Ўғирлик, талончилик ва босқинчилик жиноятларини тергов қилиш - Huquqshunoslik - Referatlar

Ўғирлик, талончилик ва босқинчилик жиноятларини тергов қилиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

153 KB

Ko'chirib olish

Ў ғ ирлик, талончилик ва босқинчилик жиноятларини тергов қилиш Режа: 1. Ўғирлик, талончилик ва босқинчилик жиноятларининг криминалистик тавсифи 2. Ўғирлик жиноятларини тергов қилиш 3. Талончилик ва босқинчилик жиноятларини тергаш

Давлат, жамоат ва шахсларнинг мулкини ўғирлаш энг кўп тарқалган жиноятлардан ҳисобланиб, мазкур турларнинг бевосита объектлари давлат, жамоат ёки фуқароларнинг шахсий мулкларидир. Ўғирлик - давлат, жамоат ва шахсий мулкларнинг яширин равишда ўзлаштиришга бўлган ҳаракатидир. Талончилик жинояти деганда жабрланувчига нисбатан зўрлик ишлатиб ёки ишлатмасдан мулкни очиқчасига талаш тушунилади. Бу ҳаракат ўзгалар мулкини очиқдан очиқ зўрлик ишлатиб қўрқитиш йўли билан талон- тарож қилишдан иборатдир. Босқинчилик - жинояти эса жабрланувчининг шахсий мулкини унинг соғлиғи ёки ҳаёти учун хавфли бўлган зўрлик ишлатиб ёки зўрлик ишлатиш йўли билан қўрқитиб эгаллаш тушунилади. Мазкур жиноятларни содир этишдан олдин унга пухта тайёргарлик кўрилади. Жиноятчилар олдиндан жиноят содир этиладиган жойни (омбор, дўкон, хонадон) ёки ҳужум уюштирилиши лозим бўлган шахсни (инкассатор, ғазначи, сотувчи, қоровул) белгилаб олишади, зарур бўлганда олдиндан қуролларни тайёрлашадилар, транспорт воситаларини ҳозирлаб қўядилар, бажариладиган вазифаларни ўзаро бўлиб олишади. Ўғирлик, талончилик ва босқинчилик жиноятлари аксарият ҳолларда у ю шган гуруҳ томонидан содир этилади. Кўпинча шундай гуруҳлар жуда турғун бўлиб , доимий равишда қатор жиноятларни содир этишлари ҳам мумкин. Жиноятчилар жамғарма ва давлат банкларига, дўкон ларга, инкассаторларга ҳ ужум қилиш учун махсус тайёгарлик ишларини амалга оширадилар, корхона ва муассасаларнинг иш режимларини ўрганадилар. Инкассатор ва савдо ходимларининг йўналиш ларини кузатадилар. Етарлича маълумот тўплаганларидан кейин ҳ ужум қилиш вақтини ва жойини, гуруҳ таркибини аниқлайди лар , қурол ва транспорт воситаси ҳозирлайдилар. Орқага қайтиш йўлларини ва талон-тарож қилинган мулкни яшириш жойларини белгилаб олишади.

Жиноя т чилар баъзи вақтларда мазкур жиноятни ҳеч қандай олдиндан тайёргарлик кўрмасдан амалга оширишлари мумкин. Бундай жиноятлар агар жиноий тажовуз объекти олдиндан белгилаб қўйилмаган бўлса амалга оширилади. М асалан : жиноятчилар бир қатор хонадон ларни айланиб , эшикларни тақиллатадилар агар ҳеч ким чиқмаса, эшикни бузиб ўзларини қаби ҳ ниятларини амалг а оширадилар. Бундай жиноятлар кўпинча кундуз, дам олиш ва байрам кунлари содир этилади, чунки бундай кунларда уй эгалари ишда ёки кўчага дам олгани чиқиб кетган бўлишади. Талончилик ва босқинчилик жиноятларини содир этишда жиноятчилар кўпинча тўсатдан ҳ ужум қилишга (агар кўчада бўлса) ҳаракат қилишади, хонадон ларга киришнинг эса турли йўлларини излайдилар, почта, газ, электр энергияси хизмати ходими сифатида келганлигини билдириб , уйга ҳеч қандай қаршиликсиз киришга ҳаракат қилишадилар. А г ар жиноят очиқ жойларда содир этилса, жабрланувчига тўсатдан пана жойдан, дарахт орқасидан туриб ҳ ужум қилинади ёки унга яқинлашиш учун турли йўлларни қидиради. М асалан : чекиш учун гугурт сўраш, бирон- бир кўча ёки адресни сўраш орқали жабрланувчига яқин келишга , кейин эса унга ҳужум уюштиришга ҳаракат қилади. Талончилик ва босқинчилик жиноятларининг объекти бўлиб аксарият ҳолларда аёл кишилар ва маст ҳолатда юрган эркаклар бўлиб қолиши ҳам мумкин. Ўғирлик жино ят ишлари бўйича аниқланиши лозим бўлган ҳолатларга қуйидагилар киради: 1) ўғирлик жинояти ҳақиқатан ҳам содир этилганли ги ; 2) ўғирлик жинояти содир этилган жой и (корхона, муассаса, ташкилотларнинг аниқ номи ва жойлашган жойи, жабрланувчининг манзили ) , вақти ва қўлланган усул и ; 3) ўғирланган мулк кимга тегишли эканлиги (корхона, муассаса, ташкилот ёки фуқаролар); 4) аниқ нима ўғирланганлиги , ўғирланган мулкнинг белгилари, унинг сони ва нархи;

5) ўғирлик жиноятини содир этишда қандай техника воситалар и дан фойдаланганлиги; 6) ўғирлик ким лар томонидан содир этилганлиги, иштирокчилар ва уларнинг в а зифалари; 7) ўғирланган мулк кимга берилган ёки сотилганлиги; 8) келтирилган зарар миқдори; 9) ўғирлик жиноятининг содир этилишига олиб келган сабаб ва ҳолатлар; 10) келтирилган моддий зарарни қоплаш учун қандай чора - тадбирлар к ў р и ш талаб этилади . Ўғирлик жинояти содир этилган жой ва унинг манзили жабрланувчи, мансабдор шахслар, қоровул, гувоҳ, суриштирув органлари вакиллари берган маълумот ларда аниқ кўрсатилган бўлади. Ўғирлик жиноятининг содир этилиши вақти, усули ва қандай техникавий воситалардан фойдаланганлиги воқеа жойини кўздан кечиришда аниқланади, шунингдек ўғирлик жиноятини тергашда аниқланиши лозим бўлган барча ҳолатлар дастлабки тергов ҳаракатларини ўтказиш даврида аниқланади. Ўғирл и к жиноятини тергашда ўғирлик саҳналаштириб кўрилиши , яъни ўғирлик жинояти содир этилмаган бўлса - да, хонадон ларда , дўкон ва давлат мулки сақланадиган омборларда мазкур жиноят содир этил иши билан боғлиқ ҳолат, вазият яратил ади . Воқеа жойини синчковлик билан кўздан кечирганда бундай муғ о мбирликни фош этадиган асосларни топиш мумкин. М асалан : эшик ичига ўрнатилган қулфни кўздан кечирганда бузишдан қолган излар ташқаридан эмас ичкаридан топилганда, дўкон деворида ҳосил бўлган тешик ўйилиши ташқаридан эмас , ичк а ридан ўйилганлигини кўрсатувчи белгилар мавжуд бўлса ёки жабрланувчи ўғирланган буюмларнинг ( пальто, магнитафон, соат ) ранги, размери, маркаси номи, тузилиши қандайлиги сўралганда аниқ жавоб б ера ол маса ўғирлик жиноят саҳналаштирганлик дан далолат беради. Терговчи жабрланувчи ни сўроқ қилаётганда бундай ҳолатларга ҳам жиддий эътибор қаратмоғи лозим.

