Fuqarolarning sog‘lig‘i va jismoniy daxlsizligiga qarshi kuch ishlatish orqali sodir etiladigan jinoyatlarning oldini olish - Huquqshunoslik - Referatlar

Fuqarolarning sog‘lig‘i va jismoniy daxlsizligiga qarshi kuch ishlatish orqali sodir etiladigan jinoyatlarning oldini olish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

79.5 KB

Ko'chirib olish

Fuqarolarning sog‘lig‘i va jismoniy daxlsizligiga qarshi kuch ishlatish orqali sodir etiladigan jinoyatlarning oldini olish Reja: 1. Fuqarolarning sog‘lig‘i va jismoniy daxlsizligiga qarshi kuch ishlatish orqali sodir etiladigan jinoyatlarning oldini olish 2. Shaxslarning mastlik holatida bo‘lishlari va ularning jinoiy xatti- harakatlarni sodir etishiga yo‘l qo‘ymaslik

Fuqarolarning sog‘lig‘i va jismoniy daxlsizligiga qarshi kuch ishlatish orqali sodir etiladigan jinoyatlarning oldini olish Kriminologiya nuqtai nazaridan ushbu jinoyatlarga berilgan ilmiy ta’rif asosida fuqarolarning jismoniy daxlsizligi va hayotini muhofaza qilish maqsadida olib boriladigan profilaktik chora-tadbirlarni aniq ifodalash lozim. Hech shubha yo‘qki, ushbu jinoyatlarning oldini olish maqsadida amalga oshiriladigan profilaktik chora-tadbirlar birinchi galda shaxsning jinoyat yo‘liga kirishiga olib keluvchi jamiyatdagi ijtimoiy salbiy holatlarni bartaraf qilish, eng muhimi, jinoyatni sodir etmoqchi bo‘lgan shaxsga har tomonlama ta’sir choralarini qo‘llash orqali, avvalo, jinoyat yo‘liga kirmasligini, jinoyat yo‘liga kirgan taqdirda esa, bu yo‘ldan qaytarishni ilmiy asoslangan usul va vositalar orqali amalga oshirish lozim. Ushbu jinoyatlarning oldini olishda umumiy profilaktika choralari qo‘llaniladi, lekin ma’lum bir vaziyatlar bilan bog‘liq holatlarda yakka tartibdagi profilaktika ishlarini yo‘lga qo‘yish maqsadga muvofiqdir. Ta’kidlash joizki, umumiy profilaktik chora-tadbirlar keng ma’noga ega va jamiyat miqyosida jinoyatchilikning oldini olishga qaratilgan muayyan tadbirlarni amalga oshirishni ko‘zda tutadi. Ya’ni, jamiyatning ijtimoiy, iqtisodiy, madaniy va siyosiy yo‘nalishlarida jinoyatchilikni yuzaga kelti ruvchi sabab hamda omillar bartaraf etiladi. Shundan kelib chiqqan holda, ushbu paragrafda biz umumiy profilaktik chora- tadbirlarga aynan to‘xtalmasdan, ko‘rib chiqilayotgan jinoyat turi sodir etilishining oldini olish, shaxsga nisbatan qo‘llaniladigan yakka tartibdagi profilaktik chora- tadbirlarni olib borishning ayrim jihatlariga to‘xtalib o‘tamiz. Ma’lumki, fuqarolarning sog‘lig‘i va jismoniy daxlsizligiga qarshi qaratilgan jinoyatlarning sodir etilishida o‘ziga xos sharoit va sabab mavjud. Ushbu jinoyatlarning asosiy belgisi aynan maishiy turmush va umuman shaxslar o‘rtasida bo‘ladigan o‘zaro munosabatlar asosida yuzaga keladigan kriminogen holatlardir. Yuqorida aytib o‘tganimizdek, shaxslar o‘rtasida yuzaga keladigan nizoli holatlar aynan shu sharoitda, shuningdek ayrim toifadagi mik- roguruhlar o‘rtasida

