокимлик институти алоҳида аҳамиятга эга бўлади. Давлатнинг салмоқли вазифаларини маҳаллий давлат органлари бажаради. Республикамизда маҳаллий давлат органларининг тизимини белгилашда бир-биридан мустақил, лекин ўзаро ҳамкорликда, бир- бирини назорат қилиш асосида фаолият кўрсатадиган икки орган, яъни вакиллик органи – халқ депутатлари Кенгашлари ва ижроия ҳокимияти органи ҳокимликлар бўлиши назарда тутилади. Ижроия ҳокимиятига бошчилик қилувчи ҳокимлар янги институт бўлса, халқ депутатлар Кенгашлари мустақил демократик давлатимиз характерига мослаштирилди."Маҳаллий давлат ҳокимияти тўғрисида"ги қонунда шу масалалар мустаҳкамланган. Жойларда вакиллик ҳокимияти ва ижроия ҳокимияти органларини тузишдаги асосий мақсад давлат органлари ишларида аҳолининг иштирокини таъминлаш, маҳаллий аҳамиятга эга масалаларни кўпчилик билан бамаслаҳат -бўлиб муҳокама қилиш ва тўғри қарор қабул қилиш, ижроия ҳокимияти органлари фаолияти устидан маҳаллий миқёсда назорат ўрнатишдан иборат эди. Вакиллик органлари ролига беписандлик билан қараш, айрим жойларда ҳокимларнинг хизмат вазифасини суистеъмол қилишига сабаб бўлганлигини, Ўзбекистон Президентининг нутқларидан кўриш мумкин. И.Каримов ҳокимиятни қонун чиқарувчи, ижроия ва суд ҳокимиятларидан иборат мустақил уч тизимга тақсимлаш ишини амалда рўёбга чиқариш зарурлигига катта эътибор беради. "Жойларда ҳам ҳар қайси бўғинда шу тақсимот огишмай жорий этилмоги шарт. Бу уч тизим бир-бирининг ишига аралашмасдан, бир-бирини назорат қилган холда фаолият олиб боришига эришиш лозим". 1 1 Каримов И.А. Узбекистон телерадиокомпанияси раиси А.Кўчимов билан сухбат

www.arxiv.uz Президент И.Каримов нутқларида мамлакатимизда таркиб топган давлат бошқарув тизими самарали ишлаши, бу тизимнинг хар бир бўғини зиммасига юклатилган вазифалари ва бурчларини сидқидилдан бажаришда назорат фаолиятининг аҳамиятига алоҳида тўхталади. "Ижро ҳокимияти устидан жамоатчилик, аввало, сайлаб қўйиладиган ҳамда ваколатли органлар назоратини, бошқача айтганда, зарур ваколат берилган халқ депутатлари амалга оширадиган назоратни бутун чоралар билан кучайтириш лозим, деган эди. Бундан ташқари Ўзбекистон Президенти маҳаллий ижроия ҳокимият органларининг бошқарув тизимини ривожланган мамлакатлар тажрибаси асосида такомиллаштириб боришга, юқори малакали кадрлар билан таъминлаш, раҳбарларнинг халқ олдида хисобот бериб туриши каби масалаларга диққатни жалб қилади. Хозирги кунда "Фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари тўгрисида"ги қонун янги тахрирда қабул қилинди. "Маҳаллий давлат ҳокимияти тўгрисида"ги қонуннинг ҳам таҳрирдаги лойиҳасини тайёрлаш ишлари олиб борилмоқда. Ижроия ва ваколатли ҳокимиятлар ўртасидаги сиёсий ва ҳуқуқий мувозанатнинг таъминлашда суд ҳокимияти алоҳида аҳамият касб этади. Суд системасининг мустақил ҳокимият сифатида ривожланиши ва такомиллаштириш йўлида мамлакатда қатта ишлар қилинди ва қилинмоқда. Мустақиллик йилларида суд-ҳуқуқ тизимини эркинлаштириш ва демократлаштириш борасида муҳим қадамлар қўйилди. Бунинг натижасида мамлакатимизда замонавий демократия талабларига жавоб бера оладиган суд тизими шакллана бошлади. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.Каримов ўз нутқларида суд- ҳуқуқий соҳасига дахлдор ислоҳотларни ўтказиш масалаларига тўхталиб, бу ислоҳотларнинг барчаси суд ҳокимиятининг чинакам мустақиллигини таъминлашга қаратилмоғи лозим деб айтган эди.

