Ijro etuvchi hokimiyatning huquqiy asoslari. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti - Huquqshunoslik - Referatlar

Ijro etuvchi hokimiyatning huquqiy asoslari. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

87 KB

Ko'chirib olish

Ijro etuvchi hokimiyatning huquqiy asoslari. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Reja: 1. Ijro etuvchi hokimiyatning davlat hokimiyatini amalga oshirishda tutgan o’rni, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti 2. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining vakolatlari. 3. Vazirlar Mahkamasining tarkibi va tuzilish tartibi. 4. Vazirlar Mahkamasining Oliy Majlis va davlat hokimiyati boshqa organlari bilan munosabati. 5. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining asosiy vakolatlari 6. Vazirlar Mahkamasi chiqaradigan hujjatlar.

Ijro etuvchi hokimiyatning davlat hokimiyatini amalga oshirishda tutgan o’rni, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Ijro etuvchi hokimiyatning huquqiy asoslari O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlarida mustahkamlab qo'yilgan. Ijro etuvchi hokimiyat davlat hokimiyatini amalga oshirishning bir shakli bo'lganligi uchun uni tashkil etishning asosiy qoidalari konstitutsiyada belgilangandir. Konstitutsiyaning 91- moddasi 8-bandiga asosan O'zbekiston Prezidentlik Respublikasidir, ya'ni ijro etuvchi hokimiyatni amalga oshirishga Prezident boshchilik qiladi. 1991-yilning 29-dekabridagi referendumda O'zbekiston xalqi mamlakatimizning mustaqil rivoji uchun ovoz berdi va tariximizda ilk marotaba bevosita, umumiy, teng va yashirin ovoz berish yo'li bilan Respublika Prezidentini sayladi. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi prezident hokimiyatini ancha mustahkamladi. Konstitutsiyaning 89-moddasiga muvofiq, O'zbekiston Respublikasi Prezidenti davlat boshlig'i hisoblanadi hamda barcha davlat hokimiyati organlarining hamkorlikda faoliyat yuritishini ta’minlaydi. Prezident davlatning bosh arbobi, millatning ramzi, fuqarolar xavfsizligining kafolatidir. Konstitutsiyaning 90-moddasiga binoan respublika prezidenti O'zbekiston Respublikasi fuqarolari tomonidan umumiy, teng va to'g'ridan-to'g'ri saylov huquqi asosida yashirin ovoz berish yo'li bilan 7 yil muddatga saylanadi. Asosiy qonunga ko'ra, bir shaxs surunkasiga ikki muddatdan ortiq O'zbekiston Respublikasining Prezidenti bo'lishi mumkin emas. 1991-yilda O'zbekistonda bo'lib o'tgan respublika prezidentligiga saylov «O'zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to'g'risida»gi 1991-yil 18-noyabr Qonuniga asosan amalga oshirilgan. Konstitutsiyaga muvofiq Respublika Prezidentini saylashda O'zbekistonning 18 yoshga to'lgan fuqarolari ishtirok etadilar. Fuqarolarning saylov huquqlarini to'g'ridan-to'g'ri yoki bilvosita cheklashga yo'l qo'yilmaydi. Saylovda faqat sud tomonidan muomalaga layoqatsiz deb topilgan fuqarolar, shuningdek ozodlikdan mahrum etish joylarida saqlanayotganlar qatnashishi mumkin emas. Boshqa har qanday hollarda

fuqarolarning saylov huquqlarini to'g'ridan-to'g'ri yoki bilvosita cheklashga yo'l qo'yilmaydi. 1991-yil 18-noyabrda O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining «O'zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to'g'risida»gi Qonuni bosilib chiqqandan so'ng Markaziy Saylov Komissiyasi 1991-yil 29-dekabrda O'zbekistonning birinchi Prezidentini saylash yuzasidan katta ishlarni boshlab yubordi. Birinchi navbatda butun O'zbekiston hududida okrug va uchastka saylov komissiyalari tuzildi. «O'zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to'g'risida»gi Qonunning 24moddasiga muvofiq respublika Prezidentligiga nomzodlar qonun asosida ro'yxatdan o'tgan respublika siyosiy partiyalari, O'zbekiston kasaba ittifoqi federatsiyasining s'ezdlarida, anjumanlarida yoki ularning respublika rahbariy organlari Kengashlarida ko'rsatiladi. Bundan tashqari, respublika Prezidentligiga nomzodlar tashkilotlar, muassasalar oliy va o'rta maxsus o'quv yurtlarining jamoalari, fuqarolarining turar joylaridagi va harbiy xizmatchilarning harbiy qismlardagi majlislarida ko'rsatilishi mumkin. Lekin bu tashkilotlar ularning takliflarini O'zbekistonning 60 ming aholisi qo'llab-quvvatlagan taqdirdagina Prezidentlikka o'z nomzodlarini ko'rsatishlari mumkin. Respublika siyosiy partiyalari va O'zbekiston kasaba uyushmalari federatsiyasi tomonidan Respublika Prezidenti lavozimiga nomzod ko'rsatilganda, nomzodni qo'llash uchun saylovchilar imzosini to'plash shart emas. Shu ma'noda 1995-yilning 26-martida o'tkazilgan referendum Prezident vakolatini 1997-yildan 2000-yilgacha uzaytirishga bag'ishlangan bo'lib, u nafaqat ob'ektiv zarurat - Prezident va Oliy Majlis saylovlari muddatini yaqinlashtirishning bosqichma-bosqich demokratik fuqarolik jamiyatini barpo etishning ham shahodatidir. Shu boisdan O'zbekiston xalqi respublikada umummilliy hamjihatlikni ta'minlaydigan hokimiyatning yaxlit tizimini yaratishga intilishni, demokratik huquqiy davlat va rivojlangan fuqarolik jamiyat qurish yo'lini quvvatladi. I.A. Karimov 1992-yil 4-yanvarda Respublika Oliy Kengashining navbatdan tashqari sessiyasida qasamyod qabul qildi va o'sha kuni O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi o'z qarori bilan I.A. Karimov