ro‘y berishini ham e’tibordan chetda qoldirmaslik maqsadga muvofiqdir. Shu bois shaxslar o‘rtasida yuzaga keluvchi har bir sharoit va sababni aniqlash, ularning oldini olish, bartaraf etish va yo‘l qo‘ymaslikni ta’minlash kriminologiya fanida muhim tadqiqot doirasiga kirgan hamda bu tadbirlarni to‘g‘ri qo‘llash bo‘yicha zarur ilmiy tavsiyalar yaratilgan. Tahlil etilayotgan jinoyat turlarini sodir etuvchilarning shaxsiga xos bo‘lgan xafa bo‘lish, jahl chiqishi, rashk hissining yuzaga kelishi, shaxsning yaxshi ko‘rgan buyumi yoki mashg‘ulotlaridan judo etilishi kabilar asosida nizoli vaziyatlarni bilish orqali zarur va samarali profilaktik chora-tadbirlarni to‘g‘ri qo‘llash katta amaliy ahamiyatga egadir. Shaxsdagi bu ijtimoiy-ruhiy xususiyatlar o‘z-o‘zidan yuzaga kelmaydi, balki undagi bunday xususiy at- larning yuzaga kelishi jamiyatdagi ijtimoiy munosabatlarning salbiy jihatlari bilan uzviy bog‘liq bo‘ladi. Shunga ko‘ra, jamiyat a’zolarida ijobiy ma’naviy va ruhiy xislatlarni shakllantirish jamiyat a’zosi bo‘lgan har bir shaxsda yaxshi fazilatlarni shakllantirishga yaqindan yordam ko‘rsatadi. Ya’ni, yuqorida aytib o‘tgani- mizdek, har bir yakka tartibdagi profilaktik chora-tadbirlar asosida ish yuritish umumiy profilaktika ishlari bilan uzviy bog‘liqlikda bo‘lishi lozim. Shuning uchun ham yakka tartibdagi profilaktik chora-tadbirlarni amalga oshirishda, birinchi navbatda, shaxs ruhiyatiga ta’sir etish va bunda mavjud vaziyatlardan chiqishning yo‘l-yo‘riqlarini tushuntirish ham katta ahamiyatga ega. Bunday nizoli holatlarda jabrlanuvchi ushbu tadbirni bajarishi mumkin. Zarur hollarda esa, uchinchi shaxs vaziyatni yumshatishi va vaziyatdan chiqib ketishning eng maqbul yo‘llarini topishi maqsadga muvofiqdir. Ta’bir joiz bo‘lsa, aytish mumkinki, vaziyatni to‘g‘ri baholash va shaxsga to‘g‘ri tushuntirish juda ko‘p hollarda nizoli vaziyatlarning ijobiy hal etilishini ta’minlaydi. To‘g‘ri, bu yakka tartibdagi profilaktika ishlarining muayyan holatdagi va aniq bir shaxsga qaratilgan tarbiyaviy ta’sir chorasidir. Ushbu tarbiyaviy chorani bir vaqtning o‘zida ko‘pchilikka qo‘llash va ta’sir etishda bir qator usul hamda vositalarni joriy etish lozim.

