Мехнат конунларини ижроси устидан назорат олиб бориш. мехнат конунларини бузганлиги учун жавобгарлик - Huquqshunoslik - Referatlar

Мехнат конунларини ижроси устидан назорат олиб бориш. мехнат конунларини бузганлиги учун жавобгарлик

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

105 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz МЕҲНАТ ҚОНУНЛАРИ ИЖРОСИ УСТИДАН НАЗОРАТ ОЛИБ БОРИШ. МЕҲНАТ ҚОНУНЛАРИНИ БУЗГАНЛИГИ УЧУН ЖАВОБГАРЛИК РЕЖА : 1. Меҳнат муносабатларида қонунчиликни таъминлаш устидан назорат ва унинг турлари 2. Меҳнат қонунлари бажарилиши устидан назорат олиб борувчи органлар ва уларнинг ваколатлари 3. Меҳнат қонунлари ва меҳнат муҳофазаси қоидаларини бузганлиги учун жавобгарлик

www.arxiv.uz Қонун устуворлиги – амалга оширилаётган ислоҳотларимизнинг бош тамойилларидан бири саналади. Келажаги буюк давлат барпо этиш мақсадини ўз олдимизга қўяр эканмиз, ушбу буюк давлатни қонун салтанати сифатида, инсоният ўз тараққиётида қўлга киритган демократик ва умуминсоний қадриятлар олий неъмат деб қараладиган фуқаролик жамияти сифатида кўз олдимизда тасаввур этамиз. Табиийки, бундай давлатда ва жамиятда фуқаролар ҳуқуқлари поймол этилиши, инсоний манфаатлар оёқ ости қилинишига асло йўл қўйилмайди. Қонун салтанатини барпо этиш, энг аввало, қонунларга барчанинг сўзсиз ва оғишмай амал қилишини таъминлаш орқали амалга оширилиши мумкин. Афсуски, бугунги кунда корхона ва ташкилотларда меҳнат қонунларини бузиш, ходимлар ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларига беписандлик билан қараш ҳоллари тез-тез учраб турибди. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Оила ва аёллар муаммолари комиссияси мажлисида Қорақалпоғистон Республикаси ва Тошкент шаҳрида жойлашган енгил саноат корхоналарида Меҳнат кодексининг хотин-қизлар, вояга етмаганлар ва ногиронлар учун белгиланган имтиёзларга доир қисмини ижро этилиши аҳволи қониқарсиз эканлиги, имтиёз ва кафолатлар бу шахсларга тўла ҳажмда берилмаётганлиги, бошқа қонунбузарликларга йўл қўйилаётганлиги қайд этилади 1 . Айрим ҳолларда қонунчиликни таъминлаш учун масъул шахсларнинг ўзлари томонидан меҳнат қонунлари, бошқа қонун ҳужжатлари қўпол бузилаётганини кузатишнинг ўзи ачинарли 2 . Бундай салбий ҳолатлар қонунчиликни таъминлаш устидан кузатув ва назоратни кучайтириш долзарб вазифалардан бири эканлигини кўрсатади. Меҳнат қонунлари бажарилиши устидан назорат деганда ваколатли давлат ва жамоат органлари томонидан ходимлар меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиш мақсадида амалга ошириладиган махсус фаолият тушунилади. Назорат 1 Қаранг : «Халқ сўзи» газетаси, 2000 йил 13 июл. 2 Қаранг : «Ҳоким қонунни тан олмаса...», «Халқ сўзи» газетаси, 1999 йил 23 январ; «Таъқиб», «Ишонч» газетаси, 1999 йил 9 ноябр.

