XX ( 20 ) асрдаги сиёсий- ҳуқуқий таълимотлар - Huquqshunoslik - Referatlar

XX ( 20 ) асрдаги сиёсий- ҳуқуқий таълимотлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

102 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz XX асрдаги сиёсий- ҳуқуқ ий таълимотлар Режа : 1.Аналитик юриспруденциянинг сиёсий-ҳуқуқий хусусиятлари. 2.Бирдамлик ва институционализмнинг сиёсий ва ҳуқуқий ғоялари. 3. Социологик юриспруденция 4.Интегратив юриспруденция

www.arxiv.uz Янги давр сиёсий - ҳуқуқий таълимотларида ҳуқуқий давлат қуриш ғоялари . Сиёсий ва ҳуқуқий таълимотларда демократия ва кўппартиявийлик ҳақидаги қарашлари. Парламент ҳақидаги сиёсий-ҳуқуқий қарашлар. Сиёсий ва ҳуқуқий таълимотларда инсон ҳуқуқи ва эркинлиги ғоялари. Фуқаролик жамиятини шакллантириш ҳақидаги қарашлар. Ўзбекистон сиёсий-ҳуқуқий таълимотларида инсон ҳуқуқлари, жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этиш ғоялари. Аналитик юриспруденциянинг сиёсий-ҳуқуқий хусусиятлари. Давлат ва ҳуқуқнинг мохияти, сабаб ва мақсадлари ҳақидаги масалаларни позитивизмнинг метоилмий деб хисоблаган давлат ва ҳуқуқнинг позитивистик назарияси икки вариантда намоён бўлади. Биринчи вариантдаги позитивизм бу - юридик позитивизм бўлиб, буржуазиянинг юридик дунё қараши анъаналарини давом қилиб, ҳуқуқни аниқ бир сўзсиз позитив факт сифатида қарайди. Иккинчи вариантдаги позитивизм бу – социологик позитивизмдир (хозирги замон буржуа социологик ҳуқуқининг илдизи) ва ҳуқуқни бошқа ижтимоий воқеа ходисалар билан жипс алоқадорликда тадқиқ қилади ва позитивистик социологиянинг табиий биологик ва психологик турфалигига, турлигига ишора қилади (давлатнинг органиқ назарияси, зурлик назарияси, социолого-психологик концепциялар ва хоказо). Юридик позитивизмнинг асосий намоёндалари Англияда Д.Остин ва унинг издошлари (аналитик мактаб деб хам юритилади), Германияда К.Бергбон ва П.Лобанд, Францияда А.Эсмен эдилар. Булар фақат позитив ҳуқуқнинг (давлат томнидан эълон этилган нормаларнинг йигиндиси ва мажмуасини) мавжудлигини тан олишар ва барча колган ҳуқуқни, шу жумладан, табиий ҳуқуқни характердаги позитив ҳуқуқнинг ахлоқий бахоси – кўриниши деб билишарди. Юридик позитивизм давлат ва ҳуқуқнинг мохиятини билиш ва англаш имкониятини инкор этар, юриспруденциянинг тушунчалари, принциплари ва категорияларини тафакккурнинг субъектив

