Ish bajarish sohasidagi tadbirkorlik - Huquqshunoslik - Referatlar

Ish bajarish sohasidagi tadbirkorlik

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

70 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Ish bajarish sohasidagi tadbirkorlik Reja: 1. Pudrat shartnomasi asosida ish bajarish 2. Shartnoma nshtiroqchilari 3. Ishni baholash 4. Buyurtmachining huquqlari va majburiyatlari 5. Ishning sifati va kafolat muddati 6. Ish sifati talab darajasida bo‘lmaganligi uchun pudratchi javobgarligi

www.arxiv.uz Pudrat shartnomasi asosida ish bajarish Bu turdagi tadbirkorliqsa shaxs ma’lum bir ishni tuzilgan shartnomaga muvofiq bajarib beradi. Bu pudrat shartnomasi asosvda rasmiylashtiriladi. Pudrat shartaomasi taraflar o‘rtasida tuziladigan va bir ishni bajarishga qaratilgan shartnomalardan biridir. Shu sababli pudrat shartnomasi bir qancha turdagi ishlarni, xususan, maishiy extiyojni ta’min etish, qurilish ishlarini bajarish, loyihalash, qidiruv, ilmiy-tadqiqot, tajriba-konstrukgorlik va texnologaya ishlarini bajarib berish yuzasidan tuziladi va u O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 631-702-moddalari qoidalari bilan huquqiy tartibga solinadi. Bundan tashqari pudrat ishlarini bajarish bilan bog‘liqmunosabatlarnitartibga solish uchun Fuqarolik kodeksining majburiyatlar to‘g‘risidagi um'/miy qoidalar, mulkni davlat tasarrufidan chiqarksh va xususiylashtirish, Mulktadbirkorlikfaoliyati erkinligining kafolatlari tug‘risidagi va boshqa qonunlar, Farmonlar, qarorlar hamda pudrat ishlarining alohida turlarini tartibta solishga qaratilgan boshqa huquqiy hujjatlar tadbiq etiladi. Pudrat shartnomasiningtushunchasi O‘zbekiston Respublikasi fuqorolik kodeksi 631-moddasining birinchi qismida berilgan. Unda belgilanishicha, pudrat shartnomasi bo‘yicha bir taraf (pudratchi) ikkinchi taraf (buyurtmachi)ningtopshirig‘igabinoan ma’lum bir ishni bajarish va uning natijasini buyurtmachiga belgilangan muddatda qabul qilib olish va buning uchun xaqto‘lash majburiyatini oladi. Pudrat shartnomasining ayrim t^rlari (maishiy xizmat pudrati, qurilish pudrati, loyihalash yoki qidiruv ishlari pudrati, ilmiy-tadqiqot, tajriba-konstruktorlik va texnalogiya ishlari pudrati)ga, agar ushbu kodeksning bunday tur- dagi shartnomalar to‘g‘risidagi qoidalarida boshqacha tartib belgilangan bo‘lmasa, ushbu paragrafda nazarda tutilgan qoidalar qo‘llanadi. Pudrat shartnomasiga oid qonunlarni, huquqiy munosabatlarga to‘g‘ri tadbiq etish uchun uning o‘ziga yaqin bo‘lgan boshqa turdagi shartnomalardan farqini

www.arxiv.uz ajratish lozim. Pudrat shartnomasi mulkni topshirkshga qaratilgan shartnomalar; oldi-sotdi, mahsulot yetkazib berish, ayirboshlash, tovarlar yetkazib berish to‘g‘risidagi davlat kontrakti; korxonani sotish, ko‘chmas mulkni sotish to‘g‘risidagi shartnomalardan farqi shundaki, bu shartnomaga doir qoidalar ishni bajarish jarayonining borishini boshqarishga tadbiq etilsa, mulkni topshirishga qaratilgan shartnomalarda bajarish manbai, jarayoni mutlakr ahamiyatsiz bo‘lib, shartnomaga muvafiqmulktopshirishi yetarli xisoblanadi. Pudrat shartnomasining asosi (predmeti) bo‘lib ma’lum bir bajarilgan ishning natijasi xisoblanadi. Pudrat shartnomasi mexnat shartnomasidan ham farq qiladi. Uning farqi shundan iboratki,mexnat shartnomasida xizmatchi, topshiriqni bajaruvchi faqat fuqaro bo‘lsa, pudrat shartnomasida pudratchi tadbirkor fuqorolar bilan birga turli tadbirkorlik faoliyatini olib borayotgan tashkilotlar ham bo‘ladi. Mehnat shartnomasning asosi (predmeti) xodimning mehnat faoliyati bo‘lsa, pudrat shartnomasida, pudratchining mehnati natijasi bo‘ladi. Mehnat shartnomasining xususiyatlariga e’tibor berish kerak. Agar pudratchi sifatida korxonaning lavozim ro‘yxatida turuvchi ishchi yoki bir guruh ishchilar ishtirok etsa, unda bu munosabatga mex^nat qonunlari tadbiq etiladi va uni «ijara pudrati» deb atash noto‘g‘ri. Bu munosabat pudrat ham, ijara ham emas, hatto ularning qo‘shmasi ham emas. Agar korxonaning yoki ish beruvchining ishchysi tarkibi (lavozim jadvali)da turmagan shaxs yoki bir guruh shaxslar ishni bajaruvchi bo‘lsa va ish beruvchining topshirig‘ini bajarib, moddiy qiymat evaziga o‘z mehnati natijasini topshirsa, bu munosabat oddiygina pudrat hisoblanadi. Bunda topshiriq beruvchyning materialidan, yeridan foydalanish yoki mehnati haqi hisobiga yetishtirilgan mahsulotning bir qismini olib qolishi pudrat shartnomasiningxuquqiy holatiga hech qanday ta’sir etmaydi. Shu sababli uni ijara pudrati deb atvSHSH ehgiyoj yo‘q. Bu sof pudrat shartnomasidir. Pudrat shartnomasi o‘ziga xos huquqiy belgilarga EGy bo‘lib, u konsensual, ikki tomonlama, haq baravariga tuziladigan va ishni bajarishga k^ragilgan shartnomalar guruhiga kiradi,