O'zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga 1991-yil 31-yanvardan kirishdi, deb e'lon qildi. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining vakolatlari. Prezidentning vakolatlari uni davlat hokimiyati organlari tizimidagi tutgan o'rni, umuman, davlat boshqaruvi shaklini belgilab beradi. O'zbekiston Respublikasi Prezidentlik Respublikasi bo'lgani uchun O'zbekiston Respublikasi Prezidenti keng vakolatlarga ega. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaning XIX bobi O'zbekiston Respublikasi Prezidentining huquqiy maqomiga, alohida, 93- moddasi Respublika Prezidentining vakolatlariga bag'ishlangan. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining Konstitutsiyada ko'rsatilgan vakolatlarini maqsadi, mazmuniga ko'ra, shartli ravishda bir necha guruhga bo'lish mumkin: 1. Qonunchilik va qonuniylik sohasidagi vakolatlar; 2. Davlat organlarini tuzish sohasidagi vakolatlar; 3. Fuqarolarning huquq, erkinliklari, burchlari va qonuniy manfaatlarini ta'minlash sohasidagi vakolatlar; 4. Xalqaro munosabatlar sohasidagi vakolatlar. O'zbekiston Prezidentining qonunchilik sohasidagi vakolatlarining asoslari O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida belgilangan. Respublika prezidenti, birinchi navbatda davlat boshlig'i sifatida davlat va jamiyat rivojlanishining asosiy strategik yo'nalishlarini ishlab chiqadi va ularni Oliy Majlis yig'ilishlarida e'lon qiladi. Prezidentning bunday dasturlarida Respublika oldida turgan vazifalar, ularni hal etish yo'llari, qonunchilik sohasidagi asosiy yo'nalishlar ko'rsatib beriladi. Respublika Prezidenti davlat rahbari sifatida qonunchilik jarayonining bevosita ishtirokchisidir. Konstitutsiyaning 82-moddasiga binoan O'zbekiston Respublikasi Prezidenti qonunchilik tashabbusi huquqiga ega. U Oliy Majlisga qonun loyihalarini yoki biror masala bo'yicha qonun ishlab chiqishni taklif etishi mumkin. Bu bilan respublika Prezidenti qonunlar yaratilishining boshlang'ich davrida ishtirok etadi. Respublika Prezidenti O'zbekiston Respublikasi 0liy Majlisida qonun loyihalari muhokama qilinayotganda istagan vaqtida so'z olib, o'z ftkrini bildirishi mumkin.

Konstitutsiyaning 93-moddasi 14-bandiga asosan, Respublika Prezidenti Oliy Majlis tomonidan qabul qilingan qonunlarni imzolaydi. Bu holat esa Oliy Majlis qabul qilgan qonun faqat Respublika Prezidenti imzosidan keyingina kuchga kirishini bildiradi. Qonunga e'tirozi bo'lganda Prezident o'z e'tirozlarini ilova etib, uni takroran muhokama qilish va ovozga qo'yish uchun Oliy Majlisga qaytarishga, tasdiqlashni kechiktirishga haqlidir. Agar Oliy Majlis o'zi qabul qilgan qonunni ilgarigi holatda deputatlarning uchdan ikki qismining ovozi bilan tasdiqlasa, Prezident qonunni imzolaydi. Prezident qonuniylikning ta'minlanishining kafilidir. Uning faoliyati qonuniylikni ta'minlashda ishtirok etuvchi organlarni tuzishda, ularning faoliyatini nazorat qilib turishda o'z ifodasini topadi. Respublika Prezidenti prokuratura organlarining rahbarlarini tasdiqlaydi, ularning bajarilishni ta'minlash sohasidagi faoliyatini nazorat qiladi. Bundan tashqari respublika Prezidenti fuqarolarning huquqlari va erkinliklariga, Konstitutsiya va davlat qonunlariga amal qilinishiga, davlat organlari va mansabdor shaxslarning qonunchilikni amalga oshirishlariga kerakli sharoitlar yaratadi. Prezidentning davlat organlarini tuzishdagi vakolatlari ham Konstitutsiyada mustahkamlab qo'yilgan. Unga ko'ra Respublika Prezidentiga davlat organlari tuzish, ularning rahbarlarini tayinlash borasida katta vakolatlar berilgan. Bunda ularning ayrimlarini respublika Prezidenti bevosita o'zi tuzadi yoki ularni tuzish, tayinlash, saylash, tasdiqlash uchun tavsiya qiladi. Respublika Prezidenti davlat rahbari sifatida respublikadagi davlat oliy hokimiyati va boshqaruv organlarining ishlarini yo'naltirib, ularning bahamjihat ishlashini ta'minlab turadi. U hokimiyat va boshqaruv organlarini bog'lash vazifasini bajaradi. O'zbekiston vazirliklari, davlat qo'mitalari va ularga tenglashtirilgan idoralar ijroiya hokimiyat rahbari bo'lgan respublika Prezidentining farmoni bilan tuziladi yoki tugatiladi. Ushbu farmonlar tasdiqlash uchun Oliy Majlisga kiritiladi. Bosh vazir, uning birinchi va boshqa o'rinbosarlari, Vazirlar Mahkamasining boshqa a'zolari ham respublika Prezidenti tomonidan tayinlanadi yoki lavozimidan ozod qilinadi. Oliy Majlis ushbu farmonlarni