www.arxiv.uz Собиқ иттифоқ вақтида суд давлатнинг жазо маҳкамаси сифатида фаолият кўрсатди. Юртбошимиз таъкидлаганидек: "Булар барчаси одамлар онгига чуқур ўрнашиб қолган. Бизнинг вазифамиз ушбу кўникмаларни, психологияни тубдан ўзгартиришдан иборат. Халқ судини фақат одамларни қоралайдиган, жазолайдиган орган деб эмас, аксинча, уларнинг ҳақ-ҳуқуқларини ва манфаатларини ҳимоя қиладиган орган, деб билиши керак. Бу - ўта муҳим. Яна қайтараман, одамлар суд органларини ўзларининг ҳимоячиси, адолат посбони деб билиши керак. 1 Суд тизимини ислоҳ қилиш билан боғлиқ муаммолар орасида судьяликка номзодларни танлаш ва тайинлаш масаласи ниҳоятда жиддий. БМТнинг "Суд органларининг мустақиллигига доир асосий тамойиллар" резолюциясида шундай ёзилган: судга танланган шахслар юксак ахлоқ ва тсеъдод сохдблари, шунингдек, ҳуқуқ соҳасида маълум тайёргарликка, малакага эга бўлмоғи лозим. Суд тизимини ислоҳ қилиш соҳасидаги асосий йўналишларни юртбошимиз аниқ кўрсатиб берди. Булар - юқори малакали ҳуқуқшунос мутахассисларни тайёрлаш ва қайта тайёрлаш, қонунчилик фаолиятимиздаги камчиликларни танқидий баҳолаб бартараф этиш, қонунларимизнинг мукаммал ва изчил бўлишигаэришиш, суд жараёнида айблов ва ҳимоянинг амалда тенглигини таъминлаш ва бунинг учун адвокатура идораларининг мавқеини кўтариш, жиноий ва фуқаролик ишларни кўрувчи судьяларнинг ихтисослашувини амалга ошириш ва бошқалар. Суд бугунги кунда инсон ҳуқуқ ва эркинликларининг ишончли тарзда ҳимоя қилишга қаратилган чинакам мустақил давлат институтига айланмоқда. Фуқароларнинг судга ишончи мустаҳкамланиб бормоқда. 1993 йили қабул қилинган "Судлар тўғрисида"ги биринчи Қонунидаёқ суд иш юритишининг, том маънодаги мустақил ва фақат қонун олдида жавоб 1 Каримов И.А. Ўзбекистон XXI асрга интилмоєда. Том 7. Т., "Ўзбекистон", 1999 й., __ бет.

www.arxiv.uz берувчи суд тизимининг қонуний асослари яратилди. "Фуқароларнинг ҳуқуқлари ва эркинликларини бузадиган хатти-харакатлар ва қарорлар устидан судга шикоят қилиш тўғрисида"ги, "Адвокатура тўғрисида"ги, "Адвокатлик фаолиятининг кафолатлари ва адвокатларнинг ижтимоий ҳимояси тўғрисида"ги қонунлар, фуқаролар, юиридк шахсларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини суд орқали ҳимоя қилишни кучайтиришга, суд тизимини демократлаштиришга қаратилган бошқа қонунлар қабул қилинди. Жаҳон тажрибасини ҳисобга олиб, биринчи марта Ўзбекистон Конституциявий суд таъсис этилди, хўжалик судлари тизими яратилди. 2000 йилда таҳрирдаги "Судлар тўғрисида"ги Қонуннинг қабул қилиниши суд тизимини ислоҳ қилишда муҳим босқич бўлди. Унда суд фаолиятини янада демократлашуви ва такомиллашуви учун шароит вужудга келтирилди. Энг муҳими шундаки ушбу қонун суднинг мустақиллигини таъминлашнинг мустаҳкам механизмини яратди. Судьялик лавозимларига номзодларни тавсия этиш, уларнинг ваколатларини тўхтатиш ва муддатдан илгари тугатиш ҳақида тақдимномалар киритиш ваколатлари Ўзбекистон Республикаси Президенти хузурида тузилган Судьяларни танлаш ва лавозимларига тавсия этиш бўйича олий малака комиссияси зиммасига юкланди. Умумий юрисдикция судларининг ихтисослашуви қонуний мустаҳкамланди, фуқаролик ва жиноят ишлари бўйича алоҳида судларни ташкил этиш механизми жорий қилинди. "Судлар тўғрисида"ги янги Қонун асосида суд кадрларини танлаш ва тайинлашнинг самарали ва демократик ҳуқуқий механизми яратилди. Бу механизм суд ҳокимиятининг амалдаги мустақиллигини, судьялик лавозимига тайинлашда холисликни таъминлашга қаратилгандир. Ҳуқуқий давлатни вужудга келтиришнинг бош омилларидан бири - мукаммал қонунчиликни яратишдир. Ана шу ўлчов бошқарув тизимидан