www.arxiv.uz Shartnoma garaflarning o‘zaro kelishuvi bilan tuziladi ra shu vaqgdan boshlab kuchga kirgan hisoblanadi. Uning bu xususiyati konsensual shartnoma ekanligani anglatadi. Pudrat shartnomasi ikki tomonlama shartnoma hisoblanadi. Shartnomada qatnashgan taraflar bir-biriga nisbatan huquq va burchga ega bo‘ladi. Pudratchi shartnomaga muvofiq bajarilgan ishning kelishilgan qiymatini talab qilish huquqiga ega. Buyurtmachi ham ishning qiymatini to‘lash burchiga va ishni bajarib berishni talab qrlish huquqiga ega bo‘ladi. Pudrat shartnomasi xaqbaravarigatuziladi. Bajariladiran ishning bahosi taraflarning kelishuvi bilan belgilanadi, Pudrat shartnomasi bo‘yicha bajariladigan ish ma’lum bir ashyoni tayyorlash, masalan, ishlab chiqarish texnikasiga oid bo‘lgan mahsulot yetkaznb berish shartnomasi bo‘yicha olish mumkin bo‘lmagan asbob-uskunalar va shunga o‘xshash mahsulotlarni yasab olish, fuqarolarning maishiy extiyojlari uchun buyumlar tayyorlab berish yoki ashyolarni qayta ishlab, ta’mirlab berish, xomashyogv qayta ishlov berish yoxud boshqacha tartibda ishni bajarib buyurtmachiga topshnryuvdan iborat. Shartnoma nshtiroqchilari Ish bajprish sohasidagi shartnomada ikki taraf ishtirok chtadi. Ulardan biri pudratchi ishni bajaruvchi, ikkinchisi esa, ouyurtmachi — ish kxmsmdan topshiriqberuvchidir. Tadbirkorlik faoliyatinn olib boruvchi davlat jamoat tashkilotlari va kor.chonalar. chususiy korxonalar, shuningdek, tadoirkor, ii^bilarmon fuqarolar pudratchi va buyurtmachi x.isoblanadilar, Daala! korxonalari uz nizomlarida tadbirkorlik bilan shugullanishga ruxsat etilgan bo‘lsagina shartnomada pudratchi sifatida ishtiroketishlari mumkin. Ma’lum bir buyurtmani bajarish uchun buyurtmachi bilan pudratchi o‘rtasida shartnoma tuziladi. Agar qonunda yoki taraflarning kelishuvi bilan ishni

www.arxiv.uz pudratchining shaxsan o‘zi bajarishi belgilangan bo‘lmasa, pudratchi ma’lum bir ishlarni bajarish yuzasidats, boshqa pudratchi bilan shartnoma tuzishi mumkin. Bunday holda pudratchi bosh pudratchi, ma’lum bir qo‘shimcha ishni bajarish uchun bosh pudratchi bilan shartnoma tuzgan pudratchi, yordamchi pudratchi deb ataladi. Bosh pudratchi yordamchi pudratchini kelishilgan shartnoma bo‘yicha ishni bajarish bilan bog‘liq zarur materiallar bilan ta’minlashga majbur. Ishni bajarish muddati bosh pudratchi bilan yordamchi pudratchi o‘rtasidagi kelishuv bilan belgilanadi. Yordamchi pudratchi ishni bajarish bilan bog‘liqmuddatga va boshqa barcha shartlarga qat’iy rioya etishi kerak yordamchi pudratchi bosh pudratchi bilan tuzgan shartnoma bo‘yicha ishni bajar. :sh muddatini kechiktirganda yoki shartnoma shartlarini boshqacha tarzda buzganida bosh pudratchi oldida javobgar bo‘ladi. Bunda bosh pudratchi-buyurtmachi, yordamchi pudratchi esa, pudratchi sifatida ko‘riladi. Majburiyat bajarilmaganligi uchun, basharti qonun hujjatlari yoki shartnomada yordamchi pudratchining javobgar bo‘lishi nazarda tutilgan bo‘lmasa, shartnoma bo‘yicha pudratchi javobgar bo‘ladi. Bosh pudratchi ham yordamchi pudratchi oldida shartnoma bo‘yicha javobgar bo‘lishi mumkin. Bosh pudratchi buyurtmachining pudrat shartnomasi bo‘yicha o‘z majburiyatlarini bajarmagani yoki lozim darajada bajarmaganligi uchun yordamchi pudratchi oldida javobgar bo‘ladi, buyurtmachi oldida esa yordamchi pudratchi o‘z majburiyatlarini bajarmaganligi yoki lozim darajada bajarmaganligi uchun javobgar bo‘ladi. Buyurtmachi bilan pudratchi o‘rtasida shartnoma tuzilganida shartnomaning bajarilishi yuzasidan faqat pudratchi javobgar bo‘ladi. Bosh pudratchi ishning bajarilishi yuzasidan faqat pudratchi sifatida javobgar bo‘ladi. Bosh pudratchi ishni sifatli bajarish uchun yordamchi pudratchi jalb qilganida ham bajarilgan ish yuzasidan buyurtmachi oldida o‘zi javobgar bo‘ladi. Buyurtmachi shartnoma bo‘yicha faqat pudratchi bilan huquqiy munosabatda bo‘ladi. Buyurtmachi bilan yordamchi pudratchi o‘zaro z^ch qanday huquqiy munosabatda bo‘lmaydi. Shu sababli buyurtmachi ham yordamchi pudratchi ham, bosh pudratchi bilan tuzgan shartnomalari shartlarining buzilishi bilan bog‘liq talablarini bir-biriga qo‘yishga

