Jismoniy shaxslar - ma'muriy huquq subyekti ifatida - Huquqshunoslik - Referatlar

Jismoniy shaxslar - ma'muriy huquq subyekti ifatida

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

68 KB

Ko'chirib olish

Jismoniy shaxslar - ma'muriy huquq subyekti ifatida Reja: 1. O`zbekiston Respublikasi fuqarolarining ma'muriy-huquqiy holati 2. Fuqarolar huquq va erkinliklarining kafolatlari 3. Xorijiy fuqarolar va fuqaroligi bo`lmagan shaxslar ma'muriy-huquqiy holatining o`ziga xos xususiyatlari

Ma'muriy huquqning asosiy subyektlaridan biri - bu fuqarolardir. O`zbekiston Respublikasi fuqarolari, xorijiy davlatlarning fuqarolari va fuqaroligi bo`lmagan shaxslar - ma'muriy-huquqiy munosabatlarga kirishib, ma'lum bir subyektiv huquq va majburiyatlarga ega bo`lishlari mumkin. Fuqarolarning davlat boshqaruvi sohasidagi (ma'muriy-huquqiy munosabatlardagi) huquqlari, erkinliklari, majburiyatlari, javobgarligining yig`indisi - fuqarolarning ma'muriy-huquqiy holati ni tashkil etadi. Bu munosabatlar fuqarolarning ma'muriy huquqning boshqa subyektlari bilan , masalan, davlat hokimiyati organlari bilan, davlat va nodavlat tashkilotlari, korxona, muassasa va jamoat birlashmalari hamda ularning mansabdor shaxslari bilan o`zaro aloqasi natijasida vujudga keladi. Fuqarolarning ma'muriy-huquqiy holati konstitutsiyaviy va ma'muriy huquq normalari bilan tartibga solingan – fuqaro huquqiy holati ning ajralmas qismi hisoblanadi. Fuqarolarning ma'muriy-huquqiy munosabatlardagi huquq va majburiyatlari – ularning konstitutsiyaviy huquq va majburiyatlaridan kelib chiqadi hamda ma'muriy-huquqiy aktlarda o`z ifodasini topadi. Fuqarolar o`zlariga tegishli bo`lgan huquqlarini, shu jumladan ularni himoya qilish huquqini ham o`z xohishlariga ko`ra tasarruf etadilar. Fuqarolar o`z huquqlarini amalga oshirishdan voz kechishi bu huquqlarning bekor qilinishiga olib kelmaydi, qonunda nazarda tutilgan hollar bundan mustasno. Fuqarolar o`z huquqlarini amalga oshirishi bilan boshqa shaxslarning huquqlarini hamda qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatlarini buzmasligi shart. Fuqarolar o`z huquqlarini amalga oshirishda jamiyatning ma'naviy prinsiplari va axloqiy normalarini hurmat qilishlari lozim. Fuqarolarning boshqa shaxsga zarar yetkazishiga, boshqacha shakllarda huquqni suiiste'mol qilishiga, shuningdek, huquqni uning maqsadiga zid tarzda amalga oshirishga qaratilgan harakatlariga yo`l qo`yilmaydi.

