Mahsulot yetkazib berish sohasidagi tadbirkorlik - Huquqshunoslik - Referatlar

Mahsulot yetkazib berish sohasidagi tadbirkorlik

Yuklangan vaqt:

17.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

70 KB

Ko'chirib olish

Mahsulot yetkazib berish sohasidagi tadbirkorlik Maxsulot yetkazib berish tadbirkorlar ishtarokida tuziladigan shartnomalardan biri bo‘lib, bozor iqgisodi sharoitida uning axamiyati tobora oshib bormoqda. Bu shartnomaning ta’rifi O‘zbekiston Respublikasi Fukarolik kodeksining 437- moddasida berilgan. Unda belgilanishicha «Maxsulot yetkazib berish shartnomasiga muvofiq tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanayotgan maxsulot yetkazib beruvchi — sotuvchi shartlashiyagan muddatda yoki muddatlarda o‘zi ishlab chiqaradigan yoxud sotib oladigan tovarlarni sotib oluvchiga tadbirkorlik faoliyatida foydalanish uchun yoki shaxsiy, oilaviy maqsadlarda, ro‘zgorda va shunga o‘xshash boshqa maqsadlarda foydalanish bilan bog‘liq bo‘lmagan boshqa maqsadlarda foydalanish uchuntopshirish, sotib oluvchi esa tovarlarni qabul qilish va ularning xaqini to‘lash majburiyatini oladi (FKning 437-moddasi). Maxsulot yetkazib berish shartnomasi ikki tomonlama xaq baravariga tuziladigan, konsensual shartnomalar jumlasiga kiradi. Bu shartnomaning o‘ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat. Ma’lumki, maxsulot yetkazib berish shartnomasi turli xildagi mulk shakllaridan qat’i nazar tadbirkorlik faoliyatini olib borayotgan subyektlar bilan sotib oluvchi tashkilotlar o‘rtasida tuziladi. Bunday xolda mulkka egalik qilish xuquqi maxsulot yetkazib beruvchidan maxsulot oluvchiga o‘tadi. Agar shartnoma davlat tashkilotlari o‘rtasida guzilsa mulkka egalik xuquqi yetkazib beruvchvdan maxsulotni oluvchiga o‘tsada, mulqdor ya’ni mulk egasi o‘zgarmaydi, mulk davlat mulki bo‘lib qoladi. Garchi davlat korxonalariga shartnoma tuzish erkinligi berilgan bo‘lsada, uning rejali xarakteri ma’lum darajada saklanib qolgan. Davlat korxonalariga mustaqillikning berilishi maxsulot yetkazib berishning mutlaqo rejasiz ish ko‘rilishi degani emas, albatta[1].Mazkur shartnoma bo‘yicha maxsulot davlat korxonasidan nodavlat korxonasiga yetkazib berilganida, mulkka egalik xuquqi davlatga aloqadorsiz korxonaga o‘tib, mulk xususiy mulkka aylanadi.Maxsulot yetkazib berish shartnomasining iiggirokchilari davlat korxonalari, xususiy