Талончилик ва босқинчилик жиноятларини тергашда аниқланиши лозим бўлган ҳолатлар мавжуд бўлиб , уларга қуйидагилар киради: 1) талончилик ёки босқинчилик жиноятлари қачон, қаерда ва қандай шароитда ва кимга нисбатан содир этилганлиги; 2) жиноятнинг содир этилишида нечта шахс иштирок этганлиги , уларнинг умумий ва хусусий белгилари; 3) жиноятчилар қуролланган бўлса , нималар билан қуролланганлиги; 4) жиноятни содир этишда зўрлаш ишлатилган бўлса , у қандай ҳажмда эканлиги; 5) етказилган тана жароҳатининг тавсифи ва оғирлик даражаси; 6) жабрланувчига етказилган тана жароҳатлари тўғрисида ги кўрсатувлари нинг гувоҳ берган маълумотлар билан та ққослаб кўриш ва унинг тас диқланиши; 7) босқинчилик натижасида жиноя т чилар қандай мулк ёки предметларни олганлиги; 8) жиноятларнинг содир этилишига сабаб бўлган шароитлар; 9) жабрланувчида катта пул с у ммаси борлигини билган шахсларни аниқлаш. Талончилик ва босқинчилик жиноятларини содир этишда жиноятчилар пухта тайёргарлик кўрадилар, жиноятни содир этиш усулларини, иштирокчиларни ва вақтни танлайдилар. Исботланиши лозим бўлган ҳолатлардан бири жиноятни содир этиш усулини аниқлаш ҳисобланади. Жиноятчила р ни жиноятни содир этишда қўллайдиган усулларидан бири ҳужум қилинадиган шахсни, хонадон ни, қимматбаҳо давлат мулклари сақланадиган жойларни, инкассаторнинг ғазначи дан қачон пулни олиши ва унинг қаерга бориш йўналишларини зимдан кузатадилар ва ундан кейин ҳужум уюштириш усулларини танлайдилар. Кўп ҳолларда, жиноятчилар ўзларини расмий вакил сифатида электромонтёр, ЖЭК ходими деб таништириб хонадон ларга киришга ҳаракат қиладилар, якка шахсларга нисбатан эса у билан танишиш мақсадида яқин борадилар ва дарҳол ҳужум

қиладилар. Жиноят чи ларнинг қўллайдиган асосий усули бу объектга тўғридан- тўғри ҳужум қилиб мулкни эгаллаш ҳисобланади. Агар жиноятни содир этишда кўп одам иштирок этган бўлса, терговчи ҳар бир иштирокчининг бажарган вазифасини ва ролини аниқлаши лозим. Жиноятни содир этиш усулларини жиноятчилар шахси, яширин ган жойлари аниқлангандан кейин уларни қидириб топиш ва ушлаш амалга оширилади. 2-§. Ўғирлик жиноятларини тергов қилиш Ўғирлик жинояти ўзининг объектлари бўйича икки турга бўлинади: 1) давлат ва жамоат мулкини ўғирлаш; 2) фуқароларнинг шахсий мулкини ўғирлаш. Бу турдаги жиноятларни тергашда ўғирлик жиноятининг содир этилиши усулларини албатта инобатга олиш зарур. Давлат, жамоат ва шахсий мулкларни ўғирлаш жиноятларини содир этиш усуллари қуйидагилар ҳисобланади: 1) Ўғирлик жиноятини содир этишга тайёргарлик кўришдаги ҳаракатлар; 2) Ўғирликни бевосита содир этишдаги ҳаракатлар; 3) Ўғирлик жинояти изларини яширишдаги ҳаракатлар. Ўғирлик жиноятини тергаш усл у би нуқтаи назаридан жиноятчиларнинг жиноий тажовуз объектига киришда қўллаган усулларини аниқлаш айниқса диққатга сазовордир. Моддий қийматлар, пул воситалари сақланаётган бинога, турар жойга киришнинг энг кўп тарқалган усуллари қуйидагилардир: - қулф ва сим ту сиқ лар и ни бузиш; - қулфларни калит ёки махсус тайёрланган мослама ёрдамида очиш; - ром ёки унинг ойнасини чиқазиб қўйиш; - витрина ойнасини туртиб чиқазиш; - пол тагидан ковлаб кириш;

- девор ёки шифтни тешиб кириш; - тўсиқларни электр (газ) пайвандлаш аппаратлари ёрдамида бузиш. Ўғирлик жинояти бўйича жино ят иш и қуйидаги асосларга биноан қўзғатилади. 1) корхона, муассаса, ташкилот раҳбарлари, мансабдор шахсларнинг берган хабарлари асосида; 2) фуқароларнинг (жабрланувчиларнинг) берган хабарлари асосида; 3) м о ддий жавобгар шахслар ва қоровуллар берган хабарлари асосида; 4) ўғирлик содир этилганини кўрган ва эшитган гувоҳлар берган маълумот лар асосида; 5) суриштирув ва тергов органлари томонидан ўғирлик жинояти изларини топган ҳолларда; 6) ўғирлик жиноятини содир этилишида гумон қили нувчи сифатида ушланган шахслардан унга тегишли бўлмаган буюмларнинг мавжудлиги (м асалан : ушлангандан кўп қўл соати, моддий қийматлар олинган бўлса). Ўғирлик жиноят ишлари бўйича қуйидаги тергов ҳаракатлари ўтказилади: 1) воқеа жойини кўздан кечириш; 2) инвентаризация ва тафтиш ўтказиш; 3) гувоҳларни сўроқ қилиш; 4) жабрланувчини сўроқ қилиш. Шахсий мулкларни ўғирлаш жиноят ишларини тергаш бўйича қуйидаги дастлабки тергов ҳаракатлари ўтказилади: 1) жабрланувчини сўроқ қилиш; 2) воқеа жойини кўздан кечириш. Дастлабки тергов ҳаракатларини ўтказиш тезкор-қидирув ҳаракатлари билан ўзаро ҳамкорликда амалга оширилади. Терговнинг мазкур шаклда ташкил этилиши ўғирлик жиноятини содир этган шахс (жиноятчи) тўғрисида мумкин қадар тезроқ маълумотлар тўплаш ва дастлабки тергов босқичидаёқ уни аниқлаш ва ушлаш имконини беради. Терговчи дастлабки