www.arxiv.uz фаолияти давомида ушбу ваколатли органлар иш берувчи ва у вакил қилган шахслар томонидан меҳнат қонунлари бузилишининг олдини оладилар, бузилган меҳнат ҳуқуқларини тиклайдилар, қонун бузилишида айбдор бўлган мансабдор шахсларни тегишли ҳуқуқий жавобгарликка тортадилар. Меҳнат қонунларига амал қилишни назорат қилиш ваколатли орган томонидан амалга ошириладиган текшириш ишларидан иборат ва бунда иш берувчи, унинг вакили қарорлари, фармойишларининг қонунийлиги текшириб чиқилади. Меҳнат қонунларига риоя этиш масалаларига Ўзбекистон Республикасининг 1998 йил 24 декабрдаги «Хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятини давлат томонидан назорат қилиш тўғрисида»ги Қонуни 3 , Меҳнат кодекси ва бошқа қонун ҳужжатлари бағишланган. Меҳнат муносабатларида қонунчиликни таъминлаш борасида назоратнинг қуйидаги турлари амалга ошрилиди: а) давлат назорати ; б) идоравий назорат ; в) суд назорати; г) прокурорлик назорати; д) жамоат назорати. Меҳнат қонунчилигини бажаришда амалга ошириладиган назорат фаолиятлари меҳнат шартларини белгиланиши ва бу шартларни қўлланилиши устидан амалга оширилади. Дастлабки назорат, кундалик назорат ва якуний назорат ўзаро фарқ қилинмоғи лозим. Меҳнат соҳасидаги давлат бошқаруви ва қонунлар бажарилиши устидан назорат ва текшириш олиб бориш ҳақида Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 9-моддасида айтилган бўлиб, бу вазифаларни бажариш: 1) шунга махсус вакил қилинган давлат органлари ва уларнинг инспекциялари; 2) касаба уюшмалари ва уларнинг ҳуқуқ ҳамда техника инспекция лар. 3 Қаранг : Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1999 йил, 1-сон, 8-модда.

www.arxiv.uz Давлат ҳокимияти ва бошқарув органлари меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига риоя этилишини текширишни қонунда белгиланган тартибда амалга оширади. Ўзбекистон Республикаси ҳудудида меҳнат тўғрисидаги қонунларнинг аниқ ва бир хилда бажарилиши устидан назорат олиб бориш Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорига ва унга бўйсунувчи прокурорларга юклатилган 4 . Меҳнат кодексининг 8-моддасида айтилишича: «Ҳар бир шахснинг меҳнат қилиш ҳуқуқларини ҳимоя қилиш кафолатланади, бу ҳимоя меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига риоя қилинишини текширувчи ва назорат қилувчи органлар, шунингдек меҳнат низоларини кўрувчи органлар томонидан амалга оширилади». 2-. Меҳнат қонунлари бажарилиши устидан назорат олиб борувчи органлар ва уларнинг ваколатлари Махсус ваколат берилган давлат органлари ва инспекциялари иш берувчи ёки унинг юқори турувчи органлардан мустақил равишда турли шаклдаги мулкчиликка асосланувчи корхона, муассаса ташкилотларда меҳнат қонунчилигига амал қилиниши аҳволини назорат қилади. Бу органлар турли давлат идоралари қарамоғида бўлиб, ваколатлари ва вазифалари ҳам турличадир. 1. Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлигининг давлат меҳнат ҳуқуқ инспекцияси у ҳақда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан 1993 йил 29 июлдаги 378- сонли қарори билан тасдиқланган Низом асосида фаолият юритади 5 . Давлат меҳнат ҳуқуқ инспекцияси Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлигининг таркибий бўлинмаси ҳисобланади. Низомнинг 2-бандида айтилишича, инспекция барча мулкчилик 4 Қаралсин: Ўзбекистон Республикаси «Прокуратура тўғрисида»ги Қонуни. Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари тўплами, 2001 йил, №20, 139-модда. 5 Қаранг : Ўзбекистон Республикаси ҳукумати қарорлари тўплами. 1993 йил, 7-сон, 29-модда.