Fuqarolarning ma'muriy-huquqiy holatini amalga oshirishda – fuqarolarning ma'muriy huquq layoqati va ma'muriy muomala layoqatiga ega bo`lishi, katta ahamiyatga egadir. O`zbekiston Respublikasida barcha fuqarolar bir xil huquq va erkinliklarga ega bo`lib, jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e'tiqodi, shaxsi va ijtimoiy mavqeidan qat'i nazar, qonun oldida tengdirlar. Fuqarolar o`z huquq va erkinliklarini amalga oshirishda boshqa shaxslarning, davlat va jamiyatning qonuniy manfaatlari, huquqlari va erkinliklariga putur yetkazmasliklari shart. Fuqarolarning davlat boshqaruvi sohasidagi huquqlari va erkinliklari , birinchi galda, O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi bilan belgilangan bo`lib, bularga quyidagilarni kiritishimiz mumkin: 1) yashash huquqi har bir insonning uzviy huquqidir. Inson hayotiga suiqasd qilish eng og`ir jinoyatdir; 2) har kim erkinlik va shaxsiy daxlsizlik huquqiga ega; 3) hech kim qonunga asoslanmagan holda hibsga olinishi yoki qamoqda saqlanishi mumkin emas; 4) jinoyat sodir etganlikda ayblanayotgan har bir shaxsning ishi sudda qonuniy tartibda, oshkora ko`rib chiqilib, uning aybi aniqlanmaguncha u aybdor hisoblanmaydi. Sudda ayblanayotgan shaxsga o`zini himoya qilish uchun barcha sharoitlar ta'minlab beriladi. Hech kim qiynoqqa solinishi, zo`ravonlikka shafqatsiz yoki inson qadr-qimmatini kamsituvchi boshqa tarzdagi tazyiqqa duchor etilishi mumkin emas; 5) har kim o`z sha'ni va obro`siga qilingan tajovuzlardan, shaxsiy hayotiga aralashishdan himoyalanish va turar joyi daxlsizligi huquqiga ega. Hech kim qonun nazarda tutgan hollardan va tartibdan tashqari birovning turar joyiga kirishi, tintuv o`tkazishi yoki uni ko`zdan kechirishi, yozishmalar va telefonda so`zlashuvlar sirini oshkor qilishi mumkin emas;

6) O`zbekiston Respublikasi fuqarosi Respublika hududida bir joydan ikkinchi joyga ko`chish, O`zbekiston Respublikasiga kelish va undan chiqib ketish huquqiga ega. Qonunda belgilangan cheklashlar bundan mustasnodir; 7) har kim fikrlash, so`z va e'tiqod erkinligi huquqiga ega. Har kim o`zi istagan axborotni izlash, olish va uni tarqatish huquqiga ega, amaldagi konstitutsiyaviy tuzumga qarshi qaratilgan axborot va qonun bilan belgilangan boshqa cheklashlar bundan mustasnodir; 8) h amma uchun vijdon erkinligi kafolatlanadi. Har bir inson xohla g an din g a e'tiqod qilish yoki hech qaysi din g a e'tiqod qilmaslik huquqiga e g a ; 9) O`zbekiston Respublikasining fuqarolari jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda bevosita hamda o`z vakillari orqali ishtirok etish huquqiga egadirlar. Bunday ishtirok etish o`zini-o`zi boshqarish referendumlar o`tkazish va davlat organlarini demokratik tarzda tashkil etish yo`li bilan amalga oshiriladi; 10) fuqarolar o`z ijtimoiy faolliklarini O`zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq mitinglar, yig`ilishlar va namoyishlar shaklida amalga oshirish huquqiga egadirlar; 11) O`zbekiston Respublikasi fuqarolari kasaba uyushmalariga, siyosiy partiyalarga va boshqa jamoat birlashmalariga uyushish, ommaviy harakatlarda ishtirok etish huquqiga egadirlar; 12) har bir shaxs bevosita o`zi va boshqalar bilan birgalikda vakolatli davlat organlariga, muassasalariga yoki xalq vakillariga ariza, taklif va shikoyatlar bilan murojaat qilish huquqiga ega; 13) har bir shaxs mehnat qilish, erkin kasb tanlash, adolatli mehnat sharoitlarida ishlash va qonunda ko`rsatilgan tartibda ishsizlikdan himoyalanish huquqiga egadir; 14) har kim qariganda, mehnat layoqatini yo`qotganda, shuningdek, boquvchisidan mahrum bo`lganda va qonunda nazarda tutilgan boshqa hollarda ijtimoiy ta'minot olish huquqiga ega; 15) h ar bir inson malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqiga ega ;