тергов ҳаракатларини амалга оширишда ички ишлар органлари ходимларига дастлабки тезкор-қидирув ҳаракатларини ўтказиш тўғрисида топшириқ беради: 1) жиноятчини изидан қувиш; 2) из қидирув итидан фойдаланиш; 3) жиноятчининг қочиши мумкин бўлган йўлларга кузатувчилар қўйиш; 4) ДАН ходимларига, транспорт милицияси ва территориал ички ишлар органлари ходимларини жиноятчининг ва ўғирланган мулк белгилари тўғрисида хабар бериш; 5) жиноятчининг бориб яшириниши тахмин этилган худуддаги манзил тўғрисида тегишли органларга хабар бериш ва кузатувни ташкил этиш; 6) жиноий рўйхат маълумотлари асосида қидирувни ташкил этиш; Ўғирлик жиноятини тергаш воқеа жойини кўздан кечиришдан бошланади. Ўғирлик жинояти содир этилганлиги тўғрисида хабар олгандан кейин тер г овчи тезкор-қидирув ходимлари билан б и ргаликда зудлик билан воқеа жойига етиб бориши зарур. Воқеа жойига етиб келиши биланоқ терговчи воқеа жойидан бегона шахсларни четлатиши ва ўғирлик жиноятининг содир этилишини ўз кўзи билан кўрган гувоҳларни сўроқ қилиб жиноятчи тўғрисида айрим маълумотларни билиб олишга ҳаракат қилиши керак. Кўздан кечиришни бошлашдан олдин терговчи моддий жавобгар шахс, корхона маъмуриятидан моддий қийматлар, пул воситалари қа е рда ва қандай сақланганлиги тўғрисида маълумот олади. Кўздан кечиришни бошлашдан олдин терговчи ўғирлик содир этилган бино (квартира)нинг ташқи кўриниши, унинг атрофидаги биноларга нисбатан қандай жойлашганлиги, келиш кетиш йўлакчалари, қўриқланиш тартиби ўрганилади, ундан кейин ўғирлик содир этилган жой кўздан кечирилади. Воқеа жойи тўғрисида т ўлиқ маълумот олгач, кўздан кечиришнинг кетма-кетлиги ва чегараси белгила нади, сўнгра терговчи қуйидаги

ҳолатларни аниқлайди: - ўғирлик содир этилган жойга жиноятчи қандай кирганлиги, қандай усул ишлатганлиги, қайси томонга қараб кетганлиги; - қандай техника воситалар и дан фойдаланганлиги; - жиноятчи воқеа жойида қандай излар қолдирганлиги, қандай буюмларни ўзи билан олиб кетиши мумкинлиги; - жиноятчининг касбини кўрсатувчи белгилар бор ёки йўқлиги; - жиноятни содир этишда қанча шахс иштирок этганлиги; - саҳналаштириш белгилари бор ёки йўқлиги. Воқеа жойини кўздан кечиришда бинога (омбор, дўкон ) ёки хонадонга кириш жойлари диққат билан ўрганилиши лозим, чунки у ерларда жиноятчи бузиш қуроллари, пойабзаллардан, кийимларидан қолдирилган излар бўлиши мумкин. Жиноятчилар жиноят содир эта туриб ўзларининг эҳтиётсизлиги натижасида қўлини шикастлантириб қўйиши мумкин ва ўзи билмаган ҳолда воқеа жойида қон томчиларини қолдириб кетиши мумкин, булар эса жиноятчининг қон гуруҳини аниқлашда катта аҳамиятга эга бўлади. Ўғирлик жиноятини содир этишда жиноятчилар шошилганидан воқеа жойида баъзи буюм ва предметларини ҳам қолдириб кетиши мумкин. М асалан : даструмолини, бош кийимини , ч екиб ташланган папирос қолдиғи ва ҳ оказо . Уларни далилий ашё сифатида олиб махсус мосламаларга солиниши , жойлаштирилиши лозим. Воқеа жойини кўздан кечиришда, айниқса давлат ва жамоат мулкини ўғирлаш жиноятлари бўйича воқеа жойида буюм ва предметларнинг тартибсиз ётганлигига (товарларнинг ҳар томонга сочиб ташланганлиги, полда пул ва бошқа қийматларнинг тартибсиз ётиши ва ҳ.к.) конфет, шакар ва бошқа озиқ-овқат махсулотларининг ерда сочилиб ётиши каби ҳолатларга асосий эътиборни қаратмоқ зарур. Бундан ташқари, воқеа жойини кўздан кечиришда ўғирлик жиноятини саҳналаштириш белгиларини кўрсатувчи салбий ҳолатларга ҳам эътибор бериш лозим.

Давлат ва жамоат мулкини ўғирлаш жиноятини саҳналаштириш белгилари қўйидагилар: 1) полда ётган ҳалқаси кесилган қулфда арраланганлик аломатларини кўрсатувчи белгилар (қириндилар)нинг йўқлиги; 2) деворда ўйилган тешик ҳажми билан ўғирланган деб кўрсатилган буюмнинг ҳажми ҳақиқатга тўғри кел иш ва келмаслиги : масалан, дўкон деворидан ўйилган тешикдан баъзи одам кириб чиқиши мумкин бўлсада, музлатгич ёки мазкур тешикка сиғмайдиган катта габаритли буюм ўғирланганлиги тўғрисида шикоят қилинган бўлса; 3) девордаги тешикни ичк а ридан ўйилганлигини кўрсатувчи белгилар мавжу д бўлса - да, эшик қулфини бузилганлиги тўғрисида ҳеч қандай из бўлмаса; 4) ерда ётган ҳалқаси арраланган қулфда ва ерда ҳеч қандай қипиқ бўлмаса; 5) фақат ўта қимматбаҳо предметларнинг йўқлиги тўғрисида маълумот мавжуд бўлсада, уларнинг қаерда сақланиши фақат моддий жавобгар шахсга маълум бўлса. Воқеа жойини кўздан кечириш тамом бўлгандан кейин дарҳол инвентаризация ўтказиш тайинланади, ўғирлик саҳналаштирилган деган тахмин туғилганда эса корхона ва ташкилотда тафтиш ўтказиш тайинланади. Гувоҳларни сўроқ қилиш давлат ва жамоат мулкини ўғирлаш жиноят ишлари бўйича дастлабки тергов ҳаракатларидан бири моддий жавобгар шахсларни, раҳбар, қоровул ва ўғирлик содир этилаётганда жиноятчиларни бевосита ўз кўзи билан кўрган шахсларни гувоҳ сифатида сўроқ қилиш ҳисобланади. Шахсий мулкларни ўғирлаш жиноят ишлари бўйича гувоҳ сифатида ўғирлик содир этилган хонадон аъзолари, қўшнилари сўроқ қилинади. Мазкур гувоҳларни сўроқ қилиш ва сўроқни олиб бориш бир қатор ҳолатлар ҳамда ўғирлик содир этилган объектга нисбатан ушбу гувоҳнинг қандай муносабатда эканлиги аниқланмоғи лозим. Юқорида кўрсатилган шахсларни сўроқ қилишда терговчи қуйидаги

