Ўлим ( Улим ) жазоси бекор қилиниши инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳуқуқий ҳимоя қилишнинг муҳим босқичи - Huquqshunoslik - Referatlar

Ўлим ( Улим ) жазоси бекор қилиниши инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳуқуқий ҳимоя қилишнинг муҳим босқичи

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

95.5 KB

Ko'chirib olish

Ўлим жазоси бекор қилиниши инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳуқуқий ҳимоя қилишнинг муҳим босқичи Маълумки, инсон ҳуқуқлари энг олий қадрият бўлиб ҳисоб - ланади. Шу боис, давлатимиз ўз фаолиятини инсон ва жамият фа - ровонлигини кўзлаб амалга оширилаётганлиги ҳар бир йўналиш бўйича ислоҳотларнинг устувор вазифаси сифатида қаралаётганлигидан далолат бермоқда. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.Каримов эътироф эт - ганидек, инсон ҳуқуқларининг давлат манфаатларидан, умумэъти роф этилган халқаро ҳуқуқ нормаларининг эса миллий ҳуқуқий меъёрлардан устунлиги ҳам Конституцияда муҳрлаб қўйилди. Асо сий Қонуннинг 13-моддасида белгиланишича, Ўзбекистон Респуб - ликасида демократия умуминсоний принципларга асосланади, уларга кўра инсон, унинг ҳаёти, эркинлиги, шаъни, қадр-қиммати ва бошқа дахлсиз ҳуқуқлари олий қадрият ҳисобланади. Демократик ҳуқуқ ва эркинликлар Конституция ва қонунлар билан ҳимоя қилинади. Мамлакатимизда мустақиллик йилларида амалга оширилаёт ган кенг кўламдаги янгиланиш ва ўзгаришлар жараёни ҳар соҳада, шу жумладан, суд - ҳуқуқ ислоҳотлари ўзининг ижобий натижала рини кўрсатиб, халқимизнинг ва халқаро ҳамжамиятнинг юксак эътирофига сазовор бўлмоқда. Ўзбекистон Республикаси Конститу - циясининг 24-моддасида “Яшаш ҳуқуқи ҳар бир инсоннинг узвий ҳуқуқидир ҳамда шу билан бирга инсон ҳаётига суиқасд қилиш энг оғир жиноятдир”деб белгилаб қўйилган ҳуқуқий норма муҳим аҳа - миятга эгадир.

Республикамизда олиб борилаётган суд-ҳуқуқ ислоҳотлари нинг муҳим ва тариҳий босқичи, шубҳасиз, ўлим жазосининг жи ноий жазо тизимидан олиб ташланиши ҳамда қамоққа олишга санк ция бериш ҳуқуқини судларнинг ваколатига киритилиши бўлди. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 43-моддасида давлат фуқароларнинг Конституция ва қонунларда мустаҳкамланган ҳуқуқлари ва эркинликларини таъминлайди деб белгиланган. Ўзбекистон Ренспубликаси Жиноят кодексида белгиланган жазо тизимидаги ўлим жазоси тарихига назар соладиган бўлсак, “Мустақилликка эришган дастлабки йилларда Жиноят кодексининг 30 дан ортиқ моддаларида ўлим жазоси мавжуд эди. Мамлакатимиз мустақиллигининг дастлабки йилларидан бошлаб давлатимиз раҳбарининг саъй-ҳаракатлари билан Жиноят кодексининг санкциясида ўлим жазоси белгиланган моддалар сони босқичма- босқич қисқартирилди. Жиноят кодексида 1994 йилдан бундай моддалар сони 13 тага, 1998 йилдан 8 тага, 2001 йилдан 4 тага келтирилди. 2003 йилнинг охирида ушбу жазо тури 2 та жиноят – айбни оғирлаштирадиган ҳолатларда қасддан одам ўлдириш ва терроризм учун қолдирилди” 1 . Мамлакатимизда ўлим жазосини бекор қилиш масаласига ижобий ҳал қилиниши демократик ҳуқуқий давлат ва фуқаролик жамиятини қураётган Ўзбекистон Республикасининг нафақат минтақада, балки халқаро ҳамжамиятда инсон ҳуқуқлари ва эркинликларига риоя қилиниши ҳамда уни реал ҳаётда амалга 1 Ўлим жазосини бекор қилиш ҳамда қамоққа олишга санк ция бериш ҳуқуқини судларга ўткзишга оид норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тўплами: Расмий нашр / ЎзР Олий суди, ЎзР Бош прокуратураси, ЎзР Миллий хавфсизлик хизмати, ЎзР Ички ишлар вазирлиги, ЎзР Адлия вазирлиги.–Т.: Адолат, 2007 й., 4 б.

