Jinoyatchi shaxsining tuzilishi

Jinoyatchi shaxsining tuzilishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

73.5 KB

Ko'chirib olish

Jinoyatchi shaxsining tuzilishi Reja: 1. Shaxsni muayyan jinoyat subyekti deb topish uchun qonunda belgilangan mezonlar 2. Kriminologiyada jinoyatchi shaxsining tuzilishini tizim sifatida bir necha tizimchalarga ajratib o‘rganiladi. 3. Jinoyatchi shaxsining ma’naviy-ruhiy tavsifi 1

Jinoyatchi shaxsining tuzilishi Shaxsda jinoiy xatti-harakatlarni yuzaga keltiruvchi, jamiyat manfaatlariga yot bo‘lgan qarashlar, ko‘nikmalar, odatlar va moyilliklar, o‘z mohiyatiga ko‘ra o‘zgacha tus olgan salbiy ehtiyojlar, ularning qasdi va maqsadlarini atroflicha tahlil etish katta ahamiyatga egadir. Shu orqali jinoyatchining shaxsida mavjud bo‘lgan salbiy ijtimoiy munosabatlarni aniqlash imkoniyati yuzaga kelishi mumkin. Jinoyatchi shaxsining tuzilishi nafaqat uni tashkil qiluvchi belgilarning turli ekanligini, balki ularning xususiyatlarini, jinoiy xatti-harakatlar kelib chiqishida tutgan o‘rnini, o‘zaro aloqasi va uzviy bog‘liqligini ko‘rsatadi. Jinoyatchi shaxsi – jinoyat sodir qilgan shaxsni ta’riflovchi, jinoyat sodir qilishini taqozo qilgan, ijtimoiy ahamiyatga ega xususiyatlari, xislatlari, belgilari, aloqalari va munosabatlarining yig‘indisi. Shaxsni muayyan jinoyat subyekti deb topish uchun qonunda belgilangan mezonlar (aqli raso, jismoniy shaxs, jinoyat qonunida belgilangan yoshga to‘lganligi)ni aniqlashning o‘zi kifoya bo‘lgan jinoyat huquqi fanidan farqli o‘laroq, kriminologiyada jinoyatchilik sabablarini o‘rganish uchun jinoyat subyekti haqidagi boshqa ma’lumotlar (demografik, ijtimoiyaxloqiy, psixologik, jinoiy-huquqiy va boshqa belgilar tavsifi) ham zarur. Jinoyatchi shaxsini odamlar ommasi ichidan ajratib olish ikkita asosiy mezon, ya’ni huquqiy va ijtimoiy belgilari bilan amalga oshiriladi. Faqat huquqiy mezondan kelib chiqilganda jinoyatchi shaxsi chuqur tahlil qilinmay, faqat jinoyat sodir qilgan shaxs sifatida qaraladi. Bunday fikrlash juda ham tor va jinoyatchi shaxsiga xos xususiyatlarni ochib berishga imkon bermaydi. Shuning uchun jinoyatchi shaxsini o‘rganishda ikkinchi, ijtimoiy mezon asosiy o‘rin egallaydi. Ijtimoiy mezonga ko‘ra, jinoyatchi shaxsiga u yoki bu darajadagi jamiyatga zid yo‘nalish yoki eng kamida alohida ijtimoiy zid xususiyatlar xosdir. Bu qoida faqat ashaddiy jinoyatchilarga emas, balki tasodifiy jinoyatchiga ham, shuningdek, ehtiyotsizlik oqibatida jinoyat sodir qilgan shaxslarga ham xosdir. 2