масалаларни ҳал этишга эътибор бериши керак: 1) терговчи етиб келгунча воқеа жойи ҳолатига қандай ўзгартиришлар ким ва қандай мақсадда киритилганлиги; 2) ўғирлик қачон ва қандай ҳолатларда топилганлиги; 3) мулк сақланаётган жойдан нималар ўғирланганлиги (ўғирланган мулкнинг номи, тахминий сони, нархи ва ҳ.к.) 4) ўғирланган мулк қаерда турганлиги; 5) мулк сақланадиган жойни қўриқлаш қандай ташкил этилганлиги (қоровул, сигнализация орқали); 6) мулк сақланаётган жой (омборхона, база ва ҳ.к.) қандай қулфланганлиги, калит кимда ёки қаерда сақланганлиги; 7) объектнинг ҳолати, унда қандай моддий қийматлар сақланаётганлиги тўғрисида кимлар қизиқиб сўраганлиги; 8) ўғирлик содир этилиши даврида объектнинг яқинроғида кимни кўрганлиги; 9) сўроқ қилинувчи мазкур жиноятнинг содир этилишида кимни гумон қилишлиги. Бу кўрсатилган ҳолатлар албатта йўналиш олиш хусусиятга эга бўлиб, аниқ воқеа шароитига ва ким сўроқ қилинишига қараб ўзгариши ҳам мумкин. М асалан : жабрланувчини ва м оддий жавобгар шахсни сўроқ қилишда ўғирланган товар ва м оддий қийматликлар ўғирланганлик, уларнинг ҳажми тўғрисида маълумот олиши керак. Бундан ташқари моддий жавобгар шахс ўзини - ўзи ҳисоб-китоб, кирим-чиқим ишлари бўйича текшириб кўрилганли гини аниқлаш лозим. Бу текширув ўғирланган мулкнинг тури, нархи ва қийматини аниқлашга катта ёрдам беради. Бу ҳолатларни аниқлаш жиноятини ўз вақтида очишга катта ёрдам беради. Жабрланувчиларни ва моддий жавобгар шахсларни сўроқ қилиш. Жабрланувчилар ва моддий жавобгар шахсларни сўроқ қилиш ўғирлик жиноятларини тергашда ўтказиладиган дастлабки тергов ҳаракатларидан ҳисобланиб, у орқали нафақат жиноятчини аниқлаш, ҳатто ушбу ишлар

бўйича муҳим бўлган дастлабки маълумотларни ҳам олиш мумкин. Кўрсатилган шахсларни сўроқ қилиш ўғирлик жинояти қандай ҳолатларда содир этилганлигини аниқлашдан бошланади. Сўроқ қилинувчидан ўғирланган мулкни ёки моддий қийматликларни қачон кўрганлиги ва қачон йўқолганлигини аниқлаб олиш зарур бўлади. Жабрланувчини сўроқ қилишда ўғирлик қачон ва қаердан содир этилганлигини, нима ўғирланганлигини, уларнинг номи, қиймати аниқланиши лозим. Ўғирланган мулкнинг баҳосини (суммасини) баъзи вақтларда жабрланувчи ёки моддий жавобгар шахслар ўз нархидан ошириб айтишлари ҳам мумкин, ҳатто ўғирланган мулкнинг ўзига хос белгиларини айтолмаслиги ҳам мумкин. Бундай ҳолларда бошқа оила аъзоларини ҳам сўроқ қилишга тўғри келади. Агар хонадондан соат, радиоприёмник, магнитафон, фотоаппарат каби буюмлар ўғирланган бўлса, уйда уларнинг техникпаспортлари бор ёки йўқлиги ҳам аниқланиши лозим. Сўроқ вақтида жабрланувчидан ўғирликда кимни гумон қилишлигини сўраб билиш керак. Турар-жойлардан ўғирлик содир этилганда жабрланувчидан у билан қўшни бўлиб шубҳали шахслар яшаш ёки яшамаслиги, уйида қимматбаҳо буюм ёки предметларнинг борлигини кимлар билиши мумкинлигини, уйида охирги марта ким бўлганлиги, уйдаги қийматликлар билан кимлар қизиққанлиги каби масалаларни аниқланиши лозим. Агар жабрланувчи ўғирликни кимлар содир этиши мумкинлиги, ҳатто аниқ шахснинг исми шарифини айтса, унда гумон қилиш асослари аниқланиши лозим. Моддий жавобгар шахсни сўроқ қилишда қуйидаги ҳолатлар аниқланиши лозим: ўғирлик содир этилганлик вақти ва ким хабар берганлиги; ташкилотнинг иш тартиби қандайлиги; мулк сақланадиган жойга кимлар кириш ҳуқуқига эга эканлиги; объектнинг қўриқланиш тартиби; ушбу ташкилотда шубҳали шахслардан ишлаши ёки яқинда кимлар ишдан бўшатилганлиги; терговчи келгунча умумий ҳолат ўзгармаганлиги; нима ўғирланганлиги ва қаерда турганлиги; агар пул ўғирланган бўлса, улар қанча

эканлиги ва қаерда сақланганлиги. Гумон қилинувчини сўроқ қилиш ўғирлик жинояти содир этилган пайтда унинг қаерда эканлигини аниқлашдан бошланади. Жиноятни содир этиш вақтида ушланган жиноятчилар асосан тўғри кўрсатув беришади. Гумон қилинувчи сифатида ушланган шахслар эса жиноят содир этилган вақтда бошқа ерда эканлигини айтиб жиноятга ҳеч қандай алоқаси йўқлиги тўғрисида кўрсатув беришлари ҳам мумкин. Бундай ҳолларда унинг берган кўрсатувлари деталлаштирилиб, текширилиб кўрилади. Бунинг учун воқеа жойидан топилган излар, тинтув вақтида олинган ашёвий далиллар, ўғирлик жинояти содир этилаётганини ўз кўзи билан кўрган гувоҳлар кўрсатувлари жиноятчиларнинг ёлғон кўрсатувларини фош этиш мақсадида фойдаланилади. Агар гумон қилинувчи ўз айбига иқрор бўлиб, жиноят содир этилганини тан олса, жиноятни содир этиш билан боғлиқ бўлган барча ҳолатлар, унга тайёргарлик кўриш, қандай қуроллардан фойдаланганлиги, иштирокчилар аниқланади. Гумон қилинувчи (айбланувчи) ларни сўроқ қилишда қатор масалалар ҳал этилиши лозим. Уларга қуйидагилар киради: гумон қилинувчи (айбланувчи) нинг шахси тўғрисидаги маълумотлар, ўғирликнинг қаердан содир этилганлиги, уни содир этиш вақти ва усули, ўғирланган буюмлар ва уларнинг ўғирлангандан кейин қаерда сақланаётганлиги каби масалалар аниқланиши лозим. Агар иш бўйича бир неча гумон қилинувчи иштирок этаётган бўлса, унда терговчи қайси бирини биринчи тергов қилиши масаласини аниқлаши керак. Бунинг учун ушланган шахснинг шахсий хусусиятлари ўрганилиши лозим. Айбини тан олган жиноятчиларни сўроқ қилишдаги асосий шарт- шароитлардан бири уларнинг берган кўрсатувларини деталлаштириш ҳисобланади. Ўғирлик содир этилган жой аниқлангандан кейин сўроқ қилинаётган шахсдан ўғирлик содир этилган объект қаерда жойлашганлиги, унинг ташқи кўриниши, унга бориш йўллари ва ўғирлик содир этилган хона,