www.arxiv.uz тортиб, ҳаётнинг энг кичик соҳаларигача дахлдор бўлган қонунлар тизимини ишлаб чиқиш заруратга айланмоқда. Ўзбекистон Президенти И.Каримов демократик ислоҳотларни чуқурлаштириш ва пировардига етказиш борасида янги қонунлар қабул қилиш, амалдаги қонунларни эса танқидий кўз билан баҳолаб, уларга замон талаб қилаётган ўзгаришларни киритиш мақсадида катта ишларни амалга ошириш лозимлигини уқтиради. Ўзбекистон Республикаси Президенти суд тизими билан бир қаторда жамиятда қонунийликни ва ҳуқуқ-тартиботни таъминловчи тизимида жорий қилинаётган ислоҳотларни танқидий баҳолаб, уларни янада чуқурлаштириш ва қатъиятлик билан олиб бориш зарурлигини уқтиради. "Бугун бизнинг ҳуқуқий доктринамиз мутлақо янгича, демократик тамойилларга асосланган. У, энг аввало, Ўзбекистон Конституцияси талабларига кўра, инсон ҳуқуқларининг устиворлигини таъминлайди. Инсон ҳимоянинг бош субъекти бўлиб, унинг ҳаёти ва соғлиғига суиқасд қилиш оғир жиноят ҳисобланади" - дейди И.Каримов. Мана шу доктринага таянган холда Иккинчи чақириқ Олий Мажлисининг олтинчи сессияси мамлакатимиз Президенти И.А.Каримов томонидан ишлаб чиқилган "Жиноий жазоларнинг либераллаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг Жиноят, Жиноят-процессуал ҳамда Маъмурий жавобгарлик Кодексларига ўзгартиришлар ва қўшимчалар киритиш тўғрисида" ги Қонун қабул қилиниши суд-ҳуқуқ соҳасидаги ислоҳотларни чуқурлаштириш учун катта аҳамиятга эга бўлди. Янги тахрирдаги "Прокуратура тўғрисида"ги Қонун, авваламбор, қонунийлик ва ҳуқуқ тартиботини мустаҳкамлашга, Конституция ва қонунлар устиворлиги тамойилини таъминлашга қаратилгандир.

www.arxiv.uz Фуқаролик жамияти ва хуқуқий давлат Ўзбекистон Республикасининг Конституциясида биз демократик ҳуқуқий давлат билан бир қаторда фуқаролик жамиятини барпо этамиз деган ғоя ўз ифодасини топган. Бу ғоя асосида "Фуқаро-жамият-давлат" ўртасидаги ўзаро муносабатларнинг оқилона ҳуқуқий ечимини топиш муаммоси ётади. Фуқаролик жамиятининг талқини ўзининг тарихий ривожланишида бир неча босқичларни босиб ўтди. Арастудан бошлаб то XVIII асргача фуқаролик жамияти фуқаролар бирлашмаси, ижтимоий муносабатларни тартибга солиб турувчи давлатнинг бир шакли маъносида тушунилди. XVIII асрнинг иккинчи ярмидан фуқаролик жамиятининг талқини ўсиб келаётган буржуазиянинг феодал ижтимоий-сиёсий тартибларидан қутилиш учун олиб борган курашининг назарий асослашга қаратилган эди. Бунда одамни одам устидан хукмронлик қилишга асослаган ижтимоий муносабатлар мутлоқ инкор қилинди. "Эркинлик", "Тенглик", "Бродарлик" - шиорларида мана шу РОЯ ўз ифодасини топгандир. Янги даврда фуқаролик жамияти ижтимоий-иқтисодий муносабатларга давлат аралашишидан холи бўлган хусусий мулк эгаларининг жамиятидир деб тушунтирилди. Бунда одам устидан одамнинг хукмронлиги ўрнига, шахс эркинлиги, унинг мулкга эгалик ҳуқуқи биринчи ўринга қўйилди. Фуқаролик жамиятини ҳозирги талқини ҳам шу тушунчага асослангандир. Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов фуқаролик жаммяти тушунчасининг моҳиятини шундай таъкидлайди: "Биз учун фуқаролик жамияти бу - инсоннинг ўз-ўзини камол топтиришга халақит қилмайдиган, балки ёрдамлашадиган, шахс манфаатларини амалда жорий қиладиган, унинг ҳуқуқ ва эркинликларининг энг кўп даражада таъминланишига шароит тугдирадиган ижтимоий макондир". 1 1 Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўса¦асида: хавфсизликка тахдид, барєарорлик шартлари ва тараєєиёт кафолатлари. "Ўзбекистон", 1997 й., 166 бет.