оширишга ҳуқуқий шарт-шароитлар яратиш борасида обрўси ва нуфузининг ошишига ҳизмат қилмоқда. Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг жазолар тизимини назарда тутувчи 43-моддаси биринчи қисмидан ўлим жазоси чиқарилиб, унинг ўрнига умрбод озодликдан маҳрум қилиш жазоси киритилди. Умрбод озодликдан маҳрум қилиш жазоси жиноят қонунчилигимизда янги жазо тури бўлиб, маҳкумни муддатсиз жамиятдан ажратишни, уни махсус тартибли колонияда жойлаштиришни назарда тутилган. Қонун бўйича фақат икки турдаги ўта оғир жиноят учун, яъни жавобгарликни оғирлаштирадиган ҳолатларда қасддан одам ўлдириш ва терроризм жинояти учун умрбод озодликдан маҳрум қилиш назарда тутилди, холос. Президентимиз И.Каримов таъкидлаганларидек, Ўзбекистон – келажаги буюк давлат. Бу - мустақил, демократик, ҳуқуқий давлатдир. Бу – инсонпарварлик қоидаларига асосланган, миллати, дини, ижтимоий аҳволи, сиёсий эътиқодларидан қатъи назар фуқароларнинг ҳуқуқлари ва эркинликларини таъминлаб берадиган давлатдир 2 . Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодексининг 7-моддаси бевосита и нсонпарварлик принципига бағишланган бўлиб, унга асосан ж азо ва бошқа ҳуқуқий таъсир чоралари жисмоний азоб бериш ёки инсон қадр-қимматини камситиш мақсадини кўзламайди. Жиноят содир этган шахсга нисбатан у ахлоқан тузалиши ва янги жиноят содир этишининг олдини олиш учун зарур ҳамда етарли бўладиган жазо тайинланиши ёки бошқа ҳуқуқий таъсир чораси қўлланилиши кераклиги белгиланганлигини кўришимиз мумкин. 2 И.Каримов Буюк келажак сари. Т.: “Ўзбекистон” 1998 йи 15 б.

Хорижий давлатлар тажрибаси шуни кўрсатмоқдаки, юқорида кўрсатилган ўта оғир жиноятлардан ташқари, умрбод озодликдан маҳрум қилиш жазоси агрессия, геноцид, давлатнинг хавфсизлигига қарши жиноятлар, жосуслик, конституциявий тузумга тажовуз қилиш, номусга тегиш, мулкни нобуд қилиш, босқинчилик ва бошқа жиноятларни содир қилганлик учун ҳам тайинланади. Масалан, Россия Федерацияси, Германия, Япония, Дания, Бельгия, Швеция, Беларусь, Озарбайжон, Қозоғистон, Франция, Корея, Молдова, Хитой каби давлатларда ўта оғир жиноятлар учун умрбод озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланди. Ўлим жазосининг бекор қилиниши мамлакатимизда амалга оширилаётган суд-ҳуқуқ ислоҳотлари ва жиноий қонунчилик тизимини изчил ва босқичма - босқич либераллаштириш натижасидир. Мамлакатимизда ў лим жазосининг бекор қилиниши Конституциямизнинг асосий ғояси бўлмиш инсонпарварлик тамойилларига ҳам тўла мос келади. Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг инсонпарварлик тамойили, шахснинг содир қилган жинояти учун ахлоқан тузатиш мақсади билан боғлиқдир. Жиноий жазо тизимидан ўлим жазосининг чиқариб ташланиши х алқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган принциплари ва нормаларига ҳам жавоб беради. Ўзбекистон Республиукаси Президентининг 2005 йил 1 авгу стда “Ўзбекистон Республикасида ўлим жазосини бекор қилиш тўғ - рисида” 3 ги ва 8 августда “Қамоққа олишга санкция бериш ҳуқуқини судларга ўтказиш тўғрисида”ги Фармонлари қабул қилиниши суд- ҳуқуқ ислоҳотларини янги босқичга кўтарди. 3 "Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг Ахборотномаси, 2005 йил, 8-сон,", 292-модда.