дўкон, омбор ва бошқаларнинг ички ҳолати қандайлиги ҳам аниқланиши лозим. Ўғирлик жиноятини содир этиш усулини аниқлаш пайтида терговчи нима учун айнан ушбу усул танланганлиги, тўсиқдан қандай ўтганлиги, тўсиқдан ўтишда, уни бузишда қандай қурол ва предметлардан фойдаланганлиги, уларни қаердан олганлиги ва ўғирлик содир этилгандан кейин буюмларни қаерга қўйганлиги аниқланиши лозим. Сўроқ жараёнида қандай буюм ва моддий қийматлар ўғирланганлиги, улар хонанинг, дўконнинг қаерида турганлиги, ўғирланган буюмнинг ўзига хос хусусиятлари аниқланиши лозим. Кўрсатувнинг бундай деталлаштирилиши, уни тергов ва тезкор қидирув ҳаракатларини амалга ошириш даврида тўпланган маълумотлар билан солиштириб кўриш назарда тутилади. Тинтув ўтказиш гумон қилинувчи ушлангандан кейин дарҳол шахсий тинтув қилинади ва унинг турар жойида тинтув ўтказилади. Агар гумон қилинувчи сифатида бир неча шахс ушланган бўлса уларнинг турар жойларида бир вақтнинг ўзида тинтув ўтказилади. Шахсий тинтувни ўтказишда асосий эътибор ўғирлик содир этилишида фойдаланилган қуроллар ёки мосламаларни, турли ҳужжатларни, ўғирланган буюмлар, предметларни қидириб топишга қаратилмоғи лозим. Тинтув ўтказилаётган шахсларнинг чўнтагидан унинг шахсини билдирувчи ҳужжатлар, тўсиқни бузишда (эшик, ром, девор ва ҳ.к.) кийимларида, баданида турли чанг, металл қириндилари қолиши мумкин. Бу масалаларга асосий эътиборни қаратмоқ лозим бўлади. Гумон қилинувчилар ва ўғирланган мулклар яширилиши мумкин деб гумон қилинган шахсларнинг турар жойларида ҳам тинтув ўтказилади. Кўпинча жиноятчилар ўғирланган буюмларни ертўла, чердак, молхона ва шунга ўхшаш жойларда сақлашлари мумкин. Шунинг учун бундай жойлар диққат билан текширилиши лозим. Бундан ташқари ҳовли жойларда дарахт таглари, томорқа жойлари ҳам албатта тинтув қилиниши шарт. Тинтув жиноятчини қидириб топиш мақсадида ҳам ўтказилиши

мумкин. Бундай вақтларда жиноятчининг яшириниб турган жойини у билан алоқа қилиб турган шахсларни кўрсатувчи турли ҳужжат (турли ёзишмалар, почта квитанциялари ва ҳ.к) ларга алоҳида эътибор қаратилмоғи лозим. Гумон қилинувчи баданида жиноят изларини, белгиларини аниқлаш мақсадида гувоҳлантириш ҳам ўтказилади. Кўпинча жиноятчилар ўғирликни содир этишда шошилиб бирон аъзосини жароҳатлантириши, қўлида турли доғлар, чанг, тирноқ тагида ёғ, ун, шакар ва ҳоказо маҳсулотларнинг қолдиқлари бўлиши мумкин. Бундай ҳолатларга ҳам алоҳида эътибор қаратилмоғи лозим. Гувоҳ ва гумон қилинувчиларнинг кўрсатувларини текшириб кўриш учун тергов эксперименти ҳам ўтказилади. Ўғирлик жиноятини тергашда у ёки бу ҳаракатни бажариш қобилиятини текшириб кўриш мақсадида тергов эксперименти ўтказилади. Масалан: тинтув вақтида гумон қилинувчидан олинган калит билан ўғирлик содир этилган уй ёки бино эшигидаги қулфни ечиш мумкин ёки мумкин эмаслик ҳолатини текшириб кўриш. Ўғирлик жиноятини тергашда турли суд экспертизалари ҳам тайинланиши мумкин. Ушбу жиноятни тергашда криминалистик, суд- тиббиёт , суд-химия, товаршунослик экспертизалари тайинланади. Криминалистик экспертизаси энг кўп тарқалган экспертиза турларидан ҳисобланиб, ўғирлик жиноятларини тергашда трасологик хатшунослик (дастхатлик) экспертизалари тайинланади. Воқеа жойидан кўпинча бармоқ излари, пойабзаллардан, бузиш қуролларидан қолган излар топилади. Терговчи излардан нусхалар (намуналар) олиб дактилоскопик ёки бузиш қуроллари, оёқ излари бўйича трасологик экспертиза тайинлайди. Суд- тиббиёт экспертизаси ўғирлик содир этилган жойдан қонга ўхшаш доғлар бузиш қуроллари, буюмлар, ойна синиқлари ҳамда чекиб ташланган папирос қолдиқлари, соч толалари топилганда тайинланади. Экспертиза ёрдамида воқеа жойидан қон доғлари мавжуд бўлган предметлар, бузиш қуролларидаги қон гуруҳи гумон қили нувчи сифатида ушланган шахснинг қон гуруҳига тўғри келишлиги ёки келмаслиги масалалари ҳал этилади. Бу

маълумотлар гумон қили нувчининг ўғирлик жиноятини содир этишда алоқадор эканлигини ҳал этишда муҳим аҳамиятга эга. Суд - химия экспертизаси гумон қили нувчидан ёки бузиш қуролларидан топилган турли моддалар (клей, буёқ, чанг, турли кимёвий модда доғлари) таркиби воқеа жойидан олинган моддалар таркибига мос келишлик масаласини ҳал этиш мақсадида тайинланади. Товаршунослик экспертизаси асосан ўғирланган предметларнинг гумон қили нувчидан топ и лган предметлар билан бир таркибли ёки фарқ қилишлик масаласини ҳал этиш мақсадида тайинланади. 3 . Талончилик ва босқинчилик жиноятларини тергаш Талончилик ва босқинчилик жиноятлари хавфли ва оғир жиноятлар туркумига кириб, давлат ва жамоат ҳамда фуқароларнинг шахсий мулкини эгаллашга қаратилган бўлади. Талончилик ва босқинчилик жиноятлари бўйича жиноят ишини қўзғатиш учун асос қилиб қуйидагилар олинади: 1) жабрланувчиларнинг берган аризалари; 2) мансабдор шахсларнинг давлат мулки сақланаётган жойга ёки уни қўриқлаётган қоровулга ҳужум қилиб мулкни ўғирлаганлиги тўғрисидаги аризаси; 3) талончилик ва босқинчилик қилиш мақсадида шикаст етказилган шахсга тиббий ёрдам кўрсатаётган тиббий муассасалардан берган аризалар; 4) ички ишлар органлари томонидан талончилик ва босқинчиликнинг содир этилиши аниқланган лиги . Талончилик ёки босқинчилик жинояти содир этилганлиги тўғрисида хабар олингандан кейин ўтган вақтни инобатга олган ҳолда ички ишлар органи тезкор ходимлари ёрдамида зудлик билан жиноятчини ушлашга қаратилган тезкор-қидирув ишларини амалга ошириш лозим. Ундан кейин жабрланувчидан ҳодиса қандай ҳолатда содир этилганлиги тўғрисида сўраб