tasdiqlaydi. Prezident O'zbekiston Konstitutsiyaviy sudining raisi va a'zolari, Oliy sud raisi va a'zolari, Oliy xo'jalik sudi raisi va a'zolari lavozimiga nomzodlarni, Tabiatni muhofaza qilish davlat qo'mitasining raisi, Markaziy bank boshqaruvining raisi lavozimiga nomzodlarni Oliy Majlisga taqdim etadi. Prezident Respublika Bosh prokurori va uning o'rinbosarlarini tayinlaydi va lavozimidan ozod qiladi hamda bu masalani tasdiqlash uchun Oliy Majlisga kiritadi. Viloyatlar hokimlarini va Toshkent shahar hokimini tayinlaydi va lavozimidan ozod qiladi, bu masalalarni tegishli xalq deputatlari kengashining tasdig'iga qo'yadi. Viloyat, tuman, shahar va xo'jalik sudlarining sudyalari respublika Prezidenti tomonidan tayinlanadi va lavozimidan ozod etiladi. Konstitutsiya 93-moddasining l2bandiga asosan respublika Prezidenti Konstitutsiyani, qonunlarni buzgan yoki o'z sha'ni va qadr-qimmatiga dog' tushadigan xatti-harakat sodir etgan tuman va shahar hokimlarini ham o'z qarori bilan lavozimidan ozod etishga haqlidir. Bundan tashqari, respublika Prezidenti milliy xavfsizlik va davlat nazorat xizmatlarini tuzadi, ularning rahbarlarini tayinlaydi va lavozimidan ozod etadi. Prezident Respublika Qurolli Kuchlarining Oliy Bosh qo'mondoni hisoblanadi. U Qurolli Kuchlarning oliy qo'mondonlarini tayinlaydi va vazifasidan ozod qiladi, oliy harbiy unvonlarni beradi. Konstitutsiyasining 95-moddasida respublika Prezidentiga o'ta muhim vakolat yuklangan bo'lib, ya'ni u Oliy Majlisni tarqatib yuborish huquqidir. Respublika Oliy Majlisi qonunchilik faoliyatida hal qilish qiyin bo'lgan qarama-qarshiliklar, ixtiloflar bo'lishi yoki Oliy Majlis bir necha marta Konstitutsiyaga zid qarorlar qabul qilgan bo'lishi mumkin. Bunday hollar Oliy Majlisning normal faoliyatini tahdidga soladi. Respublika Prezidenti davlat boshlig'i sifatida bunday hollarda o'zining konstitutsiyaviy vakolatlaridan foydalanib, ixtilofni hal qilish choralarini ko'radi. Hal qilib bo'lmaydigan ixtiloflar yuzaga kelgan taqdirda, Konstitutsiyaning 95- moddasiga ko'ra O'zbekiston Respublikasi Prezidentiga Konstitutsiyaviy sud bilan bamaslahat qabul qilgan qarori asosida Oliy Majlisni tarqatib yuborish huquqi

berilgan. Oliy Majlis favqulodda holat joriy etilgan davrda tarqatilishi mumkin emas. Respublika Prezidentining fuqarolarning huquq, erkinliklari, burchlari va qonuniy manfaatlari sohasidagi vakolatlari Asosiy Qonunimizda bayon etilgan. O'zbekiston Konstitutsiyasida respublika Prezidenti fuqarolarning huquqlari va erkinliklariga, Konstitutsiya va qonunlarga rioya etilishining kafilidir, deb belgilangan. Respublika Prezidenti o'z lavozimiga kirishish paytida O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi yig'ilishida: «O'zbekiston xalqiga sadoqat bilan xizmat qilishga, Respublikaning Konstitutsiyasi va qonuolariga qat'iy rioya etish, fuqarolarning huquqlari va erkinliklariga kafolat berishga, O'zbekiston Respublikasi Prezidenti zimmasiga yuklatilgan vazifalarni vijdonan bajarishga tantanali qasamyod qilaman», - deb qasamyod qabul qiladi. Respublika Prezidenti fuqarolarning huquq va erkinliklarini respublika hududidagina emas, balki uning tashqarisida, boshqa chet davlatlar hududlarida ham ta'minlashning asosiy kafili bo'ladi. O'zbekiston Prezidenti respublika fuqaroligiga qabul qilish, fuqarolikdan chiqarish, siyosiy boshpana berish masalalarini ham hal qiladi. O'zbekiston Respublikasining ordenlari, medallari va faxriy yorliqlari bilan fuqarolarni mukofotlaydi. Fuqarolarning xavfsizligini ta'minlash borasida ham respublika Prezidentiga katta vakolatlar berilgan. Prezident inson huquqlarini himoya qilish uchun shaxsan javobgardir. Respublika Prezidenti fuqarolar xavfsizligini saqlash uchun kerakli choralar ko'radi. Jumladan, favqulodda vaziyatlar (real tashqi xavf, ommaviy tartibsizliklar, yirik halokat, tabiiy ofat, epidemiyalar) yuz bergan taqdirda, fuqarolarning xavfsizligini ta'minlashni ko'zlab, O'zbekiston Respublikasining butun hududida yoki uning ayrim joylarida favqulodda holat joriy etadi, qabul qilingan Qarorni uch kun mobaynida O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining tasdig'iga kiritadi.