16) h ar kim bilim olish huquqiga ega ; 17) h ar kim g a ilmiy va texnikaviy ijod erkinligi, madaniyat yutuqlaridan foydalanish huquqi kafolatlanadi. Fuqarolar ma'muriy-huquqiy holatining ikkinchi asosiy tarkibiy qismi - bu fuqarolarning davlat boshqaruvi sohasidagi burchlari va majburiyatlaridir. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga binoan O`zbekiston Respublikasi fuqarolari quyidagi burchlarni bajaradilar : 1) f uqarolar Konstitutsiya va qonunlarga rioya etishga, boshqa kishilarning huquqlari erkinliklari, sha'ni va qadr-qimmatini hurmat qilishga majburdirlar ; 2) f uqarolar O`zbekiston xalqining tarixiy, ma'naviy va madaniy merosini avaylab asrashga majburdirlar ; 3) f uqarolar atrof tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo`lishga majburdirlar; 4) f uqarolar qonun bilan belgilangan soliqlar va mahalliy yig`imlarni to`lashga majburdirlar; 5) O`zbekiston Respublikasini himoya qilish – O`zbe-kiston Respublikasi har bir fuqarosinining burchidir. Fuqarolar qonunda belgilangan tartibda harbiy yoki muqobil xizmatni o`tashga majburdirlar. Fuqarolarning davlat boshqaruvi sohasidagi huquqlari va majburiyatlari Konstitutsiyasidan tashqari, amaldagi qonun hujjatlari bilan ham belgilanadi. Amaldagi qonunchilik hujjatlaridan kelib chiqadigan bo`lsak, fuqarolarning ma'muriy huquqiy holati tarkibiga kiruvchi huquqlar va majburiyatlarni to`rtta guruhga birlashtirish mumkin: birinchi guruh ni - fuqarolarning davlat ishlarini boshqarishda bevosita yoki o`z vakillari orqali ishtirok etishi, davlat xizmatida bo`lishi bilan bog`liq bo`lgan huquqlar va majburiyatlar tashkil etadi. Davlat ishlarini boshqarishda ishtirok etish juda keng tushuncha bo`lib, mohiyatiga ko`ra, mamlakat hayotining barcha sohalarini qamrab oladi. Fuqarolarning huquq va majburiyatlari bu guruhining o`ziga xos xususiyatlari shundan iboratki, ularni amalga oshirish fuqarolarning faolligini, hohish-irodasini ifoda etishlarini talab etadi;

ikkinchi guruh ni tashkil etuvchi fuqarolarning huquq va majburiyatlarini amalga oshirish nafaqat fuqarolarning faolligini, balki davlat organlari va mansabdor shaxslarning aralashuvini ham talab qilinadi. Jumladan, davlat organlari yoki mansabdor shaxslarning yordamisiz yoki qo`llab-quvvatlashisiz fuqarolar mitinglar, namoyishlar o`tkazish huquqini, o`z manfaatlarini himoya qilish uchun birlashish huquqini, davlat organlariga yakka tartibda yoki jamoa bo`lib murojaat qilish huquqini, davlat organlari (mansabdor shaxslar)ning qonunga zid xatti-harakatlari (qarorlari) oqibatida yetkazilgan zararni qoplash huquqini amalga oshira olmaydi; uchinchi guruh ni guruhni tashkil etuvchi fuqarolarning huquq va majburiyatlarini amalga oshirish - davlat organlari va mansabdor shaxslardan bu huquqlarni himoya qilish, davlat tomonidan kafolatlash, ularni amlaga oshirish uchun shart-sharoitlarni yaratib berish bo`yicha funksional faoliyatni amalga oshirilishini talab qiladi; Davlat boshqaruvi sohasidagi fuqarolar huquq va majburiyatlarining to`rtinchi guruhi - davlat organlari faoliyatida fuqarolar ishtiroki bilan bog`liqdir. Masalan, bunga – fuqarolarning davlat organlari faoliyatida ilmiy-texnik, ekspert, maslahatchi, sohaviy yoki ishchi komissiyalarining a'zosi sifatida ishtirok etishi bilan bog`liq bo`lgan huquq va majburiyatlar kiradi. Fuqarolar davlat boshqaruvi sohasida o`zlarining huquqlari va majburiyatlarini amalga oshirish orqali turli ma'muriy-huquqiy munosabatlarga kirishadilar. 2.2. Fuqarolar huquq va erkinliklarining kafolatlari Fuqarolarning davlat boshqaruvi sohasidagi huquqlari va majburiyatlarining amalga oshirilishini ta'minlash maqsadida, davlat tomonidan turli xildagi kafolatlar o`rnatilgandir. Bu kafolatlarning asosi O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida ko`rsatib o`tilgandir. Jumladan, Konstitutsiyaning 43-moddasiga binoan davlat