олинади. Сўраш қисқа бўлишлиги , бу вақт ичида жабрланувчидан терговчи ёки суриштирувчи жиноят белгилари борлиги тўғрисида бир х улосага келишлари лозим. Шу ҳолат нинг ўзи жино ят иш и ни қўзғатишга асос бўлади. Ўтказиладиган дастлабки тергов ҳаракатларининг кетма-кетлиги жиноятчини нг жиноят содир этиш вақтида ушланган и ёки жиноятнинг содир этиш ҳолати бўйича жиноят иши қўзғатилганлигига боғлиқ. Агар жино ят иш и жиноятнинг содир этиш ҳолати бўйича қўзғатилган бўлса , тергов жабрланувчини сўроқ қилиш воқеа жойини кўздан кечириш, жабрланувчининг кийимларини кўздан кечириш ва гувоҳлантириш, жабрланувчини суд-тибби ёт экспертизасидан ўтказиш, гувоҳларни сўроқ қилишдан бошланади. Бу жино ят иш и қўзғатилгандан кейин дарҳол ўтказиладиган дастлабки тергов ҳаракатлари ҳисобланади. Жабрланувчини сўроқ қилиш талончилик ва босқинчилик жиноятларини тергашда жабрланувчилар иш учун муҳим аҳамиятга эга бўлган маълумотларни беришлари мумкин. Сўроқ жараёнида жабрланувчининг руҳий ҳолати албатта инобатга олиниши зарур. Жабрланувчи унга ҳужум уюштирилганда қўрққанидан ҳушидан кетиб қолиши ҳам мумкин ёки содир этилган ҳодисани барча деталларигача эслаб қололмаслиги мумкин. Ушбу турдаги жиноятлар кўпинча қоронғулик пайтида содир этилади. Жабрланувчи жиноятчиларнинг ташқи кўриниш белгиларини яхши эслаб қололмаслиги, қоронғуликда уларнинг қўлидаги қурол турларини яхши ажрата олмай қолишликлари мумкин. Баъзи вақтларда жиноятчилар ҳақиқий тўппонча ўрнига ёғочдан ясалган ёки ўйинчоқ тўппончалардан фойдаланишликлари ҳам мумкин. Жабрланувчи қўрқув ёки яхши эътибор бермаганлиги натижасида жиноятчилар қуролланган эдилар деган кўрсатув берадилар. Жабрланувчи ўзига нисбатан ҳужум уюштирилгандан кейин тўлалигича ўзига келмаган ёки бўлиб ўтган ҳодисани батафсил эслай олмайдиган ҳолатда бўлади. Шунинг учун терговчи уни тинчлантириши зарур, хавф ўтиб кетганлиги, ўзини қўлга олишлиги ва бўлиб ўтган воқеани

яхши эслашликни тушунтириши керак. Жабрланувчи ўзига келгандан кейин сўроқ қилиниб, қуйидагилар аниқланади: - талончилик ва босқинчилик қачон ва қаерда (шаҳар, кўча, парк ва ҳ.к.) содир этилганлиги; - ҳужум уюштирилганда жабрланувчи бир ўзи ёки у билан бошқа шахслар ҳам борлиги, агар бўлган тақдирда ким бўлганлиги ва уларни қандай топиш мумкинлиги; - ҳужум қилинган жойга нима мақсадда борганлиги; - талончилик ва босқинчилик содир этилаётган вақтда жиноятчиларнинг ҳаракатлари нималарда ифода этилганлиги: жиноятчилар пул талаб қилганлиги ёки қўлидан сўмкачасини тортиб олганлиги, жиноятчилар бир неча шахс бўлса улар ўзаро нималар тўғрисида гаплашганлиги, бир-бирига исми шарифи ёки лақаб билан мурожаат этганлиги; - жабрланувчи талончилик ёки босқинчилик натижасида қандай зарар кўрганлиги: қанча сўм пулини олганлиги, қандай тана жароҳати бўлса уларнинг номи, қиймати, ўзига хос белгилари ва рақамлари ҳамда нархи; - жабрланувчининг қаршилик кўрсатган ёки кўрсатмаганлиги; - воқеани кимлар кўрганлиги ёки унга ҳужум қилинганлигини кимлар тасдиқлаши мумкинлиги; - жиноятчилар транспорт воситасидан фойдаланган бўлсалар, унинг маркаси, ранги ва қайси томонга кетганлиги. Сўроқ вақтида жабрланувчининг кўрсатуви мумкин қадар аниқлаш тирилиши ва деталлаштирилиши лозим. Айниқса, баённомада жиноятчиларнинг ташқи кўриниш белгилари (жинси, ёши, бўйи басти, тана тузилиши, бош ва оёқ кийими, тури ранги) тўлиқ батафсил ёритилиши лозим. Агар жиноятчи л ар жабрланувчиларнинг устки кийимини ечиб олган бўлса, уларнинг чўнтагида нималар бўлганлиги аниқланади, агар давлат ва жамоат мулки босқинчилик ёки талончилик билан талон-тарож қилинган бўлса , жабрланувчи сифатида ушбу корхонанинг ходими сўроқ қилиниб ўғирланган

мулк қаерда, қандай сақланганлиги, уларни ким тасарруф этиш ҳуқуқига эга эканлиги аниқланади. Жабрланувчи ҳужум натижасида қўрққани туфайли жиноя т чиларнинг сони, ташқи кўриниш белгилари, жиноятнинг содир этилиш ҳолати тўғрисида нотўғри кўрсатув бериши ҳам мумкин. Б у ндай вақтларда жабрланувчининг берган маълумотлари танқидий нуқтаи назарда н баҳоланиб , улар иш бўйича тўпланган, аниқланган маълумотлар билан солиштириб кўрилиши шарт. Жабрланувчининг дастлабки сўроқ вақтида берган кўрсатувларини деталлаштириш, аниқлаштириш мақсадида сўроқни жиноят содир этган жойга чиқиб ўтказиш мақсадга мувофиқдир. Бу ўз навбатида кўрсат ма нинг тўғрилигини, саҳналаштирил маётганлигини исботлашга ёрдам беради. Талончилик ва босқинчилик билан боғлиқ бўлган ҳодиса содир бўлган жойини кўздан кечириш жабрланувчи сўроқ қилингандан кейин дарҳол ўтказилади. Ҳодиса жойи кўчалар, қурилиш майдонлари, шаҳар дам олиш боғлари, шаҳар транспорт воситалари (автобус, троллейбус, трамвай ва ҳ.к) салонлари, турар жойлар бўлиши мумкин. Кўздан кечиришни ўтказишда жабрланувчи ва ҳодисани ўз кўзи билан кўрган гувоҳнинг иштирок этиши мақсадга мувофиқдир, чунки уларнинг иштироки кўздан кечириш чегарасини аниқлаб олишда ва жиноят изларини қидириб топишда ёрдам беради. Воқеа жойини кўздан кечиришда мутахассис криминалистнинг иштирок этиши ҳам жуда зарур, чунки у топилган бармоқ изларидан пойабзал, транспорт воситалари ва бузиш қуролларидан кўчирма нусхалар олишда терговчига ёрдам беради. Шу боисдан воқеа жойига чиқадиган гуруҳ таркибига мутахассис-криминалистни ҳам киритиш зарур. Талончилик ва босқинчилик жиноятлари бўйича воқеа жойини кўздан кечиришда инспектор-кинолог ҳам иштирок этиши мумкин. Воқеа жойини кўздан кечиришда терговчи қуйидаги вазифаларни бажаришга ҳаракат қилиши лозим: 1. Жиноятчилар томонидан воқеа жойида ва унга туташ бўлган ҳудуд