Shuningdek, Prezident davlat miqyosidagi katta bayramlar va tantanalarga bag'ishlab amnistiya to'g'risida hujjatlar qabul qiladi, O'zbekiston Respublikasining sudlari tomonidan hukm qilingan fuqarolarni avf etadi. Respublika Prezidentining xalqaro munosabatlar sohasidagi vakolatlari ham keng qirralidir. Avval aytib o'tilganidek, O'zbekiston Prezidenti xalqaro munosabatlarda Respublika nomidan ish ko'radi. Uning xalqaro sohadagi vakolatlarini ana shu qoida belgilaydi. Respublika Prezidenti birinchi navbatda mamlakat xalqaro siyosatining asosiy yo'nalishlarini belgilaydi, o'z davlatining vakili sifatida xalqaro munosabatlarda yuqori vakillikni olib boradi, chet davlatlar va xalqaro tashkilotlar bilan muzokaralar o'tkazadi, bitim va shartnomalar tuzadi, ularni imzolaydi, respublika bilan tuzilgan hujjatlarga rioya etilishini ta'minlaydi. Respublika Prezidenti o'z huzurida akkreditatsiyadan o'tgan diplomatik va boshqa vakillarning ishonch va chaqiruv yorliqlarini qabul qiladi; O'zbekiston Respublikasining chet davlatlardagi diplomatik va boshqa vakillarini tayinlaydi hamda lavozimlaridan ozod qiladi; Respublika Oliy Majlisiga har yili ichki va xalqaro ahvol xususida ma'lumotnoma taqdim etadi. Respublika Prezidenti mamlakatimizga hujum qilinganda yoki tajovuzdan bir-birini mudofaa qilish bo'yicha tuzilgan shartnoma majburiyatlarini bajarish zaruriyati tug'ilganda urush holati e'lon qilish huquqiga ega va bu to'g'ridagi qarorini uch kun mobaynida O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining tasdig'iga kiritadi. Respublika Prezidenti devoni alohida davlat hokimiyati organi hisoblanmaydi. Uning vazifasiga Prezidentning vakolatlarini amalga oshirishda zarur tashkiliiy, huquqiy- maslahat, moddiy-texnik va boshqa har tomonlama sharoit yaratib berish, Prezidentning boshqa davlat tizimi organlari bilan aloqasini mustahkamlashga yordam berish kiradi. Respublika Prezidenti o'z faoliyatining asosiy sohalari bo'yicha davlat maslahatchilarini tayinlaydi va ular orqali Prezident devoni ishiga rahbarlik qiladi. O'zbekiston Respublikasida davlat boshqaruvining Prezidentlik Respublikasi shakli doimiy ravishda takomillashib bormoqda. Hayotning har xil sohalariga rahbarlik qilish uchun yangi organlar tashkil etilmoqda. Masalan, Respublika Oliy

Majlisining 1995-yil 23-fevraldagi birinchi sessiyasida davlatdagi oliy mansabdor shaxslarning maslahat organi sifatida respublika Prezidenti huzurida Xavfsizlik Kengashi tuzish taklif qilingan edi. Bu kengashning vazifalari ko'p qirrali bo'lib, milliy xavfsizlikning ustuvor yo'nalishlarini va davlat siyosati asoslarini ishlab chiqishga javob beradi. Shaxs, jamiyat va davlatning xavfsizligini ta'minlash yuzasidan dasturlar majmui Xavfsizlik Kengashi rahbarligida rejalashtiriladi va amalga oshiriladi. Shu bilan bir qatorda prezident huzurida maxsus Iqtisodiy islohot, tadbirkorlik va chet el investitsiyalari bo'yicha idoralararo kengash tuzilgan. Bu kengash ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning yagona strategiyasini ishlab chiqadi, iqtisodiy islohotlarning huquqiy negizini takomillashtirish bo'yicha tavsiyalar tayyorlaydi. Bu tavsiyalar respublika Prezidenti farmonlariga asos bo'ladi. Konstitutsiyaning 91-moddasiga muvofiq, respublika Prezidenti o'z vazifasini bajarib turgan davrda boshqa haq to'lanadigan lavozimni egallashi, tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanishi hamda vakillik organiga deputat bo'lishi murnkin emas. Konstitutsiyaning 97-moddasiga binoan vakolati tugashi munosabati bilan iste'foga chiqqan Prezident umrbod Konstitutsiyaviy sud a'zosi lavozimini egallaydi. Bunday tajribalar xorijiy davlatchilik tarixida uchrab turadi va bu holat ko'plab davlatlarning Konstitutsiyalarida mustahkamlangan. Prezident Oliy Majlis qabul qilgan qonunlarni amalga oshirishni ta'minlash maqsadida farmonlar, qarorlar va farmoyishlar qabul qiladi. Prezident farmonlari ijro hokimiyati organlari chiqaradigan normativ aktlar ichida oliy kuchga egadir. Prezidentning farmonlari respublikaning strategic xarakterga ega bo'lgan muhim normativ-huquqiy hujjatidir. Farmonlar bilan bir qatorda respublika Prezidenti davlat va ijroiya organlari boshlig'i sifatida o'zining konstitutsiyaviy vakolatlari doirasiga O'zbekiston Respublikasining butun hududida majburiy kuchga ega bo'lgan qarorlar va farmoyishlar ham chiqaradi. Prezident farmonlarida qabul qilingan yechimlar uning qarorlarida huquqiy asosda batafsil yoritib beriladi va zarur chora-tadbirlar bilan mustahkamlanadi.

