Kriminologik tadqiqotlarning tashkiliy asoslari va metodlari - Huquqshunoslik - Referatlar

Kriminologik tadqiqotlarning tashkiliy asoslari va metodlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

72.5 KB

Ko'chirib olish

Kriminologik tadqiqotlarning tashkiliy asoslari va metodlari Reja: 1. Jinoyatchilikni ilmiy-amaliy jihatdan o‘rganishning nazariy asoslari 2. Kriminologik axborot

Jinoyatchilikni ilmiy-amaliy jihatdan o‘rganishning nazariy asoslari Jinoyatchilikni ilmiy-nazariy jihatdan o‘rganish o‘ziga xos ijtimoiy- huquqiy yondashuvni talab etadi. Avvalgi boblarda bayon etilganidek, jinoyatchilik ijtimoiy hayotdagi mavjud yashash qoidalarining, jamiyat qonunchiligida qayd etilgan talablarning buzilishida namoyon bo‘ladi. Shuning uchun ham jinoyatchilikni ilmiy-nazariy jihatdan bilish amaliy jihatdan uni keltirib chiqaruvchi sabablarni o‘z vaqtida aniqlash hamda bartaraf etishga zamin yaratadi. Shuningdek, jinoyatchilikni nazariy jihatdan tahlil etish davlatning huquqni muhofaza qilish hamda huquq-tartibotini amalga oshirish faoliyatini to‘g‘ri yo‘nalishda tashkil etish va shu orqali jamiyat a’zolarining huquqlarini ta’minlashning eng ma’qul yo‘llarini belgilash imkoniyatini yuzaga keltiradi. Jamiyat taraqqiyotida, shu jumladan jinoyatchilikka qarshi kurashni tashkil etishda fan-texnika yutuqlarini rad etish, ushbu muammoga yuzaki qarash ish samarasining hamda kuch va vositalarni qo‘llash unumining kamayishiga olib kelishini unutmaslik darkor. Qiyoslaydigan bo‘lsak, harbiy sohada u yoki bu tadbirni amalga oshirish uchun avvalo dushmanning harbiy kuchi va maqsadini oldindan bilish hamda tahlil etish g‘alabani ta’minlashda katta ahamiyatga ega. Jinoyatchilikka qarshi kurash ham mantiqan bayon etilgan holatlarni e’tiborga olishni talab etib, mazmunan o‘z ichiga jinoyatchilikka qarshi kurashni tashkil etishda o‘ziga xos yondashuv bo‘lishini taqozo etadi. To‘g‘ri, jamiyatda qonun ustunligini ta’minlash va shu asosida jamiyat xavfsizligi hamda jamoat tartibini tashkil etish katta ahamiyatga ega. Buning uchun esa birinchi navbatda huquq-tartibotni ta’minlash hamda huquq buzilishi bilan bog‘liq holatlarni, ayniqsa, qonun asosida qo‘riqlanadigan shaxs manfaatlariga qarshi qaratilgan jinoiy tajovuzlarning oldini olish asosiy o‘rin tutadi. Bunday jinoiy tajovuzlarga yo‘l qo‘ymaslikning eng muhim sharti zarur hollarda huquq-tartibotni yuqori darajada ta’minlanishidir. Albat- ta, bu chora- tadbirlar o‘z mazmuniga ko‘ra farqlanadi hamda jinoyatchi likning oldini olish

