Jinoyat-protsessual kodeksini takomillashtirishda liberallashtirishning o`rni - Huquqshunoslik - Referatlar

Jinoyat-protsessual kodeksini takomillashtirishda liberallashtirishning o`rni

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

66.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Jinoyat-protsessual kodeksini takomillashtirishda liberallashtirishning o`rni Mustaqillik sharofati bilan mamlakatimizda bosqichma –bosqich, tizimli ravishda amalga oshirilayotgan sud-huquq islohotlari, avvalo inson hamda davlat va jamiyat manfaatlariga xizmat qiladi. Bu islohotlarni Prezidentimiz ta`kidlanlaridek, O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi boshlab berdi. Dastlab “Prokuratura to`g`risida”gi, “Sudlar to`g`risida”gi Qonunlarning qabul qilinishi, shuningdek O`zbekiston Respublikasi Jinoyat, Jinoyat-protsessual va Ma`muriy javobgarlik to`g`risidagi, Fuqarolik, Fuqarolik-protsessual va Xo`jalik-protsessual kodekslari va boshqa bir qator muhim qonunlarning qabul qilinishi islohotlarning poydevorini yaratdi. O`zbekistonda inson huquqlari va erkinliklari ustuvorligini ta`minlaydigan yangi yuridik tamoyil va talablarga asoslangan keng huquqiy muhit vujudga keltirildi. Respublikada qonunlarni inson huquqlari sohasidagi xalqaro normalar va andozalarga muvofiqlashtirish, inson huquqlarini himoya qiladigan yaxlit tizimni barpo etish, inson huquqlariga oid xalqaro shartnomalar va hujjatlarga qo`shilish davom etib, bu hujjatlar bo`yicha majburiyatlarni bajarish, barcha davlat organlari, mansabdor shaxslar va fuqarolar shu hujjatlar talablariga so`zsiz rioya qilishining mexanizmi yaratildi. Shu bilan birga sudyalarning ixtisoslashuvi, dastlabki tergov va sud muhokamasining muddatlarini belgilanishi jinoyat protsessida nazariy va amaliy ahamiyat kasb etdi. Ayni vaqtda, inson, uning hayoti, erkinligi, sha`ni, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz huquqlarini qo`shimcha kafolatlash yuzasidan islohotlar davom ettirilib, qonunlarimiz tobora liberallashib borildi. Bu o`rinda 2001 yilning 29 avgustida O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining ikkinchi chaqiriq oltinchi sessiyasida qabul qilingan «Jinoiy jazolarning liberallashtirilishi munosabati bilan Jinoyat, Jinoyat-protsessual va Ma`muriy javobgarlik to`g`risidagi kodekslariga o`zgartirish va qo`shimchalar kiritish haqida»gi Qonun o`ziga xos o`rinni egallaydi. Bu qonunga ko`ra Jinoyat-protsessual kodeksiga apellyatsiya instansiyasi joriy qilindi, kassatsiya

www.arxiv.uz tartibida ish yuritish mazmuni o`zgartirildi, hamda milliy xususiyatimizga mos bo`lgan yarashuv instituti kiritildi. Jinoyat protsessida hukm, ajrim (qaror)larning qonuniyligi, asosliligi, adolatliligini tekshirish bosqichi apellyatsiya instansiyasi joriy qilinishi hamda kassatsiya instansiyasining mazmunan o`zgartirilishi bilan yanada kuchaydi. JPKga apellyatsiya tartibida ish yuritishni belgilovchi 18 ta modda kiritildi. Bu moddalarda apellyatsiya tartibida shikoyat berish va protest keltirish subyektlari, shikoyat va protest bildirish tartibi, muddatlari, uning oqibatlari, shikoyat va protestning mazmuni, apellyatsiya sudi muhokamasining tartibi va uning vakolatlari, apellyatsiya sudi ajrimining kuchga kirishi belgilangan Kassatsiya instansiyasi esa mazmunan o`zgartirilib, ikkinchi instansiya bo`lishiga qaramay, faqat qonuniy kuchga kirgan hukm, ajrim va qarorlarni tekshiradigan bo`ldi, hamda shikoyat va protest keltirish uchun bir yillik muddat belgilandi. Bu esa birinchidan fuqarolarga sud qarorlari ustidan apellyatsiya yoki kassatsiya tartibida shikoyat berish erkinligini ta`minladi, ikkinchidan qonuniy kuchga kirgan hukm, ajrim, qarorlar ustidan bir yil davomida shikoyat yoki protest keltirish uchun imkoniyat yaratdi. Shu o`rinda, apellyatsiya instansiyasi xususida ayrim fikrlarimizni bayon qilmoqchimiz. Apellyatsiya instansiyasi sudining vakolatlari belgilangan JPKning 49713 -moddasi birinchi qismida birinchi instansiya sudining ayblov hukmini bekor qilib, oqlov hukmi chiqarishi mumkinligi qayd etilgan. Bizningcha, ushbu mazmunni boyitib, sud muxokamasiga qaytarish lozim bo`lgan jinoyat ishlarini apellyatsiya sudiga muhokamadan o`tkazib, apellyatsiya sudiga ayblov hukmi chiqarish vakolatini berish lozim. Bu birinchidan sansalorlikning oldini oladi. Ikkinchidan, uchta sudyadan iborat bo`lgan tarkibdagi hay`atning chiqargan qarori salohiyatliroq bo`ladi. Yarashuv institutining mavjud bo`lgan ijobiy tomonlariga ham ko`plab fikr- mulohazalar bildirish mumkin. Chunki, uning nazariy va amaliy jihatlari quyidagi masalalarni o`z vaqtida hal qilinishiga imkoniyat yaratdi. Jumladan: 1) yarashuv to`g`risidagi ishlarni yuritish shaklida qisqa muddatda taraflar o`rtasidagi nizo bartaraf etildi va ortiqcha sarf-harajatning oldi olindi; 2) gumon qilinuvchi, ayblanuvchi va sudlanuvchi jinoiy javobgarlikdan ozod qilinib, “sudlangan” degan

