Ички ишлар органларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқишини назорат қилиш - Huquqshunoslik - Referatlar

Ички ишлар органларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқишини назорат қилиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

97 KB

Ko'chirib olish

Ички ишлар органларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқишини назорат қилиш Режа: 1. Ички ишлар органларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқишни ўзига хос хусусиятлари 2. Ахлоқий ва ҳуқуқий маданият уйғунлиги – фуқаролик жамиятини ривожлантиришнинг асоси

Ички ишлар органларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқишини назорат қилиш ва таҳлил этишнинг аҳамияти Ўзбекистон давлат мустақиллиги ва давлат суверенитетига эришгандан сўнг адолатли фуқаролик жамияти ҳамда демократик ҳуқуқий давлат қуриш йўлига кирди. Шу билан бирга, аввалги тоталитар ўтмишга хос зўравонлик ва адолатсизликка барҳам бериш, инсоний ҳуқуқий қадриятлар, шахс ҳуқуқ ва эркинликларига риоя этишга нисбатан қатъиятлик изҳор этилди. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов мамлакатимиз Конституцияси қабул қилинганлигининг 22 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги маърузасида қуйидаги фикрларни айтиб ўтган эди: «Биз танлаган босқичма-босқич, тадрижий ривожланиш йўли халқимиз кўзлаган эзгу ниятларга эришишга, замонавий демократик талабларга жавоб берадиган давлат, инсон манфаатлари, ҳуқуқ ва эркинликлари олий қадрият бўлган, қонун устуворлигини таъминлайдиган жамият барпо этишга қаратилган» 1 . Бугунги кунда мамлакатимиз суд-ҳуқуқ соҳасида амалга оширилаётган ислоҳотлар натижасида юртимиз фуқароларининг ҳуқуқ ва эркинликлари ҳар томонлама кафолатланиб бораётганини кўришимиз мумкин. Бунинг яққол мисоли республика олий органи томонидан 2014 йил 4 декабрда «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси қонун қабул қилинганлигида ўз ифодасини топди. Ички ишлар органлари жисмоний ва юридик шахсларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ҳамда қонуний манфаатлари, шунингдек, жамият ва давлат манфаатлари бузилишини келтириб чиқарувчи сабабларни аниқлаш ҳамда бартараф этиш мақсадида келиб тушган мурожаатларни умумлаштиради ва таҳлил қилиб боради. Ички ишлар органига жисмоний ва юридик шахслардан келиб тушган мурожаатлар котибиятдан рўйхатдан ўтгач, орган раҳбари белгилаган масъул 1 Халқ сўзи. – 2013. – 9 дек.

ходимлар томонидан кўриб чиқилишини назорат қилиш, унинг мониторингини олиб бориш туман, шаҳар ички ишлар бўлимларида котибият ходимлари томонидан, вилоят ИИБлари, Транспорт ИИБ, Тошкент шаҳар ИИББ, Қорақолпоғистон Республикаси ИИВ ва Ўзбекистон Республикаси ИИВда мурожаатлар билан ишлаш бўйича бўлим ва бўлинмалар томонидан олиб борилади. Мурожаатни кўриб чиқиш тўғрисидаги резолюция (топшириқнома) мурожаатнинг биринчи бети матндан бўш бўлган жойга ёзилади. Агар ҳужжатнинг юза қисмига резолюция (топшириқнома)ни ёзиш учун жой етарли бўлмаса, у махсус варақларга ёзилиши мумкин. Резолюция (топшириқнома) ёзилган варақ, мурожаат билан бирга сақланади ва ҳужжатнинг барча нусхаларида акс эттирилади. Мурожаатни кўриб чиқиш тўғрисидаги резолюция (топшириқнома) муносабат белгиси шаклида берилади. Муносабат белгиси таркибига қуйидаги мажбурий элементлар киритилади: ижрочи (ижрочилар)ни кўрсатиш, вазифанинг мазмуни, бажариш муддати, мансабдор шахснинг шахсий имзоси, сана. Резолюция (топшириқнома)ни мурожаат матни устидан ёзиш тақиқланади. Ҳужжатни кўриб чиқиш муддатининг аниқ белгиланиши ижрочига масъулият юклайди ва мурожаатлар билан ишлаш бўйича бўлинма ходимлари томонидан ҳужжатнинг тўлиқ, холис ва ўз вақтида кўриб чиқилишини таъминлайди. Ўзбекистон Республикаси ИИВдан олинган статистик маълумотларга кўра, ички ишлар органларида ўрнатилган «ишонч телефонлари» орқали 2015 йилнинг ўтган 6 ойи мобайнида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқиш тартибини бузишга оид 161 та хабар келиб тушган. Мурожаатни кўриб чиқиш учун аниқ муддатларнинг белгиланиши ва уларни махсус бўлинма томонидан доимий назорат қилиниши юқоридаги каби салбий ҳолатларнинг камайишига ва фуқароларнинг ички ишлар органларига нисбатан ишончини оширишга хизмат қилади. Мурожаатлар