www.arxiv.uz мавхумлик деб тушунарди, демакки булар давлат ҳуқуқнинг объектив мохиятини акс эттира олмайди деб эди. Юридик позитивизм вакиллари ҳуқуқни манфаат, эркин ирода ва эркинликнинг нормалари деб изохлашга қарши чикиб, юриспруденция тушунчаларнинг юриспруденциясига айланиб қолиши мумкин деган хулосага келишимиз мумкин. бу назарияга кўра, ҳуқуқ давлат томонидан эълон килинган ва жамият аъзоларига йулланган ва демакки улар учун эълон мулжалланган умумажбурий нормалар ва қоидаларнинг мажмуаси сифатида майдонга чиқади. Ҳуқуқ мохиятан ва мазмунан сиёсий хумкдор ёки суверен томонидан ўрнатилган қоидалар агрегати хисобланади, дейди Остин. Юридик позитивизм ҳуқуқ ва давлатнинг муайян базисга боғлиқ ва унинг тақозоси эканлигини рад қилади. Бундан эса ҳуқуқ нормаларини валютаристик тарзда тушунтириш келиб чиқарди. Юридик нормалар давлатнинг зуравонлиги, зурлиги хосиласи сифатида курилар, нормалар абстракт тарзидаги буйруқлар, қонун чиқарувчининг норматив фикрлаши сифатида тушунилар эди. Бу назарияга кўра, ҳуқуқ олий давлат хокимяти чиқарган қонунлар билан тенг ва айнан бўлиши мумкин эди. Давлат қонунларини ўрнатади ва бу қонунлар орқали юридик ҳуқуқларни такдим этади, муайян мажбуриятларни юклайди (Остин). Ҳуқуқни қонун билан айнан тушунчалар деб билгувчилар ҳуқуқий муносабатларни қонуний муносабатларга алмаштиришга ўриндилар. Ҳуқуқнинг давлат билан алоқасига догматик тарзда ёндошиш окибатида Остин ва унинг издошлари Халқаро ҳуқуқ нормаларини «том маънодаги ҳуқуқ» эмас деб тушунтиришар, зеро бу нормалар давлат томонидан буйрук сифатида берилмаганли таъкидланарди. Ушбу фикр давлат суверенитетига ишора килиниб, «суверен позитив ҳуқуқ олдида масъул эмаслиги ва суверен юридик мажбуриятлардан озод эканлиги укдирилар эди. Шу асосда Остин ҳуқуқ соҳасидан конституцион ҳуқуқни истисно этди. Унинг фикрича давлат суверен булар экан, ҳуқуқ нормаларига бўйсуниши мумкин эмас ва ўз фаолиятида чекловлар ва доиралар бўйсунмайди.

www.arxiv.uz Юридик позитивизм тарафдорлари давлатшуносликка формал юридик методни куллаб, давлатнинг юридик конструкциясини вужудга келтирди (Германияда К.Гербер ва П.Лабанд, Англияда А.Дайси, Францияда А.Эсмен). давлат, Гербернинг фикрича, «хулнинг умумий асосда биргалашиб яшаши учун мулжалланган ҳуқуқий формадир ва давлат «олий юридик шахсдир. Лабанд давлатда «Халқнинг юридик ташкилоти»ни кўради. Эсменнинг фикрига кўра эса, давлат – миллатнинг юридик сиймосидир. Давлат ҳуқуқий конструкция сифатида кўрилар, кўпроқ ҳуқуқ субъекти бўлган – юридик шахс сифатида қаралар эди. Натижада ҳуқуқ ва давла ўзаро муносабати ва нисбати ҳақидаги масалада тушунарсиз, бир холат юзага келдики: бир томондан ҳуқуқ давлат томонидан ижод килиниб вужудга келади ва давлатнинг буйруклари, хохиш-иродасининг мажмуаси булса, иккинчи томондан эса, давлатнинг узи ҳуқуқий воқеа-ходиса (яъни, ҳуқуқ субъекти ёки ҳуқуқий муносабат) хисобланади. Давлатнинг юридик конструкцияси «ҳуқуқ хукмронлиги», «ҳуқуқий давлат», «давлатнинг ҳуқуқ билан ў з-ўзини чеклаши» каби доктриналар билан тўлдирилиб борди. Замонавий аналитик юриспруденция Янги юридик позитивизмнинг модификацияси тарзида ривожланди. Ушбу назариянинг методологик ва назарий жиҳатларини Джон Остиннинг асарларида кўриш мумкин. Тарихий –фалсафий нуқтаи назардан аналитик юриспруденция кўп жиҳатдан Ганс Кельзенннинг юридик позитивизмига яқин туради.Аналитик юриспруденцияда қонун қонун чиқарувчининг фикрларининг ифодаланиши деб тушунтиради. Қонунларни анализ қилиш ва шарҳлаш мантақан тўғрилиги эътиборни қаратиш жоиз. Ҳуқуқшуносларнинг асосий вазифаси ҳуқуқни қарама-қаршиликлардан ва бўшлиқлардан халос этиш ва мукаммал ҳуқуқий матнлар ва қонунлар шарҳини яратишдан иборат, деган фикрни илгари суради. Аналитик юриспруденциядаги фикрларда догматик тарзда ҳуқуқни тушунишга ишора қилинган. Джон Остеннинг «Юриспруденция