fuqarolarning Konstitutsiya va qonunlarda mustahkamlangan huquqlari va erkinliklarini ta'minlaydi. Har bir shaxsga o`z huquq va erkinliklarini sud orqali himoya qilish, davlat organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalarining g`ayriqonuniy xatti- harakatlari ustidan sudga shikoyat qilish huquqi kafolatlanadi. (O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 44-moddasi) Voyaga yetmaganlar, mehnatga layoqatsizlar va yolg`iz keksalarning huquqlari davlat himoyasidadir. (O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 45- moddasi) Fuqarolar huquqlari va erkinliklarining kafolatlari jumlasiga, asosan iqtisodiy , siyosiy , tashkiliy va huquqiy kafolatlar kiradi. 1) fuqarolar huquqlari va erkinliklarining iqtisodiy kafolatlari – sanoatning samarali ishlashini; mustahkam moliyaviy va pul tizimini; ish haqining, pensiya va nafaqalarning o`z vaqtida berilishini; aholi yashash darajasining minimumi hamda ular manfaati yaxshilashini ta'minlashga xizmat qiladi; 2) fuqarolar huquqlari va erkinliklarining siyosiy kafolatlari orqali shaxsning jamiyat va davlatda tutgan o`rni; inson huquqlari va erkinliklarining oliy qadriyat ekanligi; ko`p partiyaviylik; fikrlarning xilma xilligi; mustahkam davlat hokimiyati ta'minlanadi; 3) fuqarolar huquqlari va erkinliklarining tashkiliy kafolatlari – huquqni muhofaza qiluvchi, nazoratni amalga oshiruvchi organlar tizimining faoliyati bilan bog`liq bo`lib, amaldagi qonunlar asosida hamda qonun hujjatlarini ijro etish maqsadida hamda fuqarolarga berilgan huquqlar va majburiyatlarning hayotga tatbiq etilishini ta'minlashga qaratiladi; 4) fuqarolar huquqlari va erkinliklarining yuridik kafolatlari . Yuridik kafolatlarni ikkiga : sud va suddan tashqari turlarga bo`linadi. Bunda, fuqarolar huquqlari va erkinliklarining kafolati bo`lib - butun qonunchilik hisoblanadi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida hamda joriy qonunlarida fuqarolar huquqlari va erkinliklarini himoya qilishning ikki tartibi: sud va ma'muriy tartibi o`z ifodasini topgan.

2.3. Xorijiy fuqarolar va fuqaroligi bo`lmagan shaxslar ma'muriy-huquqiy holatining o`ziga xos xususiyatlari Fuqarolarning huquqlari va ekrinliklarini sud tartibida himoya qilishni ta'minlash maqsadida O`zbekiston Respublikasining 1995 yil 30 avgustda «Fuqarolar huquqlari va erkinliklarini buzadigan xatti-harakatlar va qarorlar ustidan sudga shikoyat qilish to`g`risida»gi qonun 1 i qabul qilindi. Ushbu qonunga binoan har bir fuqaro davlat organlari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, jamoat birlashmalari, fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari yoki mansabdor shaxslarning g`ayriqonuniy xatti-harakatlari (qarorlari) bilan o`z huquqlari yoki erkinliklari buzilgan deb hisoblasa, shikoyat bilan sudga murojaat qilish huquqi ga ega. O`zbekiston Respublikasida xorijiy fuqarolar va fuqaroligi bo`lmagan shaxslar O`zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari va xalqaro shartnomalarda nazarda tutilgan hollardan tashqari, O`zbekiston Respublikasi fuqarolari singari bir xildagi huquq va majburiyatlarga egadir. Xorijiy fuqaro – bu O`zbekiston Respublikasi hududida bo`lgan, O`zbekiston Respublikasi fuqarosi hisoblanmagan va xorijiy davlat fuqaroligi mavjud bo`lgan jismoniy shaxsdir. “O`zbekiston Respublikasining fuqaroligi to`g`risida”gi qonun 2 ning 11- moddasiga binoan O`zbekiston Respublikasi hududida yashab turgani holda O`zbekiston Respublikasi fuqarosi bo`lmagan va chet davlat fuqaroligiga mansubligini isbotlaydigan dalillari bo`lmagan shaxslar - fuqaroligi bo`lmagan shaxslar deb hisoblanadi. Xorijiy fukarolar va fuqaroligi bo`lmagan shaxslar O`zbekiston Respublikasi fuqarolarining ba'zi bir huquqlaridan, jumladan, saylash va saylanish huquqidan, davlat boshqaruvida bevosita va bilvosita (masalan, o`zini o`zi boshqarish 1 O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1995 №9, 183-m. 2 O`zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1992, №3, 159-m.

