Конунларимизда фукароларнинг уй-жойга булган хукукларининг ҳимоя қилиниши - Huquqshunoslik - Referatlar

Конунларимизда фукароларнинг уй-жойга булган хукукларининг ҳимоя қилиниши

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

93 KB

Ko'chirib olish

Қонунларимизда фуқароларнинг уй-жойга бўлган ҳуқуқларининг ҳимоя қилиниши Юртбошимиз таъкидлаганидек, “Умумий ғоямиз бизнинг кўп миллатли мамлакатимизда мустаҳкам маънавий маконни яратиш мумкин эмас. Конституция бизга инсон ҳуқуқлари, озодлик, барқарорлик ва таррақиёт мажмуини ифодалайдиган демократик, ҳуқуқий ва адолатли давлатни қандай қилиб қуриш йўлларини очиб беради.” 1 Дарҳақиқат, Конституциямизда соҳибқирон бобомиз Амир Темур замонларида шаклланган миллий тафаккур, муқаддас исломий қадриятлар мужассамлаштирилганлигини гувоҳи бўламиз. Заминимиз фуқароларининг қалбида адолат, иймон, олижаноблик, мардлик, ватанпарварлик каби хислатлар мазкур конституциядан муносиб ўрин олганлигини, шунингдек, юртбошимиз таъкидлаганидек, ҳар бир фуқаро кундалик ҳаётида конституция белгилаб берган қоида ва ҳуқуқларга тез-тез мурожаат қилиб туради. Инсонга яшаш учун сув, ҳаво ва нон зурур бўлганидек, унга яшаш учун жой ҳам зарур. Республикамиз Президенти И.А.Каримов томо нидан 2007 йил 18 май кунидаги «Ёш оилаларни моддий ва маънавий қўллаб-қувватлашга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги фармонида ҳам биринчи ўринда ёш оилаларни уй-жой билан таъмин лаш масаласига алоҳида эътибор берилганлиги фикримизнинг яққол далилидир. Шу жиҳатдан ҳам Республикамизда уй жойга оид муам моларни тадқиқ этиш ва мавжуд муаммоларни ҳал этиш юзасидан илмий асосланган таклифлар бериш ҳозирги куннинг долзарб вази фасидир. Фуқаролар конституциявий ҳуқуқларини ҳимоя қилишда уй-жойга эгалик ва фойдаланишга оид низоларни кўриб чиқиш жараёнига қонунчиликни тўғри татбиқ қилиш муҳим 1 Каримов И.А. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли. - Т., 1992.

аҳамият касб этади. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 36-моддасида «Ҳар бир шахс мулкдор бўлишга ҳақли. Банкка қўйилган омонатлар сир тутилиши ва мерос ҳуқуқи қонун билан кафолатланади». Конституциянинг 53-моддасида: “Бозор муносабатларини ривож - лантиришга қаратилган Ўзбекистон иқтисодиётининг негизини хилма-хил шакллардаги мулк ташкил этади... Хусусий мулк бошқа мулк шакллари каби дахлсиз ва давлат ҳимоясидадир. Мулкдор фақат қонунда назарда тутилган ҳолларда ва тартибдагина мулкидан маҳрум этилиши мумкин” лиги таъкидланган. Конституциянинг 54-моддасида: “ Мулкдор мулкига ўз хоҳишича эгалик қилади, ундан фойдаланади ва уни тасарруф этади. Мулкдан фойдаланиш экологик муҳитга зарар етказмаслиги, фуқаролар, юри дик шахслар ва давлатнинг ҳуқуқларини ҳамда қонун билан қўриқ ланадиган манфаатларини бузмаслиги шарт”- деб кўрсатилган. Ўзбекистон Республикаси Уй-жой кодексининг 9-моддаси 1-қис мида фуқароларнинг доимий яшашига мўлжалланган, белгиланган санитария, ёнғинга қарши, техник талабларга жавоб берадиган, шу нингдек белгиланган тартибда махсус уйлар (ётоқхоналар, вақтинча лик уй-жой фонди уйлари, ногиронлар, фахрийлар, ёлғиз қариялар учун интернат-уйлар, шунингдек болалар уйлари ва бошқа махсус мақсадли уйлар) сифатида фойдаланишга мўлжалланган жойлар турар жой деб белгиланган ва турар жой кўчмас мулк ҳисобланиши кўрсатилган. Турар жой хусусий ёки давлат мулки бўлиши ва қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда мулкчиликнинг бир шаклидан бошқа шаклига ўтиши мумкин. Фуқаролар, юридик шахслар ва давлат турар жойга бўлган мулк ҳуқуқининг субъектларидир. Турар жойга бўлган мулк ҳуқуқи ва бошқа ашёвий ҳуқуқлар, бу ҳуқуқларнинг вужудга келиши, бошқага ўтиши, чекланиши ва бекор бўлиши давлат рўйхатидан ўтказилади.