www.arxiv.uz ҳақида маъруза ёки позитив ҳуқуқ фалсафаси» асарида ( XIX аср ўрталари) позитив ҳуқуқнинг олдида бошқа ҳуқуқ жавоб бера олмайди, дейди. 1 Аналитик юриспруденция белгилари мавжуд бўлган қарашлар инглиз олими Герберт Харт фикрларида ҳам яққол кўринади.Ҳуқуқни анализ қилиб, расмий- мантииқий тизим сифатида «бирламчи» ва «иккиламчи» қоидаларга бўлади (Ҳуқуқ концепцияси.1961). Бирламчи қоидалар ўзида қонуний ўрнатилганлигини кўрсатади. Бунда бирламчи қоидалар суверен давлат органи (парламент) томонидан тайёрланади ва маълум ҳуқуқий оқибатлар,бурчлар ва мажбуриятларни вужудга келтиради. Иккиламчи қоидалар уч турдаги куринишга эга бўлади- тан олиш қоидаси, ўзгартириш қоидаси ва суд қарорини қабул қилиш қоидасидир. АҚШнинг ёзилган конституцияси тан олиш қоидасига мос келади. Қўшма Қироллкнинг ёзилмаган конституцияси ҳам тан олиш қоидасига киритилади.Чунки қоидалар парламент ва суд томонидан ишлаб чиқилган 2 . Хартнинг ҳуқуқ конструкцияси ва ҳуқуқ тизимига доир назарияси йигирманчи асрнинг ўрталарида жуда қадрли бўлишига қарамай, Оксфорд университети ҳуқуқ профессори ,амарикалик Рональд Дворкин унинг назариясини фалсафий ва социологик томондан танқид қилади. 2.Бирдамлик ва институционализмнинг сиёсий ва ҳуқуқий ғоялари. Бирдамлик ғоялари суғорилган сиёсий ва ҳуқуқИй ғояларни француз ҳуқуқшунослари орасида кўриш мумкин. Бордо юридик факультетининг декани, ҳуқуқ назариётчиси ва конституционалист Леон Дюги (1859- 1928)нинг қарашларида кўриш мумкин. Унинг «Конституцион ҳуқуқ ҳақида трактат» (1911 йил) асарида контитуцион ҳуқуқни шарҳлаш билан боғлиқ масалага эътибор қаратади. Унинг қарашларида ҳуқуқни таҳлил этиб, «объектив ҳуқуқ» ва «субъектив ҳуқуқ» тушунчаларидан умуман воз кечмайди. Дюгининг ҳуқуқ соҳасига бирдамлик тушунчасини киритиши борасида рус олими П.И. Новгородцевнинг фикри ўринлидир : «Дюги- ўз 1 История политических и правовых учений.под ред. В.С.Нерсесянца. НОРМА-ИНФРА.М., 1997. 658-бет 2 История политических и правовых учений.под ред. В.С.Нерсесянца. НОРМА-ИНФРА.М., 1997. 659-бет

www.arxiv.uz фанининг буюк намоёндаларидан бири сифатида юриспруденция соҳасига янги ижтимоий тушунчани олиб кирди». 3 Институционализм тушунчаси жамоатчилик тўғрисидаги фикрлар билан ривожланди. Булар оила, касаба уюшмаси, ассоциациялар ва бошқаларни тушуниш мумкин. Институционализм назариясини Морис Ориу (1859-1929) ишлаб чиқади. М.Ориунинг «Оммавий ҳуқуқ принциплари» (1910) асарида ўзнинг назарияларини келтириб ўтади. Ориунинг фикрича , « ижтимоий идеал мавжуд бўлиб, буюмларнинг тартибини амалга оширади , бироқ у ўрнатиб қўйилмаган, балки уни яратилади» 4 . М.Ориу ҳуқуқий тартиб ва ҳуқуқий тузумни ўзига хос тарзда ажратади. Ҳуқуқий тартиб алоҳида жараён бўлиб, адолатли бўлишни чораларини белгилайди. Бунда биз ҳуқуқий тартибни сиёсий тартибдан алоҳида тушунамиз, дейди Ориу. Социологик юриспруденция Социологик юриспруденциянинг шаклланиб оёққа туриб, олишда немис юристи, профессор Рудольф фон Иерингнинг (1818-1892) хиссаси катта булди. У «Рим ҳуқуқининг ўзаро тараққиётида турли босқичлардаги рухи» (1852-1865), «Ҳуқуқ учун кураш» (1872), «Ҳуқуқда мақсад» (1877- 1883) асарларини ёзиб қолдирди. Иеринг фикрича, давлат мажбур қилувчи хокимиятнинг ижтимоий ташкилоти ва ижтимоий мажбурлаш ташкилотидир. Жамият мажбур қилиш имконига эга бўлиши учун давлат формасини кабул қилади ва сиёсий жамиятга айланади. Иеринг давлатнинг қатор белгиларини ажратиб кўрсатди: 1) мажбурлаш хокимиятининг алохида аппаратининг мавжуд бўлиши; 2) хукмронлик ва тобелик муносабатлари, бошқарувчилар ва бошқарилувчиларнинг қарама-қаршилиги, давлат аъзолари ўртасидаги хукмронлик муносабатларининг холати; 3) давлат хокимияти ва давлат ишларининг оммавий ошкора характердагилиги; 4) оммавий ҳуқуқ 3 История политических и правовых учений.под ред. В.С.Нерсесянца. НОРМА-ИНФРА.М., 1997. 672-бет 4 История политических и правовых учений.под ред. В.С.Нерсесянца. НОРМА-ИНФРА.М., 1997. 674-бет