(майдон)ларда қолдирган турли изларни (пойабзал, транспорт воситаси, бузиш қуролларидан қолдирилган излар, қон доғлари) қидириб топиш; 2. Жиноятчилар томонидан эсидан чиқиб қолдириб кетган ёки ташлаб юборилган турли предметларни ёки ўзлари билан жабрланувчи ўртасида ҳужум вақтида олишув бўлганда қолдириб кетган предметларни (қурол, папирос қолдиғи, бош кийими ва ҳ.к.) қидириб топиш; 3. Жиноятчига тааллуқли бўлган предметлардан ҳужум қилинган вақтда жабрланувчига ёки воқеа жойида қолдирилган айрим қисмлари ёки бўлакларини (ўқ отиш қуролининг айрим қисмлари, кийимидан узилиб тушган тугма ёки бирон қисми) қидириб топиш; 4. Жиноятчининг воқеа жойида бўлганлигидан далолат берувчи излар ва предметларни, жиноятчиларнинг кийимларида, фойдаланган транспорт воситасида қолдирилиши мумкинлигини аниқлаш (Масалан: лой, тупроқ, чанг, бўёқ, қон излари ва ҳ.к.); 5. Воқеа жойи ҳолатини ва изларни криминалистик-техникавий воситалар ёрдамида қайд этилишини таъминлаш чорасини кўриш лозим. (Масалан: фотосуратга олиш, видеотасвирга тушириш, нусхалар олиш). Кўздан кечиришни ҳужум уюштирилган жойдан бошламоқ лозим. Бу жойлардан жиноятчининг оёқ излари, ташлаб юборилган ёки тушириб қолдирилган жиноят қуроллари (пичоқ, устара, кастет ва ҳ.к.) отилган гильза ва ўқлар, жиноятчиларнинг тиш излари қолган предметлар, папирос қутичаси ва қолдиғи, дастрўмол, гугурт, олишув вақтида юлиниб қолинган тугма, кийим парчалари, бош кийим ва бошқа буюмлар топилиши мумкин. Бу топилган из ва буюмларда жиноятчилар тўғрисида муҳим маълумотлар бўлиши мумкинлигини назарда тутиб, улар диққат билан кўздан кечирилиши лозим. Масалан: воқеа жойидан топилган пойабзал излари жиноятчилар кийиб юрган пойабзал тури, размери, жиноятчиларнинг қаёқдан келиб, қайси томонга кетганлигини, транспорт воситаси протекторидан қолган излар бўйича жиноятчилар қандай транспортдан фойдаланганлигини, бош кийимидан топилган сочи бўйича, сочнинг ранги тўғрисида хулосага келиш

мумкин. Ҳужум қилинган жой кўздан кечирилгандан кейин, унга туташ бўлган жойлар кўздан кечирилади. Воқеа жойидан жиноятчилар кетган из бўйича кузатиб борилса йўлма-йўл унча аҳамиятли бўлмаган, арзимайдиган предмет ёки буюмларни ташлаб кетган ёки тушириб қолдирганлиги аниқланиши, топилиши мумкин. Масалан, жиноятчилар сўмкача ёки ҳамённи тортиб олгандан кейин ичидаги пул ва бошқа қимматликларни олиб, ўша ернинг ўзидаёқ ёки воқеа жойидан бир оз узоқлашгандан кейин отиб юборишлари мумкин. Жиноятчилар ташлаб кетган предметлар, ўғирланган буюмлар топилганда улар диққат билан кўздан кечирилади, чунки уларда жиноятчилар ўзларининг бармоқ изларини қолдирган бўлишлари мумкин. Агар талончилик ёки босқинчилик турар жойларда содир этилган бўлса, юқорида қайд этилган из ва предметлардан ташқари хонадонларга кириш жойларида, эшикда ва ичида бузиш аломатлари мавжуд бўлганда бузиш қуролларининг турини аниқлаш мақсадида улар диққат билан кўздан кечирилади, бузиш қуролини қидириб топиш чоралари кўрилади. Жабрланувчини сўроқ қилгандан ва воқеа жойида кўздан кечиришни ўтказгандан кейин, кечиктириб бўлмайдиган баъзи тергов ҳаракатларини ўтказиш лозим бўлади. Уларга гувоҳларни сўроқ қилиш, суд-тиббиёт экспертизасини тайинлаш, жабрланувчининг кийимини кўздан кечириш ва гувоҳлантириш каби тергов ҳаракатлари киради. Гувоҳларни сўроқ қилиш тартиби жабрланувчини сўроқ қилишга ўхшаш бўлганлиги учун фақат сўроқ қилишнинг айрим хусусиятларига тўхталиб ўтилади. Гувоҳларни сўроқ қилишда уларнинг кузатувига таъ c ир этувчи объектив ва субъектив омилларига ҳам эътибор бериш лозим. Масалан, жиноят содир этилган жойнинг ёритилганлиги, масофа, ҳодисанинг тез бўлиб ўтишлиги, кўриш ва шунга ўхшаш ҳолатлар. Шунинг учун ҳам уларни сўроқ қилишда биринчи навбатда ҳодиса қачон содир этилганлигини, об-ҳаво қанақалиги, ёритилиш қандай эканлиги, ҳодиса содир этилаётганда

қаерда турганлиги, кўриш қобилияти қандайлиги, нима учун ҳодиса содир этилган жойга ўз эътиборини қаратганлиги аниқланади. Кузатиш жараёнида у нималарни кўрганлиги, яъни жабрланувчини кўрган бўлса, у қандай кийимдалиги ва ҳужум вақтида нима қилганлиги, агар жиноятчиларни кўрган бўлса кўриниши қандай эканлиги, қайси томондан келганлиги ва ҳар бирининг ҳаракати нималарда ифода этилганлиги ва қайси томонга қараб кетганлигини аниқлаш муҳим аҳамиятга эгадир. Суд- тиббиёт экспертизасида жабрланувчига етказилган тан жароҳати, унинг даражаси, танага етказилган шикаст (жароҳат) вақти, қўлланилган қурол, натижада жабрланувчининг меҳнат қобилиятини йўқотганлиги аниқланади. Баъзан жабрланувчи баданида жароҳатни ўзи етказиши мумкинми, шикаст етказилишида жабрланувчи билан жиноятчи (ҳужум қилган шахс)нинг ўзаро жойлашиши қандай бўлганлиги каби ҳолатлар аниқланиши лозим. Агар суд-тиббиёт экспертизасини тайинлаш зарурати бўлмаса жабрланувчининг баданида шикастланиш белгилари бор- йўқлигини аниқлаш мақсадида гувоҳлантириш ўтказилади. Гувоҳлантириш Жиноят процессуал кодексининг 142-147-моддаларида кўрсатилган талаблар асосида ўтказилади. Талончилик ва босқинчилик жиноятларини содир этиш вақтида, агар жабрланувчи қаршилик кўрсатган бўлса, улар олишув пайтида ҳар иккаласининг ҳам ташқи кийимида уларнинг толалари қолиши мумкин. Уларнинг кийимлари олиниб, ЖПКнинг 135, 140-моддалари талабларига риоя қилган ҳолда кўздан кечириш ўтказилади. Кийимларни кўздан кечириш яхши ёритилган хонада катталаштирилиб кўрсатиладиган лупалар ёки микроскоплардан фойдаланган ҳолда ўтказилади. Кўздан кечиришда ҳосил бўлган шикастлар асосида жиноятчилар қандай қуроллардан фойдаланганлиги ҳамда жабрланувчининг кийимида қолган қон доғлари ва микрозаррачалар аниқланади. Дастлабки тергов ҳаракатларини ўтказиш билан бирга ички ишлар