Qarorlar vositasida iqtisodiy islohotning jadal suratda borishi huquqiy jihatdan tartibga solinadi, iqtisodiyotning g'oyat muhim bo'g'inlari va sohalarida o'zgarishlar qilinadi. Respublika Prezidentining ko'pgina qarorlari muammolarning bayon etilishi va mazmuni jihatidan belgilovchi xarakterga ega bo'lib, iqtisodiyotning ayrim bo'g'inlarida islohotlarni avj oldirishning boshlang'ich nuqtasi bo'lib xizmat qiladi. Vazirlar Mahkamasi O'zbekiston Respublikasining hukumati hisoblanadi. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 98-moddasiga va 1993-yil 6-mayda qabul qilingan «O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi to'g'risida»gi qonunning 1moddasiga binoan, O'zbekiston Respublikasining hukumati iqtisodiy, ijtimoiy va ma'naviy sohalarda samarali faoliyat ko'rsatilishiga, qonunlarning ijro etilishiga, Oliy Majlisning boshqa qarorlarining O'zbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari, qarorlari va farmoyishlarining bajarilishiga rahbarlikni ta'minlaydigan ijro etuvchi hokimiyat organi hisoblanadi. Vazirlar Mahkamasi davlat boshqaruvi va o'zi tashkil etadigan xo'jalik boshqaruvi organlariga rahbarlik qiladi, ularning hamjihatlik bilan faoliyat ko'rsatishini ta'minlaydi. Vazirlar Mahkamasi O'zbekiston Respublikasi tasarrufida bo'lgan davlat va xo'jalik boshqaruvining O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi bo'yicha o'z vakolatiga kiruvchi barcha masalalarini hal etishga haqlidir. Shu bilan birga, Vazirlar Mahkamasi qonunchilik tashabbusi huquqiga ham ega. O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va «O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi to'g'risida»gi qonunda Vazirlar Mahkamasining ijroiya hokimiyat organi sifatidagi faoliyatining asosiy yo'nalishlari to'liq ko'rsatib berilgan. Vazirlar Mahkamasi o'z faoliyatida kollegiallik, demokratiya va qonuniylik, O'zbekiston Respublikasida yashovchi barcha millatlar va elatlarning manfaatlarini hisobga olish prinsiplariga asoslanadi. Bundan tashqari, Vazirlar Mahkamasi o'z vakolatiga kiruvchi masalalar bo'yicha jamoat birlashmalari bilan hamkorlik qiladi va amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq, ularga zarur yordam ko'rsatadi. O'zbekiston Respublikasining

Prezidenti, O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga muvofiq, Vazirlar Mahkamasining Raisi hisoblanadi. Prezident Vazirlar Mahkamasining Raisi sifatida O'zbekiston Respublikasi hukumatining faoliyatiga rahbarlik qiladi hamda uning o'z vakolatlarini samarali amalga oshirishi uchun chora-tadbirlarni ko'radi. Respublika Prezidentining bunday tadbirlari natijasida O'zbekistonda davlat qurilishida katta muvaffaqiyatlarga erishildi. Bularning hammasi davlat tizimi organlarining faoliyatini uyg'unlashtirish va ularning hamkorlikda ishlashini ta'minladi, davlat organlaridagi intizomni ko'tardi, pirovardida respublika iqtisodiy va ijtimoiy sohalarining rivojlanishiga olib keldi. Vazirlar Mahkamasining tarkibi va tuzilish tartibi Vazirlar Mahkamasi tarkibiga Bosh vazir, Bosh vazirning barcha o’rinbosarlari, O’zbekiston Respublikasi vazirlari, davlat qo'mitalarining raislari, davlat va xo'jalik boshqaruvi organlarining rahbarlari kiradilar. Ijroiya hokimiyati rahbari bo'lgan respublika Prezidenti ijro etuvchi hokimiyat devonini –Vazirlar Mahkamasini tuzadi. U Bosh vazir, uning birinchi o'rinbosari, o'rinbosarlari va Vazirlar Mahkamasining boshqa a'zolarini lavozimga tayinlaydi va lavozimidan ozod qiladi, keyinchalik bu masala Respublika Oliy Majlisi tasdig'iga kiritiladi. Qoraqalpog'iston Respublikasi Vazirlar Kengashining Raisi o'z lavozimi bo'yicha O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tarkibiga kiradi. Bu O'zbekiston bilan Qoraqalpog'iston Respublikalarining olib borayotgan iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy yo'lining birligini ta'minlash imkoniyatini beradi. Respublika hukumati oldida turgan vazifalarni muvaffaqiyatli amalga oshirish maqsadida, Vazirlar Mahkamasi bilimdon mutaxassislar, tajribali ishlab chiqarish tashkilotchilari, xo'jalik organlarining rahbarlari, taniqli iqtisodchi olimlarni o'z ishiga jalb qilishi mumkin. Ularning tashkilotchilik qobiliyati, mutaxassislik darajasi, mahorati bozor iqtisodiga o'tish sharoitida Vazirlar Mahkamasining faoliyatini samarali tashkil etishga va muhim masalalarni hal etishga yordam beradi.