Jumladan, ommaviy axborot vositalari, ommaviy nashrlar orqali vaziyatni tahlil etish va baholash shaxsning nizoli vaziyatlarni idrok etishiga hamda zarur hollarda to‘g‘ri xulosa chiqarishiga yordam beradi. Bu borada televideniye muhim o‘rin tutishini alohida ta’kidlash lozim. Chunki televi- deniyening hozirgi kunda eng taraqqiy etgan axborot vositasi ekanligidan tarbiya jarayonida foydalanish katta ahamiyatga egaligini e’tibordan chetda qoldirmaslik zarur. O‘quvchiga yaxshi ma’lumki, nizoli va janjalli vaziyatlar ko‘p hollarda ma’lum bir sabablar asosida asta-sekin «yetilib» boradi va ma’lum bir sharoit asosida o‘zining yakuniy nuqtasiga yetadi. Oqibatda esa, aytib o‘tilganidek, jinoyat sodir bo‘ladi. Bu o‘ziga xos qonuniyatdir. Biroq aynan shu yetilib borish jarayonida shunday nuqtalar mavjudki, ushbu nuqtada vaziyatni yumshatish zaruriyati yuzaga keladi. Agarda vaziyatni yumshatishning aybdor va jabrlanuvchilarning har ikkisi yoki bir tomonlama amalga oshirishi imkoniyati yuzaga kelmasa, bunda uchinchi shaxsning ishtiroki va chigallikni yechishda uchinchi bir tomon ijobiy ta’sir etishi lozimligi xususida to‘xtalganimiz ham o‘quvchiga yaxshi ayon. Lekin, ta’kidlash joizki, aynan shu uchinchi shaxs sifatida davlat organlari va umuman huquq-tartibot hamda huquqni muhofaza qiluvchi organlarning reja asosida, ilmiy asoslangan ta’sir choralarini qo‘llashi profilaktika ishlarining samarasini oshirishda alohida ahamiyatga egadir. Og‘ir tan jarohati yetkazishda ayblangan bir guruh ayollar o‘rtasida olib borilgan so‘rov ishlaridan ma’lum bo‘ldiki, agarda yetilib kelayotgan nizoli holatlarning oldini olishda davlat organlari va jamoatchilik o‘z vaqtida ta’sir choralari ko‘rganlarida, hodisa sodir bo‘lmasligi mumkin bo‘lgan. Ayniqsa, bu holat oilaviy nizolar tufayli sodir etilgan bo‘lsa, jinoyat yo‘li to‘silgan bo‘lar edi. Shu bilan birga, bu kabi jinoyatlarda aybdorlar asosan erkaklar ekanligi ham yaxshi ma’lum. Eng muhimi, so‘rov o‘tkazilishi jarayonida 56 % mahkum etilgan aybdorlar, agar militsiya xodimlari, yaqin qarindoshlar yoki qo‘shnilar va umuman atrofdagi shaxslar biror-bir ta’sir chorasini qo‘llaganida jinoyat sodir bo‘lmay qolishini

e’tirof etganlar. Ko‘rinib turibdiki, jinoyat sodir etilmasligini ta’minlash atrofdagilarning mas’uliyati bilan bog‘liq va shundan kelib chiqqan holda vaziyatni yumshatishda ularning, ya’ni hodisa sodir bo‘lgan vaqtda ishtirok etgan- larning zarur ta’sir choralarini qo‘llashlari katta ahamiyatga egadir. Aynan shu muhim holatni fuqarolar o‘rtasida targ‘ib qilish esa o‘ziga xos profi laktika chorasi bo‘lib hisoblanadi. Jinoyatchilikka qarshi kurash amaliyotidan yaxshi ma’lumki, oilaviy nizolarda ro‘y bergan janjalli vaziyatlar birinchi galda u yoki bu hududda faoliyat ko‘rsatuvchi profilaktika inspektorlariga yetkaziladi. Bunday xabarlarni jabrlanuvchilar (turmush o‘rtoqlaridan biri, qo‘shnilar, mehmonga kelgan tanishlar kabilar) berishi ham amaliyotda ko‘p uchraydigan holdir va, tabiiyki, profilaktika inspektorlarining aynan shu janjalli vaziyatni yumsha- tishi boshqa og‘ir oqibatlarning oldini olishda katta ahamiyatga egadir. Shunday vaziyatlarda profilaktika inspektorlari to‘g‘ri yo‘l tutishi va bunda vaziyatdan kelib chiqqan holda nizoni to‘xtatish uchun tomonlarni murosaga keltirishi, zaruriyat bo‘lsa (haddan tashqari mastlik holatida bo‘lgan shaxslarni tinchlantirish, bu yordam bermasa, maxsus tibbiy muassasalarga joylashtirish kabilar) ma’muriy qonunchilik asosida ta’sir choralarini qo‘llashi lozim. Shuningdek, vaziyat talab etsa, shaxsni ichki ishlar organlariga keltirish ham lozim. Chunki bu kabi ta’sir chorasi shaxs xatti-harakatlarining barham topishiga va vaziyatni tahlil etish hamda qonuniy chora ko‘rishga imkon yaratadi. Bunday holat shaxsni og‘zaki ogohlantirish va tartibga chaqirish kabi ta’sir choralari samara bermagan hollarda amalga oshirilishi lozim. Bayon etilganlarga asosan, aytish mumkinki, nizoli vaziyatlar dab- durustdan yuzaga kelganda, ularning oldini olishni tashkil etish o‘ziga xos aniqlikni va tezlikda zarur choralarni qo‘llashni talab etadi. Aksincha, har qanday nizoli vaziyatlarning «yetilishiga» imkon yaratuvchi turli sabab va sharoitlar mavjudligi aniqlansa hamda bu nizolar kelgusida yana davom etishi mumkin bo‘lsa, bu vaziyatda ichki ishlar organlari muayyan shaxsni doimiy nazoratga olishi lozim.