korxonalar, kooperashv va jamoat tashkilotlari bo‘lishi mumkin.Ma’lumki, shartnomada ko‘rsatilgan maxsulotlar ko‘pincha kelgusida shartnomada belgilangan muddatlarda tayyorlanishi yoki yetkazib berilishi lozim bo‘lgan maxsulotlar bo‘ladi. Shartnoma tuzuvchilar o‘rtasidagi bir muncha vaqt davom etadigan munosabatlardir. Shunga ko‘ra shartnoma bir yilga yoki uvdan ko‘proq muddatga tuzilishi mumkin.Maxsulot yetkazib bershp shartnomasi xalqxo‘jaligini moddiy-texnika jixatidan ta’minlash va xalq iste’moliga oid tovarlarni ishlab chiqarish yoki yetkazib berish yuzasidan tuziladigan shartnomalardan biri xisoblanadi[2].Ushbu shartnoma vositasida tadbirkorlarning xom ashyoga, materiallarga, buyumlarga, tovarlarga bo‘lgan extiyojlari ta’minlanadi. U maxsulot ayirboshlash vazifasini xam bajaradi.Hozirgi bozor iqtisodiyoti sharoitida tadbirkorlar maxsulot yetkazib berish shartnomasi tuzish vositasida o‘z faoliyatlari uchun zarur bo‘lgan xom ashyo, uskunalar, materiallar, ulgurji va chakana ravishda sotish uchun tovar olsalar, ikkinchi taraf esa ishlab chiqargan maxsulotlar va tovarlarni maxsulot yetkazib berish shartnomasini tuzish yo‘li bilan sotadilar. Maxsulot yetkazib berish shartnomasi chekana oldi-sotdi shartnomasidan o‘z xususiyati bilan farq qiladi.Birinchidan, chakana oldi-sotdi shartnomasi fuqarolar bilan tashkilotlar o‘rtasida tuzilsa, mazkur shartnoma faqat korxona, tashkilot yoki tadbirkor shaxslar o‘rtasida tuziladi.Ikkinchidan, maxsulot yetkazib berish shartnomasi ma’lum darajada rejali tavsifga ega. Oddi-sotdi munosabatlarini tartibga soluvchi rejali xujjatlar taraflarni shartnoma tuzishga majbur qilmaydi, balki faqat muayyan tovarlar xarakatini, masalan, chakana savdoni amalga oshirish yuzasidan togshshriqtarni belgilaydi.Uchinchidan, maxsulot yetkazib berish shartnomasining tuzilishi va ijro etilishi bir vaqgga to‘g‘ri kelmaydi, chakana oldi- sotdi shartnomasida esa shartnomani tuzish va uni ijro etish bir vaqgning o‘zida bajariladi. To‘rtinchidan, oldi-sotdi shartnomasida tovar tayyor xodda bo‘lsa, maxsulot yetkazib berish shartnomasida maxsulot kelgusida tayyorlanishi lozim bo‘ladi.Maxsulot yetkazib berish shartnomasi keng tarqalgan xo‘jalik shartnomalaridan biri bo‘lib, xalq xo‘jaligani moddiy-texnika bilan, axolini keng

iste’mol tovarlari bilan ta’minlashda muxim axamiyat kasb etadi. Chunki xech kaysi sanoat korxonalari, qurshshsh tashkilotlari, savdo korxonalari boshqa tashkilotlar bilan maxsulot yetkazib berish shartnomasi orqali amaliy ish munosabatlarida bo‘lmay turib, o‘ziga yuklatilgan xo‘jalik vazifalarini bajara olmaydi.Maxsulot yetkazib berish shartnomasi davlat buyurtmasini amalga oshirishda muxim vosita bo‘lib xizmat qiladi, U davlat buyurtmasi asosida maxsulotlarning o‘z vaqtida yetkazib berilishini tezlashtiradi, maxsulot yetkazib berish va qabul qilish jarayonida taraflar o‘rtasida bo‘ladigan munosabatlarni aniqlashtiradi, majburiyatlarning o‘z vaqgida bajarilishini ta’minlaydi va xo‘jalik xisobini mustaxkamlaydi[3]. Korxona va tashkilotlar shartnomani tuzishda, shuningdek, maxsulot yetkazib berish yuzasidan ayrim masalalarni xal kdlishda maxsulot yetkazib berish to‘g‘risidagi qoidalarga amal qiladilar.Boshqaruvning iqgisodiy uslublariga o‘tilayotgan xozirgi paytda maxsulotlar yetkazib berish bo‘yicha xo‘jalik aloqalarining ikki shakli mavx^ud. Birinchisi — ishlab chiqarish vositalarining ulgurji savdoyei va tovarlarni erkin sotish, ikkinchisi — maxsulot va tovarlarni yetkazib berish davlat buyurtmalaridan iborat. Mahsulot yetkazib berish shartnomasiniig ishtirokchilari Shartnoma tuzishda bevosita ipggirok etuvchi, o‘ziga shartnoma bo‘yicha majburiyat oluvchi subyekglar maxsulot yetkazib berish shargaomasining qatnashchilari xisoblanadi.Ular maxeulot yetkazib beruvchi va xaridor tadbirkorlardir. Davlat korxonasi, xususiy korxona, firma va tovar ishlab chiqaruvchi boshqa korxona, ulgurji savdo tashkylytlari maxsulot yetkazib beruvchi tadbirkor sifatida yuMyrxYs etyshlari mumkin. Agar yetkazib beriladigan maxsulot faqat jixoz bo‘lsa, xaridor buyurtmachi deb yuritiladi. Birlashma, xalqxo‘jaligining barcha soxasidagi korxonalar, xususiy korxonalar, ishlab chiqarish tjminoti, turli kooperativlar va ulgurji savdo tashkilotlary xaridor