uchun zarur bo‘lgan chora-tadbirlarni belgilashda aniq maqsadlar qo‘yiladi. Ilmiy jihatdan samarali chora-tadbirlarni ishlab chiqish uchun jinoyatchilik, uning mavjud holati yuzasidan aniq ma’lumotlarga ega bo‘lish, jinoyatchilik tizimi va uning sur’ati, ya’ni dinamikasi xususida hamda ma’lum bir huquqbuzarliklarning umumiy va xususiy (aynan bir jinoyatga xos bo‘lgan) sabablari hamda sharoitlarini bilish maqsadga muvofiqdir. Shuningdek, jinoyatchilikning hududiy mintaqalarda, tarmoqlarda, xalq xo‘jaligi va ishlab chiqarish obyektlarida namoyon bo‘lishining o‘ziga xos farqlari, jinoyatchilik ko‘p sodir etiladigan joylarni aniqlash va shu asosida jinoyat sodir etishga yo‘l ochuvchi sharoitni tahlil etish va aniqlash ham g‘oyat muhimdir. Eng asosiysi, jinoyatchilikka qarshi kurashni tashkil etishda yo‘l qo‘yilgan xato va kamchiliklarni tanqidiy o‘rganish, jinoyat chilikning oldini olishda samara beruvchi chora-tadbirlarni yaratishga alohida e’tibor berish lozim. Jinoyatchilikni ilmiy-nazariy va amaliy jihatdan o‘rganish barcha huquq- tartibot idoralari xodimlari uchun katta ahamiyatga ega. Xususan, ichki ishlar organlari xodimlari uchun jinoyatchilikning sabablari, sharoiti va, ayniqsa, jinoyatchining shaxsini atroflicha o‘rganish xizmat talablaridan kelib chiqqan holda muhim amaliy ahamiyat kasb etadi. Chunki ichki ishlar organlarining xodimlari o‘z faoliyatlarini amalga oshirishlarida jinoyatchilikning sabab va sharoitlaridan to jinoyatchilikning umumiy holatigacha bo‘lgan jarayonni uzviy bog‘liqligini e’tiborga olishlari zarur. Shu bois ichki ishlar organlari va boshqa huquq-tartibotni amalga oshiruvchi idoralar qoshida doimiy ravishda tahliliy ishlar amalga oshiriladi. Ma’lumki, amaldagi qonun talablariga ko‘ra, surishtiruv idoralari, tergovchi, prokuror va sud jinoyatchilikni keltirib chiqaruvchi sabab va sharoitlarni o‘z vaqtida aniqlashlari hamda ularni bartaraf qilishning barcha chora-tadbirlarini ko‘rishlari lozim. Jinoyatchilikka baho berishda o‘ziga xos yondashuv talab etiladi. Aynan bir jinoyatga xos bo‘lgan xususiyatlarni o‘rganish orqali umumiy miqyosda mavjud jinoyatchilik borasida fikr yuritish imkoniyati yuzaga keladi.

Masalan, oddiy holatlarda noto‘g‘ri hisob ishlarini yuritish mulkni talon- toroj qilish, ichkilikbozlik, giyohvandlik kabi bezorilik harakatlarini kelib chiqishiga zamin tayyorlaydi. To‘g‘ri, bunday tadqiqotlarning mohiyati alohida bir jinoyatni atroflicha tahlil etish, shu asosida bu jinoyatda jinoyatchi shaxs va jinoyatning kelib chiqishiga ta’sir etgan holatlar, aynan shu jinoyatga xos bo‘lgan sabab va sharoitni bilish orqali tegishli mansabdor shaxslar, davlat organlariga belgilangan tartibda u yoki bu choralarni ko‘rish xususida tavsiyanomalar beriladi. Biroq, bir jinoyatning sodir bo‘lishida muhim o‘rin tutgan holatlarni boshqa bir jinoyatga ham xos deb shoshma-shosharlikka yo‘l qo‘ymaslik lozim. Zotan, har bir jinoyat o‘ziga xos holatlarda sodir etilishini e’tibordan chetda qoldirmasligimiz kerak. Umuman olganda, jinoyatchilikni ilmiy-nazariy jihatdan o‘rganishda dastlab ma’lum bir shahar, tuman, alohida bir korxona, muassasa yoki hududda sodir etilgan va ro‘yxatga olingan jinoyat hamda ularni sodir etgan jinoyatchi shaxslarni sifat va miqdor jihatdan tahlil etishga alohida e’tibor qaratilishi lozim. Aynan shunday tahlil asosida tadqiqotchi ma’lum bir hudud yoki joyda haqiqatan mavjud bo‘lgan jinoyatlarning tipik tavsifini berishga, bu kabi hodisalar sodir bo‘lishining asl mohiyati, sabab va sharoitlarini aniqlashga imkon topadi hamda alohida olingan aholi turar joylari hududida mavjud bo‘lgan «qaynoq nuqtalar»ni aniqlash va kerakli profilaktik chora- tadbirlarni qo‘llash uchun tavsiyalar berishi mumkin bo‘ladi. Jinoyatlarning alohida turlari, jinoyatchilik tizimi mamlakat yoki uning hududiy birliklaridagi jinoyatchilikning holati va dinamikasini aniqlash, jinoyatchilikning sabab va sharoitlarini atroflicha o‘rganish orqali amalga oshiriladi. Ushbu vazifani bajarishda esa ichki ishlar organlari tizimiga kiruvchi maxsus ilmiy tadqiqot markazlarida sanab o‘tilgan holatlarni ilmiy jihatdan o‘rganish katta ahamiyatga ega. Tabiiyki, bunda ro‘yxatdan o‘tgan jinoyat larni talab darajasida tahlil etishga imkoniyat mavjud.