organlari, referendum) ishtirok etish huquqidan, jamoat birlashmalariga (masalan, siyosiy partiyalarga, kasaba uyushmalariga) uyushish huquqidan foydalanmaydilar. Ularning huquqlari va erkinliklari O`zbekiston Respublikasining maxsus hujjatlari asosida belgilanadi. Xorijiy fuqarolar va fuqaroligi bo`lmagan shaxslar O`zbekiston Respublikasi fuqarolari singari O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlarida belgilangan bir xil majburiyatlarga egadir. Ularga nisbatan Vatanni himoya qilish burchi, ya'ni umumiy harbiy majburiyatni o`tash yuklatilishi mumkin emas. O`zbekiston Respublikasida xorijiy fuqarolar va fuqaroligi bo`lmagan shaxslarning huquqlari va erkinliklarini himoya qilish O`zbekiston Respublikasi fuqarolari singari deyarli bir xildir. Ular qonun hujjatlarida belgilangan tartibda o`zlarining huquqlari va erkinliklarini sud yoki ma'muriy tartibda himoya qilishlari mumkin. Jumladan, O`zbekiston Respublikasining «Fuqarolar huquqlari va erkinliklarini buzadigan xatti-harakatlar va qarorlar ustidan sudga shikoyat qilish to`g`risida»gi qonun 3 ga binoan, agar O`zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari va bitimlarida o`zgacha qoidalar nazarda tutilmagan bo`lsa, chet ellik fuqarolar qonunda belgilangan tartibda sudga shikoyat bilan murojaat qilishga haqlidirlar. Fuqaroligi bo`lmagan shaxslar mazkur qonunga muvofiq sudga shikoyat bilan murojaat qilish huquqiga egadirlar. Xorijiy fuqarolar va fuqaroligi bo`lmagan shaxslar o`z zimmalaridagi majburiyatlarni bajarmaganida, O`zbekiston Respublikasi qonunchiligi bo`yicha yuridik javobgarlikka tortilishi mumkin. Xorijiy fuqarolar va fuqaroligi bo`lmagan shaxslar tomonidan sodir etiladigan huquqbuzarliklarning aksariyati umummajburiy qoidalarni buzishda ifodalanishi mumkinligini e'tiborga oladigan bo`lsak, ularga nisbatan odatda ma'muriy-huquqiy majburlov choralari qo`llaniladi. O`zbekiston Respublikasining Ma'muriy javobgarlik to`g`risidagi kodeks 4 ining 17-moddasiga binoan O`zbekiston Respublikasi hududida bo`lgan 3 O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1995 №9, 183-m. 4 O`zbekiston Respublikasi Ma'muriy javobgarlik to`g`risidagi kodeksi. Toshkent, Adolat, 2000 y.

xorijiy fuqarolar va fuqaroligi bo`lmagan shaxslar umumiy asosda ma'muriy javobgarlikka tortilishlari lozim. Immunitetga ega bo`lgan shaxslarga nisbatan ushbu Kodeksning O`zbekiston Respublikasi qatnashchi bo`lgan xalqaro shartnomalar va bitimlarga zid bo`lmagan qismi qo`llaniladi.

O'xshashlar

Ma'muriy huquq asoslari

Ma'muriy javobgarlik

Ma'muriy jarayon

Yuridik shaxslar

Yuridik shaxslar