Mолиявий хизматлар соҳасида истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва суд орқали истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш - Huquqshunoslik - Referatlar

Mолиявий хизматлар соҳасида истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва суд орқали истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш

Yuklangan vaqt:

16.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

82 KB

Ko'chirib olish

M олиявий хизматлар со ҳ асида истеъмолчиларнинг ҳ у қ у қ ларини ҳ имоя қ илиш ва суд ор қ али истеъмолчилар ҳ у қ у қ ларини ҳ имоя қ илиш Режа: 1. Молиявий хизматлар со ҳ асида истеъмолчиларнинг ҳ у қ у қ ларини ҳ имоя қ илиш 2. Суд ор қ али истеъмолчилар ҳ у қ у қ ларини ҳ имоя қ илиш

Молиявий хизматлар со ҳ асида истеъмолчиларнинг ҳ у қ у қ ларини ҳ имоя қ илиш Молиявий хизматлар кўрсатадиган ижрочи ўзининг тугатилиши ёки банкрот бўлиши э ҳ тимолини назарда тутган ҳ олда истеъмолчиларнинг талабларини қ ондириш ма қ садида ўз жавобгарлигини су ғ урта қ илдириши шарт. Молиявий хизматлар ижрочиси истеъмолчига етказилган зарар учун ўзининг живобгарлиги тў ғ рисида су ғ урта шартномаси борлиги ҳ а қ ида истеъмолчига ахборот бериши шарт. Молиявий хизматлар жумласига нималар киради ва улар истеъмолчиларнинг ҳ у қ у қ ларини ҳ имоя қ илишда қ андай а ҳ амиятга эга? Молиявий хизматлар жумласига банклар томонидан фу қ ароларни унга қ ўйган омонатларини са қ лаш борасидаги хизматлар, қ имматли қ о ғ озларни эмиссия қ илган эмитентлар томонидан қ имматли қ о ғ оз эгаларига қ илинадиган хизматлар, шунингдек турли лотерея ва бош қ а ўйин ташкилотчилари томонидан кўрсатиладиган хизматлар киради. Истеъмолчи банка қ ўйилган омонатлари юзасидан омонатчи сифатида иштирок этишида унинг фойда олишни ма қ сад қ илиб олгани истеъмолчи тушунчасига зид бўлса-да, унинг ушбу банк томонидан кўрсатилаётган хизматлардан фойдаланишда истеъмолчи бўлиб ҳ исобланиши назарда тутилади. Банк кўрсатаётган хизматлари ва ички қ оидалари ҳ а қ ида, банкнинг ўзи тў ғ рисидаги маълумотларни та қ дим этишда, ахборотларни ўз ва қ тида беришда омонатчи истеъмолчи мав қ еига эга бўлади. Банклар томонидан фу қ аро

(истеъмолчилар)нинг омонатларини са қ лаш бўйича хизмат кўрсатишдан аввал омонатга қ ўювчилар билан банк омонати шартномаси тузилади. Банк омонати шартномаси тушунчаси Ўзбекистон Республикаси Фу қ аролик кодексида ўз ифодасини топган. Кодекснинг 759-моддасига мувофи қ , банк омонати шартномасига кўра, омонатчидан қ абул қ илиб олган ёки унинг номига келган пул суммасини – омонатни қ абул қ илиб олган банк шартномада назарда тутилган шартларда ва тартибда омонатнинг суммасини қ айтариш ва унга фоизлар тўлаш мажбуриятини олади. Айнан банка қ ўйилаётган омонат тушунчасига Ўзбекистон Республикасининг 1996 йил 25 апрелда қ абул қ илинган «Банклар ва банк фаолияти тў ғ рисида»ги Қ онуни ҳ ам таъриф бериб ўтади. Ушбу қ онунга мувофи қ , омонат (депозит) талаб қ илиниши билано қ ёки тўловни амалга оширувчи шахс билан тўловни олувчи шахс ёхуд уларнинг қ онуний вакиллари ўртасида келишилган муддатларда фоизлар ёки устама ҳ а қ тўлаган ҳ олда ёки бундай тўловларсиз ҳ аммасини қ айтариб бериш шарти билан топшириладиган пул суммаси ҳ исобланади. 2002 йил 5 апрелда фу қ ароларни банка қ ўйган омонатларини ҳ имоя қ илиш ва ушба ҳ у қ у қ ий ҳ имояни кафолатлаш ма қ садида Ўзбекистон Республикасининг «Фу қ ароларнинг банклардаги омонатларини ҳ имоялаш кафолатлари тў ғ рисида»ги Қ онун қ абул қ илинди. Ушбу қ онуннинг ма қ сади Ўзбекистон Республикаси фу қ аролари, чет эллик фу қ аролар ва фу қ аролиги бўлмаган шахсларнинг Ўзбекистон Республикаси банкларидаги омонатлари