Jinoyatchilikning umumiy holati va dinamikasini ochib berishda uning miqyosiga ko‘ra, ya’ni mamlakat yoki uning hududiy birliklaridagi barcha jinoyatlarni, ularning tizimi va o‘zaro bog‘liqligini tahlil etish maqsadga muvofiqdir. Bu esa jinoyatchilikning oldini olish bo‘yicha amalga oshirila- digan ishlarning umumiy konsepsiyasini yaratishga va ichki ishlar organ larining o‘z kuch hamda vositalaridan unumli foydalanishlariga keng yo‘l ochadi. Ko‘rinib turibdiki, jinoyatchilikni ilmiy-nazariy jihatdan o‘rganish bar cha miqyosdagi jinoyatchilikni chuqur o‘rganishga hamda aniq xulosalar chiqarishga yordam beradi. Ta’kidlash joizki, faqat bir miqyosdagi jinoyatchilikni o‘rganish va shu asosida xulosa chiqarish tadqiqot ishlarida jinoyat sodir etilishining o‘ziga xosligi va turli-tumanligini ochib berishga imkon bermaydi. Umuman olinganda, ma’lum bir miqyosda jinoyatchilikning ayrim o‘ziga xos belgilari yo‘qolib boradi va, aksincha, jinoyatchilikning tipik xususiyatlari ko‘proq namoyon bo‘ladi. Binobarin, umumiy miqyosda tahlil qilish jinoyatchilikning mohiyati va qonuniyatlarini o‘rganishga imkon yaratadi hamda zarurat yuzasidan noo‘rin va tasodifiy fikrlar chiqarishga yo‘l qo‘ymaydi. Jinoyatchilik, yuqorida aytib o‘tilganidek, ijtimoiy-huquqiy tu- shunchadir. Demak, jinoyatchilikni tahlil etishda ijtimoiy hayotning barcha yo‘nalishlari va huquqiy jihatlari albatta hisobga olinmog‘i lozim. Ijtimoiy jihatdan jinoyatchilik juda ko‘p holatlar bilan uzviy bog‘langan. O‘z navbatida, bu bog‘liqlik murakkab jarayonlar bilan birga kechadi. Shuning uchun ham ijtimoiy munosabatlar umumiy tarzda olingani holda, jinoyatchilikni ushbu umumiylikning bir qismi sifatida tushunish lozim. Birinchidan, tabiat hodisalaridan farqli ravishda ijtimoiy hodisalar shaxsning ongli harakatlari oqibatidir. Jamiyatning har bir a’zosi o‘z harakatlarini u yoki bu holatlarda o‘zi xohlaganicha boshqarishi mumkin. Shuning uchun ham jinoyatlarni sodir etish turlicha kechadi va bunda juda ko‘p tasodifiy holatlar ham ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Bu esa, o‘z navbatida, jinoyatchilikning kelib chiqish sabablarini turlicha ekanligini ifodalaydi. Bu tabiatda mavjud bo‘lgan sababiy bog‘lanishlardan farqli ravishda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan sababiy

