Меҳнат низоларини олдини олиш бўйича судларнинг фаолияти

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

57 KB

$Меҳнат низоларини олдини олиш бўйича судларнинг фаолияти Меҳнат низоларини олдини олиш бўйича судларнинг фаолияти Ўзбекистон мустақилликка эришиб, ўзига хос ва мос тараққиёт йўлини танлаб олди. Бу йўл бозор муносабатларига асосланган эркин фуқаролик жамиятини қуриш, халқимизга муносиб турмуш шароити яратиб беришдан иборатдир. Инсон ҳуқуқлари Умумжаҳон Декларациясида, Инсон ҳуқуқлари тўғрисида халқаро битимларда ўз ифодасини топган ҳар бир инсоннинг меҳнат қилиш, ишни ўз эрки билан танлаб олиш, меҳнатнинг адолатли ва қулай шароитлари бўлиши, ишсизликдан муҳофаза этилиш ҳуқуқи 1 Ўзбекистон Республикасининг 1992 йил қабул қилинган Конституциясида мустаҳкамлаб қўйилди. 2 Ходимларни ишдан бўшатиш фақат қонунда кўрсатилган тартибдагина амалга оширилиши мумкинлиги ҳам фуқароларнинг меҳнат қилиш ҳуқуқининг энг муҳим кафолатидир. 3 Ушбу тартибнинг бузилиши эса ўз навбатида ходимнинг меҳнат қилиш ҳуқуқини паймол этиш деб баҳоланиб, ходимнинг ушбу ҳуқуқларини суд орқали ҳимоя қилиш имконияти кенгайтирилди. Хусусан, Конституциямизнинг 44-моддасига мувофиқ, ҳар бир шахсга ўз ҳуқуқ ва эркинликларини суд орқали ҳимоя қилиш кафолатланган. Шундай экан, ҳозирги бозор муносабатлари даврида судлар олдида турган асосий вазифалардан бири меҳнат қонунчилигини тўғри тадбиқ этиш, меҳнат низоларини сифатли ва ўз вақтида кўриб ҳал қилиш, 1 Инсон щу=у=лари: Инсон щу=у=лари Умумжащон Декларацияси, И=тисодий, ижтимоий ва маданий щу=у=лар ты\рисида хал=аро пакт. Фу=аролик щу=у=лари ва сиёсий щу=у=лар ты\рисида хал=аро пакт ва факультатив протокол.-Т.: Адолат. 1992. Б.15. 2 Ызбекистон Республикасининг Конституцияси.-Т.: Ызбекистон, 2001. 3 Ызбекистон Республикаси Конституциясига шарщ. Муаллифлар жамоаси.-Т.: Ызбекистон, 1995. Б.106.$

меҳнатга оид ҳуқуқий муносабатлар доирасида инсон ҳуқуқларини таъминлаш ва уларнинг бузилишини олдини олишдан иборатдир. Президентимиз И.А.Каримов ўзларининг қатор асарларида фуқароларнинг қонуний ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳимоя қилиш судларнинг ва ҳуқуқ- тартиботни муҳофаза қилиш органларининг фаолиятида асосий мазмунга айланмоғи кераклигини алоҳида таъкидлаб ўтади. 4 Дарҳақиқат, мамлакатимизда юз бераётган ижтимоий-иқтисодий ўзгаришлар, фуқароларнинг ҳуқуқий маданиятининг ўсиши, уларнинг бузилган ҳуқуқ ва эркинликларини суд орқали ҳимоя қилишнинг ривожланиши ва кенгайишига олиб келмоқда. Жумладан, 1997 йилда судларга 42.400 та, 1998 йилда 43.400 та даъво аризалари келиб тушган бўлса, 2001 йилга келиб фуқаролик ишлари бўйича судларга 90.607 та, 2002 йилнинг 9 ойида эса 88456 тани ташкил этган. Судларда кўриб ҳал этилаётган фуқаролик ишлари ичида меҳнатга оид ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган ишлар кўпчиликни ташкил этишини алоҳида қайд этиш лозим. Жумладан, ишга тиклаш ҳақидаги ишлар бўйича келиб тушган даъво аризалари 1999 йилда 865 та, 2000 йилда эса 890 тани ташкил этган. Шунингдек, меҳнат вазифасини бажаришда ходимлар томонидан етказилган мулкий зарарни ундириш тўғрисидаги ишлар 2001 йилда 5457 та, 2002 йилнинг 9 ойида эса жаъми 3489 тани ташкил этган. 5 Юқорида келтирилган маълумотлар шундан далолат берадики, фуқароларимиз онгида суд идоралари инсон ҳуқуқ ва эркинликларини самарали ҳимоя қилиш усули сифатида шаклланиб бормоқда. Айтиш жоизки, судларга мурожаат қилаётган шахслар даъво талабларининг асосий қисми қаноатлантирилмоқда. Статистик маълумотларга қараганда, 2001 йилда жаъми давол ишлар бўйича судлар томонидан кўриб ҳал қилув қарори чиқарилганишлар Республика бўйича 90607 тани ташкил этган бўлса, шулардан 85346 таси, яъни 94,2 фоизи 4 Каримов И.А. Янгича фикрлаш ва ишлаш-давр талаби. т.5.-Т.: Ызбекистон. 1997. Б.127. 5 Ызбекистон Республикаси Олий суди статистика былимининиг 2002 йилги маълумотномасидан.