www.arxiv.uz hakli emas. Qonunda yoki shartnomada bosh pudratchi bilan tuzilgan shartnoma shartlari buzilganligi uchun buyurtmachi bilan yordamchi pudratchining o‘zaro bir- biriga talablar qo‘yishi bundan mustasnodir. Agar qonunda yoki shartnomada pudratchining ishni shaxsan o‘zi bajarishi ko‘rsatilgan bo‘lsa-yu, pudratchi ishni bajarish uchun yordamchi pudratchi jalb qilgan bo‘lsa va shu yordamchi pudratchi shartnomani bajarishda qataashib, zarar yetkazganda shu zarar uchun buyurtmachi oldida pudratchi javobgar bo‘ladi. Buyurtmachi ishni bajarish yuzasidan bosh pudratchidan boshqa shaxslar bilan ham shartnoma tuzishi mumkin. Butsday paytda albatga buyurtmachi bosh pudratchining roziligani olishi shart. Bosh pudratchi ishning bir qismini bajargan boshqa shaxslar bilan ish bo‘yicha hech qanday huquqiy munosabatda bo‘lmaydi. Shu tufayli bosh pudratchi shshsh bajarishda ishtirok etgan boshkd shaxslarning ishni bajarmaganligi yoki lozim darajada bajarmaganligi uchun buyurtmachi oldida hech krnday javobgar bo‘lmaydi. Ishning ma’lum bir qismini bajargan bosh pudratchidan boshqa shaxslar ishni bajarmaganligi yoki lozim darajada bajarmaganligi uchun bevosita buyurtmachi oddida o‘zlari javobgar bo‘ladilar. Pudrat ishini bajarish muddati shartnomaning muhim shartlaridan biri hisoblanadi. Odatda, shartnomada ishni tugallash mudsati ko‘rsatiladi. Ammo taraflarning o‘zaro kelishuvi bilan ishni boshlash, shuningdek, ishning ayrim qismini tamomlash mudsati (oraliqmuddatlar) ham belgilanishi mumkin. Masalan, turar-joyni ta’mirlash shartnomasi bo‘yicha, xususan, buyurtmachining manfaatlari nuqtai nazaridan ishning boshlanishi va oraliqdagi muddatlar ko‘rsatilishi mumkin. Maishiy pudrat shartnomasi bo‘yicha ishni bajaruvchi tomonidan bajariladigan ishlar, chunonchi, kiyim tikish, ta’mirlash ishlarining oxirgi muddatlari ko‘rsatiladi. Pudrat shartnomasida taraflarning kelishuvi bo‘yicha boshqacha tartib belgilangan bo‘lmasa, ishni bajarishning boshlanrich va oxirgi muddatlarini, shuningdek, oraliq muddatlarini buzganlik uchun pudratchi javobgar bo‘ladi. Masalan. turur-joy va yordamchi binolarni fuqarolarning buyurtmalari bo‘yicha ta’mirlashda ishning oxirgi muddatini buzgashik uchun javobgarlik belgilangan.

www.arxiv.uz Ayrim ishlarni bajarish bo‘yicha oraliq muddatlari ham belgilanishi mumkin. Ana shu oraliq muddatlarni buzganlik uchun javobgarlik belgilanadi. Ammo ish shartnomada belgilangan oxirgi muddatda to‘liq bajarilsa, pudratchk oraliq muddatni buzganlik uchun belgilangan javobgarliqdan ozod bo‘ladi. Taraflar sharshomani bajarishning belgilangan muddatlarini bir tomonlama o‘zgartirishga hakli emas. Faqat pudrat shartnomasvda ko‘rsatilgan ishni bajarishning boshlangach, oxirgi va oraliq muddatlari shargaomada nazarda tutilgan hollarda va tartibda o‘zgartirilishi mumkin.