bog‘lanishdir. Binobarin, aniq bir vaziyatda ma’lum bir shaxs haqiqatga yaqin bo‘lgan jinoyatni sodir etishi yoki etmasligi ham mumkin. Jinoyatchilik, bizga yaxshi ma’lumki, ommaviy hodisa bo‘lib, jamiyat a’zolarining ba’zilari tomonidan sodir etiladi. Shunday ekan jinoyatchilikning yuzaga kelishida miqdoriy ko‘rsatkichlar o‘ziga xos qonuniyatlar asosida kechadi. Ikkinchidan, ijtimoiy hodisalar (yoki holatlar) shaxsning jamiyat bilan o‘zaro munosabatga kirishishi orqali ro‘y beradi. Shuning uchun ham aynan jinoyat sodir etilishidagi sababiy bog‘lanishlarni ko‘rib chiqish kriminologiya fanida shaxsning ijtimoiy moslashuvining miqyosi, jamiyat a’zolari o‘rtasida o‘z o‘rnini topishi, jamiyatdagi mavjud g‘oyaviy muhit va jamiyat ehtiyojlariga mos ravishda bog‘langanligini ifodalaydi. Uchinchidan, ijtimoiy hodisalar tarixiy bo‘lib, ijtimoiy-iqtisodiy bos- qichga xosligi bilan farqlanadi. Bir ijtimoiy-iqtisodiy bosqichdan ikkinchi- siga o‘tish davrida yuzaga kelgan turmush tarzi, tabiiyki, boshqasidan farq qiladi. Jinoyatchilikning biz yuqorida ko‘rib chiqqan xususiyatlari uni ijti- moiyligidan dalolatdir. Shu bilan birga, jinoyatchilikni huquqiy hodisa sifatida ko‘rib chiqishda jamiyat hayotining huquqiy yo‘nalishidagi mavjud huquqiy jarayon va huquqni tatbiq etish faoliyatlarida ro‘y beradigan o‘zgarishlar tushuniladi. Jinoyat qonunchiligining mazmun va mohiyatiga ko‘ra o‘zgarishi yoki jinoiy jazolarni erkinlashtirish kabi islohotlar o‘z o‘rnida jinoyatchilikning miqdoriy ko‘rsatkichlariga ta’sir etadi. Shuningdek, huquqni muhofaza qilish va huquq- tartibot idoralarining faoliyatlarini yuqori darajada tashkil etilishi sodir etilgan jinoyatlarni o‘z vaqtida ro‘yxatga olishga va ochishga hamda jinoyatchilikka qarshi kurashda samarali profilaktik chora-tadbirlarning o‘tkazilishi ham jinoyatlarning kamayishiga olib keladi. Jinoyatchilikka qarshi kurash idoralari xodimlarining yuksak kasb maho- ratlari jinoyatlar sonining kamayishiga, jamiyat xavfsizligi hamda jamoat tartibini saqlashga erishishning kafolatidir.