Jinoyatchi shaxsi insonning asosan jinoiy xulq-atvor xususiyatlari bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa har xil ko‘rsatkichlarini ham qamrab oladi. Jinoyatchi shaxsini to‘liq tushunish va baholash uchun uning ham ijobiy, ham salbiy xulq-atvorini belgilovchi barcha xislatlari va xususiyatlarini, unga xos bo‘lgan barcha xislatlar tizimida ijtimoiy salbiy xislatlari ulushini hisobga olish zarur. Kriminologiyada jinoyatchi shaxsining tuzilishini tizim sifatida bir necha tizimchalarga ajratib o‘rganiladi. Jinoyatchi shaxsini o‘rganish uni shakllantiruvchi tashkiliy tizimning xususiyatlarini o‘z ichiga olgan ijtimoiy tavsiflarni taqozo etadi. Ushbu ijtimoiy tavsiflar tizimi quyidagilardan iborat: Jinoyatchi shaxsining tuzilishi: 1) jinoyatchi shaxsining jinoiy-huquqiy tavsifi; 2) jinoyatchi shaxsining ijtimoiy-demografik tavsifi; 3) jinoyatchi shaxsining ma’naviy-ruhiy tavsifi. Jinoyatchi shaxsining jinoiy-huquqiy tavsifi quyidagi belgilarni o‘z ichiga oladi : – sodir etilgan jinoyatning og‘irlik darajasi; – muqaddam sudlanganligi; – umumiy yoki maxsus retsidiv; – aybning shakli; – jinoiy tajovuzning yo‘nalishi; – tajovuzning bir kishi yoki guruh tomonidan sodir etilganligi; – jinoiy xulq-atvorning motivi; – jinoyat sodir etilishidagi o‘rni va roli; – bir nechta bir xildagi jinoyatlarni sodir etish. Jinoyatchi shaxsining ijtimoiy-demografik tavsifi quyidagi belgilarni o‘z ichiga oladi : – jinsi; 3

– yoshi; – ma’lumoti; – moddiy shart-sharoitlari; – mashg‘ulot turi; – oilaviy ahvoli; – jamiyatdagi o‘rni; – mutaxassisligi; – ijtimoiy mavqei va maqomlari; – doimiy yashash joyining bor-yo‘qligi; – fuqaroligi. Jinoyatchi shaxsining ma’naviy-ruhiy tavsifi quyidagi belgilarni o‘z ichiga oladi : – intellekt (tafakkur) darajasi; – qobiliyat, ko‘nikma va odatlari; – irodaviy xususiyatlari; – hissiy xususiyatlari; – yo‘nalishlari; – qiziqishlari; – qarashlari; – huquq va axloq me’yorlariga munosabati; – ehtiyojlari; – ehtiyojlarni qondirish uchun tanlaydigan usullari; – giyohvandlik vositalari yoki spirtli ichimliklarni iste’mol qilishi. Jinoyatchi shaxsining jinoiy-huquqiy, ijtimoiy-demografik va ma’naviy-ruhiy belgilari bir-biri bilan o‘zaro bog‘liq va bir-birini to‘ldirib turadi. Xususan, shaxsning ijtimoiy-demografik belgilari (yoshi, ma’lumoti, kasbi, yashash joyi kabilar) o‘z navbatida uning jamoatchilik hayotida tutgan o‘rnini belgilash va 4

ma’naviy shakllanishi bilan uzviy bog‘liq holda kechadi. Ma’naviy-ruhiy xususiyatlari esa, uning shakllanishiga ta’sir etgan ijtimoiy holatlar qanday kechganligini ifodalaydi, qolaversa, shaxsning ijtimoiy hayotda tutgan o‘rni bilan bog‘liq vazifalarni qanday bajarayotganligini baholashga ham imkon yaratadi. Jinoyatchi shaxsi jinoiy-huquqiy jihatdan o‘ziga xosligi va shaxs harakatlarida qaysi turdagi jinoyat sodir etilganligi, ishtirokchilik shakli, retsidiv jinoyat hamda tayinlangan jazo turi va hajmi kabilar mavjudligini e’tiborga olgan holda tavsiflanadi. Qo‘llanilayotgan jazoning samara berish-bermasligini tahlil etish esa, jinoiy- huquqiy choralar ta’sirchanligini baholashda katta ahamiyatga egaligi bilan ajralib turadi. Jinoyatchi shaxsining ijtimoiy-demografik belgilari – jins, yosh, oilaviy va ijtimoiy holat, ma’lumot, kasb va hokazolar aholi turli ijtimoiy tabaqalarining jinoiy faolligini aniqlash, jinoyat sodir etgan shaxslarning yosh va jins xususiyatlarini kuzatishga yordam beradi. Shaxsning oilaviy va ijtimoiy holatini tadqiq qilish muayyan jinoyatchining shaxsi shakllanishiga ta’sir ko‘rsatgan kriminogen omillar va holatlarni aniqlashga ko‘maklashadi. Ijtimoiy-demografik belgilari shaxsning jamiyatda tutgan mavqei, aholining ma’lum bir qatlamida o‘ziga xos o‘rni va aloqalari kabi empirik ma’lumotlar orqali jinoyatchi shaxsni jamiyatdagi ijtimoiy munosabatlarning subyekti yoki obyekti ekanligini ifodalaydi. Ijtimoiy-demografik xususiyatlar asosida, ya’ni shaxsning jinsi, yoshi, ijtimoiy va oilaviy ahvoli, ma’lumoti, kasbi va hokazolar orqali aholining qaysi qatlamida jinoyat alomatlari qay darajada oshganligi yoki kamayganligini aniqlash va zarur choralar qo‘llash imkoniyati tug‘iladi. Ba’zi hollarda bir qator jinoyatlarni sodir etgan shaxslarning ma’lumoti o‘rta ma’lumot darajasida emasligini ko‘rish mumkin. Aksincha, iqtisodiyot yoki harbiy sohadagi jinoyatlar sodir etuvchi shaxslarda oliy, hatto maxsus tayyorgarlikdan o‘tganlik darajalari mavjudligini kuzatish mumkin. Ko‘rinib turibdiki, bunday 5