(buyurtmachi) sifatida ishtirok etadilar.Maxsulot yetkazib berish shartnomasida ko‘pchilik bo‘lib ishtirok etuvchi shaxslar maxsulot beruvchi tashkilot yoki xaridor tashkilot tomonida, unga bo‘ysunuvchi birlashma paychi, sherik tashkidot sifatida ishtirok etishi mumkin. Masalay, maxsulot «tk-azib beruvchi ,va xaridor birlaShma tomonidan uning tarkibiga kiruvchi mustaqil yuridiK shaxs-korxona, yoki firmalar va savdo bo‘yicha davlat aksiyadorlik uyushmasi[4] bo‘limlari ishtirok etishi mumkin.Ayniqsa xozirgi bozor iqgisodiy munosabatlarining tobora chuqurlashib borishi maxsulot yetkazib berish shartnomasi ishtirokchilarini xam tubdan o‘zgartirib yubordi. Shu sababli mamlakatimizda ishbilarmonlikni, xususiy tashabbusni rivojlantirish yuzasidan sezilarli ishlar olib borilmokda.Moddiy ishlab chiqarish soxasidagi idoralarni qayta tuzish xamda korxonalar, birlashmalar va konsernlarning yangi shakllarini vujudga keltirish jarayoni davom etmokda. Masalan, savdo vazirligi o‘rniga «O‘zbeksavdo» uyushmasi, yengil sanoat vazirligi o‘rniga «O‘zbekengilsanoat» uyushmasi tashkil etildi. Yoqilg‘i sanoati, metallurgiya, kimyo, mashinasozlik, maxalliy sanoat tarmoqlarida, don maxsulotlari tizimida davlat konsernlari tashkil etildi.Uning asosiy vazifasi ishlab chiqaruvchilar bilan iste’molchilar o‘rtasida tijorat-xo‘jalik aloqalarini amalga oshirishdan, xomashyo va materiallar yetkazib berish bo‘yicha shartnomalar tuzishdan, mulkchilik shakli qanday bo‘lishidan qati nazar barcha iste’molchilarning moddiy resurslarni erkin xarid qilishi va sotishini tashkil etishdan iborat. Yuqorida tilga olingan subyektlar maxsulot yetkazib berish shartnomasining qatnashchilari xisoblanadi. Hozirgi bozor iqgisodiyoti sharoitida tomonlar o‘rtasida tuziladigan maxsulot yetkazib berish shartnomasi bu soxadagi asosiy xujjat bo‘lib qoladi va u shartnoma ishtirokchylarining xuquq va burchlarini xar tomonlama kengaytiradi.