билан ишлаш бўйича бўлинма мурожаатларни кўриб чиқиш муддатлари ва тартиби таркибий бўлинмалар томонидан бузилганлиги тўғрисида ички ишлар органи раҳбарини дарҳол хабардор қилади. Назорат белгиси қўйилган мурожаатларнинг кўриб чиқилиши юзасидан ижрочилардан ҳар кунлик маълумотларни олади, умумлаштиради ва раҳбарга ахборот бериб боради. Назорат белгиси қўйилмаган ва ижро муддатлари белгиланган мурожаатларнинг ўз вақтида кўриб чиқилиши тўғрисида огоҳлантириб, зарур ахборотларни сўраб олади. «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси қонунининг 24- моддасида «...мурожаатлар бир йилда камида бир марта умумлаштирилади ва таҳлил қилиб борилди», дейилган. Мазкур қонуннинг ижросини таъминлаш мақсадида ИИВнинг 2015 йил 5 майда қабул қилган 72-сонли буйруғига асосан, мурожаатлар билан ишлаш бўйича бўлинмалар мурожаатларнинг мониторингини доимий олиб бориши ва натижалари бўйича ҳар ойда ички ишлар органи раҳбарига ахборот бериши белгилаб қўйилган. Ўзбекистон Республикаси ИИВнинг Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва юридик таъминлаш бошқармаси томонидан фуқароларнинг ички ишлар органлари ходимларининг хатти-ҳаракатларидан норози бўлиб ёзган ариза ва шикоятлари таҳлил қилинганда, 2015 йилнинг олти ойи мобайнида фуқаролар ҳуқуқларининг бузилиши билан боғлиқ 1650 та ариза ва шикоят келиб тушган. Бу кўрсаткич 2014 йилнинг шу даврига нисбатан 45 тага ошганлиги маълум бўлган. Келиб тушган 1650 та аризанинг 70 тасини фуқароларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун ҳужжатлари бузилишига оид аризалар ташкил қилган. «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги қонун талабларининг тўғри бажарилиши ва мурожаатларнинг тўлиқ, холис ва ўз вақтида кўриб чиқилишини таъминлаш мақсадида мурожаатлар билан ишлаш бўйича бўлинма томонидан доимий мониторинг олиб борилиши, кўриб чиқиш жараёнини текшириш борасида аниқ вазифалар ички ишлар органининг йиғилишларида атрофлича муҳокама қилиниб борилиши

белгилаб ўтилган. Шунингдек, таҳлилий маълумотлар қуйидан юқорига қараб тақдим қилиниши, ўрганилиши ва тегишли чоралар кўрилиши кўрсатилган. Таҳлил ишлари йилнинг ҳар чораги охирги ойининг 25-санасига қадар якунланиб, ҳисобот тайёрланади ва Ички ишлар вазирлиги Котибиятига ёзма ва электрон шаклларда тақдим этилади. Ички ишлар вазирлиги Котибияти томонидан республика ички ишлар органлари бўйича таҳлиллар амалга оширилиб, ҳисобот давридан кейинги ойнинг 3-санасига қадар Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасига тақдим этилади. «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги қонунни янада мукаммал ўрганиш мақсадида қуйидагиларни амалга ошириш мақсадга мувофиқ: – жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини бевосита кўриб чиқувчи ва ҳал қилувчи давлат органлари ва муассасаларининг бу соҳадаги фаолиятини тартибга солувчи қонуности нормативҳуқуқий ҳужжатларига ушбу қонун талабларидан келиб чиққан ҳолда қўшимча ва ўзгартиришлар киритиш ёки янги таҳрирда қабул қилиш; – жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини бевосита кўриб чиқувчи ва ҳал қилувчи давлат органлар ва муассасалари ходимларида ушбу қонун нормаларини амалий фаолиятда қўллашга доир кўникмаларни такомиллаштириб ва тажрибаларини бойитиб бориш; – қонун ижросини таъминлаш амалиётининг доимий монито-ринги ва унинг натижаларини таҳлил қилиб боришни таъминлаш; – қонуннинг ижросини таъминлаш борасида ўз мажбуриятларини бажармаётган ёки тўлиқ бажармаётган субъектларга нисбатан жавобгарликнинг муқаррарлигини таъминлаш ва бошқалар.