hollarda shaxsning shakllanishida birinchi galda biologik emas, balki ijtimoiy holatlar ta’sir qilmoqda. Shaxsning oilaviy va ijtimoiy kelib chiqishini tadqiq etish orqali uning bir qator kriminogen holatlarini ham idrok etsa bo‘ladi. Chunki ayrim jinoyatlarni sodir etuvchi shaxslarning shakllanishida aynan shu holatlar katta o‘rin tutadi. Tabiiyki, bunday bog‘lanishni ilmiy jihatdan to‘g‘ri anglash jinoyatlarning oldini olishdagi chora-tadbirlar rejasini to‘g‘ri ishlab chiqishga imkon yaratadi. Jinoyatchi shaxsining ma’naviy-ruhiy tavsifi «shaxs – muhit» o‘zaro ta’sir mexanizmlarini o‘rganishga, jinoyatchining shaxsi shakllanishiga ta’sir ko‘rsatuvchi nojo‘ya shart-sharoitlarni aniqlashga yordam beradi. Emotsiyalar, intellekt va iroda sohalarini tahlil qilish individual jinoiy xulq- atvor motivatsiya jarayonlari haqida xulosa chiqarish, jinoyatning muayyan motivlari va sabablarini aniqlash imkonini beradi. Xususan, intellekt shaxsning aqliy rivojlanish darajasini, o‘zini qurshagan muhit haqidagi bilimlari hajmi va ularning chuqurlik darajasini, ma’rifiy qiziqishlari mazmuni, doirasi va hajmini, ijtimoiy munosabatlari hajmini belgilaydi. Odamning emotsiyalar sohasi uning nerv jarayonlarining kuchi, muvozanati va harakatchanligini (mijozini), emotsional ta’sirchanlik darajasi va hokazolarni ko‘rsatadi. Shaxsning irodasiga xos xususiyatlar uning o‘z faoliyatini ongli tarzda tartibga solish ko‘nikmasini, qarorlar qabul qilish va ularni amalga oshirish, o‘z maqsadiga erishish qobiliyatini tavsiflaydi. Ular tirishqoqlik, izchillik, tashabbuskorlik, topqirlik, qat’iylik, o‘zini tuta bilish, serg‘ayratlik kabi fazilatlarda namoyon bo‘ladi. Ijtimoiy-psixologik tahlil pirovardida shaxsning jinoiy xulq-atvoriga ta’sir etuvchi bevosita sabablar va sharoitlarning amal qilish mexanizmini tushunib yetish imkonini beradi. U jinoyatchi shaxsi g‘ayriijtimoiy yo‘nalishining mazmunini, uning salbiy ko‘rinish kasb etgan qarashlari va moyilliklari, ehtiyojlari 6