Mahsulot yotkazib berish shartnomasining mazmuni Shartnomaning asosiy shartlari (bandlari, rekvizitlari) va taraflarning asosiy xuquq va burchlari maxsulot yetkazib berish shartnomasining mazmunini tashkil etadi. Yetkazib beriladigan maxsulotning nomi, miqsori, sifati, komplekti,assortimenti, idishi (tarasi) yetkazib berilish muddati .to‘g‘risidagi va boshqa ba’zi shartlar shunday shartlar jumlasiga kiradi.Yetkazib beriladigan maxsulotning mikdori shartnoma bilan yoki xaridorning buyurtmasi bilan belgilanadi.Maxsulog yetkazib berish shartnomasining asosiy shartlaridan biri maxsulotni yetkazib berish muddatidir. Shartnomada maxsulot yetkazib berish vaqtlari bilan birga tovarlarni yetkazish jadvali (o‘n kunlik, sutkalik, soatlik va.x.k.) belgilanishi mumkin.Maxsulot muddatidan oldin xam yetkazib beriladigan bo‘lsa, albatga xaridorning rozshshgi bo‘lishi lozim.Maxsulotni muddatidan oldin yetkazib berilganida uni oluvchi qabul qilgan bo‘lsa, u keyingi davrda yetkazilishi lozim bo‘lgan tovarlar xisobiga kiritiladi. Yetkazib berish muddati o‘tkazib yuborilganida, agar shartnomada boshqacha tartib belgilanmagan bo‘lsa, sotib oluvchi maxsulot yetkazib beruvchini ogoxlantirib, uni qabul qilishdan bosh tortishga xaqli. Sotib oluvchining ogoxlantirish xatini olmasdan ilgari maxsulot yetkazib beruvchi tomonidan jo‘natilgan maxsulotni sotib oluvchi qabul qilishga va uning xaqini to‘lashga majbur. Agar shartnomada boshqacha xolatlar ko‘rsatilmagan bo‘lsa, xaridor maxsulot yetkazib beruvchini xabardor qilgan xolda, kechiktirib yetkazib berilgan maxsulotni qabul qilishdan bosh tortishi mumkin (FKning444-moddasi).Maxsulot yetkazib berish shartnomasining mazmunini tashkil etuvchi shartlardan biri, maxsulotni yetkazib berish tartibidir. Mazkur tartibda maxsulot yetkazib beruvchi tomonidan tovarlarni shartnoma bo‘yicha sotib oluvchiga yoki shartaomada oluvchi sifatida ko‘rsatilgan shaxsga jo‘natish yo‘li bilan amalga oshiriladi.Shartnomada sotib oluvchining boshqa xaridorlarga jo‘natish xususida ko‘rsatma berish xuquqi (jo‘natish raznaryadxasi) nazarda tutilgan bo‘lsa, tovar yetkazib beruvchi tomonidan jo‘natish raznaryadkasida ko‘rsatilgan oluvchilarga jo‘natiladi.

Jo‘natish raznaryadkasining mazmuni va uni sotib oluvchi tomonidan maxsulot yetkazib beruvchiga yuborish muddati shartnomada belgilanadi. Agar jo‘natish raznaryadkasi yuborish muddati shartnomada nazarda tutilgan bo‘lsa u yetkazib beruvchiga yetkazib berish davri boshlanishidan kechi bilan o‘ttiz kun oldin yuborilishi lozim.Sotib oluvchining belgilangan muddatda jo‘natish raznarydkasini taqsim qilmasligi yetkazib beruvchiga yoki shartnomani bajarishdan voz kechish yo sotib oluvchidan tovarlar xaqini to‘lashni talab qilish xuquqini beradi. Bundan tashqari yetkazib beruvchi jo‘natish raznaryadkasi takdim qilmasligi tufayli yetkazilgan zararni qoplashni talab qilish xuquqiga ega.Maxsulot shartnomada nazarda tutilgan turda yetkazib bershgashi lozim. Maxsulotning muayyan turiga kiradigan biron qismini shartnomada nazarda tutilganidan ko‘proq miqdorda yetkazib berilishi shu turga kiruvchi boshqa nomdagi to‘liq yetkazib berilmagan tovarlar o‘rnini qoplashda xisobga olinmaydi, bunday yetkazish sogab oluvchining oldindan berilgan yozma roziliga bilan amalga oshirilgan xollardan tashqari, o‘rni qoplanishi lozim.Agar shartnomada tovarlarni sotib oluvchiga yetkazib beruvchi joylashgan yerda topshirish (tanlab olish) nazarda tutijan bo‘lsa, sotib oluvchi unga topshiriladigan tovarlarni ko‘zdan kvchmrishi shgpt. Tovdrlarning shartnomaga nomuvofiqiigi aniqlanganda, ularni olishdan u bosh tortishga xaqli.Sotib oluvchining tovarlarni shartnomada belgalangan muddatlarda, bunday muddat belgilanmagan bo‘lsa, tovarlarni tayyorligi to‘g‘risida yetkazib beruvchining bildirish xatini olganidan so‘ng maqbul muddatda tanlab olmasligi yetkazib beruvchiga shartnomani bajarishdan voz kechish yoki sotib oluvchidan tovarlar xaqini to‘lashni talab qilish xuquqini beradi. Sotib oluvchi yetkaziladigan tovarlar xaqini shartnomada nazarda tutilgan xisob- kitoblar tartibi va shakllariga amal qilgan xodda to‘laydi. Atr tomonlar tuzgan bitimda xisob-kitob tartibi va shakli belgilanmagan bo‘ls?, xisob-kitoblar to‘lov topshiriklari bilan amalga oshiriladi. Agar shartnomada tovarlarni aloxida qismlarda yetkazib berish nazarda tutilgan bo‘lsa, tovarlar xaqi sotib oluvchi tomonidan so‘nggi qismi olingandan (tanlab