ҳ имояланишини таъминлаш со ҳ асидаги муносабатларни тартибга солишдан иборат. Ўзбекистон Республикасининг «Фу қ ароларнинг банклардаги омонатларини ҳ имоялаш кафолатлари тў ғ рисида»ги Қ онунининг ма қ садини амалга ошириш учун Фу қ ароларнинг банклардаги омонатларини кафолатлаш фонди тузилди. Ушбу фонд ҳ а қ идаги маълумотлар Ўзбекистон Республикасининг 2002 йил 19 сентябрдаги «Фу қ ароларнинг банклардаги омонатларини ҳ имоялаш кафолатлари тў ғ рисида»ги 326-сон Қ онунини амалга ошириш чора-тадбирлари ҳ а қ идаги қ арорида ўз аксини топган. Фонд юридик шахс ҳ исобланади ва банклар билан ёзма равишда тузиладиган битимлар асосида фаолият юритади. Фонднинг мол-мулки банкларнинг мажбурий бадаллари, мабла ғ қ ўйилишидан олинган даромадлар, шунингдек қ онун ҳ ужжатларига мувофи қ бош қ а тушумлар ҳ исобидан шакллантирилади. Фонднинг пул мабла ғ лари Ўзбекистон Республикаси Марказий банкида са қ ланади. Фонднинг ўз мабла ғ ларини давлат қ имматли қ о ғ озларига ва бош қ а активларга қ ўйишдан олган даромадлари соли қ солиш объекти ҳ исобланмайди. Фондни бош қ ариш Фонднинг Кузатув кенгаши ва Фонднинг ижро этувчи молиявий ёрдам кўрсатиши ва хайрия фаолияти муассиси бўлиши мумкин эмас. Қ имматли қ о ғ озлар билан бо ғ ли қ муносабатларни Ўзбекистон Республикаси Фу қ аролик кодекси, Ўзбекистон Республикасининг 1993 йил 2 сентябрдаги « Қ имматли қ о ғ озлар ва фонд биржаси тў ғ рисида», 1996 йил 25 апрелдаги