www.arxiv.uz Фуқаровий жамиятнинг асосий белгилари: - инсон ва фуқаро ҳуқуқлари ва эркинликларининг тўлиқ таъминланганлиги; - ўзини-ўзи идора қилишнинг жорий этилиши; - эркин рақобат учун кенг шароит яратилиши; - шаклланган эркин жамоатчилик фикри ва плюрализм; - инсоннинг ахборот олиш ҳуқуқини тўлиқ таъминланганлиги; - кўп укладлик иқтисод; - жамият аъзоларининг муносиб ҳаёт даражасини таъминлашга қаратилган кучли ижтимолий сиёсат ва бошқалар. Фуқаролик жамияти ҳуқуқий давлат билан биргалиқца шаклланади. Уларни бир-бирисиз тасаввур қилиш мумкин эмас. Бу жараён жамиятнинг ижтимоий-иқтисодий, маданий тараққиёти, унинг илмий ва техникавий асосларини яратиш билан белгиланади. Жамият ҳуқуқни хайриҳоҳлик билан қабул қилгандагина қонунларнинг бажарилиши, уларга риоя қилиш мажбурий эканлигини онглаш таъмнланади. Бусиз ҳокимият ҳам, ҳуқуқнинг ўзи ҳам қонунларнинг бажарилишини тўлиқ таъмин қилаолмайди. Фуқаролик жамияти юксак даражали фуқароликни моддий, маданий ва интеллектуал ривожланишнинг юқори босқичига кириб боришини тақозо қилади. Фуқаролик жамият аъзолари ўз мулки, ҳуқуқ ва эркинликларига тўлиқ эгадирлар. Улар қўрқув ва зўравонлик интизоми билан кишанланган эмаслар. Шунинг учун ҳам улар инсон ва жамият фаровонлиги ва хавфсизлигининг таъминлаш масъулиятини ўз зиммасига олган давлатнинг қонун ва қадриятларини хурмат қиладилар ва ихтиёрий равишда бажарадилар. Фуқаролар жамияттдаги ҳуқуқий муносабатлар заминида ҳуқуқий нормалар ва уларнинг санкциялари билан бир қаторда виждон, бурч, масъулиятни ҳис қилиш, ичкий интизом, хуллас, ҳуқуқий фуқаролик каби

www.arxiv.uz инсоний фазилатлар ётади. Коррупция, порахўрлик, қариндош-уругчилик, шовинизм, миллатчилик каби иллатлар фуқаролик жамиятига мутлоқ ёддир. Бу жамият аъзоси ривожланган ҳуқуқий маданиятга эга бўлган шахсдир. У қонунга итоат қилишни энг олий имтиёз деб тасаввур қилади. Бунга эришиш йўлида ҳали кўп-кўп қийинчилик ва синовлардан ўтишимиз, кўп-кўп муаммоларнинг ечимини топишимиз керак. "Олдимизда турган барча гов ва тўсиқларни енгиш жараёнида ҳаммамиз учун энг таъсирчан қуролга айланадиган куч - бу халқимизнинг ҳуқуқий онгини, тафаккурини тарбиялаш, ҳуқуқий маданиятини ошириш, қалбида эркинлик ва масъулият туйғуларини қарор топтиришдир". 1 Республикамиз фуқаролари жамият ва давлат ишларини бошқаришда, қонунлар лойиҳаларини муҳокама қилишда ўзининг вакиллари орқали ва бевосита иштирок этмоқдалар. Халқимизнинг жамият ва давлат ишларини бошқаришда бевосита иштирок этиши референдумларда ўз ифодасини топади. Маълумки, референдумларда мамлакат, халқ тақдири учун фавқулодда, долзарб аҳамиятга эга бўлган ҳуқуқий-меъёрий актлар, сиёсий муаммолар хал қилинади. Мустақилликга эришганимиздан буён уч марта умумхалқ референдуми ўтказилди. Уларнинг натижалари аҳолининг сиёсий ҳуқуқлардан онгли ва фаол ойдаланаётганликларидан далолатдир. Мамлакат фуқаролари касаба уюшмаларига, сиёсий партияларга ва бошқа жамоат бирлашмаларига уюшиш, оммавий харакатларда иштирок қилиш ҳуқуқларидан тўлиқ фойдаланмоқдалар. Мамлакатимиз аҳолисининг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя этувчи жамоат ташкилотларидан бири касаба уюшмаларидир. Улар бир қатор ташкилий ва амалий ишларни халқ билан давлат ўртасидаги муносабатни мувофиқлаштириш вазифасини амалга оширмоқдалар. Бугунги кунда Ўзбекистонда кўппартиявийлик қарор топди. Кўппартиявийлик тизимининг муваффақияти жамиятда мавжуд партиялар 1 Каримов И.А. Ўзбекистон Конституциясининг 8 йиллигига багишланган тантанали маросимда сўзлаган нутєи, "Халє сўзи", 2000 й., 8 декабрь.