www.arxiv.uz Ishni baholash Pudrat shartnomasida bajariladigan ishning bahosi yoki uni aniqlash usullari ko‘rsatiladi. Ular shartnomada ko‘rsatilgan bo‘lmasa, ishning bahosi Fuqarolik kodeksi 356-modsasining to‘rtinchi qismiga muvofiq belgilanadi. Bu qonunda belgilanishicha, «...haqto‘lashni nazardatugadigan shartaomada baho nazarda tutilmagan va shartnoma shartlari bo‘yicha belgilanishi mumkin bo‘lmagan hollarda shartnomani bajarganlik uchun o‘xshash vaziyatlarda odatda shunday tovarlar, ishlar yoki xizmatlar uchun olinadigan baho bo‘yicha haq to‘lanishi kerak...» Pudrat shartnomasi bo‘yicha bajariladigan ishning bahosi ishni bajarish bilan bog‘liq pudratchining barcha xarajatlari, chiqimlari (masalan, tikish uchun ketadigan materiallar, yasash, yamash, barpo etishga sarflangan narsalar qiymati, agar ular buyurtmachi tomonidan taqdim etalgan bo‘lmasa) hamda bajargan ish uchun to‘lanadigan haqdan iborat bo‘ladi. Pudratchi tomonidan bajariladigan ishning bahosi smeta (xarajat va chiqimlar ro‘yxati) tuzish yo‘li bilan aniqlanadi. Smeta qatiy yoki taxminiy bo‘lishi mumkin. Agar shartnoma tuzish paytida keyinchalik bajarilishi lozim bo‘lgan ishni va zarur materiallar miqdorini oldindan aniqlash imkoniyati bo‘lmasa, bunday hollarda taxminiy smeta tuziladi. Smetaning taxminyay bo‘lishligi shartnomada yoki smetaning o‘zida aloxdsa qayd etilgan bo‘lishi kerak. Qdtiy smeta bo‘yicha shartnomaning aniq qiymati muayyan ishlar uchun belgilangan bahoda taraflarning kelishuvi bilan aniq belgilanadi. Ish pudratchi tomonidan tuzilgan smeta bo‘yicha bajarilgan taqsirda, smeta buyurtmachi tomonidan tasdiqlangan bo‘lishi lozim. U tasdiqlangan paytdan boshlab kuchga kiradi va pudrat shartnomasining bir qismi hisoblanadi. Agar pudratchi tomonidan bajariladigan ishning bahosi shartaomada qat’iy yoki taxminiy qilib belgilangan bo‘lmasa, shartnoma bo‘yicha bajariladigan ishning bahosi qatiy belgilangan deb hisoblanadi. Pudratchi tomonidan ishni bajarish jarayonida qo‘shimcha ish bajarish zarur bo‘lib qolsa va shu sababli ishning taxminiy belgilangan bahosini ancha oshirishga

www.arxiv.uz to‘g‘ri kelsa, bu hakda buyurtmachini o‘z vaqgida ogoxlantirishi shart. Pudratchi tomonidan taxminiy smetani oshirish zarurligi xususida ogoxlantirilgaidan keyin buyurtmachi taxminiy smetani oshirishga rozi bo‘lmasa, pudratchi shartnomadan voz kechishga haqli. Bunday holda shartnomani bekor qilgan pudratchi buyurtmachidan ishning bajarilgan qismining bahosini to‘lashni talab qilishga haqli bo‘ladi. Agar smeta qiymatining oshirilishi pudratchi bilan bog‘liq b;chlsa, buyurtmachi smetadan ortiqcha sarflangan xarajatlarni to‘lamasdan majburiyatning bajarilishini pudratchidan talab qilish huquqiga ega bo‘ladi. Buyurtmachi pudrat shartnomasida ko‘rsatilgan ishning bahosini oshirish zarurligi haqida o‘z vaqgida ogohlantirishi shart. Agar pudrat shartnomasida ko‘rsatilgan ishning bahosini oshirish zarurligi haqida buyurtmachini o‘z vaqtida ogoxlantirmagan bo‘lsa, pudratchi smetadan ortiqcha xarajatlarni o‘z hisobiga o‘tkazib, shartnoma bo‘yicha olingan burchni bajarishga majbur. Lekin u shartnomada ko‘rsatilgan baho bo‘yicha haqolish huquqini saklab qolgan xrlda shartnomani bajaradi. Qo‘shimcha qilgan mehnati uchun haqolishga haqli bo‘lmaydi. Pudrat shartnomasi bo‘yicha qat^y smetani qoida bo‘yicha taraflar o‘zgartmrishga hakli emas. Hasto bajarilishm yuyerjbo‘lgan ishning to‘la efjmini yoki buning uchun zarur xarajatlarni pudrat shartnomasi tuzilayotgan paytda nazarda tugish imkoniyati bo‘lmagan hollarda ham taraflar smetani oshirish yoki kamaytirishni talab qilishga haqli emas.