www.arxiv.uz нормаларинин мавжудлиги ва уларнинг ёрдамида давлатнинг ва давлат аъзоларининг ҳуқуқий холатининг ўрнатилиши, мажбурлаш хокимиятининг тартибга солиниши, давлатнинг омммавий-ҳуқуқий уюшма сифатида чиқиши; 5) давлатнинг суверенитети, унинг мажбур қилишдаги абсолют монополияси юкоридаги белгиларни жамлаб, Иернинг қуйидаги хулосани ясайди: «Давлат тарбига солинган ва муайян интизомга бўйсундирилган мажбур қилиш хокимиятининг давлати сифатидаги жамиятидир. Иеринг давлатни бутун жамиятнинг қуроли деб тасвирлайди. Давлатнинг мақсади, унинг асосий ғояси деб у барча учун умумий бўлган манфаатларни унга тахдид солувчи хусусий манфаатлардан химоя қилишларини таъминлашда деб билди. Мақсаднинг энг олий субъекти бўлиб шахс эмас, балки сиёсий жамият ва давлат чикади». Жамиятнинг манфаталарини эркинликдан юкори туради, дейди Иеринг. Давлат фаолиятини у жамиятнинг холати, шу жумладан иқтисодий тараққиёти билан узвий боғлиқликда билади. Уруш ва тинчлик муаммосига капиталистик давлатларнинг агрессив сиёсатига узига хос ёндошиб, Иеринг жамиятнинг унинг географик чекланишларига қарши норозилиги деб билади. Хар бир хаёт кечириш учун курашувчи ижтимоий организмга ва хар бир давлатга «уз худудларини, чегараларининг кенгайтиришга интилиш хосдир дейилади ва катталар ва кучлилар кичиклар заифлар хисобига катталашадилар. Кучли ва йирик империялар ўртасида хаёт-мамот курашишини олдиндан башорат килган Иеринг охир-окибатда ягона жахон давлати вужудга келади дейди. Ҳуқуқ тушунчасида Иеринг формал ва мазмун жихатини ажратиб кўрсатади. Формал жихатдаги ҳуқуқ – давлат мажбурлаши билан таъкинланадиган нормалар ёки қоидаларнинг мажмуасидир. Бу нуктаи назардан олиб каралганда ҳуқуқ «мажбурлаш интизоми»дир. Юридик нормалар ёрдамида ижтимоий муносабатларнинг тартига солинган химояси барпо этилади. Мазмун жихатиданги ҳуқуқ инсонлар кўзлаган, уйлаган уй-мақсадлари ва жамиятнинг хаётий шароитини хосил қилувчи умумий ва индивидуал манфаатларнинг мажмуаси сифатида чикади. Формал ва мазмун жихатларини бирлаштириш Иеринг хулоса