Ички ишлар органларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқишни ўзига хос хусусиятлари Ҳозирги кунда инсон ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш ҳар қандай демократик давлатнинг устувор вазифаси ҳисобланади. Ўзбекистон Республикасида ҳам инсон, унинг шаъни ва қадр-қиммати олий қадрият даражасига кўтарилган. Мустақиллик йилларида амалга оширилган кенг кўламли ислоҳотлар натижасида мамлакатимизни ислоҳ қилиш ва демократлаштириш жараёни қатъий ва изчил тус олгани, юртимиз фуқароларининг сиёсий ва фуқаролик фаоллиги ошаётгани, онгу тафаккури юксалиб, ён-атрофда бўлаётган воқеа- ҳодисаларга дахлдорлик ҳисси, эртанги кунга ишончи ортиб бораётганини кўриб, билиб турибмиз. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 35-моддасида «Ҳар бир шахс бевосита ўзи ва бошқалар билан биргаликда ваколатли органларга, муассасаларга ёки халқ вакилларига ариза, таклиф ва шикоятлар билан мурожаат қилиш ҳуқуқига эга. Аризалар, таклифлар ва шикоятлар қонунда белгиланган тартибда ва муддатларда кўриб чиқилиши шарт», деб қайд этилган. Ушбу ҳуқуқ таъминланишининг самарали механизмини яратиш мақсадида 1994 йил 6 майда Ўзбекистон Республикасининг «Фуқароларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги қонун қабул қилинган эди. Лекин вақт ўтиши билан амалиётда юридик шахсларнинг, тадбиркорлар ва турли хўжалик юритувчи субъектларнинг мурожаатларини кўриб чиқишда тартибга солиниши лозим бўлган масалалар, айрим муаммолар мавжудлиги аён бўлди. Масалан: фуқароларнинг мурожаатларини кўриб чиқиш билан боғлиқ бўлган ижтимоий муносабатларни тартибга солишдаги ҳуқуқий бўшлиқни тўлдириш; ушбу соҳадаги қонунбузилишлар учун жавобгарликни белгилаш; фуқароларнинг давлат органларига, мансабдор шахсларига мурожаатлар тартибини янада такомиллаштириш ва бошқалар.

Сўнгги йилларда қабул қилинган «Давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари фаолиятининг очиқлиги тўғрисида»ги, «Ижтимоий шериклик тўғрисида»ги ва бошқа шу каби қонунлар талаблари асосида ички ишлар органлари фаолиятининг очиқлигини таъминлаш, халқ билан ҳамкорлигини мустаҳкамлашга қаратилган бир қатор ўзгаришлар ва қўшимчалар қилинди. Хусусан, 2014 йил 3 декабрда Ўзбекистон Республикасининг «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги қонуни қабул қилинди. Қонуннинг 2-моддасида ушбу Қонуннинг амал қилиши: кўриб чиқиш тартиби маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги, фуқаролик процессуал, жиноят- процессуал, жиноят-ижроия, хўжалик процессуал қонун ҳужжатлари ва бошқа қонунлар билан белгиланган мурожаатларга ҳамда давлат органларининг, шунингдек улар таркибий бўлинмаларининг ўзаро ёзишмаларига нисбатан татбиқ этилмаслиги алоҳида белгилаб қўйилди. Бундан ташқари, аввалги қонунга кўра мурожаатлар оғзаки ёки ёзма шаклда берилган бўлса, мазкур қонун билан (4-м.) мурожаатлар оғзаки, ёзма ёхуд электрон шаклда бўлиши мумкинлиги белгиланди. Шунингдек, янги қабул қилинган қонунда жисмоний ва юридик шахслар ўз мурожаатларини, улар кўриб чиқилгунига қадар ва кўриб чиқилаётган вақтда ёзма ёхуд электрон шаклда ариза бериш йўли билан қайтариб олиш ҳуқуқи белгиланди. Ушбу қонун талабларидан келиб чиқиб, ички ишлар органларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқиш тартиби ушбу қонун ҳамда Вазирлар Маҳкамасининг 2015 йилда қабул қилган «Давлат органлари ва давлат муассасаларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари билан ишлаш тартиби тўғрисидаги намунавий Низом»ига мувофиқ, ИИВ томонидан 2015 йил 1 май куни ички ишлар органларида «Ишонч телефонлари» орқали мурожаатларни қабул қилиш, расмийлаштириш ва кўриб чиқишнинг янги тартиби жорий қилинди, яъни ИИВнинг «Ички ишлар органларида «Ишонч телефонлари» орқали мурожаатларни қабул қилиш, расмийлаштириш ва кўриб чиқиш тартиби тўғрисидаги Низомни тасдиқлаш ҳақида»ги ҳамда 2015 йил 5 май куни