Shu o‘rinda ta’kidlash joizki, shaxs jinoiy xatti-harakatlarni sodir etgan- da, aytib o‘tilgan ta’sir choralarining qo‘llanishi qonun doirasida amalga oshirilmog‘i lozim. Zotan, jinoyat va nojo‘ya xatti-harakatlarni farqlashga alohida e’tibor qaratish lozim. Chunki oila va turmush sharoitida sodir etiladigan barcha qilmishlarni faqat ma’muriy-huquqiy nuqtai nazardan baholash, ko‘p hollarda jinoyatlarni yashirish kabi holatlarni yuzaga keltirishini e’tibordan chetda qoldirilmaslik zarur. Shu bilan birga, oila va turmush mojarolarida o‘ziga xos davomiylik ham mavjud. Ya’ni, jamiyatga xavf soluvchi qilmishning sodir etilishi oqibatida unga bog‘liq ravishda yana bir turkum jinoyatlar ham yuzaga kelishi jinoyat huquqi fanidan bizga yaxshi ma’lum. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 112-mod- dasida qayd etilgan tan jarohatlarini yetkazish o‘ldirish bilan qo‘rqitish kabilarga bog‘liq holda yuz berishi mumkin. Demak, ichki ishlar organlari zarur choralarni qo‘llamasa, og‘ir oqibatlarning kelib chiqishi shubhasizdir. Bu borada olib borilgan tadqiqotlarimiz ham ushbu holatning mavjudligini ko‘rsatdi. Masalan, 26 % tan jarohatini yetkazishda muntazam ravishda do‘q- po‘pisa yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri «yaxshilikcha quloq solishni» talab etish hollari mavjud bo‘lgan. Shuningdek, 20 % jinoyat ishida bu kabi «qo‘r- qitishlar» militsiya organlariga, qo‘ni-qo‘shnilar va yaqin qarindoshlarga ma’lum bo‘lgan. Mavjud holatlarda atrofdagilarning loqaydligi jinoyatni sodir etishga yo‘l ochgan. Masalan, fuqaro T. o‘z uyida mast holatda qaynonasi bilan janjallashib qoladi. Janjal davomida u qaynonasini tepadi. Qaynonasi esa profilaktika inspektorini uyga chaqirtiradi. Hodisa ustiga kelgan profilaktika inspektori T.ni og‘zaki tarzda tartibga chaqirish bilan kifoyalanadi. Profilaktika inspektori ketgach, bir oz o‘tib yana janjal bo‘ladi va oqibatda fuqaro T. qaynonasini tepib, og‘ir tan jarohati yetkazadi. Ko‘rinib turganidek, agar profilaktika inspektori biz ta’kidlab o‘tgan ta’sir choralarini o‘rinli qo‘llaganida kelib chiqqan og‘ir jinoyatning oldi olingan bo‘lar edi.