Kriminologik axborot Kriminologiyada jinoyatchilikning umumiy holati, miqyosi, tizimi, sur’ati (dinamikasi), jinoyatlarning sodir bo‘lishiga ta’sir etuvchi sabab va sharoitlarni o‘rganish va shular asosida samarali profilaktika choralarini qo‘llash uchun zarur axborotlarni olish va to‘plash asosiy maqsad hisoblanadi. Ma’lumki, axborot (ya’ni informatsiya) keng ma’noda u yoki bu hodisa bilan bog‘liq xabar yoki ma’lumotlar yig‘indisini ifodalaydi. To‘g‘ri, ba’zida oddiy bir xabar orqali u yoki bu holat yuzasidan zarur axborot olinmasligi mumkin. Shu o‘rinda «axborot» tushunchasiga aniq ta’rif berish maqsadga muvofiqdir. «Axborot» doimiy ravishda ma’lum bir mazmun asosida u yoki bu holat yuzasidan mavjud bo‘lgan bilimning asosiy jihatlarining ifodasidir. Olingan u yoki bu faktga oid xabarlarda noaniqliklar qanchalik kam bo‘lsa, zarur axborot ushbu jihatlarda mujassam bo‘ladi. Kriminologiyada axborot, o‘ziga xos ravishda, jinoyatchilikning holati va boshqa xususiyatlarini, uning oldini olish uchun zarur chora-tadbirlarni to‘g‘ri ifodalashi uchun quyidagi talablarga javob bermog‘i lozim. Bular to‘liqligi, o‘z vaqtidaligi va haqiqatga yaqinligidir. Haqiqatan ham jinoyatchilikning umumiy holati to‘g‘risida to‘g‘ri xulosa chiqarish uchun zarur darajada axborot to‘plash katta ahamiyatga ega. To‘liq bo‘lmagan yoki bir yoqlama holatlarni axborot sifatida qabul qilish va ish ko‘rish asl holat bo‘yicha noto‘g‘ri tasavvurga olib keladi, bu esa, o‘z navbatida, noto‘g‘ri xulosa va tavsiyalar ishlab chiqishga sabab bo‘ladi. Shu o‘rinda kriminologiya axborot to‘plashda «qancha ko‘p bo‘lsa, shuncha yaxshi», degan iboraga tayanmasligi lozim. Zotan, kerak-kerak emas axborotni to‘plash orqali jinoyatchilikka xos bo‘lgan u yoki bu holatlarga baho berish, jinoyatchilikka qarshi kurash tadbirlarini o‘tkazish ishning samarasini kamaytiradi, ortiqcha kuch hamda mablag‘ sarflanishiga olib keladi. Axborotning to‘liq bo‘lishiga erishishda esa sarf-xarajatlardan tejalgan hamda foydalanish va qo‘yilgan vazifalarni bajarish bilan bog‘liq tadbir yoki tadqiqotlarni «zarur va yetarli» prinsipi asosida amalga oshirish lozim. Bu o‘rinda «zarur» -

mavjud holatni bilishda uning maqsadga muvofiq tomonlari va xususiyatlarini aniqlash bo‘lsa, «yetarli» - qo‘yilgan maqsadga erishishni ifodalaydi. Kriminologiyada axborotning o‘z vaqtidaligi zarur tadqiqotlar bo‘yicha tegishli vazifalarning bajarilishini anglatadi. Ma’lumki, jinoyatchilikni tadqiq etish jarayonida fakt yoki hodisalar xususidagi zarur axborotni o‘z vaqtida va darhol olish imkoniyati bo‘lmaydi. Ichki ishlar organlarining navbatchilik qismiga jinoyatlar yuzasidan kelib tushadigan ma’lumotlar va xabarlar jinoyatchilikni o‘rganishda ishonchli manba bo‘la olmaydi, u boshqaruvni tashkil etish nuqtai nazaridan ko‘rib chiqilishi lozim. Zotan, kriminologiyada yuqorida sanab o‘tilgan o‘z vaqtidalik kabi metodik yondashuvni bunday holatlar bilan bog‘lamaslik zarur. Jinoyatchilikning umumiy holati yuzasidan xulosa chiqarishda ma’lum bir vaqt oralig‘ida sodir etilgan jinoyatlar bo‘yicha zarur miqdoriy ko‘rsat- kichlarni to‘plash va ularni umumlashtirish lozim. Shunga ko‘ra, krimino logiyada o‘z vaqtidalik deyilganda aynan bir hisobot davriga oid va jinoyat chilikka qarshi kurash amaliyotida o‘tgan ma’lum bir vaqt oralig‘ida to‘plan- gan axborotlarning o‘rganilishi tushunilishi lozim. Shuningdek, jinoyatchilikning ma’lum bir vaqt davomida sodir bo‘lishi o‘zgarmay qolsada, taqqoslash asosida bir qancha vaqt davomida sodir bo‘l- gan jinoyatlarni sodir bo‘lishi va o‘zgarishi bilan bog‘liq holatlar to‘g‘risida qo‘shimcha axborot to‘planishi maqsadga muvofiqdir. Kriminologiyada axborotga qo‘yiladigan yana bir muhim talab - ular ning haqiqatga yaqin va aniq bo‘lishi. Ba’zan axborotni statistika ma’lu- motlari hisobidan o‘tkazishda mazmunini qasddan o‘zgartirib berish va shu asosida umumiy natijalarning noto‘g‘ri chiqishi amaliy faoliyat olib borishga salbiy ta’sir etuvchi tavsiyalar ishlab chiqilishiga olib kelishini unutmaslik lozim. Kriminologiya axborotlarining aniq va haqiqatga yaqin bo‘lishi uchun birinchi galda ularni ro‘yxatdan o‘tkazishda vijdonan yondashuv talab etiladi. Chunki ko‘p hollarda ehtiyotsizlik yoki mas’uliyatsizlik tufayli, ba’zan g‘arazli maqsadlarda jinoyatlarni yashirish va ro‘yxatdan o‘tkazmaslik jinoyatchilikning