« Қ имматли қ о ғ озлар бозорининг фаолият кўрсатиш механизми тў ғ рисида», 1998 йил 29 августдаги « Қ имматли қ о ғ озлар бозорида депозитарийлар фаолияти тў ғ рисида», 2001 йил 30 августдаги « Қ имматли қ о ғ озлар бозорида инвесторларнинг ҳ у қ у қ ларини ҳ имоя қ илиш тў ғ рисида», шунингдек 1996 йил 26 апрелдаги «Акциядорлик жамиятлари ва акциядорларнинг ҳ у қ у қ ларини ҳ имоя қ илиш тў ғ рисида»ги Қ онунлар ва бош қ а қ онун ҳ ужжатлари тартибга солади. Қ имматли қ о ғ озлар жумласига « Қ имматли қ о ғ озлар ва фонд биржаси тў ғ рисида»ги қ онуннинг 3-моддасига мувофи қ акция, облигация, хазина мажбуриятлари, қ имматли қ о ғ озларнинг ҳ осилалари, депозит сертификатлари, векселлар киради. « Қ имматли қ о ғ озлар бозорида инвесторларнинг ҳ у қ у қ ларини ҳ имоя қ илиш тў ғ рисида»ги Қ онуннинг 3- моддасига асосан қ имматли қ о ғ оз харидори қ имматли қ о ғ озлар бозорида қ уйидаги ҳ у қ у қ ларга эга: 1) эмитентдан қ имматли қ о ғ озларнинг чи қ арилишини давлат рўйхатидан ўтказилганлиги тў ғ рисидаги эмитентнинг жорий молиявий ҳ олати ва унинг ривожланиш исти қ боллари ҳ а қ идаги ахборотни та қ дим этишни талаб қ илиш; 2) қ имматли қ о ғ озлар бозорида уларга ўз хизматларини таклиф этувчи инвестиция институтларидан қ имматли қ о ғ озларнинг фонд биржасидаги савдоларини ва биржадан таш қ ари савдосини ўтказиш қ оидалари ҳ а қ идаги ахборотни талаб қ илиш;

3) қ имматли қ о ғ озлар бозорини тартибга солиш бўйича ваколатли давлат органлиридан инвестиция институтлари ва уларнинг бирлашмалари тў ғ рисида, қ имматли қ о ғ озлар эмиссиясини тўхтатиб қ ўйишга, қ имматли қ о ғ озлар бозоридаги касбий фаолиятга доир лицензияларнинг амал қ илишини тўхтатиб қ ўйиш, тугатиш ва бекор қ илишга доир барча ҳ олатлар, шунингдек қ имматли қ о ғ озлар бозорини тартибга солиш бўйича ваколатли давлат органларининг даъво аризалари бўйича эмитентлар ёки инвестиция институтларига нисбатан чи қ арилган суд қ арорлари ҳ а қ ида ахборот олиш. Бундан таш қ ари лотерея ўйинларини ташкил этувчи ташкилотлар ҳ ам молиявий хизмат кўрсатувчи субъектлар ҳ исобланади. Ва айнан ушбу хизматдан фойдаланувчилар истеъмолчи ҳ исобланадилар. Молиявий хизматлар кўрсатувчи ижрочилар (банклар, қ имматли қ о ғ оз чи қ арувчи эмитентлар, лотерея ўйинларини ташкил қ илувчи ташкилотлар) юридик шахс сифатида ўз фаолиятларини тугатиш ёки банкрот бўлиши э ҳ тимолини назарда тутган ҳ олда истеъмолчиларнинг талабларини қ ондириш ма қ садида ўз жавобгарлигини су ғ урта қ илдириши шарт. Ушбу су ғ уртанинг мо ҳ ияти мулкий ёки бош қ а талофатлар ҳ амда зиёнлар ўрнини тез ва тўла қ оплашдан иборат. Молиявий хизматлар кўрсатувчи ижрочилар тугатилиши ёки банкрот бўлиши ушбу ижрочи ташкилотларнинг ҳ у қ у қ субъекти сифатида бар ҳ ам топганлигини ёки келажакда агар банкротлик даражасидан чи қ а олмаса тугатилиши