юзасидан даъволар қаноатлантирилган. 2002 йилнинг 9 ойида ҳал қилув қарори чиқарилиб кўрилган ишлар 71902 тани ташкил этган бўлса, шулардан 63420 таси бўйича даъво талаблари тўлиқ, 3884 таси эса қисман қаноатлантирилган. Шунингдек, меҳнатга оид ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган низоли ишлар бўйича келтирилаётган даъво талабларининг ҳам асосий қисми судлар томонидан қаноатлантирилаётганлигини алоҳида қайд этиш лозим. Масалан, 2000 йилда ишга тиклаш тўғрисидаги даъволар бўйича ҳал қилув қарори чиқарилиб кўрилган ишлар 522 тани ташкил этган бўлса. Шулардан 348 таси, яъни 66,6 фоизи юзасидан даъво талаблари қаноатлантирилган. Меҳнат вазифаларини бажариш давомида ходимлар томонидан етказилган ишлар 2001 йилда 5457 тани ташкил этиб, шулардан 5200 таси, яъни 95,3 фоизи, 2002 йилнинг 9 ойида эса 3489 тани ташкил этиб, шулардан 90 фоизи, яъни 3111 таси бўйича даъво талаблари қаноатлантирилган. 6 Ушбу маълумотлардан кўриниб турибдики, судларга келиб тушаётган даъво талаблари, хусусан, меҳнатга оид ишлар юзасидан даъво талабларининг асосий қисми судлар томонидан қаноатлантирилмоқда. Бу эса меҳнат ҳуқуқий муносабатларда қонун бузилишларининг кўплаб содир бўлаётганлигидан, фуқароларимиз ҳамда айрим мансабдор шахсларнинг меҳнатга доир қонунларни етарли даражада билмасликларидан далолат беради. Меҳнат низоларининг юзага келиш сабабларини бартараф этиш учун курашиш лозим бўлади. Айтиш жоизки, кейинги йилларда меҳнат қонунчилигининг бузилишига сабаб бўладиган омилларни ўрганиш, уларни бартараф этиш, шунингдек меҳнат қонунчилигини мустаҳкамлаш, унинг бажарилиши устидан назоратни кучайтириш борасида барча жабҳаларда тегишли чора-тадбирлар амалга оширилмоқда. Айниқса, бу борада суд органларининг фаолиятини кучайтириш, судлар томонидан меҳнатга оид қонунларни ўрганиш ва уларга амал қилиш масалаларида тарқибот-ташвиқот 6 Ызбекистон Республикаси Олий суди статистика былимининиг 2002 йилги маълумотномасидан

ишларини янада ривожлантириш давр талабига айланмоқда. Меҳнатга доир муносабатларда қонун бузилишларини олдини олиш борасидаги суд органлари ўзига хос процессуал воситалардан фойдаланадилар. Хусусан, меҳнат низоларининг келиб чиқиш сабаблари чуқур текширилиши ҳамда уларни бартараф этиш бўйича чора-тадбирлар кўриш тўғрисида тегишли иш берувчиларга ёки мансабдор шахсларга нисбатан хусусий ажрим чиқариши шулар жумласидандир (ФПКнинг 19-моддаси). Лекин суд амалиёти шундан далолат бермоқдаки, меҳнат қонунчилигини қўпол равишда бузган мансабдор шахсларга нисбатан судлар томонидан қонун бузилишларини бартараф этиш юзасидан хусусий ажрим чиқариш қониқарсиз аҳволда. Маълумотларга мурожаат қилсак, Республикамизнинг барча фуқаролик ишлари бўйича туманлараро судларида 2000 йилда жами ҳал қилув қарори чиқарилиб кўрилган ишлар 74624 тани ташкил этиб, шулардан 4258 таси юзасидан хусусий ажрим қабул қилинган. 2001 йилда эса ҳал қилув қарори чиқарилиб кўрилган ишлар 88600 тани ташкил этиб, шулардан бор-йўғи 1986 таси бўйича суднинг хусусий ажрими чиқарилган. 2002 йилнинг сўнгги 9 ойи бўйича маълумотларга мурожаат қилсак, судлар томонидан ҳал қилув қарори чиқарилиб кўрилган ишлар 71902 тани ташкил қилган бўлса, шулардан 63420 та, яъни 88,2 фоиз ишлар юзасидан даъво талаблари қаноатлантирилган ва шулардан 1589 таси бўйича хусусий ажрим чиқарилган. Меҳнат ҳуқуқий муносабатларидан келиб чиқадиган ишга тиклаш тўғрисида ҳал қилув қарори чиқарилиб кўрилган ишлар 1999 йилда 537 та бўлиб, шундан 347 таси бўйича даъво қаноатлантирилган ва 42 та хусусий ажрим чиқарилган. 2000 йилда эса 522 та ишдан 348 таси бўйича даъво қаноатлантирилиб, шулардан 31 таси юзасидан суднинг хусусий ажрими чиқарилган холос. 7 Ушбу маълумотлардан кўриниб турибдики, йилдан-йилга судларда ходимларни ишга тиклаш тўғрисидаги даъво талабларининг қаноатлантирилиши кўрсаткичи ортиб бормоқда, лекин қонун бузилишига йўл қўйган мансабдор 7 Ызбекистон Республикаси Олий суди умумлаштириш былимининг 2001 йил маълумотномасидан.