www.arxiv.uz сони билан эмас, балки сиёсий ҳокимиятни амалга оширишдаги иштироки билан белгиланади. Сиёсий партиялар фуқаролик жамиятининг мухим унсури ҳисобланади. Айни фуқаролик жамияти негизида, халқнинг сиёсий иродаси шаклланади. Сиёсий партиянинг диққат марказида демократик сайловлар орқали давлат ҳокимиятини эгаллаш мақсади туради. У халқнинг муайян қисмини уюштиради ва ундан маълум муддатга, давлатни идора этишга ваколат олади. Давлат ҳокимиятини эгаллаш эса, ўз навбатида, сиёсий партиянинг дастурий мақсадлари, халққа берган сайлов олди ваъдаларини бажариш учун расмий мурувват бўлиб ҳизмат қилади. Ўзбекистон Президенти И.А.Каримов жамиятимизда турли партиялар ва харакатларнинг пайдо бўлаётгани ижобий хол эканлигини таъкидлаб, шундай дейди: "Келажакда партиялар ва жамоат харакатларининг роли ва мавқеи ошади. Қайси партиянинг дастури халққа манзур бўлса, ўша партия ҳокимият тепасига келади. Агар дастурини, берган ваъдаларини бажара олмаса, ўрнини бошқа партия вакилларига бўшатиб беришга маҳбур бўлади. Бундай ижобий рақобатлардан халқ вақт ютиши мумкин". Биздаги мавжуд партия ва харакатлар демократия шароитида яшаб кўрмаган. Уларнинг хар бири ўзини мутлоқ ҳақиқат жарчиси деб билади. Тўғрисини айтсак, ўзаро хурмат, бахс ва мунозара этишмайди", - дейди юртбошимиз. Айни вақтда биздаги мавжуд тўрт партия энди ўзининг жамиятдаги ўрнини ўзи таниб ва уни халққа танитиши жараёнида мамлакат сиёсий хдётида мухдм ўринни эгаллаб бормоқда. Лекин масала бу жараённи янада фаоллаштиришдадир. Асосий қонунда фуқароларнинг фикр, сўз ва эътиқод эркинликлари белгилаб қўйилган. Бу мамлакатимизда тафаккур тараққиётининг камол топтиришда катта рол ўйнамоқда. Лекин фикр эркинлигини бир ёқлама тушуниш, суистеъмол қилиш ҳам ярамайди. Жамият маънавий муҳитини мусаффо сақлаш, бу борада суистеъмолликка йўл қўймаслик фикр