мумкинлигини билдиради. Демак, ўз-ўзидан тугатилган ташкилот кўрсатган молиявий хизмат фойдаланувчиси- истеъмолчи зарарини тўлашда қ арздор ҳ исобланади. Фу қ аролик Кодексининг 57-моддасига мувофи қ , юридик шахс кредиторлар талабини қ ондиришга қ урби етмаса, суд қ арорига мувофи қ у ночор деб ҳ исобланиши мумкин. Бу эса унинг тугатилишига олиб келади. Ўзбекистон Республикасининг 2003 йил 24 апрелдаги «Банкротлик тў ғ рисида»ги Қ онуннинг 3-моддасига кўра банкротлик деганда, бу хўжалик суди томонидан эътироф этилган қ арздорнинг пул мажбуриятлари бўйича кредиторлар талабини тўла ҳ ажмда бажаришга қ одир эмаслиги тушунилади. Ва айнан мана шу банкротлик-тўловга қ обилиятсизлик келажакда молиявий хизмат фойдаланувчиси кўрган зарарларнинг ўрнини қ оплаш имконини бермаслиги э ҳ тимоли борлиги сабабли ҳ ам қ онун ушбу хавфни мажбурий су ғ урталашни талаб этади ва бу ҳ а қ да истеъмолчига маълумот беришни шарт қ илиб қ ўяди. Молиявий хизматлар кўрсатувчи, ижрочилар хизматидан фойдаланувчиларга уларни қ изи қ тирган турли ахборотларни олишда истеъмолчи бўлар экан, демак, ахборот бермаганлик ёки бош қ ача маълумотларни та қ дим қ илганлик учун истеъмолчига муайян зарар етказилиши мумкин. Шу сабабли молиявий хизматлар кўрсатувчи ижрочи истеъмолчига унга етказилиши мумкин бўлган зарар учун ўзининг жавобгарлигини су ғ урталанганлигини таъкидлаши лозим. Суд ор қ али истеъмолчиларнинг ҳ у қ у қ ларини ҳ имоя қ илиш

Истеъмолчиларнинг ҳ у қ у қ лари бузилган та қ дирда, у судга мурожаат қ илишга ҳ а қ лидир. Даъволар, агар қ онунларда бош қ ача қ оида белгиланмаган бўлса, истеъмолчи жойлашган ердаги ёки зарар етказилган жойдаги судга та қ дим этилади. Истеъмолчиларнинг ўз ҳ у қ у қ ларининг бузилиши билан бо ғ ли қ даъволар бўйича, шунингдек товарлар хавфсиз бўлиши ва уларнинг сифати устидан назоратни амалга оширувчи давлат органлари, истеъмолчиларнинг жамоат бирлашмалари истеъмолчининг манфаатларини кўзлаб қ ўз ғ атилган даъволар бўйича давлат божи тўлашдан озод қ илинади. Ўзбекистон Республикаси Конституциясига мувофи қ , ҳ ар бир шахс ўз ҳ у қ у қ ва эркинларини суд ор қ али ҳ имоя қ илиш, давлат органларининг, мансабдор шахсларнинг, жамоат бирлашмаларининг ғ айри қ онуний хатти- ҳ аракатлари устидан судга шикоят қ илиш ҳ у қ у қ и кафолатланади. Мурожаат этувчи шахсларнинг шу жумладан, истеъмолчиларнинг ҳ ам судга бузилган ҳ у қ у қ ларини тиклаш ма қ садида мурожаат қ илишлари қ онун билан кафолатланади. Суд ушбу мурожаат, шикоят, аризаларни кўришда Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 44-моддасида белгиланганидек, бош қ а давлат органларидан устун ва ало ҳ ида ҳ олда иш кўради. Одил судловнинг айнан судлар томонидан амалга оширилиши Ўзбекистон Республикасининг «Судлар тў ғ рисида»ги Қ онунида ҳ ам ўз ифодасини топган. Истеъмолчиларнинг ҳ у қ у қ ларини суд ор қ али ҳ имоя қ илиш ҳ а қ идаги қ онун ҳ ужжатлари жумласига бундан таш қ ари Фу қ аролик процессуал кодекси ва 2003 йил 2 февралда