www.arxiv.uz Buyurtmachining huquqlari va majburiyatlari Pudrat shartnomasi buyurtmachining topshirig‘iga muvofiq tuziladi. Shu sababli buyurtmachi ishningborish jarayonini va sifatli bajarilayotganligani istagan vaqgda pudratchining ish faoliyatiga aralashmagan holda tekshirib turishga haqli. Buyurtmachi pudrat ishining bajarilish jarayonini tekshirib, pudratchi pudrat shartnomasini bajarishga o‘z vaqtida kirishmaganligi ski ishni sust bajarishi natijasida uni shartnomada belgilangan muddatda tugatish mumkin emasligini aniqlasa, buyurtmachi shartnomadan voz kechishi mumkin. Bunday holda pudratchidan o‘ziga yetkazilgan zararni qoplashni talab qilishga xdqli bo‘ladi. Shu bilan birga buyurtma kechiktirilib bajariladigan bo‘lsa, buyurtmachi shartnoma o‘z ahamiyatini yo‘qotgashshgini isbot qilishi lozim. Buyurtmachi pudrat ishini tekshirib ishning shartnomada belgilangan vaqgda tegishli darajada bajarilmasligini aniklasa, pudratchi bilan kelishib ana shu kamchiliklarni yo‘qotish uchun pudratchiga ma’lum muddat belgilashga haqii. Bu talabni pudratchi belgilangan muddatda bajarmagan takdirda pudrat shartnomasvdan voz kechishga yoxud bu kamchishoslarni pudratchi hrsobidan tuzatishni boshqa shaxsga topshirishga, shuningdek yetkazilgan zararni qoplashni talab kdyaishga hakli bo‘ladi. Agar pudrat shartnomasida boshqacha tartib belgilangan bo‘lmasa, buyurtmachi ish natijasi o‘ziga topshirilgunga qadar istagan vaqgda shartnomadan voz kechib belgilangan bahoning buyurtmachi shartnomadan voz kechganligi to‘g‘risidagi ogohlantirish olingunga qadar bajarilgan ishga mutanosib qismini to‘lashi mumkin. Buyurtmachi pudrat shartnomasi bo‘yicha bajarilgan ishning natijasini belgilangan muddatda qabul qylib olishi lozim. Bajarilgan ishning natijasini buyurtmachi shartnomada nazarda tutilgan muddatda va tartibda qabul qilish chog‘ida uni pudratchi ishtirokida ko‘rib chiqishga haqli. Ish natijasini qabul qilayotganda shartnoma shartlaridan chekinish bo‘lganligini yoki boshqa kamchiliklar borligi aniqlangan buyurtmachi bu haqaa pudratchini darhol xabardor qilishi kerak.

www.arxiv.uz Bajarilgan pudrat ishi yozma tartibda qabul qilinishi lozim bo‘lsa, ishning qabul qilinganligi yozma tartibda rasmiylashtiriladi. Ishni qabul qilish vaqtida uning kamchiliklari aniklangan bo‘lsa, bu kamchiliklar va ularni tuzatish to‘g‘risida ana shu hujjatda yoki alohida hujjatda ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak. Ana shundagina buyurtmachi bu kamchiliklarni asos qilib ko‘rsatishga hakli bo‘ladI. Buyurtmachi topshirilayotgan pudrat ishini albatta ko‘rib, tekshirib, sinab ko‘rishi lozim. Masalan, televizor, radio, mashina va shunga o‘xshash texnika vositalarini qabul qilib olishda tekshirilib qabul qiligoshi lozim. Agar buyurtmachi ishni tekshirmay qabul qilgan bo‘lsa uni qabul qiliSHMING odsiy usulida aniqlanishi mumkin bo‘lgan kamchiliklarni dalil qilib keltirish huquqidan mahrum bo‘ladi. Pudratchi tomonidan bajarilgan ishda yashirin kamchiliklar ham mavjud bo‘lishi mumkin. Bunday kamchiliklar shartnoma shartlaridan chekinishlar tufayli ham yoki pudratchi tomonidan qasddan yo‘l qo‘yilishi oqibatida ham sodir bo‘ladi. Buyurtmachi ishni qabul qilib olganda yashirin kamchiliklar, ya’ni shartnomadan chekinishlar yoki ishni qabul qilishning oddiy usulida aniklanmagan boshqa kamchiliklar, shu jumladan, pudratchi qasddan yashirgan kamchiliklar keyinchalik aniqlansa, ular aniklanganidan so‘ng o‘n kunlik muddat davomida bu to‘g‘rida pudratchiga xabar qilishi shart. Bu muddat uzrli sababsiz o‘tib ketsa, buyurtmachi tomonidan qo‘yilgan talab pudratchi tomonidan qanoatlantirmasligiga sabab bo‘ladi. Bajarilgan pudrat ishining kamchiliklari yoki shu kamchiliklarning kelib chiqish sabablari yuzasidan pudratchi bilan buyurtmachi o‘rtasida nizo kelib chiqqan taqsirda, pudratchi yoki buyurtmachi ekspertiza tayinlashni talab kdlishi mumkin. Ekspertiza o‘gkazish bilan bog‘liqxarajatlar pudratchi zimmasida bo‘ladi. Ammo ekspertiza pudrat shartnomasi buzilganligini aniklasa, yoki shartnomaning buzilishi bilan pudratchining harakatlari o‘rtasida hech qanday sababiy bog‘lanish bo‘lmasa, ekspertiza xarajatlarini qoplash pudratchi zimmasiga qo‘yilmaydi. Buvday xrlda ekspertiza o‘tkazish bilan bokliq harajatlarni qoplash dou ekspertizani o‘tkazishni talab qilgzn taraf zimmasiga qo‘yiladi. Agar ekspertiza