olingandan) keyin to‘lanadi. Shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilgan xollar bundan mustasno. Agar shartnomada tovarlarning xaqi oluvchi (to‘lovchi) tomonidan to‘lanishi nazarda tutilgan bo‘lsa, oluvchi (to‘lovchi) esa xaqto‘lashdan asossiz bosh tortsa yoki tovarlar xaqi shartnomada belgalangan muddatdato‘lanmasa, yetkazib beruvchi sotib oluvchidan yetkazilgan tovarlar xaqini to‘lashni talab qilish xuquqiga ega. Maxsulot yetkazib berish shartnomasini bajarmaganlik uchun javobgarlik Bozor munosabatlari tadbirkorlarga maxsulot yetkazib berish shartnomasi bo‘yicha katta mas’uliyat yuklaydi. O‘z mas’uliyatini bajarmagan taraf shartnomaga muvofiq javobgar bo‘ladi. Tomonlarning javobgarligi tuzilgan shartnoma bo‘yicha ya’ni qonun xujjatlariga muvofiq belgilanadi. O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 453-moddasida belgilanishicha, yetkazib beruvchi tovarlarni shartnomada nazarda tutilgan miqsorda yetkazib bermasa yoxud sotib oluvchining sifatsiz tovarlarni almashtirish yoki tovarlarni butlash to‘g‘risidagi talablarini belgilangan muddatda bajarmasa, sotib oluvchi yetkazib berilmagan tovarlarni boshqa shaxslardan sotib olish va bu bilan bog‘liq barcha xarajatlarni yetkazib beruvchi zimmasiga yuklash xuquqiga ega. Sotib oluvchi sifatsiz va but bo‘lmagan tovarlar xaqini to‘lagan bo‘lsa, tovarlar kamchiligi bartaraf etilgunga va ular buglangungacha yoki almashtirilguncha to‘langan summani kaygarishni talab qilish xuquqiga ega. Tovarlar oluvchiga tegashli darajada sifatga ega bo‘lgan xolda yetkazib berilishi kerak. Tegishli darajada sifatga ega bo‘lmagan tovarlar yetkazib berilgavdpa sotib oluvchi maxsulot yetkazib beruvchiga tovarni almashtirish, xarid narxini kamaytirish va sifatsiz tovarni keytarishda baxolardagi farqni qoplashni talab qilishta xakdi. Sifatsiz tovarni xuyadi shunday, biroqo‘lchami, andozasi, navi boshqacha bo‘lgan zarur sifatli tovarga almashtirish chog‘ida, almaigofilayotgan tovarni almashgarilayoggan paytidaga baxosi bilan sifatsiz tovar o‘rniga