«Ички ишлар органларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари билан ишлашни такомиллаштириш тўғрисида»ги буйруқлари қабул қилинди. Шу ўринда алоҳида эътироф этиш жоизки, «Ишонч телефонлари» вазирлик ва ҳудудий ички ишлар органларининг хизмат фаолияти аҳоли билан бевосита боғлиқ асосий соҳавий хизматларида ўрнатилган бўлиб, улар ҳақидаги маълумотлар оммавий ахборот воситалари орқали (тизимдаги «Ишонч телефонлари» рўйхати вазирликнинг «Postda» ва «На посту» газеталарида) эълон қилинган ҳамда вазирликнинг расмий веб- сайти(www.mvd.uz)га жойлаштирилган. Ишонч билан айтишимиз мумкинки, «Ишонч телефонлари» орқали фуқаролар мурожаатларининг қабул қилиниши жамиятимиз ижтимоий-сиёсий ҳаётида рўй бераётган демократлаштириш ва либераллаштириш жараёнларига ҳамоҳанг бўлиб, худди шунга ўхшаш «Ишонч телефонлари» ҳозирги кунда Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси, Адлия вазирлиги ва бошқа давлат идора ва ташкилотларида ҳам ишлаб турганини кўришимиз мумкин. Таъкидлаб ўтиш жоизки, Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг 2015 йил 23 январь куни бўлиб ўтган қўшма мажлисидаги маърузасида асосий эътиборни қонун ижодкорлиги ва қонунчилик фаолиятининг сифат-самарадорлигини оширишга қаратди. Бундан кўриниб турибдики, давлатимиз раҳбари томонидан Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг 2010 йил 12 ноябрдаги қўшма мажлисида илгари сурилган «Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси» Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ва Сенати томонидан қонун ижодкорлик фаолиятининг қатъий дастуриламали сифатида мазкур фаолиятга янгича руҳ, янгича маъно- мазмун ва тизимлилик бахш этган эди. Бу эса, барча қабул қилинаётган қонунларимизни демократик фуқаролик жамияти қуриш эҳтиёжлари ва талабларига жавоб берадиган юқори сифат ва савияга эга бўлишида муҳим аҳамият касб этади.

