Inson huquqlari tizimida bola huquqlarining himoyalanishi - Huquqshunoslik - Referatlar

Inson huquqlari tizimida bola huquqlarining himoyalanishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

83 KB

Ko'chirib olish

Inson huquqlari tizimida bola huquqlarining himoyalanishi Har qanday demokratik huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati da, birinchi navbatda inson va fuqarolar huquqlarini ta`minlashga alohida e`tibor qaratiladi. Aytib o`tish kerakki, aksariyat hollarda inson huquqlari, fuqarolar huquqlari deyilganda katta yoshdagi aholi nazarda tutiladi-yu, bolalar esa e`tibordan chetda qoladi. Biz quyida bolalar huquqlari bilan bog`liq masalalar yuzasidan mulo haza yuritmoqchimiz. O`zbekiston Respublikasida barcha fuqarolar huquqiy munosa batlarning subyektlari hisoblanadilar. Bizga ma`lumki, huquqiy munosabatlar subyekti deganda, qonun bilan belgilangan huquq va majburiyatlarga ega bo`lgan shaxslar tushuniladi. Davlat aholi boshqa tabaqalarining qonuniy huquq va manfaat larini himoya qilish bilan bir qatorda, voyaga yetmaganlar huquq larini himoyalash va ta`minlashga ham alohida e`tibor qaratadi. “Bolalar huquqlari to`g`risida”gi BMT Konvensiyasining 1-moddasi, O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 22, 27, 29-modda lari, Oila kodeksining 71-moddalari mazmun-mohiyatidan kelib chiqib aytish joizki, 18 yoshga to`lmagan voyaga yetmagan shaxs bola hisoblanadi (emansipatsiya holatlari bundan mustasno). Bola huquqlari, ularning qonuniy manfaatlari, avvalo, 1924 yilgi “Bola huquqlari Jeneva Deklaratsiyasi” va BMT Bosh Assamb leyasi tomonidan 1959 yil 20 noyabrda qabul qilingan “Bola huquqlari Deklaratsiyasi”da ko`rsatib o`tilgan va “Inson huquqlari Umumjahon Deklaratsiyasi”da, “Fuqarolik va siyosiy huquqlar to`g`risida”gi, “Ijtimoiy, iqtiso diy va madaniy huquqlar to`g`risida”gi Xalqaro paktlarda, shuning dek, yuqoridagi xalqaro hujjatlar asosida 1989 yil 20 noyabrda qabul qilingan “Bola huquqlari to`g`risida”gi Konvensiyada mustah - kamlangan. Bolalar huquqlariga oid normalarning rasmiylashtiri lishidan ko`zda tutilgan asosiy maqsad, “Bola huquqlari Deklara siyasi”da ko`rsatib o`tilganidek,

“Bola aqliy va jismoniy jihatdan yetuk bo`lmaganligi sababli maxsus qo`riqlanish va g`amxo`rlikka, shu jumladan, tug`ilishidan oldin va keyin ham yetarli darajadagi huquqiy himoyaga muhtojligi” ni e`tiborga olish hamda uni amalga oshirishdir. “Fuqarolik va siyosiy huquqlar to`g`risida”gi Xalqaro paktning 24- moddasiga asosan, har bir bola irqi, terisining rangi, jinsi, tili, dini, milliy yoki ijtimoiy kelib chiqishi, mulkiy ahvoli yoki nasl-nasabi (tug`ilishi)dan qat`i nazar, sira kamsitilmasdan ahvo liga ko`ra go`dak bo`lgani uchun oila, jamiyat va davlat tomonidan muhofaza tadbirlari ko`rilishi huquqiga egadir. Shuningdek, har bir bola tug`ilishi bilanoq darhol ro`yxatdan o`tkazilishi va unga nom qo`yilishi kerak hamda har bir bola fuqarolik sohibi bo`lish huquqiga egadir. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan tasdiqlan gan “Bola huquqlari to`g`risida”gi Konvensiyaga muvofiq, har bir bola tug`ilishi bilan ismga ega bo`lish, fuqarolikni olish, ota-ona sini bilish hamda ular tomonidan g`amxo`rlikka olinish huquqlariga ega. Shuningdek, har bir bola erkin va daxlsiz bo`lib, oiladagi yaxshi sharoit yaratilgan taqdirda ota-onasi bilan yashashga haqli. Bola o`z dunyoqarashini kengaytirish uchun ma`lumotlar to`plashi, boshqa odamlar bilan aloqada bo`lishi, uyushmalarga a`zo bo`lishi mumkin. Bundan tashqari, har bir voyaga yetmagan shaxs o`z shaxsiy, oilaviy hayotiga, yozishmalar, telefonda so`zlashuvlarga aralashishlardan hi moyalanish huquqiga ega. Nogiron va yetim bolalarga jamiyatda o`z o`rinlarini topib ke tishlari, ruhan ezilmasliklari uchun alohida g`amxo`rlik ko`rsati lishi, malakali tibbiy yordam ko`rsatilishi lozim. Bola jismoniy, aqliy, ruhiy, ma`naviy, ijtimoiy kamoloti uchun yetarli hayot dara jasiga ega bo`lish, bilim olish huquqiga ega. Bu talablarni bajarish avvalo ota-onalarga yuklatilgan yuksak mas`uliyatdir. Ta`lim-tarbiya bolaning jismoniy, aqliy iqtidoridan kelib chiqqan holda, uning ongi shakllanishiga, jamiyatda o`z o`rnini topib ketishiga xizmat qilishi lozim. O`zbekiston Respublikasi Konsti tutsiyasiga muvofiq, bolaning fikrlash, so`z