Инсон ҳуқуқлари Умумжаҳон Декларацияси 3-моддасида «Ҳар бир инсон яшаш, эркин бўлиш ва шахсий дахлсизлик ҳуқуқларига эгадир» деб белгиланган қоида ва тамойилини Ўзбекистон амалда ҳуқуқий жиҳатдан таъминлаш инсон ҳуқуқлари, эркинликлари ва манфаатларини ҳуқуқий ҳимоя қилиш мақсадида суд-ҳуқуқ ислоҳотларини амалга оширмоқда. Шунингдек, Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги ҳалқаро Пактнинг 6-моддаси 1-бандида ҳар бир инсоннинг яшаш ҳуқуқи унинг ажралмас ҳуқуқи эканлиги баён этилган. Бу ҳуқуқ қонун асосида ҳуқуқий жиҳатдан муҳофаза этилиши, ҳеч ким ўзбошимчалик билан инсонни яшашдан маҳрум қила олмайди деб белгиланган. Кўпгина нуфузли ташкилотлар айрим давлатларга нисбатан олий жазони бекор қилиш талабини қўймоқда. Жумладан, БМТ Бош Ассамблеясининг 32-анжуманида (1977 йил 8 декабрь) қабул қилинган Резолюциясига асосан “Давлатлар олий жазо белгилаш масаласида қўйидаги тамойилларга асосланишлари, яъни иложи борича, олий жазо билан жазоланадиган жиноятлар турларини камайтириш ва умуман олганда мазкур жазо чорасидан воз кечиш” чораларини кўришлари лозимлиги белгиланган. Қонуннинг умрбод озодликдан маҳрум қилиш жазо турини ижро этиш тартиби ва шароитига тегишли юқорида кўрсатилган нормалари 1955 йилда БМТнинг жиноятчиликни олдини олиш ва ҳуқуқбузарлар билан муомалада бўлиш бўйича Конгресси томонидан қабул қилинган ва 1957 йил ЭКОСОС Резолюцияси билан маъқулланган маҳкумлар билан муомалада бўлишнинг минимал андозавий қоидаларига тўла мувофиқ келади.

Қонунга биноан умрбод озодликдан маҳрум қилинган шахс, тайинланган жазонинг 25 йилини ҳақиқатда ўтаб бўлгандан сўнг авф этиш тўғрисида илтимоснома киритиши мумкин. Лекин белгиланган тартибни бузганлик учун интизомий жазога тортилмаган бўлса, меҳнат ва ўқишга нисбатан виждонан ёндашаётган бўлса, тарбиявий тадбирларни ўтказишда фаол иштирок этган бўлса, тайинланган жазонинг 20 йилини ҳақиқатда ўтаб бўлгандан кейин ҳам авф этиш тўғрисида илтимоснома киритиши мумкин. Узоқ муддатга озодликдан маҳрум қилинган шахс эса тайин - ланган жазо муддатининг 20 йилини ҳақиқатда ўтаб бўлгандан сўнг авф этиш тўғрисида илтимоснома киритиши мумкин. Лекин белгиланган тартибни бузганлик учун интизомий жазога тортилмаган бўлса, меҳнат ва ўқишга нисбатан виждонан ёндашаётган бўлса, тарбиявий тадбирларни ўтказишда фаол иштирок этган бўлса, тайинланган жазо муддатининг 15 йилини ҳақиқатда ўтаб бўлгандан кейин ҳам авф этиш тўғрисида илтимоснома киритиши мумкин. Юқоридагилардан келиб чиқиб шуни алоҳида таъкидлаб ай тиш лозимки, Қонунда кўрсатилган нормалар бир томондан маҳ кумни асоссиз равишда жазодан озод қилишга, шу соҳада ўзбо шимчаликка йўл қўймайди, иккинчи томондан эса мазкур норма ва механизмлар маҳкумда тузалиш йўлига кириш мақсадининг пайдо бўлишига, озод ҳаётга қайтишга умид туғдириши билан тавсифланади. Қолаверса, амалдаги қонунчиликка биноан умрбод ёки узоқ муддатга озодликдан маҳрум қилинган шахсларга нисбатан жазони ўташдан муддатидан илгари шартли озод қилиш қўлланилмайди.