Уй-жойга нисбатан мулк ҳуқуқи қонун доирасида тузилган шартномага асосан, хусусийлаштириш, олди-сотди, хадя, айрибош лаш, мерос, суд орқали ва бошқа ҳолатларда вужудга келади. Уй-жойга нисбатан мулк ҳуқуқини пайдо бўлиши ва бошқа шахсга утиши муҳим аҳамият касб этади, шу вақтдан бошлаб мулк пайдо бўлиши билан мажбурият ҳам пайдо бўлади. Шу пайтдан янги мулк эгаси мулкни нобуд бўлиши, мулкка солиқ тўлаш мажбуриятлари ва бошқа мажбуриятлар келиб чиқади. Уй-жойга нисбатан мулк ҳуқуқи эгалик фактини белгилаш ҳужжатлари билан тасдиқланади. Юқоридагилардан келиб чиқиб, уй-жойга нисбатан мулк ҳуқуқи ни амалга ошириш муаммолари ҳозирги кунда долзарб мувзулардан бири бўлиб, кейинги кунларда фуқаролик судларида кўрилаётган низоларнинг аксарият қисмини ушбу тоифадаги фуқаролик ишлари ташкил этаётганлиги билан ҳам ифодалаш мумкин. Масалан, статистик маълумотларга кўра, 2006 йилда биринчи инстанция судларида уй-жой низолари боғлиқ 4689 та (2005 йилда 4233 та ) фуқаролик ишлари кўрилган. Судларда кўрилган ишлардан 3362 (3005) та даъво аризалар қаноатлантирилган, 417 таси (361) рад этилган, 322 таси (289) тугатилган ва 588 таси (578) кўрмасдан қол дирилган. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Ўзбе кистон Республикасида бинолар ва иншоатлар давлат кадарстрини юритиш тўғрисида»ги 1997 йил 2 июндаги 278-сонли қарори ва қарорга илова қилинган “Бинолар ва иншоатлар давлат кадастрини юритиш тартиби тўғрисидаги” Низом қабул қилинган. Ушбу қарорга асосан , Республикамиздаги бино ва иншоатлар давлат рўйхатидан ў тказилиб борилмоқда. Лекин, фуқароларимиз ҳаммаси ҳам ушбу қарорнинг мазмуни ва талабларини билмайдилар. Қарорда ҳам фуқаролар уй-жойни давлат рўйхатидан ўтказиш учун аниқ қанақа ҳужжатлар тақдим қилиши, тартиби, рўйхатдан ўтказадиган кадастр ходимларини вазифалари нимадан иборат эканлиги ва жавобгарлиги тўлиқ ёритилмаган деб ҳисоблайман .

Шунга кўра, кундан кунга ривожланаётган давлатимизда бино ва иншоатларни битта жойдан давлат руйҳатидан ўтказиб расмийлашти риш учун янги қонун ишлаб чиқиш лозим. Мазкур Қонунда фуқаро лар уй жойга нисбатан мулк ҳуқуқини амалга оширишда қонун талаби асосида аниқ қанақа ҳужжатлар тақдим қилиниши, асоси, тартиби, вазифалари, жавобгарлиги кўрсатилиши керак. Яъни, уй-жой мерос сифатида қабул қилинган бўлиб, ушбу уйни давлат рўйхатидан ўтказишда қонун талаби асосида қолган меросхўр ларни нотариус томонидан тасдиқланган розилиги олинганлиги кўриб чиқилиб нусхаларидан олиниб давлат руйхатидан ўтказилганда келгусида низо чиқишини олди олинган бўлади. Шунингдек, Ўзбекистон Ресепубликаси Конституциясининг 45- моддасида ҳам “Вояга етмаганлар, меҳнатга лаёқатсизлар ва ёлғиз кексаларнинг ҳуқуқлари давлат ҳимоясидадир” деб кўрсатилган. Лекин ҳозирги кунда мулк эгаси уй-жой олди-сотди шартномаси амалга оширилаётганда вояга етмаганларни ҳуқуқларини ўрганилмас дан қолиб кетмоқда. Яъни, уй-жой хусусийлаштирилганда иштирок этган вояга етмаганлардан уй-жойни сотилиши сўралмаган ҳоллари аниқланмоқда. Шуни таъкидлаш лозимки, агар давлат руйхатидан ўтказилаёт ганда ушбу олди-сотди шартномасига асосан мулк эгасидан бошқа мулк эгасига ўтганда мулк ҳуқуқи пайдо бўлаётганда вояга етмаган ларни розилиги олинганлиги алоҳида қайд этилиб, уларни розилиги ҳақидаги ариза нусхаларини олиниши ҳам вояга етмаганларни ҳуқуқларини поймол бўлмаслигига олиб келади. Масалан, Даъвогар шаҳар прокурори фуқаролар Ф.Муродянова ва бошқаларнинг манфаатини кўзлаб судга жавобгарлар А.Парпиева, Н.Муродян ҳамда шаҳар ҳуқуқий амалиёт билан шуғулланувчи нотариус З.Бурхоноваларга нисбатан даъво ариза билан мурожаат қилиб, жавобгар Н.Муродян улушли мулк мулкдорлари, яъни собиқ турмуш уртоғи Ф.Муродянова ва фарзандлар Эрик, Эдуард ва Эллада Муродянларнинг розилигисиз низоли уйни олди-сотди шартномасини ҳақиқий эмас деб