www.arxiv.uz o‘tkazishni har ikki taraf birgalikda talab qilgai bo‘lsa, ekspertiza o‘tkazish bilan bog‘liq xarajetlar har ikki taraf tomonidan teng miqdorda qoplavddi, Buyurtshchi bajarilgan pudrat ishini o‘z vaqgvda qabul qilib olishi dozim. Agar o‘z vaqgida qabul qilib olinmasa O‘zbekiston Respublikzsi Fukerolik kodeksining 646-moddasida belgilangan huquqiy rqibatlar kelib chiqadi. Unda belgilanishicha, "... agar pudrat shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, buyurtmachi bajarilgan ishni qabul qilishdan bosh tortganida, pudratchi shartnomaga binoan ish natijasi buyurtmachiga topshirilishi kerak bo‘lgan ko‘ndan boshlab bir oy o‘tgach va shundan keyin buyurtmachini ikki marta ogoxlantirgan hodsa tushgan pulni esa, pudratchiga tegishli hamma to‘lovlarni chegipib tashlab, notarial idoraning depozitiga buyurtmachining nomini kiritib qo‘yishga haqli. Pudratchi pudrat narsasini sotish o‘rniga uni ushlab turish yoki keltirilgan zararni buyurtmachidan undirib olish huquqidan foydalanishga haqli..." Bajarilgan ishning tasodifan buzilishi yoki tasodifan nobud bo‘lish xavfi shu ishni topshirishni yoki qabul qilishni kechiktirgan tarafning zimmasiga qo‘yiladi. Agar buyurtmachi bajarilgan ishni belgilangan muddatda qabul qilib olmagan bo‘lsa, tayyorlangan (qayta ishlangan) ashyoning buzilish yoki tasodifan nobud bo‘lish xavfi shu ashyo topshirilishi lozim bo‘lgan kundan boshlab buyurtmachiga o‘tgan xlsoblanadi. Ishning sifati va kafolat muddati Pudrat shartnomasi bo‘yicha bajarilgan ishning sifati talab darajasida bo‘lishi lozim. Bajarilgan ish sifatli deb hisoblanishi uchun shu ish pudrat shartnomasi shartlariga muvofiq bo‘lishi, agar shartnomada ishning sifati haqida tegishli shart bo‘lmaganida, yoki shart to‘liq bo‘lmaganida esa, shunga o‘xshash ishlarga qo‘yiladigan odatdagi talablarga mos bo‘lishi keraq. Qonun hujjatlarida yoki shartnomada boshhacha tartib nazarda tugilgan bo‘lmasa, ishning sifati shartaomada kursatilgan shartlar yoki odatda qo‘yiladigan

www.arxiv.uz talablar bilan belgalangan xususiyatlarga ega bo‘lishi kerak. Shuningdek, bajarilgan ishnnng natijasini sifatli deb hisoblash uchun yana u ma’lum bir muddat davomida shartnomada nazarda tutilganidek, foydalanishga yarokli bo‘lishi lozim. Qonun hujjatlarida pudrat shartnomasi bo‘yicha bajariladigan ishga qo‘yiladigan majburiy talablar nazarda tutilgan bo‘lsa, tadbirkor sifatida ish olib borayotgan pudratchi ishni bunday majburiy talablarga amal qilgan holda bajarishi shart. Bundan tashqari pudratchi qonun hujjatlarida belgilangan majburiy talablarga nisbatan sifat jihatdan birmuncha yuqori bo‘lgan talablarga javob beradigan ishni bajarishni shartnoma asosida o‘z zimmasiga olishi ham mumkin. Qonun hujjatlarida yoki pudrat shartnomasida pudratchi buyurtmachiga ishning sifatiga kafolat berishi nazarda tutilgan bo‘lsa, pudratchi butun kafolat muddati davomida pudrat shartnomasining shartlariga, shartlar bo‘l maganvda, odatda tegishli 1>rdagi ishlarga qo‘yiladigan talablarga mos keladigan, shartnomada belgilanganidek, foydalanishga yarokli bo‘lgan ish natijalarini buyurtmachiga topshirishi kerak. Agar pudrat shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, ish natijasining sifatiga berilgan kafolat ishning natijasini tashkil etuvchi hamma narsaga tegishli bo‘ladi. Agar pudrat shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, kafolat muddati buyurtmachi bajarilgan ish natijasini qabul qilgan yoki qabul qilishi lozim bo‘lgan paytdan o‘ta boshlaydi. Qonun hujjatlario,a yoki taraflarning kelishuvida boshqacha tartib belgilangan bo‘lmasa, yoxud u pudrat shartnomasining xususiyatlaridan kelib chiqmasa, Fuqarolik kodeksi 404-moddasining tegishli qoidalariga ko‘ra belgilanadi. Agar pudrat shartnomasiga muvofiq bajarilgan ishga kafolat muddati belgilangan bo‘lsa- da, undan buyurtmachining foydalani-shiga pudratchiga bogliq bo‘lgan holatlar to‘sqinlik qilayotgan bo‘lsa, bu holatlar pudratchi tomonidan bartaraf qilingunga qadar kafolat muddatining o‘tishi boshlanmay turadi. Agar pudrat shartnomasida boshqacha belgilangan bo‘lmasa, kafolat muddati, pudrat ishi natijasidan aniqlangan kamchiliklar tufayli foydalanib bo‘lmasligi haqida pudratchi