Vazirlar Mahkamasining Oliy Majlis va davlat hokimiyati boshqa organlari bilan munosabati «O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi to'g'risida»gi qonunda Vazirlar Mahkamasining O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi va davlat hokimiyatining boshqa organlari bilan munosabati to'liq ko'rsatib berilgan. Masalan, ushbu qonunning 4moddasida yangi saylangan Oliy Majlis oldida Vazirlar Mahkamasining o'z vakolatlarini zimmasidan soqit qilishi ko'rsatilgan, qonunning 6-moddasida ko'rsatilishicha, yangi tuzilgan Vazirlar Mahkamasi o'z vakolati davridagi faoliyatining dasturini ko'rib chiqish uchun Oliy Majlisga taqdim etadi. Vazirlar Mahkamasi ushbu dastur asosida O'zbekiston Respublikasi iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishining asosiy yo'nalishlarini belgilaydi, davlat byudjetini ishlab chiqadi, unga o'zgartishlar kiritishni taklif etadi hamda Oliy Majlisga tasdiqlash uchun taqdim etadi. Vazirlar Mahkamasi o'z ishi to'g'risida Oliy Majlis oldida hisob berib turadi. Oliy Majlis esa, o'z navbatida, hukumat a'zosining o'zi rahbarlik qilayotgan davlat yoki xo'jalik boshqaruvi organining faoliyati yuzasidan hisobotini eshitishi hamda zarur bo'lganda, uni iste'foga chiqarish to'g'risida Prezidentga taklif kiritishi mumkin. Qonun bo'yicha, Vazirlar Mahkamasining a'zolari Oliy Majlis, uning qo'mitalari va komissiyalarining yig'ilishida qatnashish va axborot berish huquqiga egadirlar. Hukumatning qonun chiqaruvchi organ bilan yana bir munosabati Oliy Majlisning deputatlari Vazirlar Mahkamasi yoki uning ayrim a'zolari faoliyatiga taalluqli masalani ko'rish, Bosh vazir ana shu masala yuzasidan zarur tushuntirish va izohlarni olish hamda berish huquqiga egaligida namoyon bo'ladi. Bundan tashqari, Vazirlar Mahkamasi Oliy Majlis qo'mitalari va komissiyalarining hukumat faoliyatiga doir tavsiyalari va takliflarini ko'rib chiqadi va ular yuzasidan chora-tadbirlar ko'radi. Shu bilan birga, Vazirlar Mahkamasi tavsiyalar va takliflarni ko'rib chiqish natijalari hamda ko'rilgan chora-tadbirlar

to'g'risida Oliy Majlisning tegishli qo'mitalari va komissiyalariga ular bilan kelishilgan muddatlarda axborot beradi. Vazirlar Mahkamasi to'g'risidagi qonunda ushbu organning Oliy Majlis deputatlari, qo'mitalari va komissiyalarining so'rovlariga javob berishiga doir masalalarga ham o'rin berilgan. Qonunning 7-moddasida ko'rsatilishicha, Oliy Majlis sessiyalarida deputatlar, deputatlar guruhi, Oliy Majlis qo'mitalari va komissiyalari Vazirlar Mahkamasiga yoki hukumat a'zosiga hukumat yoki unga bo'ysunuvchi davlat va xo'jalik boshqaruvi organlarining faoliyatiga doir so'rov bilan murojaat qilishga haqlidirlar. Bunda hukumat a'zolari Oliy Majlis sessiyalarida uch kundan kech bo'lmagan muddatda og'zaki yoki yozma javob berishlari shart. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi Qoraqalpog'iston Respublikasi Vazirlar Kengashi bilan o'zaro hamkorlik qiladi, uning O'zbekiston Respublikasi qonunlari, Oliy Majlisning boshqa qarorlari, Respublika Prezidentining farmonlari hamda xo'jalik va ijtimoiy-madaniy qurilish masalalari bo'yicha boshqa aktlarning qanday bajarayotganligi haqidagi axborotlarini eshitadi; Vazirlar Mahkamasi o'z vakolatiga kiruvchi masalalar bo'yicha Qoraqalpog'iston Vazirlar Kengashining takliflarini ko'rib chiqadi; Vazirlar Kengashining O'zbekiston qonunlariga va huquqiy normalariga zid bo'lgan qarorlari va farmoyishlarining ijro etilishini to'xtatib qo'yadi. O'zbekiston bilan Qoraqalpog'iston Respublikalari o'rtasidagi iqtisodiy, madaniy va boshqa sohadagi munosabatlarga doimiy va keng tus berilishi Vazirlar Mahkamasi huzurida Qoraqalpog'iston Respublikasi Vazirlar Kengashining doimiy vakolatxonasini tuzishga olib keldi. Respublika Vazirlar Mahkamasi o'z vakolatlari yuzasidan mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organlari bilan ma'lum munosabatlarda bo'ladi. Bunday munosabatlarning turlari va hajmi «O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi to'g'risida»gi qonunning 9-moddasida to'liq ko'rsatilgan.