Мутахассисларнинг таъкидлашича, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, улар бевосита ҳуқуқий таъсир чораларини қўллаш ваколатига эгадирлар. Бунинг натижасида улар томонидан ўз ваколатларини суиистеъмол қилиш хавфи пайдо бўлади. Шунинг учун ҳам бундай ҳолат демократияга нисбатан реал хавфни келтириб чиқариши боис, ушбу органлар фаолиятини назорат қилиб туриш механизмининг мавжуд бўлиши талаб этилади. Ушбу органлар фаолиятида ана шунга ўхшаш қонунлардан четга чиқиш ҳолатлари юз берса, бунинг оқибатида ушбу давлат органларининг, умуман, давлатнинг обрўсизланишига, амалда уларга нисбатан халқ ишончининг кескин пасайишига ва бошқа кўплаб салбий оқибатларга олиб келади 2 . Шу ўринда Юртбошимиз Ислом Каримовнинг «Биз давлат тузилмалари ва ҳуқуқни муҳофаза қилиш идораларидаги нохуш ҳолатлар – аҳоли кўз ўнгида ҳокимиятни обрўсизлантираётган порахўрлик, тамагирлик ва коррупция кўринишлари билан бундан буён асло муроса қила олмаймиз» 1 , деган таъкидлари ўринлидир. Юқоридагилардан хулоса қилиш мумкинки, мурожаат қилиш ҳуқуқи ҳар бир фуқаронинг муҳим конституциявий ҳуқуқи бўлиб, қайсидир маънода унинг жамият ва давлат ишларини бошқаришда бевосита ҳамда ўз вакиллари орқали иштирок этишдек сиёсий ҳуқуқларининг узвий қисмини ташкил этади. Фуқаролар мурожаат қилиш орқали бузилган ҳуқуқларини, эркинликларини тиклаш ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш, давлат ҳамда жамият фаолиятини такомиллаштириш бўйича тегишлича ўз илтимослари, талаблари ва тавсияларини илгари сурадилар. Қабул қилинган қонун замонавий ахборот-коммуникация технологиялари ва унинг ресурсларидан фойдаланиб мурожаатларни киритиш имкониятини ҳуқуқий жиҳатдан мустаҳкамлади. 2 Саттаров А.Х. Теория прав человека и актуальные проблемы защиты прав человека в деятельности органов внутренних дел: Автореф. дис. ... д-ра юрид.наук. – Т., 2003. – С.3; Исмоилов Н.Т. Коррупция – тараққиёт кушандаси // POSTDA. – 2015 йил. – 4 июль. – №27 (4128). – Б.8.

Ахлоқий ва ҳуқуқий маданият уйғунлиги – фуқаролик жамиятини ривожлантиришнинг асоси Ислом Каримов томонидан илгари сурилган «Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси»да фуқаролик жамиятини ривожлантиришнинг мазмун-моҳияти, хусусан, қонун устуворлигини ҳуқуқий ва маънавий- ахлоқий маданиятни ўзаро уйғунлаштирган ҳолда юксалтириш орқали таъминлаш масаласи кўтарилган. Концепцияда шундай дейилади: «Мамлакатимизни демократик янгилашнинг бугунги босқичдаги энг муҳим йўналишлардан бири бу – қонун устуворлиги ва қонунийликни мустаҳкамлаш, шахс ҳуқуқи ва манфаатларини ишончли ҳимоя қилишга қаратилган суд-ҳуқуқ тизимини изчил демократлаштириш ва либераллаштиришдан иборатдир. Бир сўз билан айтганда, юртимизда ҳуқуқий давлат асосларини янада такомиллаштириш ва аҳолининг ҳуқуқий онги ва маданиятини юксалтириш биз учун ҳал қилувчи вазифа бўлиб қолмоқда». Уйғунлик масаласи жамият тараққиётининг барча даврларида файласуфлар, ҳуқуқшуносларнинг диққат марказида бўлиб келган. Биз буни Афлотун, Арасту, Цицерон, Гегель, Ж.Локк, Ж.Ж.Руссо, И.Кант, Т.Гоббс, Ш.Л.Монтескьёлар қарашларида ҳам кўришимиз мумкин. Шарқнинг буюк алломалари, мутафаккирлари ҳамда давлат арбоблари – Абу Наср Форобий, Ибн Сино, Беруний, Ибн Рушд, Амир Темур, Алишер Навоий, Бобур кабилар адолатли давлат ҳамда жамиятда ахлоқ ва ҳуқуқнинг ўрни ҳақидаги ғоя, фикр ва мулоҳазаларини ўз асарларида акс эттиришга ҳаракат қилганлар. Мустақилликка эришилганидан кейин бебаҳо маънавий меросни ўрганишга, тарихий ҳақиқатни тиклаш ва ривожлантиришга алоҳида эътибор берила бошланди. “Уйғунлик” (гармония – юнон. harmoniya) фалсафий тушунча бўлиб, борлиқдаги барча нарса, ҳодисаларни муайян фазо ва вақтдаги шакл ва