www.arxiv.uz қилади: ҳуқуқ «бу – ҳуқуқий жихатдан химояланган манфаат», «мажбурлаш формасидаги жамиятнинг яшаш шароитининг таъмин этилиши», «мажбурлаш билан кафолатланган ижтимоий мақсадларнинг тизими», манфаатларнинг норматив регулятори сифатидаги ҳуқуқнинг асосий принципи бўлиб, уч олиш принципи майдонга чикади: ёмонликка ёмонлик, яхшиликка яхшилик билан жавоб бериш ижтимоий ёвузлик учун тенглик ўрнатиш учун ижтимоий юстиция хизмат қилиш и керак. Ижтимоий- иқтисодий сохалардаги тенглик ўрнатиш фукаролик муносабатлари (товар- пул муносабатлари соҳасини, икки томонлама олди-берди тизими, айирбошлаш) ёрдамида амалга оширилади. Ҳуқуқ унингча, турли мунфаатларнинг кураши натижасидир. Ҳуқуқнинг масади – тинчлик ўрнатишдир, лекин унга йул кураш орқали бўлган. ҳуқуқнинг хар бир боскичи – бу курашувчи манфаатларнинг тухтовсиз муросасидир. Курашда сен уз ҳуқуқиннинг кулга киритасан дейилади. Иеринг ва бу фикри билан у ҳуқуқни зиддиятга борувчи, тукшанувчи манфаатларнинг норматив регулятори сифатида тасвирлайди. Ҳуқуқни у давлат билан узвий боғлиқликда куради ва давлат хокимияти ва ҳуқуқ бир-бирини такозо қилади дейилади. Бир томондан Иеринг хокимияти ва давлатнинг норматив ҳуқуқий жихатини тилга олса, иккинчи томондан ҳуқуқ ғинг сиёсий хукмронлик ва давлат жихатларининг (яъни давлат томонидан мажбур қилиш орқали ҳуқуқнинг таъмин этилиши) кузда тутади. Иеринг ҳуқуқни куч ва хокимиятни ва келтириш ва мансублик (принадлежность) даражасига пировардида тушириб қўяди. Ҳуқуқ хокимиятнинг думи, хокимият томнидан узлаштирилган қоида ва вақт утиши билан хокимиятнинг хусусиятига, унинг икки табиатига айланишидир. Ҳуқуқ куч ва хокимиятнинг тўғри йули, ҳуқуқ – хокимиятнинг энг окилона сиёсати, ҳуқуқий ва тўғри хокимиятдир. Хокимият ва ҳуқуқ уз тараққиётига ҳуқуқий давлатда эришади, зеро хокимиятнинг ҳуқуқ билан уз-ўзини чеклаши натижасида ва бошқаришнинг конституцион тизимини йўлга қўйиш билан қонун устиворлиги ва ҳуқуқий тартибот таъмин этилади. Инглиз мутафаккири Геберт Спенсер (1820-1903)

www.arxiv.uz социологик позитивм ва давлатнинг органиқ назариясининг илгор вакиларидан бири бўлиб. Спенсернинг таълимоти асосини давлатнинг биологик организмга айнан ухшатиш киёслаш ётарди. Давлатни («сиёсий агрегат», «сиёсий жамият») тирик жонзот кисмлари ўртасида доимй муносабатлари каби кисмлари ўртасида доимий муносабатлар ва алоқалар юз бериб турадиган организмга киёслайди. Хар қандай тирик тана каби бу «сиёсий агрегат»да икки жараён юз берди. 1- дифференциация, ва 2-специализация «ихтисослашиш». Дефференцация оддий турдан мураккаб ва турли турга қадар ривожланишдан иборат бўлади: давлат усади, хажми жихатдан катталашади, унинг тузилиши мураккаблашади; бундан кейинги дифференцация, давлат типининг якунланиб хотима топиши билангина тухтайди. Яъни етуклигига эришиб, инкирозга етиб келгунга қадар усиб тухтайди. Биологик организм каби давлат тугилади, купаяди, карийди ва халок бўлади. Специализация «ихтисослашув» индивидларининг узига хос бўлган муайян функцияларини амалга оширувчи гурух – органларга бирлашишиш демакдир. Натижада сиёсий тана органларининг тизими барпо бўлади. Дастлаб бу тизим организм кисмларининг жойлашувига караб ташкил топади, яъни хукмрон синф ассс ташки функцияларни бажаради (мудофаа ва хужум қилиш ); куллар синфи – ички функцияларни бажаради: (озик-овкат ва истеъмол моларини ишлаб чиқариш, бутун жамият хаётини таъминлаш). Хукумат аппарати регулятив – тартибга солиб турувчи система бўлиб, тирик вужуддаги асаб – нерв – мускул аппаратининг узгинасидир, дейди Спенсер. Хусусий мулкнинг вужудга келиши ва антогонистик синфларнинг мавжудлигини давлатнинг келиб чиқиш ички сабаблари деб кўрсатмайди, у, балки ташки жамиятга кариш кураш, урушлар ва зурлик натижасида давлат пайдо бўлади дейди Спенсер. Давлатнинг вужудга келиши ва келиб чиқиш жараёнини тезлаштирган омил – асосий сабабага айланади. Урушларда ва зурлашларда яшаш учун кураш қонунлари намоён бўлади, табиий танланиш, кучлиларнинг яшаб қолиши юз беради. Доимий урушлар, яшаш учун кураш