топиш, жавобгарлар А.Парпиевани ушбу уй-жойдан мажбурий тартибда чиқариш сўралган. Суд томонидан ушбу фуқаро лик иши кўрилиб, даъвогарнинг даъво талаби рад этилган. Иш ҳужжатларига кўра, низоли уй 1993 йил 20 январда фуқаро Ф.Муродянова номига хусусийлаштирилиб, давлат ордери берилган. Хусусийлаштириш вақтида унинг турмуш ўртоғи Н.Муродян ва руйхатда турган фарзандлари Эрик, Эдуард ва Эллада Муродянова ларнинг розилиги олинмаган. Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1997 йил 2 майдаги 3 сонли ва 1998 йил 11 сентябрдаги 24 сонли қарорларига асосан киритилган ўзгариш ва қўшимчалар билан “Хусусийлашти рилган турар жойларга эгалик қилиш, улардан фойдаланиш ва уларни тассаруф қилиш билан боғлиқ ишлар бўйича хусусийлаштириш тўғ рисидаги» қарорининг 16-бандида, “давлат уй- жой фондини хусусий лаштириш тўғрисида”ги Қонуннинг 13-моддасига мувофиқ хусусий лаштирилган турар жойда уни хусусийлаштирилишига розилик берган уй эгасининг бошқа оила аъзолари яшаётган бўлсалар, уларнинг ҳам маси шу турар жойнинг эгаси ҳисобланадилар, эгаллаб келинаётган тура ржой эса хусусийлаштириш натижасида умумий мулкка айланади. Бу қоида турар жой эгасининг вақтинча бу ерда яшамаётган оила аъзоларига ҳам тадбиқ қилинади. Ушбу низоли уйни Н.Муродян, Ф.Муродянова ва фарзандлари Россия давлатига қариндошларини таъзиясига кетганидан фойдала ниб, суднинг қарори билан никохлари бекор қилинганлиги ҳақидаги қалбаки ҳужжатни тақдим қилиб, уйни ўзининг номига расмийлаш тириб, А.Парпиевага сотиб юборган. Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси томонидан Ўзбе кистон Республикаси Олий судига ушбу фуқаролик иши бўйича назорат тартибида протест киритилиб, протест Олий суд томонидан қаноатлантирилган. Юқорида қайд этилган мисолда турмуш ўртоғи Н.Муродян ўзига тегишли уй-жойни олди–сотди шартномасини изоланаётган пайтда унинг турмуш

ўртоғи Ф.Муродянова билан никоҳлари бекор бўлган лиги ҳақидаги сохта ҳужжат тақдим қилганлиги, шунингдек, вояга етмаган болаларини уй-жойни хусусийлаштиришда ҳуқуқи борлиги, уларнинг уй-жойни сотилишида розилиги олинмаганлиги назорат тартибида протест киритилишига асос бўлган. 2 Шунга кўра, кўчмас мулк иншоотларни ва шартномаларни давлат руйхатидан ўтказиш учун қонун ишлаб чиқиш ҳамда уй-жой бўйича уй жойга нисбатан мулк ҳуқуқини амалга ошириш тартиби тўғрисида йуриқнома ишлаб чиқиш зарур деб ҳисоблаймиз. 2 Ўзбекистон Республикаси Олий Суди материалларидан.

O'xshashlar

Қонунларимизда фуқароларнинг уй-жойга бўлган ҳуқуқларининг ҳимоя қилиниши

Ёшлар манфаати ва ҳуқуқларининг ҳимоя қилиниши

Инсон ва фукароларнинг хукукий холати

Фукароларнинг хукук ва эркинликлари тизими

Ўлим ( Улим ) жазоси бекор қилиниши инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳуқуқий ҳимоя қилишнинг муҳим босқичи