мазмун бирлиги, ички мутаносиблиги, яхлит тизим тарзида мавжудлигини ифодалайди. Шунга кўра, уйғунлик ташқи дунё билан инсоннинг ўз-ўзини англаши ҳамда мақсад, манфаат ва эҳтиёжининг мувофиқ, мутаносиб келишининг объектив тарзда намоён бўлишидирки, шу боис у моҳиятан борлиқнинг универсал қонуни ҳисобланади. Бугунги кунда демократик ислоҳотлар жамият ҳаётининг барча жабҳаларини, жумладан маънавият ва қонунчилик соҳаларини ҳам чуқур қамраб олмоқда. Ислоҳотларнинг пировард мақсади маърифий давлат ва фуқаролик жамиятини ҳар томонлама ривожлантиришдан иборатдир. Уйғунликнинг ижтимоий борлиқ қонуни сифатида амал қилиши жамият ҳаёти тизими таркибий қисмлари, элементлари боғланишлари, алоқадорликлари ўзаро мувофиқ, мутаносиб келиши, ривожланишларининг муайян даражасида намоён бўлади. Фуқаролик жамиятининг туб моҳияти қуйидаги уч жиҳатнинг муштарак бирлиги орқали амалга ошади: ҳуқуқий давлатчилик ва унга мос бўлган сиёсий тизимни ташкил этиш; иқтисодиётнинг хусусий мулкчиликка таянувчи ривожланган бозор иқтисодиётини ифода қилиши; барча ижтимоий муносабатларнинг юксак маънавий заминга таяниши 3 . Жамиятни демократик шакллантиришда, ривожлантиришда сиёсий ва иқтисодий омилларнинг аҳамияти ниҳоятда катталигини эътироф этган ҳолда, маданий, маънавий омил ва уларнинг уйғунлигига эришиш ва бунда айниқса, ҳуқуқий ва ахлоқий маданият роли масаласига алоҳида эътибор қаратиш лозим. Аҳолини, айниқса, ёшларни бой маънавий меросимиз, миллий ва тарихий анъаналаримизга, умуминсоний қадриятларга ҳурмат, ватанга муҳаббат, демократия ва истиқлол ғояларига садоқат руҳида тарбиялаш, юртимизда амалга оширилаётган ислоҳотларнинг ҳал қилувчи омилидир-ки, бунда ахлоқий ва ҳуқуқий маданият уйғунлиги муҳим ўрин тутади. 3 Одилқориев Ҳ.Т . Конституция ва фуқаролик жамияти. – Т., 2002. – Б. 221.

Ҳуқуқий маданият давлатчилик ривожи ва ҳуқуқий тизим етуклигининг, фуқаролик жамияти маънавий камолотининг муҳим кўрсаткичи ҳисобланади. Мазкур маданият ижтимоий ҳаёт жараёнларига фаол таъсир кўрсатувчи, фуқаролар, барча ижтимоий гуруҳларнинг жипслашувига кўмаклашувчи ҳамда мамлакатнинг барқарор ривожланишини мустаҳкамловчи меъёрий қадриятдир. Маълумки, ҳуқуқий маданият даражаси қабул қилинган қонунлар сони ва ҳаттоки, уларнинг сифати билан ҳам эмас, балки уни оғишмай ҳаётга жорий қилиш, жамиятдаги инсонлар фаолиятида акс этиши ва умуман ижтимоий ҳаётнинг барча соҳалари билан уйғунлашишида кўринади. Энг пишиқ ва пухта қонун ҳам амалда ўз ифодасини топмаса, устувор бўлмай қолаверади. Ижтимоий маънодаги «ахлоқий-ҳуқуқий маданият» тушунчаси икки даражада: бутун жамиятнинг ахлоқий-ҳуқуқий маданияти ва алоҳида шахснинг ҳуқуқий-ахлоқий маданият даражасида талқин этилиши мумкин. Шунга кўра, ижтимоий ахлоқий-ҳуқуқий маданият ҳуқуқий институтлар ва муассасалар, ҳуқуқий онг ва ахлоқий нормалар, тамойиллар улар фаолиятнинг диалектик муштарак бирлигини ифодаловчи қадриятлар ва меъёрларининг сифат ҳолати деб баҳоланиши мумкин. Шахсга нисбатан эса у ҳуқуқий реалликни ўзлаштириш меъёри, ижтимоий ҳаёт, борлиқни идрок этишнинг ўзига хос ахлоқий кўзгуси тарзида намоён бўлади. Айни вақтда, ҳуқуқий маданиятнинг мазмуни кўп жиҳатдан ҳуқуқий тизим, ҳуқуқий тамойиллар, ҳуқуқ тармоқлари ва нормалари мажмуи билан белгиланади. Қонунчиликнинг такомиллашуви ва қонунийликнинг мустаҳкамланиши, жамият ва шахс ҳуқуқий онгини мустаҳкамлайди. Ахлоқий ва ҳуқуқий маданиятнинг юксалиб бориши ижтимоий ҳаётнинг барча томонларига ўз таъсирини кўрсатиши ҳуқуқий демократик давлатга хос объектив қонуниятдир. Ҳуқуқий маданият даражаси жамиятда қарор топган ҳуқуқий қадриятлар кўлами, уларнинг омма орасида кенг тарқалганлиги ҳамда улар томондан