www.arxiv.uz шаклидаги корхоналар фаолиятини улар томонидан меҳнат қонунлари, жамоа шартномаларига амал қилишини назорат қилиши, ана шу мақсадда корхоналарга тўсқинсиз кириши, зарур ҳужжатларни талаб қилиб олишлари, қонун бузилиши фактлари аниқланганида уларни бартараф этилишини талаб қилиши мум кинлиги кўрсатиб қўйилган. Давлат меҳнат инспекцияси кўрсатмаси белгиланган муддатда бажарилиши, ундан норози бўлинган тақдирда 10 кунлик муддат ичида судга мурожаат қилишлари мумкинлиги айтилган. Давлат меҳнат ҳуқуқий инспекциясининг қонунлар ижросини таъминлаш, қонунбузарликларни таҳлил қилиш, таъсир чоралари қўллаш юзасидан бошқа ваколатлари юқоридаги низомда белгилаб қўйилган. 2. Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлигининг Давлат техникавий меҳнат инспекцияси Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 1995 йил 12 апрелда №134 рақам билан рўйхатга олинган низомга кўра иш олиб боради. Низомнинг 1-бандида унинг вазифалари белгилаб қўйилган . Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлигининг Давлат техникавий меҳнат инспекцияси ва унинг жойлардаги бўлинмалари : Қорақалпоғистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлигининг Давлаттехникавий меҳнат инспекцияси, меҳнат, бандлик ва аҳолини ижтимоий ҳимоялаш вилоятлар ҳамда Тошкент шаҳар бошқармалари Ўзбекистон Республикасида меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонунларга вазирликларда, корпорациялар, уюшмалар, концернлар, ишлаб чиқариш бирлашмаларида, корхоналар, ташкилотлар, муассасалар, акциядорлик жамиятларида, давлат ҳайъатларида, фермер хўжаликлари, кичик ва қўшма корхоналарда (бундан буён корхоналар деб аталади) ишлаб чиқариш усули, мулкчилик ва х ўжалик юритиш шаклидан қатъи назар риоя этилиши устидан назорат ва кузатув ягона тизимини ташкил этади. Давлат техникавий меҳнат инспекторлари қуйидаги ҳуқуқларга эгадир :

www.arxiv.uz Гувоҳномани тақдим этиб, исталган вақтда ҳеч бир тўсиқсиз корхоналарга борадилар ва текширадилар; Иш берувчиларга, корхоналарнинг раҳбарлари ва мансабдор шахслар га меҳнат муҳофазасига доир Ўзбекистон Республикаси қонунлари ва бошқа меъёрий ҳужжатларнинг бузилишини бартараф этиш тўғрисидаги мажбурий ижро этилиши лозим бўлган кўрсатмалар беради; Меҳнат муҳофазасига доир қонунлар, меъёрлар, андоза (стандарт)ларни бузишда айбдор бўлган корхоналарнинг раҳбарлари, мансабдор шахслари ва бошқа масъул ходимларига белгиланган тартибда жарима солади; Кузатиш ва назорат қилиш вазифаларини амалга оширишда зарур бўлган тушунтиришлар ва бошқа ахборотларни ижро этувчи ҳокимият идораларидан, корхоналардан оладилар; Меҳнат муҳофазасига доир қонунлар ва бошқа меъёрий ҳужжатлар бузилиши аниқланган чоғда ишлаб чиқариш, цехлар, жиҳозларнинг ишини тўхтатиб қўяди; Белгиланган тартибда меҳнат муҳофазаси ўқув курсларини тугатмаган ва қоидалар, меъёрлар, йўл-йўриқлар хусусидаги билимларини текширувдан ўтказмаган шахсларни ишдан четлаштиради; Меҳнат муҳофазасига доир қонунларни, қоидалар, меъёрлар, андоза (стандарт)ларни мунтазам равишда бузиб, тўхтатиб қўйилган ишлаб чиқариш, цехлар, жиҳозлар ишини ўзбошимчалик билан тиклаган шахсларнинг эгаллаб турган лавозимидан озод этилиши тўғрисидаги тақдимномаларни корхона раҳбарларига ва улар бўйсунувчи идораларга беради; Меҳнат муҳофазасига доир қонунларнинг бузилиши, (бош) д авлат техникавий меҳнат нозир (инспектор)ининг кўрсатмалари бажарилмагани хусусидаги даъво талаблари ва бошқа материалларни тегишли ҳуқуқни муҳофаза қилиш идораларига юборади; Сертификатларга эга бўлмаган ёки давлат андоза (стандарт)лари талабларига ва техникавий шартларга мувофиқ бўлган ишлаб чиқаришни

www.arxiv.uz ҳамда якка тартибда ва жамоа бўлиб ҳимоя қилиш воситаларидан фойдаланишни тақиқлайди; Зарур бўлган ҳолларда бинолар, иншоотлар, ишлаб чиқариш ва бошқа машина жиҳозларидан бундан буён ҳам фойдаланиш мумкинлигини аниқлаш учун корхона раҳбарларидан уларнинг ҳолатини техникавий экспертизадан ўтказишни талаб қилади. Давлат техникавий меҳнат инспекциясининг кўрсатмалари мажбурий кучга эга бўлиб, ундан норози бўлган шахслар судга шикоят беришлари мумкин. 3. Саноатда ишларни хавфсиз олиб бориш ва назорат бўйича Агентлик. Бу орган Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2000 йил 7 февралдаги 2535- УП сонли « Ўзбекистон Республикаси саноатда ишларни хавфсиз олиб бориши ва тоғ-кон назорати Давлат қўмитасини саноатда ишларни хавфсиз юритиш ва тоғ-кон назорати бўйича Агентликка айлантириш тўғрисида»ги Фармони асосида ташкил этилган. Унинг тўғрисидаги Низом Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2000 йил 7 апрелдаги қарори билан тасдиқланган. Унинг асосий вазифаси саноатда ва тоғ-кон саноатида ишларни хавфсиз олиб борилиши, техника хавфсизлиги талабларига риоя этилиши, меҳнат шароитларини тегишли стандартларга мувофиқ бўлишини назорат қилишдан иборат. Уларга ушбу вазифаларни амалга ошириш учун зарур ваколатлар берилган. Жумладан, ушбу агентлик ва унинг жойларда органлари корхоналар ишини текширишга, тегишли қарорлар қабул қилишга, уларни мажбурий ижро этилишини таъминловчи чоралар кўришга ҳақли саналадилар. 4. Давлат санитария назорати Ўзбекистон Республикасининг 1992 йил 3 июлдаги «Давлат санитария назорати тўғрисида»ги Қонун асосида 1 ваколатли органлар ва мансабдор шахслар томонидан белгиланган тартибда фаолият кўрсатади. 1 Қаранг : Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1992 йил, 10-сон, 355-модда (кейинги қўшимча ва ўзгартиришлар билан).

www.arxiv.uz Ушбу Қонуннинг 21-моддасида айтилишича: Ўзбекистон Республикасининг давлат санитария эпидемиология хизмати қайси идорага бўйсунишидан ва мулкчиликнинг шаклларидан қатъи назар, Ўзбекистон Республикаси ҳудудида жойлашган давлат идоралари, корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, бирлашмалар санитария нормалари, қоидалари ва гигиена нормативларига риоя этишлари устидан давлат санитария назоратини амалга оширади. Ўзбекистон Республикаси Бош давлат санитария врачининг, вилоятлар, Тошкет шаҳар бош давлат санитария врачининг, Давлат санитария назоратини амалга оширувчи бошқа мансабдор шахсларнинг ваколатлари, шу жумладан ишлаб чиқариш санитарияси ва гигиенаси хавфсизлигини таъминлашга оид ваколатлари ушбу Қонунда мустаҳкамлаб қўйилган. 5. Суд назорати суд ҳокимиятини амалга оширувчи суд органлари томонидан маъмурий, жиноий ва фуқаролик ишларини кўриш, одил судловни амалга ошириш жараёнида юз беради. Судларнинг бу борадаги ваколатлари Ўзбекистон Республикасининг «Судлар тўғрисидаги» Қонунида, Жиноят процессуал, Фуқаролик процессуал, Хўжалик процессуал Қонунларида ва бошқа қонун ҳужжатларида белгилаб қўйилган. Суд аниқ фуқаролик, жиноий ёки маъмурий жавобгарликка оид ишни кўриб ҳал қилиш жараёнида меҳнат қонунчилиги талаблари бузилганлигини аниқласа, уни бартараф этиш, юз беришига сабаб бўлган ҳолатларга барҳам бериш, айбдорларини аниқлаш ва жавобгарликка тортиш чораларини кўради. Суд томонидан қўлланилиши мумкин бўлган ҳуқуқий таъсир чоралари тегишли қонун ҳужжатларида назарда тутилган. 6. Прокуратура органлари Ўзбекистон Республикасининг 2001 йил « Прокуратура тўғрисида » ги Қонуни асосида иш олиб борадилар 1 . Ушбу Қонуннинг 2-моддасида уларнинг асосий вазифалари кўрсатиб қўйилган. Унга кўра: 1 Қаранг : Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами. 2001 йил 20-сон, 139-модда.

www.arxiv.uz Ўзбекистон Ресбуликаси Бош прокурори ва унга бўсунувчи прокурорлар барча вазирликлар, Давлат қўмиталари, идоралар, давлат назорати идоралари, ҳокимлар, шунингдек кимга бўйсунишидан, кимнинг тасарруфидан бўлишидан ва мулкчилик шаклидан қатъи назар, муассасалар, корхоналар ва ташкилотлар, ҳарбий қисмларда, жамоат бирлашмалари, мансабдор шахслар; фуқаролар қонунларни аниқ ва бир хилда ижро этишлари устидан назоратни амалга оширадилар. Қонуннинг 20-моддасига мувофиқ прокурор назорати предмети бўлиб: барча вазирлик, Давлат қўмиталари, идоралар, давлат назорати идоралари, ҳокимлар, муассасалар, корхоналар, ташкилотлар, бирлашмалар, ҳарбий қисмлар, жамоат ташкилотлари, партиялар ва ҳаракатлар, мансабдор шахслар қонунларни бажараётганлиги, шунингдек улар чиқараётган ҳужжатлар Ўзбекистон Республикаси Конститутциясига ва Қонунларига мувофиқлиги; шахснинг дахлсизлиги тўғрисидаги, фуқароларнинг ижтимоий-иқтисодий, сиёсий, шахсий ҳуқуқ ва эркинликлари тўғрисидаги, уларнинг шаъни ва қадр- қимматини муҳофаза қилиш (башарти, ушбу ҳуқуқларни муҳофаза этишнинг ўзга тартиби кўзда тутилмаган бўлса) тўғрисидаги қонунларга риоя этилиши; и қ тисодий муносабатларга, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва ташқи иқтисодий фаолиятга доир қонунларга риоя этилиши. Прокурор аралашувини талаб қиладиган қонун бузилиш ҳоллари ҳақида аризалар ёки бошқа маълумотлар тушганда, шунингдек етарли асослар бўлганда ҳам ўз ташаббуси билан қонунлар ижросининг текширувлари ўтказилади. Прокурорнинг хўжалик ва бошқа турдаги фаолиятига бевосита аралашувига, шунингдек идоравий бошқарув ва назорат органлаи фаолиятини амалга оширишга йўл қўйилмайди. Прокурор назорати воситалари ва усуллари қонун ҳужжатларида белгилаб қўйилган . 7. Жамоат назоратини асосан касаба уюшмалари амалга оширадилар ва бунда улар 1992 йил 2 июлда қабул қилинган «Касаба уюшмалари, уларнинг ҳуқуқлари ва фаолиятининг кафолатлари тўғрисидаги» Қонунга асосан амалга оширилади.

www.arxiv.uz Мазкур Қонуннинг 11-моддасига кўра, « Касаба уюшмалари маъмурият, мулкдор ёки улар вакил қилган бошқарув идораси меҳнат ва касаба уюшмалари тўғрисидаги қонунларга риоя этишларини назорат қилиб боради, аниқланган камчиликларни бартараф этишни талаб қилишга ҳақлидирлар. Маъмурият меҳнат ва касаба уюшмалари тўғрисидаги қону нлар бузилишини бартараф этиш тўғрисидаги тақдимномаларни кўриб чиқиши ва кўриб чиқиш натижалари тўғрисида бир ой муддат ичида касаба уюшмасига хабар қилиши шарт». Касаба уюшмалари меҳнаткашларнинг меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиб, даъво ариза билан судга мурожаат қилишга ҳақлидир. Шу мақсадда касаба уюшмалари инспекциялари, ҳуқуқий ёрдам хизматлари ва бошқа зарур идораларга эга бўлиши мумкин. Касаба уюшмалари республика ва вилоят қўмиталари таркибида меҳнат ҳуқуқий инспекциялар мавжуд бўлиб, улар ўзлари ҳақидаги Низомга асосан назорат фаолиятини олиб борадилар. Корхона ва ташкилотлардаги касаба уюшмалари қўмитаси уларнинг комиссиялари корхонада меҳнат қонунларига амал қилиниш, меҳнат муҳофазаси ва техника хавфсизлиги қоидаларига риоя этилиши устидан назорат олиб борадилар ва ўз ва колатлари доирасида бу масалада зарур чораларни кўрадилар. 3-§. Меҳнат қонунлари ва меҳнат муҳофазаси қоидаларини бузганлиги учун жавобгарлик Меҳнат тўғрисидаги қонун талабларини бажармаганлик, қонунбузарликка йўл қўйилгани учун ҳуқуқий жавобгарликка тортиш кўзда тутилган. Бундай ҳуқуқий жавобгарлик корхонага нисбатан ва корхоналарнинг мансабдор шахсларига нисбатан қўлланилиши мумкин. Корхонага нисбатан ҳуқуқий жавобгарлик қонун талабларини бузганлик учун молиявий санкциялар, хўжалик фаолия тининг айрим тури билан шуғулланиш учун берилган лицензия (рухсатнома)ни қайтариб олиш ва ҳатто

www.arxiv.uz корхонани тугатиб юбориш ҳақида қарор қабул қилиш каби шаклларда қўллаш мумкин . Масалан, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 1 декабрдаги 504-сонли қарори билан т асдиқланган «Аҳолини иш билан таъминлаш қонунчилигини бузганлик учун жарима солиш тартиби тўғрисида»ги Низомнинг 6-бандига кўра ижтимоий химояга муҳтож шахсларга энг кам иш жойларини барпо этмаганлик, ёш мутахассисни ишга қабул қилишдан бош тортганлик (аввал буюртма берган ҳолда) учун корхонада яратилмаган бўш иш жойларининг (қабул қилишдан бош тортилган ёш мутахассиснинг) ҳар бири учун ушбу иш жойида ишлаши лозим бўлган ҳодимнинг ҳар бирининг бир йиллик иш ҳақи миқдорида жарима солинади. « Давлат санитария назорати тўғрисидаги » Қонуннинг 31-моддасида айтилишича: Мулкчиликнинг шаклларидан қатъи назар, санитария қонунларини бузишда айбдор бўлган корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, бирлашмалар ва алоҳида шахслар шикастланганларни даволаш ва уларнинг саломатлигини тиклаш, даъволаш профилактика тадбирларига санитария ҳолатини яхшилаш ва эпидемияга қарши тадбирларни амалга оширишга сарфланган харажатларни Ўзбекистон Республикасининг қонунларига мувофиқ тўлашлари шарт. Корхоналарда меҳнатнинг ташкил этилиши учун масъул бўлган мансабдор шахслар – ходимлар томонидан меҳнат қонунчилик талаблари бузилгани тақдирда улар ҳуқуқий жавобгарликка тортилишлари мумкин. 1. Интизомий жавобгарлик. Корхона раҳбари ва корхонада меҳнатни ташкил қилиш, ходимларнинг ҳуқуқларини таъминлаш учун масъул бўлган бошқа мансабдор шахслар меҳнат қонунларини бузганликлари учун корхона ички меҳнат тартиби қоидалари, интизом тўғрисидаги Уставлар ва бошқа қонун ҳужжатларига мувофиқ интизомий жавобгарликка тортилишлари мумкин.

www.arxiv.uz Масалан, фуқароларни қабул қилиш тартибини бузган корхона мансабдор шахси интизомий жазога тортилиши мумкин. 2. Моддий (мулкий) жавобгарлик. Корхона раҳбари ёки бошқа мансабдор шахс ўз айбли хатти-ҳаракати билан корхона мулкига зарар етказгани тақдирда бу зарар ундан қонунда белгиланган тартибда ундириб олиниши мумкин. Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 274-моддасига кўра: « Суд ходим билан тузилган меҳнат шартномасини ғайриқонуний равишда бекор қилишда ёки ходимни ғайриқонуний равишда бошқа ишга ўтказишда айбдор бўлган мансабдор шахс зиммасига ана шу ходимга иш ҳақи тўланиши муносабати билан иш берувчига етказилган зарар ўрнини қоплаш мажбуриятини юклайди. Бундай мажбурият, башарти меҳнат шартномасини бекор қилиш ёки бошқа ишга ўтказиш қонунини очиқ-ойдин бузган ҳолда амалга оширилган ёки мансабдор шахс суднинг ходимни ишга тиклаш тўғрисидаги қарори ижросини кечиктирган бўлса, юклатилади. Етказилган зарар ўрнини қоплаш учун тўланадиган ҳақ миқдори мансабдор шахснинг уч ойлик маошидан ортиб кетамаслиги лозим». Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 269-моддасига 1998 йил 1 майда киритилган ўзгартиришга кўра корхонанинг банкрот бўлишига сабаб бўлган, корхона молиявий аҳволини ёмонлашувига йўл қўйган мансабдор шахсларга хўжалик низосини кўраётган суд томонидан хўжалик низосини ҳал этиш пайтида моддий жавобгарлик юклатилиши мумкин 1 . 3. Маъмурий жавобгарлик. Корхона раҳбарлари ва бошқа мансабдор шахслар томонидан меҳнат қонунчилиги борасида содир этилган жиддий хатти-ҳаракатлари учун маъмурий жавобгарликка тортиш кўзда тутилган. Масалан, Ўзбекистон Республикаси «Маъмурий жавобгарлик тўғрисида»ги Кодексининг 49-моддасида мансабдор шахс томонидан меҳнат қонунлари ва меҳнат муҳофазаси талаблари бузилганлиги учун, 50- 1 Қаранг : Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 269-моддаси, 3-қисми (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан 1998 йил 1 майдаги ўзгартиришлари билан).

www.arxiv.uz моддасида меҳнат органлари томонидан ишга юборилган шахсларни ишга қабул қилишликдан бош тортганлик учун, 51-моддада эса қандайдир шаклда фуқароларни мажбуран меҳнатга жалб этганлик учун жарима жазоси қўлланиши назарда тутилган. Ана шундай маъмурий жавобгарлик хавфсиз меҳнат шароитларини таъминламаганлик ва бошқа айбли хатти-ҳаракатлар учун қўлланилиши мумкинлиги бошқа қонунлар ва қонун ҳужжатларида ҳам белгилаб қўйилган. Масалан, «Давлат санитария назорати тўғрисида»ги Қонуннинг 30-моддасига кўра корхоналарда санитария нормалари ва қоидаларини бузган мансабдор шахсларга бош санитария врачлари ва уларнинг ўринбосарлари томонидан жарима солиш тарзидаги маъмурий жавобгарликка тортилишлари айтилган. Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тў ғрисидаги Кодексида меҳнат қонунчилиги талабларини, техника хавфсизлиги тартиб-қоидаларини бузган корхоналарнинг мансабдор шахслари маъмурий жавобгарликка тортилиш тартиби, асослари, шартлари, маъмурий жазо турлари ва уларнинг қўлланилиши, маъмурий жазо устидан шикоят қилиш тартиблари ва кўплаб бошқа масалалар ёритиб берилган. Жиноий жавобгарлик . Корхона раҳбарлари ва бошқа мансабдор шахслари томонидан содир этилган меҳнат қонунлари ва техника хавфсизлиги талабларини бузиш оғир оқибатлар келтириб чиқаргани ҳолда ёки ижтимоий хавфлилиги юқори бўлганида жиноий жавобгарлик юз беради. Ўзбекистон Республикаси Жиноят Кодексининг 148-моддасига кўра, била туриб, ғайриқонуний равишда ишдан бўшатиш ёки ишга тиклаш тўғрисидаги суд қарорини бажармаслик, шундай қилмишлар учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир этилса: энг кам иш ҳақининг 25 бараваригача миқдорда жарима ёки уч йилгача муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш ёки уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари билан жазоланади. Аёлни ҳомиладорлиги ёки ёш болани парвариш қалаётганлигини била туриб, уни ишга олишдан ғайриқонуний р авишда бош тортиш ёки ишдан бўшатиш;

www.arxiv.uz энг кам иш ҳақининг 25 бараваригача миқдорда жарима ёки уч йилгача муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш ёхуд уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари билан жазоланади. Жиноят Кодексининг 257-моддасида меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларини бузганлик учун жиноий жавобгарлик белгиланган. Унда айтилишича, техника хавфсизлиги, саноат санитарияси ёки меҳнатни муҳофаза қилишнинг бошқа қоидаларини шу қоидаларга риоя этилиши учун масъул бўлган шахс томонидан бузилиши ўртача ёки оғир тан жароҳати етказилишига сабаб бўлса; энг кам ойлик иш ҳақининг 25 бараваридан 50 бараваригача миқдорда дарима ёки беш йилгача муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш ёки уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёхуд беш йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади . Ўша қилмиш: а) одам ўлишига ; б) бошқа оғир оқибатлар келиб чиқишига сабаб бўлса: муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиб, беш йилдан саккиз йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади. 258-моддада тоғ-кон ёки портлатиш ишлари хавфсизлиги қоидаларини бузганлик учун ана шундай жиноий жавобгарлик белгиланган. Булардан ташқари, мансабдор шахслар томонидан меҳнат қонунчилиги ва техника хавфсизлиги қоидалри бузилишига оид жиноий хатти-ҳаракатлар учун бошқа кўплаб жавобгарликлар ҳам белгилаб қўйилган. Масалан, ўз хизмат вазифасини суиистеъмол қилган (205-модда), мансаб ваколатидан четга чиқиш (206-модда), мансабга совуққонлик билан қараш (207-модда), мансаб сохтакорлиги (228-модда), радиоактив материаллардан фойдаланиш қоидаларини бузиш (253-модда) ва бошқа турдаги хизмат билан боғлиқ жиноятлар учун жазо белгиланган. Корхона мансабдор шахслар томонидан содир этиладиган жиноятлардан яна бири – суд қарорларини бажармасликдир. Жиноят Кодексининг 232- моддасида айтилишича:

www.arxiv.uz Мансабдор шахснинг суд ёки судьянинг ҳукми, ҳал қилув қарори, ажрими ёки қарорини қасддан бажармаслиги ёхуд уларнинг бажарилишига тўсқинлик қилиши; энг кам ойлик иш ҳақининг 50 бараваригача миқдорда жарима ёки беш йилгача муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш ёхуд уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёки уч йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади. Ҳозирги пайтда ғайриқонуний ишдан бўшатилган ёки бошқа ишга ўтказилган ходимларни ишга тиклаш ва унга етказилган моддий зарарни қоплаш ҳақидаги суд қарорларини мансабдор шахслар томонидан бажарилмаслиги ҳоллари учраб турибди.

O'xshashlar

Кишлок хужалик конунларини бузганлик учун жавобгарлик

Ўрмон қонунчилигини бузганлик учун жавобгарлик ( урмон конунчилигини бузганлиги учун жавобгарлик

Мехнат хукуки тушунчаси, мехнат хукуки муносабатлари

Мехнат хукуки тушунчаси, мехнат хукуки муносабатлари

Қонунлар ижроси устидан назоратнинг мазмуни предмети