va manfaatlarini yoritishga ko‘maklashadi. Bularning barchasi, o‘z navbatida, jinoyatga turtki bergan omillarni aniqlashga yordam beradi. Har qanday xulq-atvor, shu jumladan jinoiy xulq-atvor ham ijtimoiyaxloqiy mazmun va mezonga ega bo‘ladi, shaxsning axloqiy xususiyatlari va xislatlarini o‘zida mujassamlashtiradi. Axloqiy bilish va axloqiy munosabatlar shaxs xulq- atvorini boshqarishning asosiy omillari qatoriga kiradi. Bu omillardagi har qanday nuqsonlar va qusurlar shaxsning xulqatvoriga sezilarli darajada ta’sir ko‘rsatadi. Shu boisdan shaxsning axloqiy tavsifi uning ma’naviy va axloqiy qiyofasini shakllantiruvchi barcha axloqiy fazilatlar va xislatlarni qamrab oladi. Ushbu tavsif zamirida yaxshilik va yomonlik, vijdonlilik va burch, sha’n va qadr-qimmat haqidagi qarashlar yotadi. Bu fazilatlar va xislatlar shaxsning ma’naviy yetuklik darajasini aks ettiradi va uning har qanday qilmishi va xatti-harakatlarini belgilab beradi. Odamning ongli faoliyatida ma’naviy sezgilar, kayfiyatlar va munosabatlar ham namoyon bo‘ladi. Shuning uchun ularni kriminologik o‘rganish juda muhimdir. Shaxsning ijtimoiy belgilari asosan uning jamiyatdagi, jamoadagi, mikromuhitdagi o‘rni, ya’ni uning ijtimoiy holati bilan tavsiflanadi. Shaxsning yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan barcha belgilarini o‘z holicha kriminogen belgilar sifatida baholash mumkin emas. Ammo ularning ijobiy yoki salbiy ijtimoiy ahamiyatiga qarab, ular o‘rtasida mavjud o‘zaro bog‘lanishlar shaxsning muayyan xulq-atvori maqbul yoki nomaqbul yo‘nalishda namoyon bo‘lishiga o‘z ta’sirini ko‘rsatishi mumkin. Nihoyat, jinoyatchi shaxsining jinoiy-huquqiy tavsifi jinoiy- huquqiy kategoriyalarga (masalan, sodir etilgan jinoyat turi va uning og‘irlik darajasi, jinoyat sodir etishda ishtirokchilik, umumiy va maxsus retsidiv, jinoyatchi shaxsining axloqan tuzalish darajasi va hokazo) asoslanadi va jinoyat sodir etgan shaxsning o‘ziga xos portretini yaratish imkonini beradi. Ijtimoiy-ruhiy tomondan tavsif berish orqali jinoyatchi shaxsiga xos bo‘lgan jinoyatchi va uning yashash tarzi kabi qoida asosida xulosa chiqarish mumkin. Bunda jinoyatchi shaxsining shakllanishiga bevosita aloqador, ya’ni shaxsning 7

insoniylik xislatlariga salbiy ta’sir etuvchi nomaqbul muhitni e’tirof etish lozim. Zotan, bunday nomaqbul muhit insonni jinoiy yo‘lga kirishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Agar shaxs jinoyatchilar ta’siriga tushib qolsa va irodasi zaifligi tufayli ushbu muhitdan chiqib keta olmasa, oqibatda jinoyat yo‘liga kirishi muqarrar. Shaxsning ijtimoiy-ma’naviy xususiyatlari ham o‘ziga xos muhit ta’sirida bo‘ladi. Shaxsning o‘zini tutishi, xulqi, shu jumladan jinoyat yo‘liga kirishi ma’lum bir mazmun va mohiyatga ega, ya’ni shaxsning ichki ma’naviy olami uning xatti-harakatlarida ifodalanadi. Shaxsning ma’naviy xislatlari uning xulqiga oid sifatlarini o‘zida mujassamlashtiradi, ya’ni shaxsning ichki dunyosi, axloqi yaxshilikni yomonlikdan ajratish, burch va sadoqat, vijdonan yondashuv kabi vaziyat larda to‘g‘ri yo‘l tutishi bilan baholanadi. Shaxsning shakllanishida ushbu xislatlar bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun ham kriminologiya fani shaxsga tavsif berishda ushbu holatga alohida e’tibor qaratadi. Jinoyatchi shaxsida sanab o‘tilgan xislatlarning faqat salbiy jihatlari shakllanganligini ko‘rish mumkin. Tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, jinoyatchi shaxsiga berahmlik, nokamtarlik, nigilizm, hissizlik va jamiyatning ma’naviy qadriyatlariga hurmatsizlik kabi illatlar xosdir. Biroq, shuni esdan chiqarmaslik kerakki, jinoyatchi shaxsda salbiy xislatlar bilan birga, ijobiy xislatlar ham mavjud. Axloqan tuzatish jarayonida jinoyatchi shaxsidagi ushbu ijobiy xislatlarni jonlantirishga alohida e’tibor qaratish lozim. Jinoyatchilikning oldini olish va jinoyatchi shaxsiga tarbiyaviy ta’sir o‘tkazishda bayon etilganlarga asosan ish ko‘rish yaxshi natijalarni beradi. Biroq, ta’kidlash joizki, aynan shunday holatlarda oila yoki jamoa shaxsni tarbiyalashda yuzakilik bilan yondashadi. To‘g‘ri, odamzod go‘daklik chog‘idanoq o‘z ongini atrofida bo‘layotgan hodisalarni idrok qilish orqali shakllantirib boradi. Bu ayni haqiqat va bu borada psixologiya, biologiya, sotsiologiya kabi fanlarning ilmiy tadqiqotlari orqali olingan ilmiy xulosalar mavjud. Jinoyat qonunchiligi kelgusi avlodlar uchun o‘ziga xos qadriyatlarning o‘tib borishiga zarur sharoit va ijtimoiy ko‘nikmalar yuzaga kelishiga imkon yaratadi. Shu bilan birga, bu davomli va 8