www.arxiv.uz ogoxlantirilgan bo‘lsa, bu kamchiliklar bartaraf qilinguncha kafolat muddatining o‘gashi to‘xtatiladi. Pudrat shartnomasi bo‘yicha bajarilgan ishning kafolat muddati ish natijasidagi kamchiliklar va foydalanishga zid to‘sqinliklar pudratchi tomonidan bartaraf qilinganidan so‘ng qayta boshlanadi. Ish sifati talab darajasida bo‘lmaganligi uchun pudratchi javobgarligi Pudrat shartnomasi bo‘yicha bajarilgan ishning sifati talab darajasida bo‘lmaganligi uchun pudratchi javobgar bo‘ladi. Agar, ish pudratchi tomonidan pudrat shartnomasidan chetga chiqkdn holda bajarilib, ish natijasini yomonlashtirgan bo‘lsa uni shartnomada nazarda tutilgan maqsadlar uchun yoxud shartnomada yaroqsizlik haqida tegashli shartlar bo‘lmaganda, odatdagi maqsadlar uchun foydalanishga yaroqsiz qilib qo‘yadigan boshqa kamchiliklar bilan bajarilgan bo‘lsa, qonunda yoki shartnomada boshkrcha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, buyurtmachi o‘z xohishiga ko‘ra, pudratchidan shu kamchiliklarni maqbul muddatda bepul bartaraf etishni yoki ish uchun beyagilangan bahoni mazkur kamchiliklarga mutanosib ravishda kamaytirishni yoxud shartnomada buyurtmachining kamchiliklarni bartaraf etish huquqi nazarda tutilgan bo‘lsa, ularni bartaraf etishga qilgan o‘z xarajatlarini qoplashni tatab qilishga haqli. Pudratchi ishdagi o‘zi javobgar bo‘lgan kamchiliklarni bartaraf etish o‘rniga, buyurtmachiga shartnomani bajarishni kechiktirganlik natijasida yetkazgan zararni qoplagan holda ishni yangidan bepul bajarib berishga haqli. Bunday holda buyurtmachi ilgari o‘ziga topshirilgan ish natnslasini, agar ishning xususiyatiga ko‘ra uni qaytarib berish mumkin bo‘lsa, pudratchiga, kdytarib berishi shart. Agar pudrat shartkomasi bo‘yicha bajarilgan ishdagi yo‘l qo‘yilgan kamchiliklar jidsiy va bartaraf etib bo‘lmaydigan darajada bo‘lsa, yoki aniqlangan kamchiliklar buyurtmachi tomonvdan belgilangan oqilona muddatda bartaraf etilmagan bo‘lsa,

www.arxiv.uz buyurtmachi shartnomani bajarishdan bosh tortishga va keltirilgan zararni qoplashni pudratchidan talab qshshshga haqli. Pudrat shartnomasida bajarilgan ishning muayyan kamchiliklari uchun pudratchini javobgarlikdan ozod qilish xususida shart bo‘lishi, agar bunday nuqsonlar pudratchining aybli harakatlari yoki harakatsizligi tufayli vujudga kelganligi isbotlansa, pudratchini javobgarlikdan ozod qilishga asos bo‘lmaydi. «... Ishni bajarish uchun material bergan pudratchi uning sifati uchun sotuvchining sifati lozim darajvda bo‘lmagan tovar uchun javobgarligi to‘g‘risidagi qoidalar bo‘yicha javobgar bo‘ladi» (FKning 650-moddasi). Buyurtmachi pudrat ishini qabul qilib olganidan so‘ng, qonun hujjatlari yoki pudrat shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, buyurtmachi pudratchi tomonidan bajarilgan ish natijasining talab darajasida sifatli emasliga bilan bogliq talablarni FKning 651-moddasida beyagilangan muddat davomida aniqpagan taqsirda, pudratchiga nisbatan talab qo‘yishga haqyai. Pudratchi tomonidan bajarilgan ishga uning sifati xususida kafolat mo‘ddati belgilanishi mumkin, Agar pudratchi tomonidan bajarilgan ish natijasida kafolat muddati belgilanmagan bo‘lsa, ish natijalaridagi kamchiliklar oqilona muddatda, biroq ish natijasi topshirilgan kundan boshlab, ikki yil mobaynida aniklangan takdirda, buyurtmachi ish natijasidagi kamchiliklar bilan bog‘liq talablarni qo‘yishi mumkin. Buyurtmachi qonun, shartnoma yoki ish muomalasi tartibida boshqacha mudsat belgilangan bo‘lmasa, FKning 651-moddasida belgilangan muddat davomida ishning sifati lozim darajada emasligi xususida pudratchiga talab qo‘ya oladi. Pudratchi tomonidan shartnomaga muvofiq bajarilgan ishning talab darajada sifatli ekanligi xususida kafolat muddati belgilanadi. Buyurtmachi tomonidan bajarilgan ish natijasidagi kamchiliklar ana shu muddat davomida aniqlansagina bu kamchiliklar xususida unga talab qo‘ya oladi. Agar pudrat shartnomasiga muvofiq bajarilgan ish natijasining sifati xususida belgilangan kafolat muddati ikki yiddan kam bo‘lsa, buyurtmachi ishda yo‘l qo‘yilgan kamchiliklarni ana shu kafolat muddati o‘tgandan so‘ng ham aniqlashi