www.arxiv.uz эркинлигини ҳам муайян меъёр ва ҳуқуқий чегара доирасида қўйишни тақозо этади. Фуқаролик жамиятининг шаклланишида муҳолифатнинг ўрни ҳам ўзига хосдир. "Биз, - дейди И.Каримов, - расмий ҳокимият билан гоявий ва амалий жиҳатдан рақобатлаша оладиган, амалий таклифлар кирита биладиган, жамиятимизнинг турли сиёсий қатламлари манфаатларининг ифодачиси сифатида майдонга чиқа оладиган мухолифатни кўришни истаймиз. Мустақил мамлакатимизда тобора чуқурлашаётган демократик ислоҳотлар мантиқи айнан шундай сиёсий мухолифат шаклланишини тақозо этмоқда". 1 Фуқаролик жамиятининг шаклланишида фуқароларнинг иқтисодий эркинлиги, мулкка эгалик қилиши, халол рақобат учун шароит бўлиши муҳим аҳамият касб этади. Бугун республикамизда хилма-хил мулк шаклларига асосланган иқтисодий муносабатлар тизими вужудга келди. Бу ўз навбатида инсон манфаатларини рўёбга чиқаришнинг энг таъсирчан воситаси, унинг харакатга келтирувчи кучи бўлиб қолди. Мамлакатда чинакам ўрта мулкдорлар синфи шакллана бошлади. "Одам ўзини чинакаммига мулкдор деб хис этмас экан у ўз ҳуқуқлари учун, пировард натижалар ва ишлаб чиқариш самарадорлиги учун мулкдор сифатида курашмайди. Жамиятда барқарорликни сақлаб қолишга ва ҳимоя қилишга интилмайди". 2 И.Каримов "Кучли давлатдан кучли жамият сари" деган тамойилни амалда ҳаётга жорий этиш зарурлигини асослайди. "Хаммамизга аёнки, бу йўналиш ижтимоий-иқтисодий жараёнлар билан боғлиқ кўп масалаларни хал қилишда давлат тизимларининг ролини камайтириш ва бу вазифаларни босқичма-босқич жамоат ташкилотларига ўтказа боришни тақозо қилади. 1 Каримов И.А. "Ѕозирги босєичда демократик ислоѕотларни чуєурлаштиришнинг муѕим вазифалари". Янгича фикрлаш ва ишлаш-давр талаби. Т., "Ўзбекистон". 1997, 123-бет. 2 Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўса¦асида: Т., "Ўзбекистон", 1997, 196-197-бетлар. 2

www.arxiv.uz Бунинг учун, аввламбор, давлатнинг иқтисодий соҳага, хўжалик юритувчи тузилмалар, биринчи галда, хусусий сектор фаолиятига аралашувини чеклаш лозим". Давлат, дейди И.Каримов, иқтисодиётни ривожлантириш борасидаги устивор йўналишларни аниқлаш, қабул қилинган қонунлар ва ҳуқуқий нормаларнинг барча томонидан сўзсиз бажарилишини таъминлаш, тадбиркорликни рағбатлантириш, хўжалик юритувчи субъектлар ўртасида рақобат муҳитини қарор топтириш учун зарур ва ҳаммага баробар бўлган шарт-шароитлар яратиш ишлари билан шурулланиши даркор. Бугунги кунда хўжалик юритувчи субъектларнинг эркинлиги ва иқтисодий мустақиллигини ошириш, тадбиркорлик фаолиятини ривожлантириш йўлидаги барча тўсиқларни бартараф қилиш, давлатнинг корхоналар хўжалик фаолиятига, айниқса хусусий бизнес фаолиятига аралашувини чеклаш билан боғлиқ ҳуқуқий-меъёрий ҳужжатлар қабул қилинди. Президентимиз махсус фармонларига кўра мамлакатимизда текширув органларининг сони жиддий қисқартирилди, текширувчи органларнинг ваколати ва текшириш тартиблари қатъий чегаралаб қўйилди. Айни вақтда Вазирлар Махкамаси хузурида иқтисодиётга алоқадор бўлган жисмоний ва юридик шахсларнинг аризалари билан ишловчи махсус қўмита ташкил этилди. Буларнинг ҳаммаси мамлакатимизда иқтисодий соханинг, кишилар иқтисодий фаолиятининг эркинлашиб бораётганлигини ва бунинг натижасида фуқаролик жамиятининг иқтисодий базаси мустаҳкамланиб бораётганлигини кўрсатади. Мамлакатда фуқаролик жамиятини қуриш демократик институтларнинг мустақил фаолият кўрсатиши учун шарт-шароит яратиш бир қанча ваколатли вазифаларни давлатдан маҳаллий ҳокимият органларига, жамоат тузилмаларига ва фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органларига босқичма-босқич топширилишини кўзда тутади. 1 1 Каримов И.А. Ўзбекистон XXI асрга интилмоєда. Т., "Ўзбекистон", 1999, 26-бет.