амалга кирган Ўзбекистон Республикасининг «Фу қ ароларнинг мурожаатлари тў ғ рисида»ги Қ онуни ҳ ам киради. Фу қ ароларнинг мурожаатларини кўриб чи қ ишда қ онунга асосан, ариза, шикоят ёки таклиф билан мурожаат этаётган истеъмолчи фу қ аронинг ихтиёрийлик (10-модда), камситишга йўл қ ўймаслик (11-модда), мурожаатларни қ абул қ илиш ва кўриб чи қ ишнинг мажбурийлиги (12-модда) ва бош қ а бир қ атор тамойилларга асосланади. Истеъмолчи судга мурожаат этишда ўзига қ улай, яъни ўзи жойлашган жой туман (ша ҳ ар) судига ёки унинг ҳ у қ у қ ларини бузган жавобгарнинг яшаб турган ёки у ташкилот бўлса, у жойлашган жой фу қ аролик судига мурожаат этишга ҳ а қ ли. Лекин, агар истеъмолчи ҳ у қ у қ ларининг бузилганлигини ва уни тиклаш учун асос бўладиган ашёвий далилларнинг кўпчилик қ исми қ аерда жойлашган бўлса, шунингдек унга зарар етказилган жойда зарар етказилганлигини тасди қ ловчи далиллар мавжуд бўлса, истеъмолчи шу зарар етказилган жойдаги туман ёки туманлараро фу қ аролик ишлари бўйича судига даъво аризаси билан мурожаат этиши мумкин. Истеъмолчининг ўз бузилган ҳ у қ у қ ларини тиклаш муддати қ онун билан муайян чегарага солиб қ ўйилиши мумкин. Яъни, қ онун судга даъво ор қ али ўз бузилган ҳ у қ у қ ларини тиклаш муддатини белгилаши мумкин. Фу қ аролик кодексининг 149-моддаси талабларига мувофи қ , шахс ўз бузилган ҳ у қ у қ ларини даъво қ ўз ғ атиш йўли билан ҳ имоя қ илиши мумкин бўлган муддат даъво муддати бўлиб, умумий даъво муддати уч йил қ илиб белгиланган. Айнан бузилган ҳ у қ у қ ни тиклаш муддати истеъмолчи шахс ўз

ҳ у қ у қ ини бузилганлигини билган ёки билиши лозим бўлган ва қ тдан бошланади. Демакки, истеъмолчи товар сотиб олганда, ишлар бажарилиши ва хизмат кўрсатилишидан манфаатдор бўлганда унинг бузилган ҳ у қ у қ ларини билган ёки билиши лозим бўлган пайтдан уч йил давомида судга мурожаат этиб, ўз бузилган ҳ у қ у қ ларини тиклаши мумкин. Агар молиявий хизматлар со ҳ асида истеъмолчи омонатчи сифатида қ атнашса, ҳ у қ у қ лари бузилганлигини билса унинг ҳ у қ у қ ларини ҳ имоя қ илиш муддати белгиланмайди, яъни унга даъво муддати жорий қ илинмайди. Бундан таш қ ари агар истеъмолчининг ҳ аётига ёки со ғ лигига етказилган зарар билан бо ғ ли қ даъволар бўлса, истеъмолчига муайян жиноятлар туфайли зарар белгиланган бош қ а ҳ олларда бузилган ҳ у қ у қ ларни ҳ имоя қ илиш билан бо ғ ли қ даъволарга ҳ ам даъво муддати жорий қ илинмайди. Фу қ аро – истеъмолчиларнинг мурожаатларини қ абул қ илишни ва кўриб чи қ ишни асоссиз равишда рад этиш, уларни кўриб чи қ иш муддатларини узрли сабабларсиз бузиш, қ онунга зид қ арор қ абул қ илиш, ҳ ужжатлар билан танишишга имконият бермаслик ёки фу қ ароларнинг шахсий ҳ аётига доир маълумотларни уларнинг розилигисиз ошкор этиш, фу қ арони мурожаат қ илгани учун таъ қ иб этиш қ онунга мувофи қ жавобгарликка сабаб бўлади. Фу қ аро-истеъмолчининг аризаси ёки шикояти қ аноатлантирилган та қ дирда истеъмолчига сарф қ илган ҳ аракатлари тўланади ва маънавий зиён ҳ ам суд тартибида компенсация қ илиниши мумкин.