органлари ходимларига жиноятчилар ва ўғирланган мулкни қидириб топиш учун тезкор-қидирув ишларини амалга ошириш тўғрисида кўрсатмалар берилади. Жиноят содир этилишидаги аниқ ҳолатни, ўтказилган дастлабки тергов жараёнида тўпланган маълумотларни инобатга олган ҳолда ўтказиладиган тезкор-қидирув тадбирларига қуйидагиларни киритиш мумкин: 1) жиноятчилар қочиб улгурган бўлса унинг изидан қувиш гуруҳи таркибига жабрланувчи ёки гувоҳни киритиш зарур; 2) милиция ходимлари ва жамоатчилик ёрдамида яширинган жиноятчини қидириб топиш мақсадида атрофдаги ҳудудларни қараб чиқиш; 3) изтопар итдан фойдаланиш; 4) жиноятчилар қочиб кетишининг олдини олиш мақсадида милиция ходимлари ва жамоатчилик вакиллари ёрдамида йўлларда, станцияларда, пристанларда тўсиқ ўрнатиб уларнинг йўлини тўсиш ишларини ташкил этиш; 5) жиноячилар келиши мумкин бўлган жойларда кузатишни ташкил этиш; 6) жиноятчиларни кўрган шахсларни аниқлаш; 7) жиноятчилар ўтиши мумкин бўлган аҳоли пунктлари, милиция органларини, темир йўл станцияларини ва қўшни туман ва вилоят ички ишлар органларини жиноятчиларнинг белгилари ва ўғирланган мулк турлари маркаси ва бошқалар тўғрисида хабардор қилиш; 8) бозорларда, ломбардларда, дўконларда қўл юкини сақлаш камераларида, вокзал ва аэропортларда ўғирланган мулкни сотаётган ёки сақлашга топшираётган шахсларни ушлаш мақсадида кузатувни ташкил этиш. Ушбу тезкор-қидирув тадбирларининг қанчалик тез ва моҳирона ўтказилиши жиноятчилар ва ўғирланган мулкларни ўз вақтида ушлаш ва қидириб топишда катта аҳамиятга эга. Терговнинг вазифасига мазкур жиноятларнинг олдини олиш масаласи

ҳам киради. Ўғирлик, талончилик ва босқинчилик жиноятларининг содир этилишига олиб келган ҳолатлар ва сабабларни аниқлашни терговчи жиноят иши қўзғатиш босқичидан бошлайди ва дастлабки тергов тамом бўлгунга қадар давом эттиради. Маълумки, бу жиноятларнинг содир этилишининг асосий сабаблари айрим шахсларнинг онгида жамият манфаатларига зид бўлган қарашлар ҳисобланади. Терговчининг вазифалари, биринчидан, бундай қарашларнинг пайдо бўлишига олиб келувчи омилларни, иккинчидан, бу омилларнинг амалга оширилишига имкон яратувчи ҳолатларни аниқлашдан иборат. Талончилик ёки босқинчилик жиноятларининг содир этилишига сабаб бўлган ҳолатлар икки гуруҳга бўлинади. Биринчи гуруҳга кирувчи типик ҳолатларга қуйидагиларни киритса бўлади: ёш ўспиринларнинг назоратсиз қолдирилиши, айрим нохўш оилаларда уларга нисбатан салбий таъсир кўрсатилиши (оилада сурункасига спиртли ичимликларнинг истеъмол қилиниши, оилада эгоизм, қўполлик, атроф-муҳитга нисбатан менсимаслик, баландимоғлик билан қарашлик) каби ҳолатлар. Бу ҳолатларга мактабларда, ўқув муассасаларида ҳамда ишлаб чиқариш жамоаларида тарбиявий ишларнинг сустлиги, яшаш жойидаги жамоат ташкилотларининг фаолиятсизлигини қўшиш мумкин. Бирон-бир маънавий негизга эга бўлмаган, ўзининг бўш вақтларини қандай ўтказишни билмайдиган ёш қатлам ичкиликбозликка, карта ўйинларига берилиб кетади, натижада улар аввало кичикроқ, кам аҳамиятли бўлган ҳуқуқбузарликларни содир этадилар, кейинроқ уларнинг онгида жазосиз қолиб кетишлик аломатларининг пайдо бўлиши натижасида оғирроқ, яъни талончилик ёки босқинчилик жиноятларининг содир этишгача олиб келади. Иккинчи гуруҳ ҳолатларига қуйидагилар киради: 1) маъмурий органлар фаолиятида йўл қўйиладиган камчиликлар: текинхўрларча турмуш кечираётган шахслар жиноятчилар муҳитига тушиб (шахслар) қолиши,

жиноий гуруҳлар билан ишлашнинг суст олиб борилиши; талончилик ва босқинчилик жиноятларининг тўла очилмай қолишликлари; ўқ-отиш ва совуқ қуролларни тортиб олишдаги бепарволиклар; жамоат тартибини қўриқлаш органларининг фаолиятсизлиги; турар жой атрофларининг яхши ёритилмаганлиги; 2) жабрланувчиларнинг маънавий ва аҳлоқий ҳулқининг бузуқлиги; 3) моддий қимматликлар билан муомала қилиш қоидаларининг бузилиши. М асалан : ғазначи ёки инкассаторларнинг пул воситаларини қўриқчисиз транспортда олиб юриши. Талончилик ва босқинчилик жиноятларини келтириб чиқа р ган сабаблар, ҳолатлар аниқлангандан кейин терговчи тегишли корхона, муассаса ва ташкилотларга уларнинг олдини олиш тўғрисида тақдимнома киритади. Тақдимномада жиноятнинг содир этилишига имконият яратиб берганликлари кўрсатилиши билан бирга ушбу ҳолат ва шарт-шароитларни бартараф этиш чораларини ҳам кўрсатади. Талончилик ва босқинчилик жиноятларининг олдини олиш чора- тадбирларига қуйидагиларни киритиш мумкин: 1) ички ишлар органлари, пост-патруль хизматини яхши ташкил этиш; 2) кўча ва жамоат жойларидан маст ҳолатда юрган шахсларни четлатиш; 3) милиция органлари ва жамоатчилик оммасини ёшларнинг ўқ отиш ёки совуқ қуролларини тақиб юриши билан боғлиқ ҳолатларга қарши кураш олиб бориш; 4) жабрланувчининг ноаҳлоқий ҳулқини иш жойи йиғилишида муҳокама этиш. Тақдимномада , шунингдек , корхона раҳбарияти номига ёшларни ишга жойлаштириш, меҳнат шароитлари ва дам олиш вақтларини яхши ўтказишни таъминлаш мас а лаларига эътиборсизлик билан қараганликлари қайд этиб борилади.

O'xshashlar

Экология жиноятларини тергов қилиш

Kонтрабанда жиноятларини тергов қилиш

Қотиллик жиноятларини тергов қилиш услубиёти ( Котиллик жиноятларини тергов килиш

Давлат ва жамоат мулкини мансабдор шахслар томонидан талон-тарож қилиш жиноятларини тергов қилиш

Ўт қўйиш ( Ут куйиш ) ва ёнғин (енгин) хавфсизлиги қоидаларини бузиш жиноятларини тергов қилиш