www.arxiv.uz Бугун мамлакатда нодавлат ташкилотлари мустақиллигининг ҳуқуқий ва амалий жиҳатдан таъминлайдиган муайян қонунчилик тизими юзага келди. Айни вақтда мамлакатимизнинг ижтимоий-сиёсий ҳаётида, Республика Олий Мажлисида демократик институтлар, нодавлат ташкилотлар ва фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари қўмитаси, Олий Мажлис хузуридаги Амалдаги қонун ҳужжатлари мониторинги институти, нотижорат халқаро маркази ва фуқароларнинг касбига, қизиқишига кўра вужудга бир талай ҳуқуқий, сиёсий, иқтисодий ва маънавий табиатга эга бўлган нодавлат ташкилотлари ижтимоий ҳаётимизнинг турли жабхасида фаоллик кўрсатмоқда. Юртимизда турли шакллардаги ўз-ўзини бошқариш органлари тизими шаклланиб бормоқда. Маълумки, бу тизимлар 1993 йил 2 сентябрда "Фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари тўғрисида"ги қонуни билан ҳуқуқий жиҳатдан мустахкамлаб қўйилган. Фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари маҳаллий давлат органлари билан хамкорликда маҳаллий аҳамиятга молик масалаларни ҳал қилади. Ўз фаолиятида аҳоли ташаббускорларига таянади. Аҳолининг ҳокимиятни амалга ошириши ишларига жалб қилади. Бугунги кунда маҳалла ва маҳалла фаолларининг роли ва мавқеи ошиб бормоқда. Маҳаллалар муайян ижтимоий, ахлоқий ва маиший тартиб қоидаларига риоя қилиш, тинчлик ва осойишталик, ўзаро меҳр-оқибат аҳилликни таъминлашга хизмат қиладиган маънавий ва ижтимоий-иқтисодий вазифаларни ўтаб келмоқда. Маҳаллалар фаолиятини уюштиришда ва такомиллаштиришда бир талай ютуқларга эга бўлган бўлсакда, бу соҳада амалга ошириш лозим бўлган тадбирлар йўқ эмас. Президент И.Каримов Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг ўн йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги нутқида маҳалланинг ҳаётимиздаги мавқеини знада ошириш, унинг қонуний, ҳукуқий асосларини мустаҳкамлаш, уни моддий-молиявий шароитларини ташкил қилиш масалаларига тўхталди ва 2003 йилни "Обод маҳалла йили" деб эълон қилди.

www.arxiv.uz Маҳалланинг давлат ва жамоатчилик ҳокимияти ва бошқаруви тизимида тутган ўрни ва ролини ошириш билан боғлиқ масалаларни амалий хал этиш заруратини инобатга олиб, Ўзбекистон Республикаси Президенти "Обод маҳалла йили" дастурини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш бўйича Республика комиссиясини тузиш тўғрисида фармойиш қабул қилди. Юртбошимиз маҳаллий ҳокимият органлари ва фуқароларининг ўзини- ўзи бошқариш органлари бажарадиган вазифалар доирасини кенгайтириш, уларга давлат ваколатларининг бор қисмини босқичма-босқич топшириш лозимлиги,бу эса фуқароларнинг ўзларига ўз ҳаёти ва бутун жамият ҳаётини бошқаришда ва ташкил этишда кенг иштирок этиш учун имконият яратиб беради деб, уқтиради. 1 Президент И.Каримов "Кучли давлатдан - фуқаролик жамият сари" концепциясига алоҳида эътибор беради. "Ишончим комилки, вақти-соати келиб, бугунги ўтиш даври учун зарур кучли давлат функциялари ва аломатлари аста-секинлик билан тадрижий равишда жамият зиммасига ўтади. Мана шу йўл, мана шу назарий масаланинг моҳиятини атрофлича ёритиш, уни ҳаётимизда, амалиётимизда ҳал қилувчи сиёсатга айлантириш нафақат бугунги, балки эртанги кунимизнинг ҳам энг муҳим ва долзарб вазифасидир". Халқимиз ўзининг ҳохиш-иродасини, нуқтаи-назарини, умумхалқ минбаридан туриб бевосита айтиш ва унинг акс садоларини умумлаштириш имкониятларига эга бўлиб бормоқда. Бу жараённинг боришида оммавий ахборот воситаларини роли ошиб бормоқда. "Хозирги пайтда қабул қилинган қонунлар ва қонун ҳужжатлари ижроси устидан жамоат назоратини, давлат ҳамда мансабдор шахсларнинг фаолияти устидан назоратни амалга оширадиган механизм сифатида оммавий ахборот воситаларининг мавқеини кучайтириш зарур. Айни шу оммавий ахборот воситалари ҳар бир киши ўз фикрини ифода эта олишга 1 Єаранг: Каримов И.А. Ўзбекистон XXI асрга интилмоєда. Т., "Ўзбекистон". 1999. 28-29- бетлар. 2 Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўса¦асида: Т., "Ўзбекистон", 1999, 30-31-бетлар