www.arxiv.uz ва яна тухтовсиз кураш, бундай курашларга куникма хосил кила олган, ўрганган юкори типдаги сиёсий органзим ривожланиши учун зарур бўлган шартдир. Ибтидоий урушларнинг барча талофат ва зиёнлари бўлишига карамасдан, бу урушларсиз дунё – олам заиф одамлар билан тўлиб тошиб кетади, деб фикрлар эди. Спенсер давлатнинг икки типини ва тараққиётнинг икки боскичини ажратиб кўрсатарди: 1) ибтидоий ёки харбий, ёввойи; 2) олий, юкори ёки индустриал. Ибтидоий типдаги давлатнинг асосий машгулоти – бу урушлардир. Шунинг учун хам бунда харбий аппарат – мудофаа ва хужум қилиш органлари анча ривожланган. Индустриал типдаги давлатда, аксинча, ички хужалик хаётни таъмин этиш учун ташкилот ривож топади. Примитив типдаги давлатнинг асосий машгулоти бу давлат хаёти ва унинг барча структурасини аниқлаб беради: деспотик хукумат; харбий зурлик ва мажбур қилиш ; таёк билан ўрнатиладиган интизом ва қуйидан юкоригача амалга ошириладиган хокимиятининг «ефрейторлик» методлари. Шахсни давлат томонидан тулалигича бостирилиши (бундай давлатни Спенсер антилиберал ва антииндивидуал давлат деб атайди). Хаётнинг барча жабхаларини давлат томомндан қатъий, мажбурий, регламентация килиниши; давлат бунда ялписига харбий ташкилотга айланиши; бунда кушин – ялписиги жалб килинган мехнатга ярокли Халқ; Халқ эса уйларга таркатиб юборилган кушиндир. Бундай давлатдаги таргибот-ташвикот ва маорифнинг кузланган мақсади содиклик хис-туйгулари ва сузсиз итоат этишни ривожлантиришдир. Ута содикликка хизмат қилувчи онгни тозалаш воситаси сифатида майдонга дин чикиб келади. Хужалик фаолиятининг тараққий этиб бориши давлатннг милитаристик типидан, тинчлик осойишталикка, эркинлик ва озодликка, тенг ҳуқуқлилик ва ихтиёрий келишув хамда кооператицияга асосланган индувтриал типига олиб келади. Саноатлашган типдаги давлатнинг мақсади индивиднинг фаровонлигини таъминлашдир. Давлат – кишиларнинг

www.arxiv.uz ихтиёрий иттифоки тузилган ташкилот, индивиднинг манфаатларини ўзаро химоя қилиш учун ихтиёрий асосда тузилган сиёсий ассосиациядир. Индустриал типдаги давлат деганда Спенсер эркин ракобат боскичида ривожланган капиталикдик давлатни тушунади. Давлатнинг ижтимоий- иқтисодий хаётга аралашмаслиги, эркин ракобат ва хусусий тадбиркорлик барча сохалардаги хусусий ташаббус кўрсатиш келгуси прогресга эришишда манба ва зарур шартдир ,дейди у. Социологик ҳуқуқни ривожлантиришга ўз ҳиссани қўшган Австриялик ҳуқуқшунос Е.Эрлих 1913 йилда «Ҳуқуқнинг социологик асослари» асарида : «Бизнинг давримизда ҳуқуни ривожланишининг оғирлиги барча даврлардаги каби , юриспруденцияга ҳам эмас, суд амалиётига ҳам эмас, жамиятнинг ўзига юклатилади», дейди. 5 Социологик юриспруденция назариётчиларидан яна бири, Роско Паунд ўзининг беш томдан иборат «Юриспруденция» (1959) асарида сиёсий ва ҳуқуқий қарашларини ифодалаган. Паунд ҳуқуни тушунишда ,унинг ижтимоий ҳаётдаги кўринишини тушунтиришга ҳаракат қилади. Ҳуқуқнинг мақсади , дейди Паунд, манфаатлар ва талабларнинг тўқнашувини тартиблаш ва гармонизациялашдан иборат. Интегратив юриспруденция Ҳуқуқни чуқур ўрганиш ва унинг ижобий томонларини анализ қилиш билан боғлиқ ҳаракатлар йигирманчи аср бошларида яққол кўзга кўринади. У ёки бу формаларни синтезлаш билан боғлиқ назарияларни услубий жиҳатларини ишлаб чиққан олимлар: П.Г.Виноградов, А.С.Яшенко, Дж. Холл ва бошқалар интегратив оқимга асос соладилар. А.С.Яшенконинг «Федерализм назарияси. Давлат назариясининг синтетик тажрибалари»(Юрьев,1912)асарида конфедератив ав федератив давлат формаларини таҳлили қилади. Федерализм тушунчасини Яшенко тушунтирар экан , федерал ва маҳаллий ҳокимиятнинг тарозиси ҳисобланади, 5 История политических и правовых учений.под ред. В.С.Нерсесянца. НОРМА-ИНФРА.М., 1997. 678-бет