www.arxiv.uz mumkin. Biroq FKning 651-moddasining beshinchi qismida belgilanganidek bajarilgan ish natijasi buyurtmachi tomonidan qabul qilib olingan yoki qabul qilib olinishi lozim bo‘lgan paytdan e’tiboran ikki yil davomida aniqpangan takdirda pudratchiga nisbatan talab qo‘ya oladi. Buyurtmachi pudratchiga nisbatan talab qo‘yishi uchun ishdagi kamchiliklar ish natijasi o‘ziga topshirilgungacha yoki topshirish paytida yuzaga kelgan sabablarga ko‘ra, paydo bo‘lganligini isbot qilishi lozim. Shuvda ular uchun pudratchi javobgar bo‘ladi. Pudrat shartnomasiga muvofiqbajarilgan ish natijasining sifati talab darajasid^ ekanligi xususida kafolat muddati belgilanadi. Agar pudrat shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, kafolat muddati bajarilgan ish natijasi buyurtmachi tomonidan qabul qilib olingan kundan yoki qabul qnlinib olinishi lozim bo‘lgan paytdan e’tiboran o‘ta boshlaydi. Pudrat shartnomasi bo‘yicha kafolat muddatini hisoblashda, agar qonun hujjatlarvda, taraflar o‘rtasidagi kelishuvda boshkrcha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, yoki u pudrat shartnomasining xususiyatlaridan kelib chiqmasa, Fuqarolik kodeksining 404-moddasi ikkinchi, uchinchi, to‘rtinchi va beshinchi qismlarining qoidalari muvofiqtarzda qo‘llaniladi. Pudratchi tomonvdan pudrat shartnomasiga muvofiqbajarilgan ish sifatli emasligi xususida buyurtmachi dayu qo‘zgatishga xakli. Da’vo qo‘zg‘atish qonunda belgilangan muddat ichida bo‘lishi kerak. Bunday muddat Fuqarolik kodeksining 150-moddasida uch yil qilib belgilangan. Buyurtmachi ishni qabul qilib olgandan so‘ng ish sifatiningtegishli darajada emasligani bilgan yoki bilishi lozim bo‘lgan kundan boshlab da’vo qo‘zgash muddati o‘ta boshlaydi. Agar qonun hujjatlari yoki pudrat shartnomasida pudratchining ish sifatiga kafolat berishi nazarda tutilgan, kafolat muddati belgilangan va ishdagi kamchiliklar xususidagi ariza kafolat muddatida berilgan bo‘lsa, da’vo qo‘zg‘ash muddati kamchiliklar xususida ariza bergan kundan e’tiboran o‘ta boshlaydi. Buyurtmachi pudratchi tomonidan bajarilayotgan ishni o‘zaro kelishuvga muvofiq qismlarga bo‘lib qabul kdgsishi ham mumkin. Bunday paytda ishning sifati lozim darajada emasligi xususida da’vo muddati pudrat ishining bir qismi

www.arxiv.uz qabul qilinib undagi kamchiliklar aniqlanganidan so‘ng emas, balki pudrat shartnomasqda belgilangan ishning hammasi bugunlay qabul qilib olingan kundan e’tiboran o‘ta boshlaydi. Pudrat shartnomasi bo‘yicha taraflar sir tutilishi lozim bo‘lgan ma’lumotlarni, albatta sir saqlashi shart. Buni hozirgi bozor iqgisodiyoti munosabatlarida raqobat kurashi, qolaversa, har bir subyektning qonuniy manfaati ham talab etadi. Bir tomon pudrat shartnomasi bo‘yicha o‘z majburiyatlarini bajarganligi tufayli ikkinchi tomondan yangi yechimlar va texnikaviy bilimlar, jumladan tijorat siri deb xisoblanishi mumkin bo‘lgan ma’lumotlar xam olishi mumkin. Bunday ma’lumotlarni olgan tomon ana shu ma’lumotni bergan tomonning roziligisiz uni uchinchi shaxsga oshkor qilishga haqqi yo‘q. Bunday maxfiy saklash shart bo‘lgan axborotdan foydalanish tartibi va shartlari tomonlarning o‘zaro kelishuvi bilan belgilanadi. Pudrat shartnomasi muddatidan avval bekor qilinganda pudratchi buyurtmachiga ish uchun bergan material va uskunalarni qaytarib berishi shart. Agar buyurtmachi ushbu Kodeksning 642-moddasining 4-qismida belgilanganidek, pudrat shartnomasi bajarilguncha, shartnomadan bir tomonlama voz kechsa yoki 650- moddasi 3-qismiga muvofiq pudrat shartnomasida aniklangan kamchiliklarni bartaraf etish to‘g‘risida belgilangan muddatda pudratchi uni bartaraf etmagan bo‘lsa, buyurtmachi shartnomani bajarishdan bosh tortishi mumkin. Bunday holda pudratchi buyurtmachi tomonidan beriltan materiallarni uskunalarni ishlash (ishlov berish) uchun berilgan ashyo va boshqa mol-mulkni buyurtmachiga qaytarib berishi shart. Buyurtshchiga qaytarmasa, buyurtmachi ko‘rsatgan shaxsga topshirishi, agar buning iloji bo‘lmasa, - materiallar, uskunalar, ashyo va boshqd mol-mulkning qiymatini to‘lashi shart.

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1 Karimov I. A.. O‘zbekiston buyuk kelajak sari (O‘zbekiston XXI asr bo‘sagasida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafo-latlari). T., «O‘zbekiston», 1998, 567-6. 2. «Xalq so‘zi», 2000 yil 15 iyun. 3. Karimov I. A. O‘zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo‘lida. T., «O‘zbekiston», 1995, 241-6. 4. O‘zbekiston Respublikasining Korxonalar, Ijara, Mulkchilik to‘g‘risidagi qonunlari. T., «Adolat», 1997. 5.www.akadmvd.uz

O'xshashlar

Tadbirkorlik sohasidagi soliq munosabatlari

Tashqi iqtisodiy faoliyat sohasidagi tadbirkorlik

Mahsulot yetkazib berish sohasidagi tadbirkorlik

Majburiyatlarni bajarish

Tadbirkorlik huquqining manbai