O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining asosiy vakolatlari Vazirlar Mahkamasi O'zbekiston Respublikasining hukumati sifatida juda keng vakolatlarga ega. Ular O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida va «O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi to'g'risida»gi qonunda mustahkamlangan. Ushbu qonunga binoan, Vazirlar Mahkamasi iqtisodiy, ijtimoiy-madaniy jarayonlarni boshqaradi; mulkchilikning barcha shakllarini uyg'unlashtirish va ularning tengligi, iqtisodiyotni monopollashtirishdan chiqarish, bozor iqtisodiyotining huquqiy mexanizmini ruyobga chiqarish asosida erkin tadbirkorlik uchun shart-sharoitlar yaratadi. Respublika hukumati xo'jalik yuritishning yangi shakllari - konsernlar, konsorsiumlar, tarmoqlararo birlashmalar, turli uyushmalar va boshqa ana shunday tashkilotlarni barpo etishga hamda mustahkamlashga ko'maklashadi, xalq xo'jaligi va aholi talablarini qondirish zaruriyatidan kelib chiqqan holda ular faoliyatini yo'naltiradi va muvofiqlashtiradi. Vazirlar Mahkamasi bozor iqtisodiyotiga o'tish sharoitida O'zbekiston Respublikasi pul va kredit tizimini mustahkamlash chora-tadbirlarini amalga oshirishga ko'maklashadi, yagona narx siyosatini o'tkazish, mehnatga haq to'lash miqdorining belgilangan kafolatlarini va ijtimoiy ta'minot darajasini ta'minlash chora-tadbirlarini ishlab chiqadi va amalga oshiradi. Yuqorida ko'rsatilgan vakolatlardan tashqari, Vazirlar Mahkamasi: - respublika byudjetini, shuningdek, respublikani iqtisodiy va ijtimoiy rivojlantirish istiqbollarini va eng muhim dasturlarini ishlab chiqishni va ularning ijrosini tashkil etadi; - boshqaruv tizimini takomillashtirish, O'zbekiston Respublikasi vazirliklari, davlat qo'mitalari, idoralari, davlat va xo'jalik boshqaruvining boshqa organlarini tuzish, qayta tashkil etish va tugatish to'g'risidagi takliflarni ishlab chiqadi; - fan va texnikani rivojlantirish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va ularni muhofaza qilish chora-tadbirlarini amalga oshiradi;

- fuqarolarni ijtimoiy va huquqiy himoya qilish, ularning mehnat qilish huquqini ta'minlash chora-tadbirlarini ko'radi, ijtimoiy ta'minot tizimini takomillashtiradi; - sog'liqni saqlash, xalq ta'limini rivojlantirish va takomillashtirishning asosiy yo' nalishlarini belgilaydi, madaniyatni rivojlantirishga ko'maklashadi; - O'zbekiston Respublikasining davlat xavfsizligini va mudofaa qudratini oshirish, davlat chegaralarining qo'riqlanishini ta'minlash, davlat manfaatlarini himoya qilish, jamoat tartibini saqlash, fuqarolarning huquq va erkinliklarini ta'minlash hamda himoya qilish chora-tadbirlarini amalga oshirishga ko'maklashadi; - davlat boshqaruv organlarining tabiatni muhofaza qilish tadbirlarini birgalikda o'tkazish hamda respublika va jahon ahamiyatiga ega bo'lgan yirik ekologik dasturlarni amalga oshirish borasidagi ishlarini muvofiqlashtiradi, katta avariyalar va falokatlarning, shuningdek, tabiiy ofatlarning oqibatlarini tugatish chora-tadbirlarini ko'radi; - O'zbekiston Respublikasining xorijiy davlatlar va xalqaro tashkilotlardagi vakilligini ta'minlaydi, hukumatlararo shartnoma va bitimlar tuzadi, ularni bajarish chora-tadbirlarini ko'radi; -tashqi iqtisodiy faoliyat, ilmiy-texnikaviy va madaniy hamkorlik sohasida rahbarlikni amalga oshiradi. O'zbekiston Respublikasi hukumati vazirliklarning hamda davlat va xo'jalik boshqaruvi organlarining faoliyatini muvofiqlashtiradi va yo'naltiradi, ular haqidagi nizomlarni tasdiqlaydi, ularning markaziy apparat xodimlarining sonini va ularga sarflanadigan mablag'ning hajmini belgilaydi. Vazirlar Mahkamasi vazirlarning o'rinbosarlarini, davlat qo'mitalari raislarining o'rinbosarlarini, bosh boshqarmalar hamda boshqaruvning boshqa organlari rahbarlari va ularning o'rinbosarlarini lavozimga tayinlaydi va lavozimidan ozod etadi. Vazirlar Mahkamasi bundan tashqari vazirliklar, davlat qo'mitalari, idoralar hamda davlat va xo'jalik boshqaruvi boshqa organlarining faoliyatini nazorat qiladi