Мамлакатимизда амалга оширилаётган суд-ҳуқуқ ислоҳотлари - нинг асосий негизи, яъни мақсади инсон ҳуқуқлари ва эркинликла - рини, манфаатларини ҳуқуқий ҳимоя қилиш, амалга ошириш, қола - верса, маҳкумда тузалиш йўлига кириш учун яна бир ҳуқуқий им - коният деб тан олсак, ҳеч муболаға бўлмайди. Инсон ҳуқуқлари масаласи ҳар бир демократик ҳуқуқий дав - латнинг муҳим белгиларидан бири бўлиб, у давлатнинг қай даража да ҳуқуқий жиҳатдан ривожланганлигини кўрсатувчи мезон сифатида намоён бўлади 4 . Бизга маълумки, инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳуқуқий ҳимоя қилишни таъминлашнинг ҳуқуқий меҳанизмларини ишлаб чиқиш масаласи ҳозирги кунда демократик ҳуқуқий давлат ва фуқаролик жамиятини қурмоқчи бўлган ҳар бир давлат учун муҳим вазифа ва жараён бўлиб ҳисобланмоқда. Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан айни бир кунда қабул қилинган “Ўзбекистон Республикасида адвокатура институтининг янада ислоҳ қилиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ва “Инсон ҳуқуқлари Умумжаҳон декларацияси қабул қилинганлигининг 60 йиллигига бағишланган тадбирлар дастури тўғрисида”ги фармонлари нафақат миллий ҳуқуқий тизим тараққиёти нуқтаи назаридан, балки Конституциямизда муҳрлаб қўйилган инсон ҳуқуқ ва эркинликларига давлатимиз содиқлиги ва уларни ҳимоя қилиш кафолатлари амалий ифодасини топаётганлигининг тасдиғидир. 4 Алишер.Алламуратов, Жамолиддин.Абдураҳмонҳўжаев “Халқаро ҳуқуқнинг бош йўналиши акс этган ҳужжат”, “Тошкент оқшоми” 2008 йил 3 июль.

2008 йил 2 май куни Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикасида адвокатура институтини янада ислоҳ қилиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ва “Инсон ҳуқуқлари Умумжаҳон Декларацияси қабул қилинганлигининг 60 йиллигига бағишланган тадбирлар дастури тўғрисида”ги бир кунда қабул қилинган Фармонлари нафақат миллий ҳуқуқий тизим тараққиёти нуқтаи назаридан, балки Конституциямизда муҳрлаб қўйилган инсон ҳуқуқ ва эркинликларига давлатимиз содиқлиги ва уларни ҳимоя қилиш кафолатлари амалий ифодасини топаётганлигининг тасдиғидир. Суд - ҳуқуқ тизимини янада демократлаштириш ва либерал - лаштириш, суднинг нуфузи, обрўси ва мустақиллигини ошириш одил судловни амалга оширишда қонунийлигини таъминлашда муҳим аҳамият касб этади. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2008 йил 24 июнъ куни “Суд қонунчилигини демократлаштириш ва либераллашти риш ҳамда суд тизими мустақиллигини таъминлаш бўйича тадқиқот марказини ташкил этиш тўғрисида”ги Қарорининг ҳам асосий мақсади ва аҳамияти инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳуқуқий ҳимоя қилиш мақсадини кўзлайдиган ҳуқуқий ҳужжат десак мубо - лаға бўлмайди. Мамлакатимизда амалга оширилаётган суд - ҳуқуқ ислоҳотларининг асосий мақсади инсон ҳуқуқлари ва эркинликла - рини таъминлаш, суд тизимини демократлаштириш борасида олиб борилаётган ислоҳотлар, фуқароларнинг суд орқали ҳимояланиш ҳуқуқларини янада самарали таъминлаш ва адвокатура ролини ошириш, жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни

ислоҳ қилиш ва модернизациялаш жараёнларини жадаллаштириш имконини беради. Бу ислоҳотларда биз ёш мутахассислар кузатувчи бўлиб эмас, балки бу бошланган эзгу ишларда бевосита иштирок этиш орқали давом эттиришимиз, ўзимизнинг илмий изланишлар жараёнида ол ган билим ва тажрибаларимиздан келиб чиқиб асосланган фикр, таклиф ва мулоҳазаларимизни умумлаштириб илмий хулосалар тавсия этиш, шунингдек, илмий ютуқларимизни эртанги кун учун эмас, балки айни ҳозирги кун нуқтаи назаридан келиб чиқиб ама лиётга татбиқ этишимиз зарурдир.

O'xshashlar

Ўлим ( Улим ) жазоси бекор қилиниши – суд-ҳуқуқ ислоҳотларининг пировард натижаси

Узбекистон Республикасида улим жазосининг бекор қилиниши – инсон ҳуқуқлари устуворлигини таъминлашнинг муҳим омили сифатида

Ўлим ( Улим ) жазосининг бекор қилиниши – демократиянинг ўзига хослиги

Суд-хукук ислохатлари даврида Узбекистон Республикаси жиноят конунини либераллаштириш тушунчаси максади ва асосий йуналишлари

Жамият ривожининг ҳозирги босқичида суд ҳуқуқ тизимини ислоҳ қилиш масалалари