www.arxiv.uz чунончи, федерациянинг қисми алоҳида сақланиб, умумфедерал суверенитет органида мустақил қатнашади», дейди. 6 П.Г.Виноградов (1854-1925) ҳуқуқни тушунтиришда унинг ижтимоийлигига эътибор қаратади. У «анъана ва ҳуқуқ» (Осло,1925) асарида, аҳлоқ қоидалари жамиятнинг ўзидаги аҳлоқида намоён бўлади, дейди. Америкалик ҳуқуқ фалсафаси намояндаси Джером Холл фанга «интегратив юриспруденция» атамасини киритади. Йигирманчи асрда ҳуқуқшунослик соҳасида кўплаб турли назариялар ишлаб чиқилган . Уларнинг қаторига элитназарияси, бюрократии ва технократия назарияси, Петражицкийнинг психологик назарияси, миллий – социалистлар назариялари ва бошқа бир қатор назарияларда давлат ва ҳуқуқнинг келиб чиқиши, жамиятда қонунлар, ҳуқуқий муносабатлар ва уларнинг ўзига хос хусусиятлари каби масалалар ўрганилган 6 История политических и правовых учений.под ред. В.С.Нерсесянца. НОРМА-ИНФРА.М., 1997. 705-бет

www.arxiv.uz A дабиётлар : Адилходжаева С.М. Либерализм: эволюция идей от прошлого до настояҳего. Монография. –Т.: ТДЮИ, 2002. –120 с. 1. Бобоев Ҳ.Б. Сиёсий ҳуқуқий таълимотлар тарихи. –Т.: ТДЮИ, 2003. –205 2. Бобоев Ҳ.Б. Ўзбек давлатчилиги тарихи. –Т.: “Фан”, 2004. – 294 б. 3. Исламов З. Обҳество. Государство. Право. –Т.: Адолат, 2001. 695 б. 4. Исломов З.М. Давлат ва ҳуқуқ: умумназарий масалалар. (Давлат назарияси). –Т.: Адолат, 2000. –272 б. 5. Исломов З.М. Ҳуқуқ тушунчаси, моҳияти, ижтимоий вазифаси. –Т.: ТДЮИ, 2004. –138 б. 6. Исломов З.М.Фукаролик жамияти: кеча, бугун, эрта. –Т.: ТДЮИ, 2003. – 87 б. 7. История политических и правовўх учений. Под редакцией Лейста. Учебник для ВУЗов –М.: Норма, 2001. –680 с. 8. Мухамедов Х.М. Ислом ва давлат назарияси муаммолари. –Т.: Адолат, 1998. –39б. 9. Мухитдинова Ф.А. “Сиёсий-ҳуқуқий таълимотлар тарихи” ўқув қўлланма. –Т.: ТДЮИ, 2003. –230 б.

O'xshashlar

XX ( 20 ) асрдаги сиёсий- ҳуқуқий таълимотлар20

АҚШдаги сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар

Қадимги Римда сиёсий-ҳуқуқий таълимотлар

Қадимги Римда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар

Қадимги Шарқда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар