Хужалик судларига ишларнинг тааллуклилиги ва судловлилиги

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

102 KB

Ko'chirib olish

Хўжалик судларига ишларнинг тааллуқлилиги ва судловлилиги Режа: 1. Хўжалик судларига таа ллуқли ишлар тушунчаси, турлари ва мезони. 2. Хўжалик судларида кўриладиган низолар. 3. Тааллуқлиликка қўйиладиган процессуал ҳуқуқий қоида талабларига риоя этмасликнинг оқибатлари. 4. Судловлилик тушунчаси ва турлари . 5. Ишларнинг турлари бўйича судловлилик. Худудий судловлилик ва унинг турлари. 6. Ишларни бир хўжалик судидан бошқасига ўтказиш.

Хўжалик судларига тааллуқли ишлар тушунчасини аниқлашдан олдин тааллуқлилик тушунчасини англаб олиш лозим. Тааллуқлилик деганда, ҳуқуқ ҳақидаги низоларни кўриш ва ҳал қилиш вазифаси қонун билан у ёки бу давлат органи ёки жамоат ташкилотига юклатилганлиги тушунилади. Хўжалик судларига тааллуқли ишлар деганда эса,қонунларга мувофиқ белгиланган ишлар доирасини кўриб чиқиш ва ҳал этиш вазифаси хўжалик судлари ваколотига киритилган ишлар тушунилади. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 111-моддасига мувофиқ, хўжалик судларининг ваколат доираси белгиланган бўлиб, суд ҳокимиятининг мустақил бўғини сифатида иқтисодиёт соҳасида ва уни бошқариш жараёнида вужудга келадиган келишмовчиликларни кўриб ҳал қилади. Айнан шу қоида хўжалик судларининг ваколатларини аниқлаштириб беради ва унинг бошқа давлат органлари, хусусан, умумий юридикция судлари ваколат доирасидан фарқини белгилайди Ўзбекистон Республикаси Хўжалик процессуал кодексида хўжалик судлари ваколатига киритилган низоли ва бошқа ишларнинг қайси турдагилари киритилиши конкретлаштирилган (23-модда). Ишларни қайси органга тааллуқлилигини чегараловчи мезон сифатида низоли ҳуқуқий муносабатнинг учта белгисини ажратиш мумкин, яъни: а) низолар вужудга келадиган соҳа; б)низоли ҳуқуқий муносабатларнинг характери ва в)субъектив таркиби. Хўжалик судларига тааллуқли ишларни чегараловчи мезонларнинг биринчи белгиси низолар вужудга келадиган соҳа, яъни иқтисодиёт соҳасидаги ишлардир. Бозор муносабатлари шароитида иқтисодий соҳа хўжалик фаолиятини юритиш билан, тадбиркорлик фаолияти билан боғлиқ. Бу мезон хўжалик судлари билан умумий юридикция судларини ваколатларини чегаралайди.

Хўжалик судларига тааллуқли ишларни чегараловчи мезонлардан яна бири бу низоли ҳуқуқий муносабатларнинг характеридир.Ўзбекистон Республикаси ХПК нинг 23-моддасига мувофиқ иқтисодиёт соҳасидаги фуқаровий, маъмурий ва бошқа муносабатлардан келиб чиққан низоли ишлар хўжалик судларига тааллуқли эканлиги белгиланган. Демак,низоли ҳуқуқий муносабатнинг характери низонинг қандай муносабатдан, яъни фуқаровий,маъмурий ёки бошқа муносабатлардан келиб чиққанлигига боғлиқ экан. Хўжалик судларига тааллуқли ишларни чегараловчи мезонларнинг учинчиси бу низоли ҳуқуқий муносабат субъектларининг таркиби. Хўжалик судларига юридик шахслар, юридик шахс тузмаган ҳолда тадбиркорлик фаолиятини амалга ошираётган ва якка тартибдаги тадбиркор мақомини қонунда белгиланган тартибда олган фуқаролар ўртасида келиб чиқаётган низолар тегишлидир. Булардан ташқари, хўжалик судларида ишларни тааллуқли бўлишни қўшимча мезонига ҳуқуқни низоли ва низосиз тарафларнинг келишуви, шунингдек низоли ҳуқуқнинг мазмуни (характери) яъни унинг ҳуқуқий меъёрлар билан тартибга солиниши ёки солинмаслиги аҳамиятлидир. Хўжалик ишларини судга тааллуқли бўлиш турларига аҳамият бериш зарур. Ишларни хўжалик судларига тўғридан-тўғри тааллуқли эканлиги қонунда кўрсатилган бўлиши керак, шунга кўра тааллуқлилик мустасно ва кўп турдаги кўринишда бўлади, масалан банкротлик тўғрисидаги ишлар қонун билан фақат хўжалик судларига тааллуқли эканлиги қонунда ўз ифодасини топган. Бошқа қатор хўжалик ишлари судсиз ҳал этилмагандан кейингина судга тааллуқли бўлади. Кўп органларга тааллуқли ишлар шартномавий, бир неча идораларга тегишли (императив) тааллуқлиликка ва альтернатив тааллуқлиликка бўлинади.

$Юқорида қайд қилинганидек, шартномавий тааллуқлиликка кўра, тарафларнинг ўзаро келишувлари асосида тааллуқлик масаласи ҳал этилган бўлади. Агар, қонунда хўжалик ишларини судга қадарли судсиз ҳал этиш тартиби белгиланса (императив) масалан претензион талаб бўйича иш ҳал этилмаса ёки маъмурий тартибда кўрилган иш етарли даражада ҳал этилмаган бўлса ва ҳ.к. Альтернатив тааллуқлиликка кўра ҳимояга мухтож бўлган манфаатдор шахс ўзининг ҳохишига асосланган ҳолда тегишли органга мурожаат этишлик тушунилади. Суд амалиётида иқтисодий масалалардан келиб чиқадиган айрим низолар умумий судларга ҳам тегишли бўлиши мумкин. Шу туфайли умумий судларга тааллуқли бўлиши учун қуйидагиларга эътибор бериш лозим, жумладан: 1) умумий судларга фуқаролар ўртасида келиб чиққан низолар, агар улар тадбиркорликдан келиб чиқмаган бўлса; 2) ташкилотлар ўртасида келиб чиққан низолар, улар ҳам тадбиркорлик фаолияти билан боғлиқ бўлмаганлиги талаб қилинади. 1 Юқорида қайд этиб ўтилган фикрлардан хулоса қилиб, хўжалик судлари фақат ўзининг ваколатига киритилган ишларни,яъни фақат хўжалик судларига тааллуқли бўлган ишларнигина кўриши мумкин . ХПКнинг 23-моддасига мувофиқ хўжалик судларга қуйидаги ишлар тааллуқли : 1) иқтисодиёт соҳасида юридик шахслар (бундан буён матнда ташкилотлар деб юритилади), юридик шахс тузмаган ҳолда тадбиркорлик фаолиятини амалга ошираётган ва якка тартибдаги тадбиркор мақомини қонунда белгиланган тарзда олган фуқаро ўртасидаги (бундан буён матнда 1 +аранг:Ш.Ш.Шоращметов. Ызбекистон Республикасининг хыжалик процессуал щу=у=и.Дарслик.Т. «Адабиёт жам\ армаси».2001й.35-б.$