berilayotgan tovar baxosi o‘rtasidagi farq qoplanishi mumkin. Yetkazib berilgan tovarning sifatsizligi to‘grisida sotib oluvchidan bildirish olgan maxsulot yetkazib beruvchi yetkazib berilgan tovarlarni tegishli darajada sifatli tovarlar bilan darxol almashtirilgan xollar bundan mustasno. O‘ziga yetkazib berilgan tovarlarni chakana savdo asosida sotadigan tadbirkor, agar maxsulot yetkazib berish shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, iste’molchi tomonidan qaytarilgan tegishli darajada sifatli tovarni yetarli muddat ichida almashtirishni talab qilishga xaqyai. Tovarlar taraflar o‘rtasida tuzilgan shartnomaga muvofiq but xodda yetkazib berilishi kerak. Agar maxsulot yetkazib beruvchi but bo‘lmagan tovarlar yetkazib berganda Fuqarolik kodeksining 452-modsasida belgilangan oqibatlar kelib chiqadi. Binobarin ushbu qonunda belgilanishicha, maxsulot yetkazib berish shartnomasining shartlari, qonunxujjatlariningtalablari yoki tovarlarning but bo‘lishiga qo‘yiladigan odatdagi talablarni buzgan xolda tovar yetkazib berilganida sotib oluvchi maxsulot yetkazib beruvchiga tovarning baxosini tegishlicha kamaytirish yoki ma’lum bir muddatda kamchiliklarni tugatish, but qilib berish kabi talabni qo‘yishga xaqli bo‘ladi. Belgilangan muddatda maxsulot yetkazib beruvchi tovarni but qilib bermasa, sotib oluvchi but bo‘lmagan tovarni but bo‘lganig‘a almashtirib berishni yoki shartnomani bekor qilishni va avvaldan to‘langan tovar ^ymatini kdytarib berishni va buning natijasida yetkazilgan zararning to‘lanishini talab qilishga xaqli bo‘ladi. Maxsulot yetkazib beruvchi berilgan tovarlarning but emasligi to‘g‘risida sotib oluvchidan bildirish olganidan keyin tovarlarni darxol butlagan yoki ularni but tovarlar bilan almashtirilgan xollar bundan mustasno.Maxsulot yetkazib beruvchi tovarlarni shartnomada belgilangan miqsorda yetkazib berishi kerak. Agar maxsulot yetkazib beruvchi tovarlarni shartnomada nazarda tutilgan mikdorda yetkazib bermagan bo‘lsa yoxud sotib oluvchining tegishli darajada sifatli bo‘lmagan tovarlarni almashtirish yoki tovarlarni butlash to‘g‘risidagi talablarini belgilangan muddatda bajarmasa, sotib oluvchi yetkazib berilmagan tovarni boshqa maxsulot ishlab chiqaruvchi yoki yetkazib beruvchilardan olishi mumkin.

Bunday xolda shu tovarlarni olish bilan bog‘liqbarcha xarajatlarni shartnoma shartlarini buzgan birinchi taraf zimmasiga yuklash xuquqiga ega bo‘ladi.Maxsulot yetkazib beruvchi tovarlarni to‘liq yetkazib bermagan yoki sotib oluvchining tovarlarning kamchiliklarini bartaraf etish yoki tovarlarni butlash to‘g‘risidagi talablarini bajarmagan xollarda sotib oluvchining boshqa shaxslardan toshr olishga qilgan xarajatlarini undirib olishda Fuqarolik kodeksining 456-moddasi birinchi qismida belgilangan qoidaga muvofiq xisob-kitob qilinadi. Bu qoidada belgilanishicha, «Agar sotuvchi tomonidan majburiyat buzilganligi oqibatida shartnoma bekor qilinganidan keyin oqilona muddat ichida sotib oluvchi shartnomada nazarda tutilgan tovar o‘rniga boshkd shaxsdan birmuncha yuqori, ammo oqilona baxoda tovar sotib olsa, sotib oluvchi sotuvchidai shartnomada belgilangan baxo bilan uning o‘rniga tuzilgan bitimdagi baxo o‘rtasidagi farqdan iborat zararni qoplashni talab qilishi mumkin...» Shuningdek, maxsulot qabul qilib oluvchi (sotib oluvchi) tomonidan majburiyat buzilganligi oqibatida shartnoma bekor* qilinganidan keyin maqbul muddat ichida sotuvchi tovarni boshqa shaxsga shartnomada nazarda tugilganidan birmuncha pastroq, biroq maqbul baxoda sotgan bo‘lsa, sotuvchi sotib oluvchidan shartnomada belgilangan baxo bilan uning o‘rniga tuzilgan bitimdagi baxo o‘rtasidagi farqsan iborat zararni qoplashni talab qilishi mumkin.Agar sotuvchi, shuningdek, sotib oluvchi tomonidan shartnoma bo‘yicha olingan majburiyatlar yuqorida ko‘rsatilganidek buzilganida, uning o‘rniga boshqa shartnoma tuzilmasa sotilmay qolgan tovarning joriy baxosi bo‘lganvda shu joriy baxoch shartnoma bekor qilingan paytdaga baxodan past bo‘lsa, bu farqni zarar sifatida qoplash to‘g‘risida talab qo‘yishi mumkin. Tovar topshirilishi lozim bo‘lgan joyda odatda o‘xshash sharoitlarda bir xil tovar uchun undiriladigan baxo joriy baxo deb e’tirof etiladi. Agar bu joyda joriy baxo mavjud bo‘lmasa, tovarni tashish xarajatlaridagi farqni xisobga olgan xolda boshqa joydagi uning o‘rnini bosa oladigan oqilona joriy baxodan foydalanish mumkin bo‘ladi.