Hech shubha yo‘qki, har qanday qo‘rqitish jinoiy ishni qo‘zg‘atishga asos bo‘lmasligi mumkin. Shuning uchun ham jinoyat qonunchiligi asosida haqiqatan ham amalga oshirilishi mumkin bo‘lgan qo‘rqitishning jinoyat tarkibi sifatida e’tirof etilishi ko‘zda tutilgan. Shu bois, har bir qo‘rqitish bilan bog‘liq holatni aniq baholash va zarur chora qo‘llash maqsadga muvofiqdir. Buning uchun esa, birinchi navbatda, aybdorning shaxsini hisobga olish va, ikkinchidan, janjalli holatning o‘ziga xos jihatlarini ham e’tiborga olish lozim. Shuningdek, qurol ishlatishq mumkinligini ham e’tibordan chetda qoldirmaslik zarur. Binobarin, shaxsda o‘qotar qurolning saqlanishini bilish, uning g‘ayriqonuniy tarzda saqlanishini aniqlash va qonun asosida olib qo‘yish kabi ishlarni bajarish lozim. Zarur hollarda esa, O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 248-moddasi asosida chora qo‘llanishi kerak. To‘g‘ri, jinoyatlarning oldini olish faqat suhbatlashish u yoki bu tarbiyaviy ishni amalga oshirish bilan o‘lchanmaydi. Balki jamiyat hayo- tidagi mavjud boshqa ta’sir choralarini ham qo‘llash maqsadga muvofiqdir. Jumladan, jinoyat qonunchiligidagi tegishli moddalar talablari asosida ish ko‘rish jinoyatlarning oldini olishning muhim kafolati ekanligini profilaktika nuqtai nazaridan to‘g‘ri baholash lozim. Ya’ni, o‘z vaqtida shaxsni haqorat qilganligi uchun (140-modda), tuhmat (139-modda), mun- tazam ravishda urish va qiynash (110-modda), yengil tan jarohati yetkazish kabi holatlarda aybdorlarni jinoiy javobgarlikka tortish va adolatli jazo qo‘llash ham jinoyatning oldini olish ekanligini unutmaslik zarur. To‘g‘ri, bu kabi holatlarda jabrlanuvchilarning sudga murojaat etishining o‘ziyoq kriminogen holatning yuzaga kelganiga dalolatdir. Buni kam ahamiyatli ish sifatida e’tirof etishning salbiy oqibatlari mavjudligi xususida kriminologik tadqiqotlar asosida zarur xulosalar yaratilganligini esda tutish maqsadga muvofiqdir. Shuningdek, dastlabki va sud tergovi jarayonida aybdorlarni jazolash bilan kifoyalanmasdan, kriminogen holatlarni aniqlash va bu borada xususiy ajrim

chiqarilishi lozim. Kriminogen vaziyatlar yuzaga kelmasligining oldini olish maqsadida fuqarolik ishlarini ko‘rib chiqishda ham nizoli muammolarni imkon darajasida to‘liq hal etish maqsadga muvofiqdir. Chunki ko‘p hollarda, ayniqsa nikohni bekor qilish jarayonida hal etilmay qolgan muammoli vaziyatlar keyinchalik janjalli holatlarga olib kelishi mumkin. Nikohni bekor qilish bilan birga, farzandlarning ota- onalaridan qay birida qolishi masalalarini e’tiborsiz qoldirish ham shular jumlasidandir. Shuningdek, nikohni bekor qilish orqali sud turli fojialarning oldini oladi. Shunday vaziyatlarda, ya’ni oilani saqlab qolishning hech qanday imkoni yo‘qligi mavjud bo‘lgan tarzda, asossiz va sun’iy ravishda nikohni bekor qilmaslik ham yanada og‘ir fojialarning yuzaga kelishida salbiy sharoit bo‘lib qolishini e’tiborga olish lozim. Hech shubha yo‘qki, nizoli va janjalli vaziyatlarni jamoatchilik asosida bartaraf etish mumkinligini tarixan isbotlangan deyishga to‘liq asoslarimiz mavjud. Shu bilan birga, oilaviy nizolar va mehnat jamoalaridagi har qanday nizoli vaziyatlar birinchi galda qo‘ni-qo‘shnilar hamda mehnat jamoalariga ayon bo‘ladi. Demak, aynan shu vaziyatlarda keng jamoatchilik faoliyatini jinoyatlar va umuman har qanday huquqbuzarliklarning oldini olishga yo‘naltirish katta ahamiyatga ega. Bu borada O‘zbekiston xalqining asrlar davomida shakllanib kelgan mahalliy o‘zini o‘zi boshqarish tizimiga tayanish va biz ko‘rib chiqayotgan huquqbuzarliklarning oldini olishda foydalanish mumkin. Nafaqat bu maqsadda, balki boshqa ijtimoiy muammolarni hal etishda ham mahalliy o‘zini o‘zi boshqarish tizimi yordamidan unumli foydalanish darkor. Shu bois, hozirgi kunda O‘zbekistonda davlat boshqaruvini tashkil etish ishlarida keng jamoatchilikni jalb etishning mahalla qo‘mitalari orqali amalga oshirilishiga alohida e’tibor qaratilmoqda. Mahalla qo‘mitalari faoliyatini tashkil etishning yana bir muhim jihati ular faoliyatini shahar va qishloqlarda birdek samarali tashkil etilishdadir. Eng muhimi, aholining turli qatlamlariga mansub shaxslarni yashash joyi asosida aniqlash va ular bilan zarur ijtimoiy-tarbiyaviy ishlarni yuritish imkoniyati