umumiy holati yuzasidan noto‘g‘ri xulosa chiqarishga olib keladi. To‘g‘ri, hozirgi kunda bunday holatlarga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida fan- texnika yutuqlari asosida yangi hisoblash texnologiyalari joriy etilmoqda. Shunday bo‘lsa-da, ayrim o‘rinlarda axborotni soxtalashtirish holatlarini ko‘rish mumkin. Shu o‘rinda axborotlashtirish qoidalarini buzish jinoyat tarkibini tashkil etishini esdan chiqarmaslik lozim. Hozirgi vaqtda sodir etilgan jinoyatlar va boshqa faktlar yuzasidan belgilangan tartibda dastlabki hisob varaqalari yuritiladi va bu varaqalarda kriminologiya ehtiyojlari uchun zarur bo‘lgan holatlar bayon etiladi. Ushbu varaqalardagi jinoyatga oid bo‘lgan umumiy va alohida belgilar ham krimi - nologiyada axborot tariqasida katta ahamiyatga ega. Varaqalarni to‘ldiruvchi shaxs barcha holatlarni aniq bayon qilishga mas’ul hisoblanadi. Axborot to‘plashning har bir bosqichi va ayniqsa, tahlil etish bosqichida muntazam ravishda olib boriladigan nazorat ham katta ahamiyatga ega. Bunday nazorat jarayoni to‘liq yoki alohida bosqichlarni o‘z ichiga oladi. Tekshiruv jarayonida hujjatni to‘ldirish, bir axborot mashinasida mavjud bo‘lgan axborotni boshqa bir mashinaga o‘tkazishga ham alohida e’tibor qaratiladi. Ma’lumotlarni haqiqatga qanchalik yaqinligini o‘ziga xos holati axborot sifatida kiritilayotgan faktlarning to‘g‘ri va tushunarli ifodalanishiga ham bog‘liqdir. Ta’kidlash joizki, u yoki bu holatni so‘z orqali ifodalash har bir shaxsda o‘ziga xos shaklda kechadi, ya’ni shaxsning so‘z boyligi, mutaxas- sisligi axborotni qayd etishiga ta’sir etishini unutmaslik zarur. Shuning uchun ham axborotlashtirishda anglashmovchiliklar yuzaga kelmasligi uchun maxsus lug‘atlardan foydalanish e’tirof etilgan. Bu axborotni mazmunan bir xil va to‘g‘ri qabul qilishga yordam beradi. Jinoyatchilikka xos bo‘lgan qonuniyatlarni chuqur ilg‘ab olish juda ko‘p yo‘nalishlarda kuzatuv va tadqiqot ishlari olib borishni talab etadi. Kriminologiyada axborot to‘plash manbai bo‘lib, birinchidan, jinoyatchilik to‘g‘risida va unga qarshi kurash borasida olib boriladigan ishlar va, ikkinchidan, ushbu yo‘nalishda olib borilayotgan ilmiy tadqiqotlar natijalari orqali olingan