Maxsulot yetkazib berilmagani yoki yetkazib berish muddatlarini kechiktirib yuborganlik uchun, qonunda yoki shartnomada belgilangan neustoyka undiriladi. Maxsulot yetkazib berishdan bir tomonlama bosh tortishga xam qonun bo‘yicha yo‘l qo‘yiladi. O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi 455-moddasida belgalanganidek «Maxsulot yetkazib berish shartnomasini bajarishdan bir tomonlama (to‘liq yoki qisman) bosh tortishga taraflarning biri shartnomani jidsiy buzgan takdirda yo‘l qo‘yiladi. Maxsulot yetkazib beruvchining maxsulot yetkazib berish shartnomasini buzishi quyidagi xollarda jiddiy deb qisoblanishi mumkin: Tegishli darajada sifatli bo‘lmagan, sotib oluvchi uchun maqbul muddatda bartaraf qilib bo‘lmaydigan kamchiliklarga ega bo‘lgan tovarlarni yetkazib berish: Tovarlarni yetkazib berish muddatlarini bir necha bor buzish kabilar shartnomani jiddiy buzishdir. Tovarlar xaqini to‘lash muddatlarini bir necha bor buzish, tovarlarni bir necha bor olib kelmaslik xollari, sotib oluvchining maxsulot yetkazib berish shartnomasini buzishi xisoblanadi. Taraflarning kelishuvi bilan maxsulot yetkazib berish shartnomasini bajarishdan bir tomonlama bosh tortish yoki uni bir tomonlama o‘zgartirishning boshqa asoslari xam nazarda tutilishi mumkin. Agar maxsulot yetkazib berish shartnomasini bekor qilish yoki o‘zgartirishning boshka mupdati bildirish xatida nazarda tutilmagan yoki taraflar kelishuvida belgilanmagan bo‘lsa, shartnoma bir taraf boshqa tarafdan shartnomani bajarishdan to‘la yoki qisman bir taraflama bosh tortish to‘g‘risidagi bildirish xatini olgan paytdan boshlab o‘zgartirilgan yoki bekor qilingan xisoblanadi.

Adabiyotlar: 1 Karimov I. A.. O‘zbekiston buyuk kelajak sari (O‘zbekiston XXI asr bo‘sagasida: xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafo-latlari). T., «O‘zbekiston», 1998, 567-6. 2. Karimov I. A. O‘zbekiston iqtisodiy isloxotlarni chuqurlashtirish yo‘lida. T., «O‘zbekiston», 1995, 241-6. 3. O‘zbekiston Respublikasining Korxonalar, Ijara, Mulkchilik to‘g‘risidagi qonunlari. T., «Adolat», 1997. 4.www.akadmvd.uz

O'xshashlar

Ish bajarish sohasidagi tadbirkorlik

Tadbirkorlik sohasidagi soliq munosabatlari

Tashqi iqtisodiy faoliyat sohasidagi tadbirkorlik

Tadbirkorlik sohasida qo'llanadigan shartnomalar to'g'risida umumiy qoidalar

Tadbirkorlik huquqining manbai