www.arxiv.uz tamg`adan forig` qilindi; 3) jabrlanuvchining qonuniy talablarini bajarish bilan adolatning naqadar muqaddasligi va qonun ustuvorligi tan olindi; 4) Surishtiruv va dastlabki tergov organlari mashaqqatli mehnatdan xolos bo`ldi; 5).sudning odil sudlov sifatidagi obro`yi va e`tibori oshdi. I.A.Karimov ushbu institutga baho berib, jinoyat protsessi qonunchiligini takomillashtirishda muhim qadam bo`ldi, degan edilar. Shunga qaramay, yarashuv to`g`risidagi ishlarni yanada takomillashtirish lozim deb hisoblaymiz. Chunki yarashuv to`g`risidagi ishlarda umumiy ayblov bilan xususiy ayblov qo`shib yuborilgan. Vaholanki, umumiy ayblov bilan xususiy ayblovning farqi bor. Umumiy ayblovda jinoyat ishini qo`zg`atish surishtiruvchi, tergovchi, prokuror va sud tomonidan jinoyat alomatlari mavjud deb hisoblangan hamda jinoyat ishini qo`zg`atish uchun sabablar va yetarli asos bo`lgan har bir holda jinoyat ishi qo`zg`atilishi shart. Xususiy ayblov ishlarida esa jabrlanuvchini arizasi bo`lmaganda jinoyat ishini qo`zg`atish mumkin emas. Umumiy ayblov ishlarida shikoyat yoki ariza qaytarib berilmaydi va jinoyat ishi tugatilmaydi. Xususiy ayblov ishlarida esa jabrlanuvchi jinoyat protsessining har qanday bosqichida o`z arizasini qaytarib olishga haqli. Bu esa jinoyat ishini tugatish uchun asos bo`ladi. Xususiy ayblov ishlariga O`zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 661-moddasida ko`rsatilgan 109-modda (qasddan badanga yengil shikast yetkazish), 110-modda (qiynash) 111-modda (ehtiyotsizlik orqasida badanga o`rtacha og`ir yoki og`ir shikast yetkazish), 139-moddaning birinchi, ikkinchi qismlari (tuhmat), 140-moddaning birinchi, ikkinchi qismlari (xaqorat qilish), 1852-moddalarni (elektr, issiqlik energiyasi, gaz, vodoprovoddan foydalanish qoidalarini buzish) kiritish mumkin. Sud-huquq islohotlarining davomi sifatida 2005 yil 8 avgustida Prezident tomonidan chiqarilgan «Qamoqqa olishga sanksiya berish huquqini sudlarga o`tkazish to`g`risida»gi, Farmonni ko`rasatish mumkin. Bu Farmonga asosan 2007 yil 15 iyunda Qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilingan, 2007 yil 29 iyunda Senat tomonidan ma`qullangan “Qamoqqa olishga sanksiya berish huquqi” sudlarga o`tkazilishi munosabati bilan O`zbekiston Resupblikasining ayrim qonun hujjatlariga o`zgartirish va qo`shimchalar kiritish to`g`risidagi Qonun muhim axamiyatga ega

www.arxiv.uz bo`ldi. Ushbu Qonun. 2008 yil 1 yanvardan boshlab amaliyotda qo`llana boshlandi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Sudi Plenumining 2007 yil 14 noyabr 16-sonli Qarorida Ushbu qonunning qabul qilinishi inson huquqlari himoyasi ta`minlanishining muhim omillaridan biri bo`lib, sud-huquq tizimini yanada demokratlashtirishga yo`naltirilgan deb ta`kidlandi. Qabul qilingan qonunga ko`ra jinoyat protsessual kodeksining yigirmadan ortiq moddasiga o`zgartirishlar kiritildi. Bu esa shaxs huquq va erkinliklari muhofazasini ta`minlash yo`lida qo`yilgan mislsiz qadam bo`ldi. Jumladan, dastlabki tergovga sud nazorati olib kirildi, gumon qilinuvchi va ayblanuvchining huquq va erkinliklarini muhofazasini ta`minlash maqsadida taraflarning ishtiroki va tortishuvchilik prinsipi joriy qilindi. Qamoqqa olish yoki rad etish to`g`risidagi ajrim ustidan apellyatsiya tartibida shikoyat qilish belgilandi. Qamoqda ushlab turish muddatini uzaytirish vakolati sudlarga o`tkazildi. Yuqorida ta`kidlab o`tilgan qo`shimcha o`zgartishlar mamalakatimizda huquqiy davlat, adolatli fuqarolik jamiyatini qurish yo`lida xizmat qilishiga ishonchimiz komil.

O'xshashlar

Jinoyat protsessual majburlov choralari

Jinoyat protsessual qonun hujjatlari

Jinoyat-protsessual isbotlashning axloqiy asoslari

Sud-huquq islohotlari davrida fuqarolik protsessual kodeksini takomillashtirishning ayrim masalalari

Jinoyat huquqi va jinoyat protsessi