va e`tiqod erkinligi, dam olish huquqi, ilmiy-texnikaviy ijod erkinligi, madaniyat yutuqlaridan foydalanish huquqi davlat tomonidan kafolatlanadi. Har bir bolaning yashashi, kamol topishi uchun asosiy makon oi la hisoblanadi. Shuning uchun ham O`zbekiston Respublikasi Oila Kodeksining 2- moddasiga muvofiq, ota-ona zimmasiga bolaning fa ravon hayot kechirishi va kamolga yetishi haqida g`amxo`rlik qilish, uning huquq va manfaatlarini himoyalash vazifasi yuklatilgan. Oi laning ichki hayotiga, bolalarning tarbiyasiga boshqalarning o`zbo shimchalik bilan aralashishiga, tarbiyasiga salbiy ta`sir o`tkazishiga qonun yo`l qo`ymaydi. Agar bolaning huquqlari kamsitilsa, bunday oilaga nisbatan qonun yo`li bilan ta`sir ko`rsatishga, ota-onaning huquqlarini cheklashga, xattoki, ota-onaga nisbatan ota-onalik huquqidan mahrum qilish chorasini qo`llashga ham to`g`ri keladi. Bolalarning o`z ota-onalari tomonidan parvarish qilinishi, manfaatlarining ta`minlanishi, o`z ota-onasi bilan oilada birga yashashi, ularning har tomonlama kamol topishiga insoniy qadr-qim matlarining hurmat qilinishiga, yaxshilik va mehr-oqibat tuyg`ulari asosida tarbiyalanishlariga imkon beradi. Bolalar huquqlarini kamsitish, ular bilan qo`pol muomalada bo`lish, ularga jismoniy azob berish va ularning manfaatlariga zid bo`lgan boshqa g`ayriqo nuniy xatti-harakatlar qonun bilan taqiqlanadi va tegishli javob garlikka tortishga asos bo`ladi. Bolalar o`z ota-onalari bilan bir oilada yashashlari va tarbiya lanishlari uchun, avvalo, o`zining ota-onasini bilishi, tanishi kerak. Bolalarning o`z ota- onasini bilishi to`g`risidagi qoida “Bola huquq lari to`g`risida”gi BMT konvensiyasining 7-moddasida nazarda tu tilgan. Bolaning ota-onasi deganda, qonuniy nikohda turgan erkak va ayol yoki qonun bilan belgilangan tartibda otaligi yoki onaligi aniqlanib, fuqarolik holati dalolatnomalarida ota va ona sifati da qayd etilgan shaxslar tushuniladi. Ba`zi hollarda (masalan, bola topilgan yoki farzandlikka olingan bo`lib, bu narsa sir saqlansa) bola uchun o`z ota-onasini bilish huquqidan foydalanish imkoniyati bo`lmasligi ham mumkin. Har bir bola oilada ota-onasi g`amxo`rligidan foydalanish huquqiga ega deganda, bolaning oziq-ovqat, davolanish, kiyim-kechak, o`quv qo`llanmalari,

uning yashashi va bilim olishi uchun zarur bo`lgan boshqa narsalar bilan ta`minlanishi nazarda tutiladi. Ota-onaning ota-onalik huquqidan mahrum etilishi yoki boshqa sabablarga ko`ra, ota-ona tarbiyasidan mahrum bo`lgan voyaga yetmagan bolalarning oilada tarbiyalanish huquqini ta`minlash vasiylik va homiylik organlari zimmasiga yuklatiladi. O`zbekiston Respublika si Konstitutsiyasining 64-moddasi 2-qismida “Davlat va jamiyat yetim bolalarni va ota-onalarining vasiyligidan mahrum bo`lgan bo lalarni boqish, tarbiyalash va o`qitishni ta`minlaydi”, deyilgan. Vasiylik va homiylik organlari ota-onalari tarbiyasidan mahrum bo`lgan voyaga yetmagan bolalarni farzandlikka, oilaga tarbiyaga be rish yo`li bilan ularning oilada tarbiyalanish huquqidan foydala nishini ta`minlaydi. Xulosa o`rnida shuni aytish lozimki, bolalar aholi orasida himoya va g`amxo`rlikka eng muhtoj qatlam hisoblanadi. Insonparvar demokratik huquqiy davlat barpo etishni o`z oldiga maqsad qilib qo`ygan mamlakatimizda voyaga yetmaganlar qonuniy manfaatlari va huquqlarini himoya qilish va ta`minlash masalalariga e`tibor ber maslik mumkin emas. Zero har qanday davlatning ertasi, kelajagi uning farzandlari hisoblanadi.

O'xshashlar

Inson huquqlari islomcha yondashuv va konstitutsion amaliyot

Oliy majlisning inson huquqlari bo'yicha vakili (ombudsman)

Inson huquqlari mohiyati, tushunchasi va normativ shakli

Inson va fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va ularning kafolatlari

O`zbekistonda inson va fuqarolar ijtimoiy va iqtisodiy huquqlarining konstitutsiyaviy asoslari