mahalla fuqarolar yig‘inlari orqali samarali amalga oshiriladi. Bir so‘z bilan aytganda, voyaga yetmaganlar, ayollar, oila va turmush muam molarini hal etish imkoniyati fuqarolarning yashash joylarida amalga oshirilishining imkoniyatlari mavjud. Yuqorida ta’kidlanganidek, oila va turmush sharoitida yuzaga keladigan nizolarning aksariyati mastlik oqibatida ro‘y beradi. Shu bilan birga, jabrlanuvchilarning mast bo‘lishi ham ko‘p hollarda jinoiy tajovuzlarga sharoit yaratadi. Shundan kelib chiqqan holda, jamiyatda ichkilikbozlik va giyohvandlik kabi illatlarni o‘z vaqtida to‘xtatish orqali juda ko‘p jinoyatlarning oldini olishga zamin yaratiladi. To‘g‘ri, kriminologiya nuqtai nazaridan ichkilikbozlik va giyoh- vandlikning oldini olish muammolari alohida tadqiq etiladi. Ammo biz ko‘rib chiqayotgan jinoyatlarning oldini olish bilan bog‘liq holatlarda ushbu muammo ham alohida e’tiborga molik ekanligi uchun bu illatlarning ayrim xususiyatlariga o‘quvchining e’tiborini qaratishni lozim topdik. Xususan, nizoli vaziyatlarning yuzaga kelishida surunkali alkogolizm, bangilik kabi xastaliklarga duchor bo‘lgan shaxslarning tajovuzkorlik xususiyatlarini namoyon etishiga alohida e’tibor qaratilmasligi profilaktika ishlarining samarasini kamaytiradi. Shu bois, bu kabi xastaliklarga duchor bo‘lgan shaxslarni o‘z vaqtida aniqlash va davolanishini ta’minlash borasida ish olib borilishi maqsadga muvofiqdir. Agarda bu kabi shaxslar ambulatoriya sharoitida davolanayotgan bo‘lsalar ham, ichki ishlar organlarining nazoratidan chetda qolmasliklari zarur. Shaxslarning mastlik holatida bo‘lishlari va ularning jinoiy xatti- harakatlarni sodir etishiga yo‘l qo‘ymaslik ham katta ahamiyatga ega. Shunga ko‘ra, aholi yashash joylarida, xonadonlarda ichkilik ichish oqibatida shaxsda tajovuzkorlik yuzaga kelsa, ularni qonun asosida ichki ishlar organlariga keltirish va vaqtinchalik ushlab turish lozim. Bu esa yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan jiddiy fojialarga yo‘l qo‘ymaslik choralaridan biri hisoblanadi.

Bu kabi ta’sir chorasi aybdor shaxsning viktim holatiga tushib qo- lishining ham oldini olishni ta’minlaydi. Shuning uchun ham ichki ishlar organlari shaxsning mastlik holati va uning tajovuzkorligi to‘g‘risida xabar olgan zahoti tezda zarur choralarni ko‘rmog‘i lozim. Bayon etilgan chora-tadbirlar umumiy profilaktika tadbirlari bo‘lib hisoblanadi. Shu bilan birga, ichkilikbozlik va giyohvandlikning oldini olish da fuqarolar o‘rtasida yakka tartibda ish ko‘rish ham katta ahamiyatga ega. Yakka tartibda ish ko‘rishda shaxsning ruhiy holati yoki ruhiyatida kasallik holatining mavjudligi inobatga olinishi lozim. Ayniqsa, shaxsning ruhiyatida kasallik alomatiga xos jahldorlik, to‘satdan yuzaga keladigan tajovuzkorlik qusurlari mavjud bo‘lgan taqdirda ular bilan ishlashni yo‘lga qo‘yish va nazoratga olish lozim. Shu o‘rinda jinoyatchilikning shaxs ruhiyatidagi qusurlar bilan bog‘liq ekanligini e’tibordan chetda qoldirmaslik zarur. Chunki shaxslarga xos bo‘lgan aqli zaiflik, turli darajadagi ruhiyatning buzilishi ko‘p hollarda e’tiborga olinmaydi. Shuning uchun bu kabi shaxslar bilan ishlashda ichki ishlar organlari tibbiy muassasalar bilan yaqindan ish ko‘rmoqlari joiz. Shaxsning yashash va ish joyida o‘zini tutishi borasida ichki ishlar organlarida ma’lumotlar yetarlicha mavjud bo‘ladi. Ushbu ma’lumotlar asosida tibbiy muassasalar yordamida ruhiyatni aniqlash uchun psixiatr mutaxassislar bilan ekspertiza o‘tkazilishi lozim. Bu esa shaxs to‘g‘risida uzil-kesil xulosa chiqarishga imkon beradi. Shaxsni tibbiy guvohlantirish asosida nafaqat uning ruhiyatidagi mavjud xastaliklarni yaqqol ko‘rish mumkin, balki yashirin va surunkali ruhiy xastaliklar ham aniqlanadi. Zaruriyat bo‘lgan hollarda tibbiy muolaja belgilanadi. Shu bois, hozirgi kunda jinoyatlarning oldini olishga yordam beruvchi ushbu tadbirni amalga oshirish uchun joylarda ruhiy-psixiatriya maslahatxonalarini tashkil etish borasidagi fikrga qo‘shilish mumkin. Bu kabi maslahatlar orqali har bir oilada shaxsning ruhiy holatini aniqlash bilan bog‘liq muammolarni yechishda zarur yordam olish