ихтиёр эркинлиги, ахлоқий танлов тамойили асосида ўзлаштирилганлиги билан ўлчанади. Ҳар бир алоҳида олинган инсоннинг ҳуқуқий маданияти унинг ҳуқуқий қадриятларни, қонунлар мазмунини ўз қалби, шуурига қанчалик маънавий-ахлоқий мезонлар уйғунлигида сингдирганлиги билан белгиланади. Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, ҳуқуқий меъёрлар талабига маънавий-ахлоқий тамойил ихтиёрий эркинлиги, ички эътиқод амри билан риоя этиш ҳал қилувчи омил ҳисобланади. Фақатгина ахлоқшунослик, ҳуқуқшунослик дарсларида бериладиган таълим-тарбиянинг ўзи билан ушбу масалани ҳал этиш мушкул, албатта. Бунинг учун умум таълим мактабларида, касб-ҳунар коллежларида, академик лицей ва олий ўқув юртларида тарғибот ташвиқот ишларини кучайтириш, ташкил этилган тўгараклар фаолиятини янада ривожлантириш лозим. Хулоса ўрнида шуни айтиш керакки, қайд этилган жиҳатлар ва маънавий-маърифий тадбирлар ҳам шахс ҳуқуқий маданияти, шунингдек, аҳоли ижтимоий ҳуқуқий фаоллиги даражасига ҳал қилувчи таъсир кўрсатади. Эртанги порлоқ келажак учун барчамиз масъулмиз. Бугунги ёшлар эртанги раҳбар ходимлар, ўқитувчилар, врачлар, ишчилар, умуман, ижтимоий ҳаётнинг барча соҳаларини ривожлантирувчи илғор кадрлардир. Албатта, юқорида баён этилган барча ижтимоийсиёсий, ташкилий чора- тадбирлар жамиятимизда ахлоқий ва ҳуқуқий маданият уйғунлигига эришишга бўлган эътиборнинг ортишига, унинг сифат кўрсаткичларидаги ўзгаришлар ҳамда шу сифат даражаларининг ижобий таъсирини юксалтиришга, унинг юксак нуфузини таъминлашга, шунингдек, самарали фаолият юритиши учун қулай шарт-шароит яратишга қаратилгандир. Зеро, уйғунлик масаласи нафақат умумфалсафий назария, балки умумҳаётий аҳамиятга молик бўлган том маънодаги «қонун»дир.

Адабиётлар : 1. Жиноят-ижроия ҳуқуқи. Дарслик. Муаллифлар жамоаси. Масъул муҳаррир-ю.ф.н., доц. Б.Ж.Ахроров. –Т.: Ўқитувчи, 2002. – 208б. 2. Жиноят-ижроия кодексига шарҳлар. Рустамбоев М.Ҳ., Ахраров Б.Ж. ва бошқалар. Маъсул муҳаррир: ю.ф.д., проф. М.Ҳ.Рустамбоев. – Т.: ТДЮИ, 2007. – 574 б. 3. Комментарий к Исправительно-трудовому кодексу Республики Узбекистан. –Т.: Узбекистан, 1997.- 345с. 4. Абдухалиқов М.А., Пайзуллаев Қ., Абдуқодиров Ш.Ё. Жиноят -ижроия ҳуқуқи (альбом схемалар). –Т.: ТДЮИ, 2005. – 142 б. 5. Курс уголовного права Республики Узбекистан Том-1 общая часть учение о преступлении . учебник. М.Х. Рустамбоев . - Т.:ТДЮИ, 2009.-526 ст.

O'xshashlar

Ички ишлар органларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари билан ишлаш

Ички ишлар органларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари билан ишлашни такомиллаштириш

Ўзбекистон Республикаси прокуратураси органларида фуқаролар ва юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқиш

Профилактика инспектори томонидан жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқиш.

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқиш амалиётига доир айрим мулоҳазалар