murakkab jarayonda qadriyatlarni shakllantiradi. Bunda biz jinoyat qonunchiligi, jamoatchilik fikri va ommaviy axborot vositalarining ishtirokini ko‘ramiz. Hech shubha yo‘qki, har bir jamiyat o‘ziga xos betakror ijtimoiy muhitga ega. Zotan, qadriyatlar jamiyatda amalda bo‘lgan axloq-odob qoidalariga mos ravishda jamiyat a’zolari tomonidan qabul qilinsa, jinoyatchilar esa o‘ziga xos salbiy tomondan idrok qilinishini ko‘rish mumkin. Aynan shu orqali jinoiy va jinoiy bo‘lmagan holatlar o‘rtasidagi chegarani aniq belgilash imkoni yuzaga keladi. Shaxsdagi kriminologik o‘ziga xos xususiyatlarni o‘rganish va hisobga olish jinoyatchi shaxsini jinoyatchi bo‘lmagan shaxsdan farqini aniqlashga, jinoyat sodir etishga ta’sir qiluvchi omillarni aniqlashga imkon beradi. Jinoyatchi shaxsini tadqiq etish faqatgina Respublika yoki viloyat miqyosida emas, balki shahar, qishloq, tuman, muayyan tashkilot, muassasalarda ham amalga oshirilishi muhim kriminologik ahamiyatga egadir. Bunday tadqiqotlar asosidagina jinoyatchilikni oldini olish sohasidagi asosiy yo‘nalishlarni, ya’ni aholining qaysi toifasi, qaysi guruhiga kiruvchi shaxslar bilan profilaktik ishlarni amalga oshirish kerakligini oldindan aniqlash mumkin. Har qanday jinoiy xatti-harakat negizida yotgan shaxsning ma’naviy ruhiy xususiyatlari jinoyatchi shaxsiga kriminologik tavsif berishda asosiy o‘rin egallaydi. Jinoyatchi shaxsiga xos bo‘lgan tipik ma’naviy-ruhiy xususiyatlarni o‘rganish, avvalo, bunday xususiyatlarning shakllanish jarayoniga ta’sir etadigan, to‘sqinlik qiladigan profilaktik chora-tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirish, agar shaxsda bunday salbiy xususiyatlar u yoki bu darajada mavjud bo‘lsa, u holda ularni ijobiy tomonga o‘zgartirish chora-tadbirlarini amalga oshirishda muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. Jinoyatchi shaxsining ma’naviy xususiyati va xislatlarini o‘rganishda uning jamiyatda o‘rnatilgan ijtimoiy va axloqiy qadriyatlarga, Vatanga, jamiyatga, ijtimoiy burchlarga, amaldagi qonunlarga, mulkka, oilaga, bolalarga, umuman insonlarga va ularning urf-odatlariga, an’analarga bo‘lgan munosabati muhim kriminologik ahamiyat kasb etadi. 9