xulosalar hisoblanadi. Jinoyatchilik bilan bog‘liq statistika ishlari unga qarshi kurash olib boruvchi davlat organlari, asosan Ichki ishlar vazirligi, Bosh prokuratura va Adliya vazirligi tomonidan olib boriladi. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi har bir sodir etilgan jinoyat va jinoyatchi shaxslar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni jamlash bo‘yicha axborotlashtirish ishlarini olib boradi. Ushbu axborotlar jumlasiga jazoni ijro etish muassasalaridagi mahkumlar hamda jamoat xavfsizligi va jamoat tartibini saqlash bo‘yicha olingan natijalar ham qayd etib boriladi. Prokuratura organlarida esa jinoyat ishlari va ular yuzasidan olib borilayotgan ko‘rsatkichlar qayd etiladi. Adliya vazirligi tomonidan statistika axborotlari, ya’ni hukm etilganlar va, umuman, sudlov ishlari to‘g‘risida hisobot ishlari olib boriladi. Chunki bu umumiy jinoyat ishlari buyicha olib boriladigan statistikaning asosini tashkil etadi. Ushbu faoliyat yo‘nalishlari umumlashtirgan holda jinoiy yoki sud statistikasi deb yuritilishi hammamizga yaxshi ayon. Sud statistikasini yuritishning asosini jinoyatchilikning umumiy holati va harakatlanishi (dinamikasi)ni, jinoyatchi shaxslar to‘g‘risidagi ma’lumot va jinoyatchilikka oid axborotlarni jamlash tashkil etadi. Shuning uchun ham sud statistikasi kriminologiya talablarini qondiruvchi axborot manbai hisoblanadi. Uning qulay tomoni jinoyatchilik bilan bog‘liq holatlarni o‘z vaqtida tahlil etish, kuzatish ishlarini olib borishda imkoniyat yaratishidir. Biroq nazariy tomondan qaralganda jinoyatchilik va jinoyatchi shaxslarga doir olib boriladigan statistika ishlarini yuritish va shu orqali jinoyatchilikning sabab va sharoitlarini tahlil etish masalaning bir tomoni, xolos. Aslida jinoyatchilikni ilmiy bilish borasida ish olib boradigan tadqiqot muassasalarining faoliyatlarini ham e’tiborga olish lozim. Aynan shu ilmiy tadqiqot muassasalari tomonidan olib boriladigan va shu maqsadda o‘tkaziladigan maxsus statistika tadqiqotlarida turli soha va fan yo‘na- lishlarining (aholishunoslik, sog‘liqni saqlash, maorif kabi) umumiy ham- korligini ta’minlash hamda shu asosida

jinoyatchilikning oldini olish bo‘yicha zarur tavsiyalarni belgilab chiqish dolzarb masalaligicha qolmoqda. Hozirgi kunda jinoyatchilik borasida yuritiladigan axborot-tahlil ish larini kriminologiya manfaatlari uchun olib borilishi katta ahamiyatga ega ekanligini e’tiborga olgan holda tadqiqotlarni davom ettirish maqsadga muvofiqdir.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1.O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – Toshkent: O‘zbekiston, 1992. 2.Mejdunarodniy pakt o grajdanskix i politicheskix pravax. Mejdunarodnaya zashita prav i svobod cheloveka. Sbornik dokumentov. M.: Yurid.lit., 1990 g. 3.Osnovniye prinsipi nezavisimosti sudebnix organov. Mejdunarodniye prava i svoboda cheloveka: Sbornik dokumentov. M: Yurid.lit., 1990 g. 4.Vseobshaya deklaratsiya prav cheloveka. – Prava cheloveka. Osnovniye mejdunarodniye dokumenti: Sbornik dokumentov. M.: Mejdunarodniye otnosheniya. 1989 g. – S. 134-142. 5. Konvensiya o pravovoy pomoshi i pravovix otnosheniyax po grajdanskim, semeynim i ugolovnim delam. (Xo‘jalik va huquq Xozyaystvo i pravo. – Tashkent. 1997, №1-2. S. 58-76).

O'xshashlar

Kriminologik tadqiqotlarning tashkiliy asoslari va metodlari

Tashkiliy xulqning motivatsion asoslari

Tashkiliy xulqning nazariy asoslari

Jinoyatchilik va uning kriminologik tavsifi

Kriminologiya fanining maqsadi va vazifalari