Агар фу қ аро муайян товар (иш, хизмат) натижасида зарар кўрганлиги тў ғ рисида ту ҳ мат ва ҳ а қ оратдан иборат ариза, таклиф ёки шикоят берганлиги ани қ ланса, у ҳ олда қ онунда белгиланган жавобгарликка тортилиш учун сабаб бўлади. Агар харажатлар қ илинган бўлса истеъмолчидан ундириб олиниши мумкин. Суднинг қ арори устидан қ онун ҳ ужжатларида белгиланган тартибда ю қ ори судга шикоят берилиши мумкин. Суднинг қ онуний кучга кирган қ арори барча давлат органлари, корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, жамоат бирлашмалари, фу қ ароларнинг ўзини-ўзи бош қ ариш органлари, мансабдор шахслар, фу қ аролар учун мажбурий ва уни бажариш шарт. Суднинг қ арори хатти- ҳ аракатлари устидан шикоят берилган орган ёки мансабдор шахсга, шунингдек фу қ арога қ арор қ онуний кучга қ иргач, кечи билан ўн кун ичида юборилади. Қ арор бажарилганлиги ҳ а қ ида судга ва фу қ арога суд қ арори олинган кундан бошлаб кечи билан бир ой ичида хабар қ илиниши шарт. Қ арор бажарилмаган та қ дирда суд қ онун ҳ ужжатларида белгилаб қ ўйилган чора-тадбирларни кўради. Истеъмолчилар ўз ҳ у қ у қ ларининг бузилиши билан бо ғ ли қ даъволар бўйича, шунингдек товар (иш, хизмат)лар хивфсиз бўлиши ва уларнинг сифати устидан назоратни амалга оширувчи давлат органлари, истеъмолчиларнинг жамоат бирлашмалари истеъмолчиларнинг манфаатларини кўзлаб қ ўз ғ атилган даъволар бўйича давлат божи тўлашдан озод қ илинади. Давлат божининг ми қ дори қ онун билан

белгиланган, 1992 йил 9 декабрда қ абул қ илинган «Давлат банки тў ғ рисида»ги қ онуни.

Фойдаланилган адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Асосий Қонун. Т.: Ўзбекистон, 1992, 45-бет. 2. Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисидаги Қонун. 3. Каримов И.А. Ўзбек халқи ҳеч қачон, ҳеч кимга қарам бўлмайди. Т.: Ўзбекистон, 2005. 4. Ўзбекистон Республикаси «Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида»ги қонунига шарҳ. Т.: «Ўзбекистон» нашриёт матбаа ижодий уйи, 2005, 288 б. 5. «Стандартлаштириш тўғрисида»ги 1993 йил 28 декабрда қабул қилинган Қонун. 6. «Маҳсулотлар ва хизматларни сертификатлаштириш тўғрисида»ги 1993 йил 28 декабрда қабул қилинган Қонун. 7. «Озиқ-овқат маҳсулотларининг сифати ва хавфсизлиги тўғрисида»ги 1997 йил 30 августда қабул қилинган Қонун. 8. «Фуқаролар соғлигини сақлаш тўғрисида»ги 1996 йил 29 августда қабул қилинган Қонун. 9. «Давлат санитария назорати тўғрисида»ги 1997 йил 3 июлда қабул қилинган Қонун. 10. «Дори воситалари ва фармоцевтика фаолияти тўғрисида»ги 1997 йил 25 апрелда қабул қилинган Қонун. 11. «Банк ва банк фаолияти тўғрисида»ги 1996 йил 25 апрелда қабул қилиган Қонун. 12. www.akadmvd.uz

O'xshashlar

Истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш жамиятлари Республика федерациясининг ташкилий тузилиши ва унинг вазифалари

Cтандартлаштириш, сертификатлаштириш тўғрисидаги қонунларнинг истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилишдаги роли

Адлия органларининг инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича фаолиятини ташкил этиш

Фуқаролик процессида бошқа шахсларнинг ҳуқуқларини ҳимоя

Интеллектуал мулк объектларига нисбатан ҳуқуқларни суд орқали ҳимоя қилиш усуллари