Jinoyat sodir qilgan shaxslarning aksariyat ko‘pchiligi huquqiy ongining buzilganligi bilan tavsiflanadi. Bu ular qonunlarni bilmaydi, degani emas. Ko‘pgina jinoyatchilar, ayniqsa, retsidivistlar, professional jinoyatchilar yuqori darajada huquqiy bilimga ega, lekin huquqqa, qonun normalariga bo‘lgan hurmati yo‘q va ularga rioya qilib faoliyat ko‘rsatish ehtiyoji shakllanmagan. Umuman, jinoyatchilarga ma’naviy xarakterdagi buzilishlar va chetga chiqishlar xosdir. Bu ma’naviy buzilish va chetga chiqishlar ozgina darajadan to butun bir kompleks g‘ayriijtimoiy qarashlar va xattiharakatlarni shakllantirishi mumkin. Bunday g‘ayriijtimoiy yo‘nalish va xususiyatlar asosan jinoyatchi-retsidivistlarga, qasdan jinoyat sodir qiladiganlarga xos bo‘lib, ularning hayotiy ehtiyojini qondirish va vazifalarni bajarishda jinoiy jazolanadigan vositani, yo‘lni tanlashni belgilab beradi. Kriminologik adabiyotlarda qayd etilishicha, jinoyatchi shaxsining ruhiy xususiyatlari jinoyatchi bo‘lmagan shaxs ruhiy xususiyatlaridan farq qiladi. Ko‘pchilik zo‘ravon jinoyatchilarga tajovuzkorlik, g‘ayri ijtimoiy xulq, turli darajadagi ruhiy chetga chiqishlar (aqli rasolik darajasida) xos. Lekin, bu psixologik xususiyatlar iqtisodiy jinoyatlarni sodir qiluvchi talonchilarga xos emas. Ularning psixologik xususiyatlari qonunga bo‘ysunuvchi (rioya qiluvchi) fuqarolar psixologiyasidan farq qilmaydi. Talonchilar zo‘ravon jinoyatchilarga nisbatan turli ijtimoiy vaziyatlarga va ularning o‘zgarishiga ko‘proq moslashgan, ijtimoiy norma va talablarga boshqalarga nisbatan yaxshi moslasha oladigan, chidamliroq, o‘z xatti-harakatini nazorat qila oladigan bo‘ladi. Ular ko‘proq kirishimli (dilkash) bo‘ladi, ijtimoiy munosabatlarni o‘rnatishda qiyinchiliklarni sezmaydi, ko‘pchiligida sardorlikka intilish, ijtimoiy tan olish ehtiyoji kabi xususiyatlar uchraydi 1 . Kriminologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, jinoyat sodir qilgan shaxs lar ma’naviy-ruhiy xususiyatlari bo‘yicha turlicha, ularning hammasiga yoki ko‘pchiligiga xos bo‘lgan qandaydir yagona ma’naviy-ruhiy xususiyatlar mavjud 1 Антонян Ю. М., Голубев В. П., Кудряков Ю. Н. Личность корыстного преступника. – Томск, 1989. – С. 45. 10

emas. Shuning uchun kriminologik nuqtai nazardan ma’naviy ruhiy xususiyatlar ularning alohida toifalariga, guruhlariga xos holda o‘rganilishi va baholanishi lozim. Foydalanilgan adabiyotlar: 1.O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – Toshkent: O‘zbekiston, 1992. 2..Mejdunarodniy pakt o grajdanskix i politicheskix pravax. Mejdunarodnaya zashita prav i svobod cheloveka. Sbornik dokumentov. M.: Yurid.lit., 1990 g. 3. .Osnovniye prinsipi nezavisimosti sudebnix organov. Mejdunarodniye prava i svoboda cheloveka: Sbornik dokumentov. M: Yurid.lit., 1990 g. 4. Vseobshaya deklaratsiya prav cheloveka. – Prava cheloveka. Osnovniye mejdunarodniye dokumenti: Sbornik dokumentov. M.: Mejdunarodniye otnosheniya. 1989 g. – S. 134-142. 5. Konvensiya o pravovoy pomoshi i pravovix otnosheniyax po grajdanskim, semeynim i ugolovnim delam. (Xo‘jalik va huquq Xozyaystvo i pravo. – Tashkent. 1997, №1-2. S. 58-76). 11

O'xshashlar

Jinoyatchi shaxsi

Jinoyatchi shaxsi

Jinoyatchi psixologiyasi

Huquq tizimining tarkibiy tuzilishi

Jinoyatchilarning tasnifi