шахсларга нисбатан хусусий ажрим чиқариш эса борган сари камайиб бормоқда. Меҳнат низоларининг юзага келиш сабабларини бартараф этиш чоралари сифатида судлар томонидан олиб борилаётган ҳуқуқ-тарғибот ишларининг муҳим процессуал кўриниши сифатида меҳнатга оид низоли ишларни сайёр судларда кўриб ҳал қилиш муҳим аҳамият касб этади. Шу ўринда ҳуқуқ-тарғибот ишларини амалга оширишнинг юқоридаги процессуал воситаси фақат судлар томонидангина олиб борилишини алоҳида таъкидлаб ўтиш жоиз. Бинобарин, меҳнат низоларини ходимнинг иш жойида, жамоатчилик иштирокида кўриб, ҳал қилиш самарали ва суд мажлисининг таъсирчанлигини оширувчи муҳим тадбир ҳисобланади. Кўпчилик ҳуқуқшунос олимларлар ҳам меҳнатга оид низоли ишларини сайёр судларда кўриб ҳал қилинишининг ижобий хусусиятлари тўғрисида фикр билдирганлар. 8 Дарҳақиқат, меҳнат ишларининг сайёр судларда кўриб ҳал этилиши фуқаролар ҳамда мансабдор шахсларнинг ҳуқуқий маданияти ва тарбиясини оширишнинг муҳим шакли бўлиб, қонунийлик ва ҳуқуқ- тартибоотни мустаҳкамлашга кўмаклашади. Суд статистикасига мурожаат қиладиган бўлсак, 2002 йилнинг сўнгги 9 ойида Республика бўйича фуқаролик ишлари юзасидан ҳал қилув қарори чиқарилиб кўрилган ишлар 71902 тани ташкил этган бўлса, шулардан 9229 таси, яъни 13 фоизи сайёр судларда кўриб ҳал этилган. 9 Шу ўринда айтиш жоизки, сайёр суд мажлиси фуқаролик процессуал қонунчилигида ўз аксини топмаган. Бу фуқаролик процессида ўзига хос бўлган анъаналардан биридир. Лекин шундай бўлсада, Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг "Судлар томонидан меҳнат шартномаси (контракти)ни бекор қилишни тартибга солувчи қонунларнинг қўлланилиши ҳақида"ги 1998 йил 17 апрелдаги 12-сонли қарорида ходимларни ишга тиклаш, меҳнатга оид етказилган зарарларни ундириш 8 Грось Л.А. Процессуальные особенности рассмотрения и разрешения трудовых дел.-М.: ВЮЗИ. 1985. 9 Ызбекистон Республикаси Олий суди статистика былимининг 2002 йилги маълумотномасидан.

ҳақидаги ишларни мумкин қадар сайёр судлар томонидан корхонанинг ўзида кўрилиши юзасидан тушунтиришлар бериб ўтилса, мақсадга мувофиқ бўлар эди.

A дабиётлар : 1. Авдюков М.Г. Принцип законности в гражданском судопроизводстве.-М.: МГУ, 1970. 97 с. 2. Архипов В.Д., Коняев Н.И., Хорев П.С.. Комментарий к Положению о порядке рассмотрения трудовўх споров.-М.: Юрид.лит, 1976- 212 с. 3. Бару М.И. Регресснўе обязательства по трудовому праве.-М.: Госюриздат, 1962-141 с. 4. Будеев Б.А. Обязательнўе определения суда первой инстанции по гражданском делам: Свердловск: ин-т; Трудў ин-т. Свердловск. № 15; 1971.- 68 с. 5. Голованова Е.А. Трудовўе спорў и порядок их рассмотрения.- Пермь: Б.И., 1970-73 с. 6. www.akadmvd.uz

O'xshashlar

Жиноятларнинг олдини олиш чоралари

Меҳнат ишлари бўйича келишув битими

Фуқаролик ишларини суд ва бошқа идораларга тааллуқлилиги

Олий мажлиснинг фуқароларнинг мурожаатларини кўриб чиқиш бўйича фаолияти

Ўзбекистон Республикасида хўжалик судлари ва уларда хўжалик низоларининг кўрилиши