Huquqiy munosabatlar tushunchasi, belgilari va turlari - Huquqshunoslik - Referatlar

Huquqiy munosabatlar tushunchasi, belgilari va turlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

86.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Huquqiy munosabatlar tushunchasi, belgilari va turlari. 2. Huquqiy munosabatlarning tarkibiy tuzilishi. 3 . Yuridik fakt va uning о `ziga xos xususiyati.

www.arxiv.uz Huquqiy munosabatlar muammosi davlat va о`uquq nazariyasi fanining markaziy masalalaridan biridir. Huquqiy munosabatlar huquq bilan bog`liq bо`lgan huquq asosdagi munosabatlardir. Ular tabiiy huquq va majburiyatlar bilan birgalikda vujudga keladi, davlat paydo bо`lishi bilan esa ularning eng muhimlari qonun tusini oladi. Inson tabiatida, inson hayotida tabiiy huquqning shakllanishi, erkinlik qoidalari huquqiy munosabatlarning shakllanish jarayon bilan parallel shaklda, bir biriga bog`liq bо`lmagan holda boradi. Amaldagi qonun normalarida yuridik normalar va huquqiy munosabatlarning о`zaro bog`liqligi ancha kuchli. Shunday qilib huquqiy munosabatlar – davlat tomonidan himoya qilinadigan, odatda qonun normalarining kishilar xatti xarakatlariga ta`siri natijasida yuzaga keladigan va uning qatnashchilariga subyektiv huquqlar va yuridik majburiyatlar mavjudligi bilan tavsiflanadigan ijtimoiy munosabatlardir. Huquqiy munosabatlar quyidagi beshta belgilarga ega: Birinchi belgi. Huquqiy munosabatlar ijtimoiy munosabatlar, ya`ni kishilar о`rtasidagi faoliyat, xatti-xarakatlar bilan bog`liq bо`lgan munosabatlardir. Bu odamlar bilan moddiy buyumlar о`rtasidagi aloqalar huquqiy munosabatlar emas. Biron narsaning egasi unga nisbatan huquqlar yig`indisiga ega, biroq bu xuquqlar boshqa kishilar bilan munosabatga kirishgandagina jonlanadi: mulkdor kimgadir narsani sotishi, sovg`a qilishi yoki foydalanib turishga berishi mumkin. Shu bilan birga, ulardan о`zining mulk huquqiga rioya etishlarini talab etadi. Ikkinchi belgi. Huquqiy munosabatlar amaldagi qonunchilikning kishilar xatti- xarakatiga ta`siri natijasida vujudga keladigan munosabatlardir. Huquq normasi va huquqiy munosabatо`rtasida jiddiy bog`liqlik mavjud. Yuridik normalarda kо`rsatilgan huquqiy munosabatlar hayotda vujudga keladi, ya`ni huquqiy munosabatlar qonuniy munosabatlardir. Qonun normalari bormi, demak huquqiy munosabatpaydo bо`ladi, normalar bо`lmasa, huquqiy munosabatlar ham bо`lmaydi. Uchinchi belgi. Huquqiy munosabatlar – kishilar о`rtasidagi subyektiv huquq va yuridik majburiyatlar vositasidagi aloqalardir. Bu aloqalarning aloxida shakli, obyektiv huquq normalarida mustaxkamlangan huquq va majburiyatlar orqali

www.arxiv.uz namoyon bо`ladi. Subyektiv huquq egasi – shaxs, huquq majburiyat egasi, majburiyatli shaxsdir. huquqiy munosabatlarda vakolatli shaxsga majburiyatli shaxs, boshqa kishimi, tashkilotmi, davlat organi yoki davlatning о`zi bо`lishidan qat`iy nazar, qarama-qarshi turadi. Bu ma`noda huquqiy munosabatlar indivuallashtirilgan aloqalardir. Tо`rtinchi belgi. Huquqiy munosabatlar - ixtiyoriy munosabatlardir. Huquqiy munosabatlarning vujudga kelishi uchun huquq normalaridan tashqari, uning qatnashchilarining ham ixtiyori zarur. Shunday huquqiy munosabatlar borki, ularning yuzaga kelishi uchun barcha qatnashchilarning ixtiyori zarur. Masalan, nikox о`qitish uchun ikki tomonning roziligi kerak, sotuvchi va xaridor kelishsagina oldi-sotdi bо`ladi va x.k. Yana shunday huquqiy munosabatlar borki, ularning yuzaga kelishi uchun subyektlardan birining ixtiyori yetarli. Masalan, huquqni muxofaza qiluvchi organlar tomonidan jinoyat ishining qо`zg`atilishi. Beshinchi belgi. Huquqiy munosabatlar davlat tomonidan himoya qilinadigan munosabatlardir. Davlat yuridik normalar talablarini bajarishni ta`minlagani holda shu normalar asosida yuzaga keluvchi munosabatlarni ximoya qiladi. Davlat tomonidan ximoya qilinadigan huquqiy munosabatlar har qanday jamiyat qonunchiligining asosini tashkil etadi. Huquqiy munosabatlar kо`pgina asoslarga kо`ra xar xil turlarga ajratiladi. Quyida ularni tavsiflashga harakat qilamiz. Huquqiy munosabatlar mazmuniga kо`ra: Tartibga soluvchi huquqiy munosabatlar; Muxofaza qiluvchi huquqiy munosabatlar. Tartibga soluvchi huquqiy munosabatlar – subyektlarning qonunga muvofiq xatti-xarakatlari, ya`ni qonun asosida vujudga keladigan xatti-xarakatlaridir. Muxofaza qiluvchi huquqiy munosabatlar – subyektlarning noqonuniy xatti- xarakatlari oqibatida, bu xatti-xarakatlarga jamiyat, davlat va boshqa fuqarolarning aks ta`siridir. Huquqiy munosabatlar huquq sohalariga kо`ra: Jinoiy huquqiy munosabatlar;

www.arxiv.uz Ma`muriy huquqiy munosabatlar; Fuqaroviy huquqiy munosabatlar; Oilaviy huquqiy munosabatlar; Agrar huquqiy munosabatlar; Soliqqa oid huquqiy munosabatlar va x.k.larga ajratiladi. Bundan tashqari huquqiy munosabatlarni tarmoqlarga ajratishda moddiy huquq va protsessual huquqiy munosabat larga bо`lish mumkin. Moddiy huquqiy munosabatlar – moddiy huquq normalari asosida vujudga keladi. Ularning mazmuni – huquq subyektlari manfaatlarining predmetini tashkil etuvchi huquq va majburiyatlardir. Yuridik faoliyatning mohiyati esa fuqarolik huquq, ma`muriy huquq, konstitusiyaviy huquq va boshqa moddiy huquqiy munosabatlardan iborat. Protsessual huquqiy munosabatlar protsessual normalar asosida vujudga keladi va moddiy huquqiy munosabatlardan tug`iladi. Ular (fuqarolik-protsessual, ma`muriy-protsessual, jinoiy-protsessual va x.k.) huquq subyektlarni huquq va majburiyatlarini amalga oshirishni nazarda tutadi. Bir qator yuridik adabiyotlarda huquqiy munosabatlarning mutlaq va nisbiy, umumiy va aniq turlarga ajratish nazarda tutilgan. Nisbiy huquqiy munosabat larda barcha qatnashchilar majburiyatli shaxslar ham (xaridor va sotuvchi, buyurtmachi va pudratchi) aniq belgilangan. Mutlaq huquqiy munosabat larda esa, bitta shaxs ma`lum – subyektiv huquq egasi. Qolgan hamma subyektlar majburiyatlardir, ya`ni vakolatli shaxsni о`z subyektiv huquqini amalga oshirishga tо`sqin bо`lmasliklari kerak. Bunday huquqiy munosabatlarga mulkiy yoki mualliflikka oid munosabatlar misol bо`ladi. Umumiy huquqiy munosabat lar fuqarolarning asosiy huquq, erkinlik va burchlarini belgilovchi konstitusiyaviy normalar asosida yuzaga keluvchi munosabatlardir. Davlat fuqarolari qonunda qat`iy belgilangan huquqlari bо`yicha huquqning barcha subyektlari bilan huquq aloqada bо`ladilar. Agar bu huquqlar va erkinliklar amalga oshirilsa, aniq huquqiy munosabat lar paydo bо`ladi.

www.arxiv.uz Huquqiy munosabatlarning vujudga kelishi uchun yuridik fakt - xodisa (masalan, insonning tugilishi va ulishi, yongin) yoki xarakat (masalan, Huquqbuzarlik) mavjud bulishi lozim. Demak, huquqiy munosabatlar deganda, uning ishtirokchilari urtasida vujudga keladigan va huquq normalari bilan tartibga solinadigan ijtimoiy munosabat tushuniladi. Huquqiy munosabatlarning vujudga kelishi uchun uchta omil bо`lishi zarur: 1) Huquq normalari ; 2) Subyektiv huquq va majburiyatlar ; 3) Yuridik fakt; Faqat birgalikdagina ular huquqiy munosabatlarni yuzaga keltiradi. Huquqiy munosabat- uning ishtirokchilari urtasidagi xakikiy yuridik alokalar bulib, ularning uzaro huquq va majburiyatlarida namoyon buladi. Huquqiy munosabatlarning tarkibiy tuzilishi Huquqiy munosabat, tuzulishiga kura, kuyidagi elementlardan iborat: obyekt, subyekt va mazmun. Huquqiy munosabat ishtirokchilarning subyektiv huquq va majburiyatlari ushbu huquqiy munosabatlarning obyekti xisoblanadi. Masalan, xaridor sotib olayotgan molini olish huquqiga ega, lekin xarid uchun pul tulashi shart. Sotuvchi esa ushbu molini olish huquqiga va xaridorga oldi-sotdi talablariga mos keladigan tovarni berish majburiyatiga ega. Huquq va majburiyatning bunday alokadorligi juda kup huquqiy munosabatlar uchun xosdir. Huquqiy munosabatlarning ishtirokchilari, ya`ni huquq va majburiyat egalari ushbu huquqiy munosabatlarning subyektlari xisoblanadi. Chunonchi, kuyidagilar subyektlar bulishi mumkin: 1) uzaro munosabatga kirishgan fukarolar; 2) davlat organlari bilan munosabatga kirishgan fukarolar; 3) tashkilotlar bilan munosabatga kirishgan fukarolar;

www.arxiv.uz 4) uzaro munosabatga kirishgan tashkilotlar; 5) davlat organlari bilan munosabatga kirishgan tashkilotlar; Huquqiy munosabat subyektlari, avvalambor, jismoniy va yuridik shaxslardir. Jismoniy shaxslar ushbu davlat fukarolari, boshka davlat fukarolari (ajnabiylar) va fukaroligi yuk shaxslar (apatridlar). Yuridik shaxslar - tashkilotlar, muassasalar, davlat organlari, davlat, fukarolarning о `zini - о `zi boshkarish organlaridir. Huquq normalar uzlarining vazifa va funksiyalarini huquqiy munosabatlar orkali amalga oshiradilar, h uquqiy munosabatlarni tartibga solish bilan h uquq turmushga tatbik etiladi, unda kuzda tutilgan norma amalga oshiriladi. Huquqiy munosabat subyektlari h uquq layokat va muomala layokatiga ega bulishi kerak. Huquq layokat - Huquqiy munosabatlar tashkil topishining yuridik shart- sharoitlaridan biridir. Huquq layokat jismoniy va yuridik shaxslarning subyektiv Huquq va yuridik kuchlarga ega bulishi, Huquq normalarida kuzda tutilga turli muayan Huquq munosabanlarga kirish kobiliyatlarini takazo etadi. Huquq normalari Huquqiy munosabatsubyektlarining Huquq layokatiga egaligiga muvofik tarzda Huquqiy munosabatlarning ular uchun mumkin bulgan doirasini kursatadi. M uomala layokati - jismoniy va yuridik shaxslarning о `ziga mansub bulgan huquqni о `zi amalga oshirish kobiliyatini ifoda etadi. Huquq layokat va muomala layokati huquqdorlik tushunchasini beradi. Xar bir Huquqdor (Huquq layokat va muomala layokatiga ega) jismoniy va yuridik shaxs muayyan Huquqiy munosabatning subyekti bula oladi. Huquqiy munosabatlarning asosiy subyektlari - bu jismoniy va yuridik shaxslardir. Jismoniy shaxslarga fukarolar, fukarolikga ega bulmagan shaxslar va chet el fukarolari kiradi. Yuridik shaxslarga davlat, davlat organlari jamoat va kooperativ tashkilotlari va xujalik birlashmalari kiradi.

www.arxiv.uz Barcha fukarolar h uquq layokatigi ega. Ammo xar bir fukaro xam muomala layokatiga ega bulavermaydi. Tula muomala layokati 18 yoshdan boshlanadi. Masalan, konstitusiyaviy h uquqi normalariga asosan h uquq va burchga ega bulish 18 yeshdan boshlanadi. Mexnat - h uquqiy munosabatlarida h uquq va muomala layokati 16 yoshdan, nikox - oila h uquqiy munosabatlarida 18 yoshdan jinoyat- h uquqiy munosabatlarida jinoiy javobgarlikka tortish 16 yoshdan, ayrim jinoyatlar buyicha 14 yoshdan, ma`muriy- h uquqiy munosabatlarda ma`muriy javobgarlikka tortish 16-18 yoshdan. Fukorolik h uquqi noralari tomonidan tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatlarda h uquq va muomala layokati xar doim xam birga vujudga kelmaydi. Bunda h uquq layokat fukoroning tugilishi bilan vujudga keladi va ulishi bilan tomom buladi. (Uzbekiston Respublikasining fu q arolik kodeksining 9-moddasi), muomala layokati esa voyaga yetishi, ya`ni 18 yoshga tulishi bilan tula xajmda vujudga keladi ( О` zbekiston Respublikasining fu q arolik kodeksining 11-moddasi). Sud xukmiga kura, ruxiy kasal va akli zaif kishilar muomalaga layokatsiz deb topilishi mumkin. ( О` zbekiston Respublikasi Fukarolik kodeksining 15-moddasi). Bunday xollarda muomala layokati bulmagan, lekin Huquq layokati bulgan voyaga yetmagan , ruxiy kasal yoki akli zaif shaxs uchun yuridik ishlarini uning vakili bajarish mumkin. Vakilning bunday ishlari muomalaga layokatsiz shaxsda - fukarolik - Huquq (mulkiy) xarakterdagi Huquq va burchlarini paydo kiladi. Yuridik shaxslar -bu davlat, davlat organlari, jamoat va kooperativ tashkilotlari, xujalik birlashmalaridir. Ammo bular yuridik shaxs bulish uchun vakolatli davlat organi tomonidan yoki uning ruxsati bilan tashkil topgan bulishi, uzlarining mulklariga, ma`lum tashkiliy mustakkillikka ega bulishlari xamda xar bir yuridik shaxsning uz nomi bulishi shart. Yuridik shaxlar ma`lum Huquq va muomala layokatiga ega buladilar. Yukorida aytilgan xamma xolatlar xar bir yuridik shaxs xakidagi konunda, yoki nizomda ifoda

www.arxiv.uz etilgan buladi va bular vakolatli organlar tomonidan tasdiklangan kundan boshlab kuchga kiradi. Davlat h uquqiy munosabatsubyekti bulib, muxim Huquqiy munosabatlarda, davlatlararo munosabatlarda, davlat -Huquq va mulkiy munosabatlarda katnashadi. Davlat ishida ishtirok kiladigan mulkiy munosabat davlat mulklari, tashki savdo, kredit va karz masalalarida vujudga keladi. Kup xollarda davlat yagona Huquq sub`ti sifatida maydonga chikadi. Masalan, Uzbekiston Respublikasining 55-moddasiga binoan “Yer, yer osti boyliklari, suv, usimlik va xayvonot dunyosi xamda boshka tabiiy zaxiralar umumiy boylikdir, ulardan okilona foydalanish zarur va ular davlat muxofazasidadir. Jamoat tashkilotlarining h uquq va muomala layokati ularning nizomlarida bayon etilgan buladi. Huquqiy munosabatlarining ishtirokchilari subyektiv h uquq va yuridik majburiyatlar bilan ega buladilar. Muayyan h uquq munosabatlardagi subyektiv h uquq - bu uning ishtirokchilarining tegishli h uquq normaga asosan unda kuzda tutilgan xarakatni sodir kilishga xakli ekanliklarini yoki ularning ma`lum xarakatini amalga oshirishni talab kilish vakolatiga ega ekanliklarini bildiradi. Yuridik majburiyat - bu Huquqiy munosabatishtirokchilarining tegishli Huquq normaga asosan uzlarining burchi bulgan xarakatni amalga oshirishlari yoki muayyan xarakatni sodir etishdan uzlarini tiyishlaridir. Huquqiy munosabat lar obyektlari . Obyekt - lotincha suz bulib, kishi faoliyati karatilgan narsa degan ma`noni bildiradi. Xar kanday Huquqiy munosabatijtimoiy munosabatlarga ta`sir taklid sifatida uning zaminida yotgan xayotiy xodisalarni, protseslarni tartibga solish yuzasidan ma`lum xizmatni utaydi. Shuning uchun xam obyektsiz , ya`ni xech narsaga karatilmagan, xech narsaga ta`sir kursatmaydigan h uquqiy munosabatlar bulmaydi. Huquqiy munosabatlar subyekti, ularning subyektiv h uquq va yuridik burchi bilan bir katorda obyektni xam h uquqiy munosabatlarning zarur elementi deb e`tirof etish kerak. H ar bir h uquqiy munosabatkanday muayyan (konkret) ijtimoiy

www.arxiv.uz munosabatni tartibga solishga karatilgan bulsa, shu ijtimoiy munosabat h uquqiy munosabatning obyektini tashkil kiladi. Masalan, mexnat- h uquqiy munosabatlarda kishilar urtasidagi ijtimoiy mexnat munosabati. Binobarin, h uquqiy munosabatnimaga karatilgan bulsa, shu narsa h uquqiy munosabatning obyekti deb xisoblanadi. Masalan, mulkiy-huquqiy munosabatlarda h uquqiy munosabatni keltirib chikarishga sabab bulgan buyum, ashyolar bulishi mumkin. Ana shunday deb karaganda h uquqiy munosabat obyekt i tushunchasiga shart kuyiladi, chunki h uquq buyumlarga sira xam ta`sir eta olmaydi, balki buyumlar yuzasidan kishilar xulk-atvoriga ta`sir kursatishi mumkin xolos. Shu narsani xam kayd etish kerakki Uzbekiston Respublikasi Fukarolik kodeksida buyum, ashyoga nisbatan xam “obyekt “ iborasini kullanaladi, ammo bunday kullanish masalaning moxiyatini uzgartirmaydi, shartli xarakterga ega buladi. Buyum, ashyolarni xammadan kura h uquqiy munosabatlar predmeti deb atash ma`kulrok. Masalan, jinoyat predmeti bevosita obyektga uxshasada, lekin undan fark kiladi. Jinoyat predetmeti ijtimoiy munosabat xisoblanmaydi. Jinoyat predmeti moddiy ma`noda biror zararli okibat keltirib chikaradigan jinoyatlarda bulishi mumkin. Fukarolarning mulkiy xarakterda bulmagan shaxsiy munosabatlarda: shaxsning daxlsizligi, sha`ni va kadr-kimmati, shaxsiy erkinlik va xokazolarga kelganda esa, ular Huquqiy munosabatlarning predmetini tashkil etmaydi. Mulkiy xarakterda bulmagan shaxsiy munosabatlardagi sha`n va kadr-kimmat kabilar Huquqiy munosabatlar subyektining shaxsi bilan shunchalik chambarchas boglikki, ularni mustakil predmet sifatida ajratib kursatish maksadga muvofik emas, ular buyum, ashyolar bilan boglik bulmaganidan tashki moddiy predmet xam emas. Shuning uchun ular huquqiy munosabat subyekti h uquqdorligining tarkibiy kismi bulib, ularni davlat h uquqka karshi xar kanday tajovuzlardan ximoya kiladi. Shunday kilib, Huquqiy munosabatlar obyekti - bu kishilarning shaxsiy xamda ijtimoiy manfaat va extiyojlarini kondirishga xizmat kiladigan turli moddiy,

www.arxiv.uz ma`naviy va boshka ijtimoiy boyliklar bulib, ular yuzasidan subyektlar Huquqiy munosabatga kiritadilar xamda uz subyektiv Huquq va majburiyatlarni amalga oshiradilar. Yuridik fakt va uning о`ziga xos xususiyati. Yuridik faktlar tushunchasi. Huquqiy munosabatlar h uquq normalar i asosida vujudga keladi. Ammo h uquq normalar uz- о `zidan, bevosita h uquqiy munosabatlarni keltirib chikarmaydi. Ular fakat kanday shart-sharoitlar mavjud bulganda, kanday xolatlar yuz berganda h uquqiy munosabatlar kelib chikishi mumkinligini belgilab beradi. Yuridik faktlar h uquqiy munosabatlarning zarur va muayyan shart-sharoit sifatida maydonga chikadi. Huquqiy munosabatlarning vujudga kelishi yuridik faktlar deb ataladigan muayyan xayotiy shart-sharoitlarni takozo etadi. Xayotda xilma-xil shart-sharoitlar va faktlar bor, ammo ularning xammasini xam yuridik fakt xisoblanavermaydi. U yoki bu faktlarni yuridik faktlar deb e`tirof etish davlatning xoxish irodasiga boglik. Yuridik fakt Huquqiy munosabatga olib kelishi, Huquq va burchni tugdirishi shart. Huquq normalar tufayli muayyan xayotiy xolatlar yuridik fakt bulib koladi. Shunday kilib, Huquqiy munosabatlarni vujudga keltiruvchi, uzgartiruvchi yoki barxam toptiruvchi faktlar yuridik faktlar deb nomlanadi. Yuridik faktlar kup turlidir. Shuning uchun ularni bir kancha asoslarga kura tafsiflanish mumkin. Yuridik faktlar tarkibiga kura oddiy va murakkab yuridik faktlarga bulinadi. Oddiy yuridik faktga, masalan, xalk iste`mol mollari chakana savdosi soxasida h uquqiy munosabatlarning vujudga kelishi uchun bittagina yuridik fakt--xaridor va sotuvchining ogzaki ifodalangan yoki yozma ravishda rasmiylashtirilgan xoxishi bulishining о `zi kifoY. Kundalik xayotda yuridik faktlar kupincha bir-birlari bilan mustaxkam alokada amal kiladi.

www.arxiv.uz Murakkab yuridik faktga, masalan karilik tufayli pensiya olish buning uchun mexnat staji; ma`lum yoshga yetishi; pensiya tayinlashni surab yozilgan ariza va pensiya tayinlash tugrisida davlat organining karori bulishi lozim. Yuridik faktlarni ularni keltirib chikaradigan h uquq okibatlarga karab h uquqni xosil kiluvchi, h uquqni uzgartiruvchi va h uquqni tuxtatuvchi faktlarga bulish mumkin. Masalan: 1 . Huquqni xosil kiluvchi. Shaxsni oliy ukuv yurtiga kabul kilish tugrisidagi buyruk; uyni ijaraga berish xakida shartnoma. 2. Huquqni uzgartiruvchi. Anik shaxsni yukori lavozimga utkazish tugrisida buyruk. 3. Huquqni tuxtatuvchi. Ukuv yurtini tamomlaganligi xakidagi diplom. Yuridik faktlar irodani ifodalanishiga karab ikki asosiy guruxga : yuridik xodisalar va yuridik xarakatlarga bulinadi. Xodisalar tabiat va jamiyatdagi shunday faktlarki ularning sodir bulishi kishilarning erkiga, extiyojiga boglik emas. Masalan, bolaning tugilishi, insonning vafot etishi, yer kimirlashi, yongin, sel kelishi va boshkalar. Bu xodisalar h uquq va normalari tomonidan tartibga solib turiladigan ijtimoiy munosabatlarga muayyan ta`sir kursatishi mumkin. Shuning uchun xam ularga yuridik fakt degan ma`no beriladi. Xodisalar h uquqiy munosabatlarning obyektiga ta`sir kursatishi mumkin. Masalan, insonning ulimi merosxurlar uchun ma`lum h uquq okibat tugdiradi, mexnat- h uquqiy munosabatlar tuxtaydi. Vaktning utishi bir xodisa sifatida yuridik fakt bulishi mumkin. Masalan, da`vo muddati Uzbekiston Respublikasining Fukarolik kodeksini 84-moddasida 3 yil belgilangan bulib, 3 yildan sung da`vo muddati utib ketadi, bu muddatni utib ketganligi yuridik faktdir. Xodisalardan fark kilib, yuridik xarakatlar kishilarning irodasi va xoxishi bilan sodir buladi. Yuridik xarakat bir necha turga bulinadi:

www.arxiv.uz - Huquqka muvofik ; - Huquqka zid xarakat Amaldagi h uquq normalar asosida vujudga kelayotgan xamda shu normalar bilan tartibga solinayotgan xarakatlar h uquq (konuniy) deb xisoblanadi. Huquq normalarning talabiga zid, ularni b о `zish orkali sodir bulayotgan xarakatlar h uquq bulmagan ( g` ayri konuniy) xarakatlar xisoblanadi. Xulosa kilib aytadigan bulsak, Huquqiy munosabatlarning mazmuni subyektlarning uz Huquq va majburiyatlarini amalga oshirish buyicha xakikiy xarakatlari tashkil etadi. Masalan, oldi-sotdi buyicha h uquqiy munosabat mazmunini sotuvchining xaridorga narsani xakikatan berishi va buning uchun xaridorning sotuvchiga xak tulashi tashkil etiladi. Ushbu h uquqiy munosabatlar mazmuniga uzaro da`volar kilish va ularni kondirish yuzasidan amalga oshirilgan xarakatlar (masalan, buyumning sifati, ulchami va tulov muddati buyicha da`volar) xam kiradi. Shunday kilib, h uquqiy munosabatlar subyektlar urtasidagi munosabatlarning yuridik shakli bulib, uning yordamida davlat konun talablariga binoan ijtimoiy munosabat ishtirokchilari xulk-atvorining zaruriy meyorini ta`minlab beradi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1. Шумилов В. М. Правовая система США: Учеб. пособие. – М.: ДекА, 2003. – 400 с. 2. Марченко М. Н. Является ли правовая система России составной частю романо-германской правовой семи? // Правовая политика и правовая жизн. – 2001. – № 1. – С. 66–76. 3. Уразаев Ш. З. Независимост и формирование правовой системи // Обшественние науки в Узбекистане. – 1992. – № 7–8. – С. 20–24. 4. Тихомиров Й. А. Правовая сфера обшества и правовая система // Журнал российского права. – 1998. – № 4–5. – С. 9. 5. Xayitboyev F. P. Jamiyat huquqiy tizimi tushunchasining ayrim nazariy muammolari. // J. Huquq-Pravo-Law. – 2000. – 1-son. – B. 28-31. 6. Xayitboyev F. P. Jamiyatning huquqiy tizimida huquqiy amaliyotning о`rni. // J. О`zbekistonda ijtimoiy fanlar. – 2001. – 1-son. – B. 25-29. 7. Xayitboyev F. P. Milliy huquqiy tizim elementlari tо`g`risida. // J. О`zbekistonda ijtimoiy fanlar. – 2000. – 2-son.– B. 25-26. 8. Xayitboyev F. P. О`zbekiston Respublikasi milliy huquqiy tizimini shakllantirishda ikki palatali parlamentning о`rni. // Ilmiy-amaliy anjuman ma`ruza matn. T.: TDYUI, 2002. –B.122-126. 9. Xayitboyev F. P. О`zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi – milliy huquqiy tizim о`zagi. // “О`zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi – Davlat va jamiyat islohotining huquqiy asosi” mavzusidagi ilmiy-amaliy anjuman ma`ruza matn. – T.: TDYUI, 2002. – B.189-192.

O'xshashlar

Huquqiy munosabatlar tushunchasi va turlari

Huquqiy hatti-harakat tushunchasi, belgilari va turlari

Huquqiy munosabatlar

Oilaviy-huquqiy munosabatlar

Davlat tushunchasi, belgilari, mohiyati va tiplari