www.arxiv.uz имкон берадиган эркин минбар бўлиши керак. Айни шу оммавий ахборот воситалари жамиятимизнинг демократик қадриятларини ва тушунчаларини ҳимоя қилиш, одамларнинг сиёсий, ҳуқуқий ва иқтисодий онгини шакллантириш бўйича фаол иш олиб бориш керак". 2 Президент И.Каримов оммавий ахборот воситаларини ҳақиқий тўртинчи ҳокимиятга айланишини таъминлаш масаласига алоҳида эътибор беради. Бу сохада қилинган ишлар ҳақида гапириб, И.Каримов ахборот воситаларини ҳақиқий тўртинчи ҳокимиятга айлантириш борасида қилиниши зарур бўлган вазифаларни белгилаб беради. Булар - малакали журналист кадрларни тайёрлаш ишини савиясини кўтариш, ахборот сохасида рақобатнинг ривожлантиришдан иборатдир. Давлат, дейди И.Каримов, ахборот маконида халол рақобат бўлиши учун тегишли шарт-шароит яратиб бериши керак. Жамиятда реал демократлашувнинг гарови шундадир. Бундан ташқари юртбошимиз оммавий ахборот воситаларини самарадорлигини таъминлашга қаратилган "Оммавий ахборот соҳасида иқтисодий муносабатлар асослари ҳақида", "Телерадио эшиттириш ҳақида" махсус қонунлар қабул қилиш масаласини қўйди. Фуқаролик жамиятининг холатининг ўлчови, барометри жамоат фикрининг ўрганиш ва шакллантиришдир. Бу ошкоралик ва очиқликнинг таъминлаш воситасидир. И.А.Каримов бу масалага алоҳида аҳамият беради. Жамиятимизнинг янада демократлашуви ва фуқаролар институтларининг шаклланиши аҳолининг сиёсий фаоллиги, уни мамлакат сиёсий, жамоат ва давлат ҳаётида иштирок этиши билан узвий боғлиқдир. Ислом Каримов инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини, сўз ва матбуот эркинлигини ҳимоялаш, уларнинг кафолатларини сўзда эмас, реал ҳаётда таъминлаш қонунчилигимиз ва амалий фаолиятимизнинг доимий эътибор марказида бўлишини уқтиради. 2

www.arxiv.uz Президентимиз Узбекистон тараққиётининг пойдевори баркамол авлод эканлигини нихоятда кенг ва чуқур таҳлил қилиб берди. "Бугунги кунда олдимизга қўйилган буюк мақсадларимизга, эзгу ниятларимизга эришишимиз жамиятимизнинг янгиланиши, ҳаётимизнинг тараққиёт ва истиқболи амалга оширилаётган ислотҳотларимиз, режаларимизнинг самараси, тақдири - уларнинг барчаси, авваламбор замон талабларига жавоб берадиган юқори малакали, онгли мутухассис кадрлар тайёрлаш муаммоси билан чамбарчас богланганлигини барчамиз англаб етмоқдамиз". 1 Бугунги кунда "Кадрлар тайёрлаш дастур" асосида таълим-тарбия муассасаларида туб ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Бу жараён мазмунан янги ўқув дастурлари, услублари ёрдамида амалга оширилмоқда. Биз бугун бу жараённинг дастлабки натижаларини кўриб, унинг тараққиёт тенденцияларини тасаввур қимоқдамиз. Ҳуқуқий ислоҳотларни амалга ошириш умумий вазифадир. Жамият, давлат, фуқаро бу ишга масъулдирлар. Бироқ бу вазифани бажаришда ҳуқуқ ва тартибот соҳасида хизмат қилувчи мутахассисларга махсус масъулият юклатилади .Юридик кадрларнинг тайёрлашни жиддий яхшилаш вазифаси шундан келиб чиқади. Ўзбекистон Президенти малакали юридик кадрларни тайёрлаш ишини такомиллаштириш миллий ҳуқуқшунослик мактабини яратиш, ҳуқуқшунослик фани илмий ва амалиётининг долзарб муаммоларига доир очиқ ва кенг бахс-мунозаралар олиб бориш, ҳуқуқий тизимни такомиллаштириш, қонунлар тайёрлашнинг истиқболли дастурларини яратиш вазифаларини қўйди. Юртбошимиз белгилаб берган вазифаларни амалга ошириш борасида Ўзбекистон ҳуқуқшунослари томонидан муайян ишлар қилинди ва қилинмоқда. 1 И.Каримов. Баркамол авлод орзуси. Т. "Шарє", 1999, 9-бет.

O'xshashlar

Ўрта асрларда Ўзбекистонда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар

XX ( 20 ) асрдаги сиёсий- ҳуқуқий таълимотлар

АҚШдаги сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар

Қадимги Римда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар

Қадимги Шарқда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар