Меҳнат ишлари бўйича келишув битими - Huquqshunoslik - Referatlar

Меҳнат ишлари бўйича келишув битими

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

61 KB

Ko'chirib olish

Меҳнат ишлари бўйича келишув битими Режа: 1. Меҳнат ишлари бўйича келишув битими 2. Фуқаролик процесси назариясида кўп вақт келишув битими

Одатда, меҳнатга оид ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган низоли ишлар ҳал қилув қарори чиқарилиши билан якунланади. Лекин фуқаролик процессуал қонунчилиги мазкур туркумдаги ишлар юзасидан тарафлар ўртасида келишув битими тузиш йўли билан иш юритишни тугатишни ҳам назарда тутади. Судда раислик қилувчи меҳнатга оид ишларнинг суд мажлисида кўрилишидан аввал ёки суд мажлиси бошланишида ёҳуд давом этишида ҳар сафар тарафлардан низонинг ўзаро келишув битими тузиш йўли билан тамомлашни исташ-истамасликларини сўрайди (ФПКнинг 159-моддаси 3-бандида ҳамда 179-моддалари). Дарҳақиқат, ФПКнинг 40-моддасига кўра, меҳнат ишлари бўйича тарафлар процесснинг исталган босқичида келишув битими тузиш орқали ишни якунлашга ҳақли эканлиги ўз ифодасини топган. Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг "Судлар томонидан меҳнат шартномаси (контракти)ни бекор қилишни тартибга солувчи қонунларнинг қўлланилиши ҳақида"ги 1998 йил 17 апрел қарорида ҳам қуйи судларга тарафлар ўртасида қонунга зид бўлмаган, учинчи бир шахсларнинг қонуний манфаатларига таъсир қилмайдиган келишув битимларини тузилиши юзасидан ташаббус кўрсатишлари, ишни келишув битими билан тугатишнинг оқибатлари юзасидан тарафларга тушунтириш беришлари лозимлиги тўғрисида кўрсатмалар берилади. 1 Ҳуқуқий адабиётларда келишув битимининг аҳамияти ҳақида гапирилиб, келишув битимининг тузилиши, баъзи ҳолларда арзимаган иш (низо, даъво) бўйича кўпгина фуқароларни ишдан қолиб, суд идораларига келишдан озод қилишлиги юзасидан фикрлар билдирилади. 2 Бизнинг фикримизча ҳам, тарафларнинг ҳуқуқий муносабатларида ҳеч нарсани ўзгартирмайдиган келишув битими шуниси билан муҳимки, ҳуқуқ ва 1 Ызбекистон Республикаси Олий суди Пленуми =арорлари тыплами. II-жилди, 1991- 1999 йиллар. - Т.: Шар=, 1999. 2 Шорахметов Ш.Ш. Ызбекистон Республикасининг Фу=аролик процессуал щу=у=и: Дарслик. - Т.: Адолат. 2001. Б.229.

манфаатлар борасида низонинг мавжуд бўлмаслигига тарафлар ўзларининг саъй-ҳаракатлари билан суднинг кўмаги орқали эришадилар. Шунингдек, тарафларнинг ўзаро ҳуқуқ ва манфаатлари борасида ихтиёрий равишда келишувга эришишлари фуқаролик процессининг тарбиявий аҳамиятини самарали таъсир кўрсатишидан далолатдир. Фуқаролик процесси назариясида кўп вақт келишув битими деганда тарафлар томонидан тузилган ва суд томонидан тасдиқланган шартнома назарда тутилиб, даъвогар ва жавобгар ўзаро муросага келишиш йўли билан ўзларининг фуқаролик ҳуқуқ ва манфаатларини янгидан белгилаб олишлари ва ушбу асосда низони бартараф этишлари тушунилган. 3 Шу ўринда Р.Е.Гукасян процессуал маънодаги ўзаро муросага келиш (даъводан қисман воз кечиш ва даъвони қисман тан олиш) келишув битимининг мажбурий белгиси эмаслигини, келишув битими тўғрисидаги суд ажрими моддий ҳуқуқдаги ўзаро муросага келиш каби белгинигина қамраб олмаслиги кераклигини таъкидлайди. 4 Бизнинг фикримизча, келишув битими-тарафларнинг суд ҳал қилув қарори чиқарилмасидан низони ўзаро ҳал қилишлари тўғрисидаги келишувидир. Келишув битими низоли моддий-ҳуқуқий муносабат мазмунини ўзгартирмасдан, тарафларнинг ўз хоҳишлари асосида тузилиши мумкин. Бундай ҳаракатлар айрим муаллифларнинг таъкидлашича, ҳар қандай ҳолатда ҳам суд ҳал қилув қарорини чиқариш орқали низони ҳал қилишдан воз кечиш деб эътироф этилади. 5 Суд томонидан тасдиқланган келишув битими ўзининг ўзгармаслиги билан тавсифланади, яъни ушбу ажрим устидан апелляция тартибида шикоят ва протест келтирилмайди; айни ушбу даъво талаби билан айни шу тарафлар, айни шу асос бўйича судга мурожаат қилиш ҳуқуқидан маҳрум бўладилар. Шунинг учун ҳам тарафларнинг келишув битимларини тасдиқлашдан олдин 3 Советский гражданский процесс. Под. ред. Комиссарова К.И. и Семенова В.М. - М.: 1978. 167 с.; Советский гражданский процесс. Под ред. Добровольский А.А. - М.: 1979. 125 с. 4 Гукасян Р.Е. Проблемы интересов в советском гражданском процессуальном праве. - Саратов.: 1970. 145 с; Шунингдек, =аранг : Зинченко А.И. Мировые соглашения в гражданском судопроизводстве. 12.00.03. Автореф. дис. на соиск. учен. степ. канд. юрид. наук. - Саратов. 1981. 7 с. 5 Викут М.А. Зайцев И.М. Гражданский процесс. Учебник. - М.: Юристь. 1999. С.215-216.

даъвогарга ёки тарафларга тегишли процессуал ҳаракатларнинг оқибатларини тушунтиради. Айни пайтда судда иш кўриш амалиётида айрим судларнинг келишув битимларини тузишда эътибор билан муносабатда бўлишлари ва битимларни тегишли тарзда расмийлаштиришлари бундай ажримларни ижро қилишда низоларнинг келиб чиқишини олдини олади. Шу мақсадда судлар тарафларнинг келишув битимларини тасдиқлаш тўғрисида албатта ажрим чиқаришлари лозим бўлади ва шу ажрим билан бу ишнинг юритилиши тугатилади. Даъвогарнинг арз қилган талабларидан воз кечганлиги, жавобгар эса даъвогар талабларини тан олганлиги ёки тарафлар эришган келишув битимининг шартлари суд мажлиси баённомасига киритилиши ва тегишлича, даъвогар, жавобгар ёки ҳар иккала тараф томонидан имзоланиши талаб қилинади. Суд мажлиси баённомасида шунингдек, келишув битимининг ҳуқуқий оқибатлари кўрсатилиши ва ундаги шартлар албатта моддий ҳуқуқ нормаларига мувофиқ бўлишлигини алоҳида қайд этиш лозим. Шунинг учун ҳам тарафларнинг амалдаги қонунчиликка қарама-қарши бўлган шартлар асосида келишув битими тузишларига йўл қўйилмайди. Дарҳақиқат, Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1998 йил 17 апрелдаги 12-сонли қарорида "ишга тиклаш ҳақидаги даъводан воз кечиш масаласини ҳал қилишда ёки тарафларнинг бундай даъво бўйича келишув битимини тасдиқлашда суд бу ҳаракатлар қонунга зид эмаслигини, тарафларнинг қонун билан қўриқланадиган ҳуқуқ ва манфаатлари бузилган ёки бузилмаганлигини аниқлаши лозимлиги кўрсатилади. 6 Ш.Ш.Шорахметов ҳам нотўғри бўшатилган ёки бошқа ишга ўтказилган ходимларни ишга тиклаш ёки аввалги мансабларига қўйиш тўғрисидаги келишув битимлари, агар бундай битимлар ходимнинг ғайриқонуний бўшатилишида айбли бўлган мансабдор шахсни ташкилотга етказилган зарарни тўлаш бурчидан озод қиладиган бўлса, тасдиқланмаслиги кераклигини таъкидлаб ўтади. 7 6 Ызбекистон Республикаси Олий суди =арорларининг тыплами. 1991-1998, 2-жилдли.- Т.: Шар=. 1999. 7 Шорахметов Ш.Ш. Ызбекистон Республикасининг Фу=аролик процессуал щу=у=и: Дарслик.-Т.: Адолат. 2001. Б.303.

Шунингдек, меҳнат қонунчилиги нормалари билан қатъий белгилаб қўйилган масалаларни ўзаро ўзгартириш юзасидан келиб чиқадиган ҳар қандай битимлар, шу жумладан, келишув битимлари ҳам ҳеч қандай юридик кучга эга бўлмаслигини ва тарафлар ўзаро келишув орқали ушбу масалани ҳал қила олмасликларини бошқа ҳуқуқшунос олимлар ҳам таъкидлаб ўтадилар. 8 Меҳнатга оид ишлар бўйича тасдиқланаётган келишув битимлари ҳам ҳал қилув қарорлари каби меҳнат муносабатларида қонунийлик ва ҳуқуқ- тартиботни мустаҳкамлашга кўмаклашиши лозим. Шу мақсадда меҳнатга оид муносабатларда қонун бузилишлари ҳолатлари билан келишувчи битимлар суд томонидан тасдиқланмаслиги мақсадга мувофиқдир. Суд амалиётида шундай ҳолатлар ҳам учрайдики, меҳнат интизомини қўпол равишда бузган ходимлар билан меҳнат шартномаси бекор қилинган тақдирда, ходимлар ишга тиклаш тўғрисидаги даъво аризаси билан судга мурожаат қиладилар. Айрим иш берувчилар суд ҳал қилув қарорининг чиқарилишини кутмасдан, ўзлари чиқарган буйруқни бекор қилиб, ишдан бўшатиш асослари таърифини ходимнинг ўз ташаббуси билан меҳнат шартномасини бекор қилиш асосларига ўзгартирадилар. Даъвогар эса ушбу ҳолатни эътиборга олган ҳолда, табиийки, ўз даъвосидан воз кечади ёки ўзаро келишув битими тузилади, оқибатда эса меҳнатга оид низоли иш тугатилади (ФПКнинг 100-моддаси). Айрим раҳбар шахсларнинг қатъиятсизлиги оқибатида меҳнат қонунчилигини бузувчи ходимларга қарши курашнинг самарадорлиги йўқолади. Шунингдек, меҳнат интизомини доимий равишда бузиб юрувчи, қоидабузар ходимларнинг меҳнатга бўлган муносабатларини ўзгартирмай, бир ташкилотдан иккинчи бир ташкилотга ҳеч қандай тўсиқларсиз ўтиб юришларига ҳам имкон яратиб беради. Қонунийлик ва ҳуқуқ-тартиботни мустаҳкамлаш, меҳнат интизомини бузувчи шахсларга қарши курашишга қаратилган чора-тадбирларга зид 8 Грось Л.А. Процессуальные особенности рассмотрения и разрешения трудовых дел.-М.: ВЮЗИ 1985.; Хацкевич М., Мороз Л. Судебные постоновления по делам о восстановлении на работе.-М.: Сов.Юстиция. №12, 1990. С.9-10.

бўлганлиги боис, судлар ушбу туркумдаги ишлар юзасидан келишув битимини тасдиқламаслиги лозим. Чунки суд томонидан келишув битимининг тасдиқланиши юзага келган меҳнат низосини тугатилишига олиб келади. Бизнинг фикримизча, мазкур ҳолатда суд юқори турувчи иш берувчини, касаба уюшмаси қўмитасини корхонада меҳнат интизомини бузувчи ходимларни тарбиялаш ишларидаги камчиликлар юзасидан хусусий ажрим чиқариши мақсадга мувофиқдир. Бинобарин, Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг "Судлар томонидан меҳнат шартномаси (контракти)ни бекор қилишни тартибга солувчи қонунларнинг қўлланилиши ҳақида"ги 1998 йил 17 апрел қарорининг 54-моддасида суд даъводан воз кечишни қабул қилган ёки келишув битимини тасдиқлаган ва иш юргизишни тугатган тақдирда, ишни кўришда аниқланган қонун бузилишларни бартараф этиш юзасидан хусусий ажрим чиқаришга ҳақли эканлиги тўғрисида тушунтиришлар берилган. 9 Айрим ривожланган демократик мамлакатларнинг суд тажрибаси шундан далолат берадики, фуқаролик ишларини келишув битими тузиш йўли билан якунлаш масаласига алоҳида эътибор берилади. Хусусан, Франция Республикасида меҳнатга оид ишларни кўриб, ҳал қилувчи махсус судлар ташкил этилган бўлиб, ушбу судлар икки бўлимдан: 1) келишув бўлими; 1) судлов бўлимидан иборат. Судга келиб тушган даъво аризалари даставвал мажбурий тартибда келишув бўлимига берилади ва мазкур низо ёпиқ суд мажлисида келишув асосида ҳал қилинади. Келишув бўлимида иш кўришнинг муҳим процессуал хусусиятлари сифатида ушбу босқичда иккала томондан сайланган судьяларнинг иштирок этишини эътироф этиш мумкин. Ушбу босқичда ҳар икки судья тарафларни ишни келишув асосида тугатишга чақирадилар. Ўз навбатида, келишувга эришиш бир томоннинг даъводан воз кечиши ёки 9 Ызбекистон Республикаси Олий суди Пленуми =арорлари тыплами. II-жилди, 1991- 1999 йиллар. - Т. :Шар=. 1999.

иккала томоннинг ҳам ўзаро тенг манфаатлари асосида келишув битимларини тузишларида ўз аксини топади. Меҳнатга оид низоли ишлар юзасидан тузилган келишув битимини расмийлаштиришнинг соддалаштирилган усулининг қўлланилиши алоҳида эътиборга лойиқдир. Жумладан, ушбу босқичда иш бўйича гувоҳлар жалб этилмайди ҳамда ишдаги мавжуд далиллар суд томонидан текширилмайди ва баҳоланмайди. Шунингдек, тарафларнинг келишув битими суд ҳал қилув қарорлари каби кучга эга бўлган баённома билан расмийлаштирилади. Иш юзасидан келишувга эришилмаган тақдирдагина иш судлов бўлимида мазмунан ҳал қилинади.

O'xshashlar

Меҳнат ишлари бўйича келишув битими ( мехнат ишлари буйича келушув битими

Мехнат ишлари бўйича судда вакиллик

Фуқаролик ишлари бўйича туманлараро, туман (шаҳар) суди

Меҳнат низоларини олдини олиш бўйича судларнинг фаолияти

Жиноят ишлари бўйича суд музокарасида прокурорнинг айблов нутқи