va bu organlarning aktlari amaldagi qonun hujjatlariga zid bo'lgan hollarda ulami bekor qilish huquqidan foydalanadi. Demak, hukumat respublika hayotining iqtisodiy, ijtimoiy va ma'naviy sohalariga rahbarlik qiladi, islohotlarning asosiy huquqiy tashkilotchisi hisoblanadi. Hukumatning siyosati huquqiy asosda qurilgan bo'lib, mafkura hukmronligidan xolidir. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining majlislarini tayyorlash va o'tkazish tartibi «O'zbekiston Respublikasining Vazirlar Mahkamasi ish tartibi» bilan belgilangan. Vazirlar Mahkamasining majlislari respublika Prezidenti - hukumat Raisi boshchiligida yoki uning topshirig'iga binoan, Bosh vazir tomonidan yilning har choragida kamida bir marta o'tkaziladi. Qonunda Bosh vazir, uning o'rinbosarlari, Vazirlar Mahkamasi a'zolarining vazifalari aniq ko'rsatilgan. Masalan, Bosh vazir Vazirlar Mahkamasining ishini tashkil etadi, o'z o'rinbosarlari o'rtasida vazifalarni taqsimlaydi, keyinchalik bu masala Vazirlar Mahkamasining Raisi tomonidan tasdiqlanadi. Prezidentning topshirig'iga binoan, xalqaro munosabatlarda respublika hukumati nomidan ish ko'radi hamda hukumatlararo shartnomalar va bitimlarni imzolaydi. Vazirlar Mahkamasining majlisida ko'rib chiqish talab etilmaydigan davlat va xo'jalik boshqaruvi masalalari bo'yicha qarorlar qabul qiladi. Vazirlar Mahkamasi Raisining topshirig'i bo'yicha boshqa masalalarni ham hal etadi. Qonunda ko'rsatilishicha, Bosh vazir bo'lmagan hollarda uning vazifalarini birinchi o'rinbosari bajaradi. Bosh vazirning o'rinbosarlari esa vazirlar vakolatining taqsimotiga muvofiq o'zlari rahbarlik qiladigan tarmoqlardagi ishlarning ahvoli uchun javob beradilar. Ular tegishli vazirliklar, davlat qo'mitalari, idoralar hamda davlat va xo'jalik boshqaruvining boshqa organlari faoliyatini muvofiqlashtirishni, ularning ishini nazorat qilishni amalga oshiradilar, Vazirlar Mahkamasiga kiritilgan takliflarni hamda qaror va farmoyishlar loyihalarini dastlabki tarzda ko'rib chiqadilar.

Qonunga muvofiq, Vazirlar Mahkamasi a'zolari o'zlariga topshirilgan faoliyat sohasi uchun javob beradilar. Ular Vazirlar Mahkamasi majlislarida ma'lum masalalarni ko'rib chiqishda ishtirok etadilar, Vazirlat Mahkamasiga ko'rib chiqish uchun takliflar kiritadilar hamda qarorlar ishlab chiqishda tashabbus ko'rsatishlari mumkin. Vazirlar Mahkamasi a'zolari korxonalarda, muassasalarda va tashkilotlarda pul to'lanadigan boshqa lavozimni egallash, shuningdek, tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanish huquqiga ega emaslar. Vazirlar Mahkamasining doimiy ishini ta'minlash maqsadida, uning doirniy tuzilmasi sifatida, Bosh vazir va uning o'rinbosarlaridan iborat tarkibda Vazirlar Mahkamasining Rayosati faoliyat ko'rsatadi. Vazirlar Mahkamasi Raisining qaroriga binoan, Vazirlar Mahkamasi Rayosatining tarkibiga O'zbekiston Respublikasi hukumatining boshqa a'zolari ham kiritilishi mumkin. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi Rayosatining hujjatlari qarorlar, farmoyishlar va bayonqarorlar shaklida chiqariladi. Vazirlar Mahkamasi davlat va xo'jalik boshqaruvining ayrim masalalari bo'yicha takliflar tayyorlash maqsadida doimiy va vaqtinchalik komissiya tuzadi va ularning a'zolari, vakolatlari hamda faoliyat tartibini belgilaydi. Vazirlar Mahkamasi chiqaradigan hujjatlar O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining vakolatlari u qabul qiladigan hujjatlar, qarorlar va farmoyishlar orqali amalga oshiriladi. Bu huquqiy hujjatlar O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, qonunlari, Respublika Prezidentining farmonlari va «O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi to'g'risida»gi qonun asosida qabul qilinadi. Ushbu qonunning 20-moddasiga ko'ra: «O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq O'zbekistonning butun hududida barcha organlar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, mansabdor shaxslar va fuqarolar tomonidan bajarilishi majburiy bo'lgan qarorlar va farmoyishlar chiqaradi».

Adabiyotlar: 1. “O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi.” T. 2009 y. 2. O’zbekiston Respublikasining Sudlar to’g’risida”gi qonuni. Xalq so’zi. 2001 yil 13 fevral. 3. O’zbekiston Respublikasi “Prokrutura to’g’risida”gi qonun. 1992 yil 9dekabr. O’zbekiston yangi Qonunlari 7-soni T. “Adolat” 1993 yil. 4. I.A. Karimov “O’zbekiston XXI asrga intilmoqda”. T. “O’zbekiston”. 1998 yil. 5. “O’zbekiston Respublikasini Vazirlar mahkamasi to’g’risida”gi qonun 1993 yil 6 may. O’zbekistonning yangi qonunlari 6-son. T. “Adolat” 1994 yil.

O'xshashlar

O’zbekiston Respublikasi Prezidenti

O`zbekiston Respublikasi Prezidenti

O’zbekiston respublikasi sud hokimiyatining konstitutsiyaviy asoslari

O’zbekiston Respublikasida advokatlik faoliyatining tashkiliy-huquqiy asoslari

O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining asosiy tamoyillari