imkoniyati yuzaga keladi. Eng muhimi, shu asosda sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan noxushliklarning oldi ham olinadi. Biz ko‘rib o‘tayotgan jinoyatlarni keltirib chiqaruvchi viktim holatlarning oldini olish ham e’tiborga loyiqdir. Chunki mavjud kriminogen vaziyatlarda u yoki bu kimsalarga ta’sir etuvchi nojo‘ya xatti-harakatlarning yuzaga kelmasligi uchun ichki ishlar organlari, jamoatchilik va, qolaversa, har bir shaxs zarur ta’sir choralarini jumladan turli xil holatlarda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan nizolarga yo‘l qo‘ymaslik, o‘zgalar shaxsiyatiga tegadigan harakatlar yoki ha- qoratli so‘zlarni gapirmaslik kabilarni qo‘llashi lozim. Viktim holatlarning oldini olishda profilaktika inspektorlari, mahalla yig‘inlari faollarining har biri o‘z vakolati doirasidan kelib chiqqan holda ish ko‘rmog‘i lozim. Ya’ni, tushuntirish ishlarini tashkil etish va bunda o‘z xatti- harakatlari bilan ko‘pchilikning izzat-nafsoniyatiga teguvchi fohishabozlik, qo‘shmachilik qilish yoki uyatli so‘zlar bilan so‘kinuvchi shaxslarga alohida e’tibor qaratilishi zarur. Bu borada ommaviy axborot vositalaridan keng foydalanishni yo‘lga qo‘yish darkor. Shaxs yo‘l qo‘yadigan nojo‘ya xatti-harakatlar oqibatida uning o‘zi jinoyat qurboniga aylanishi bilan bog‘liq mavzularda televideniye yoki eng ommaviy gazeta va jurnallar yordamida aholi o‘rtasida targ‘ibot ishlarining yuritilishi katta ahamiyatga ega. Chunki bu kabi ommaviy axborot vositalari orqali keng omma ichiga kirish mumkinligi jahon tajribasidan ham yaxshi ma’lum. Ushbu chiqishlarda oila, maishiy turmush va jamoat joylarida kishilarning o‘zlarini tutishlari, janjalli vaziyatlar yuzaga kelishining salbiy holatlarini sharhlash maqsadga muvofiqdir.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1.O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – Toshkent: O‘zbekiston, 1992. 2.Mejdunarodniy pakt o grajdanskix i politicheskix pravax. Mejdunarodnaya zashita prav i svobod cheloveka. Sbornik dokumentov. M.: Yurid.lit., 1990 g. 3.Osnovniye prinsipi nezavisimosti sudebnix organov. Mejdunarodniye prava i svoboda cheloveka: Sbornik dokumentov. M: Yurid.lit., 1990 g. 4.Vseobshaya deklaratsiya prav cheloveka. – Prava cheloveka. Osnovniye mejdunarodniye dokumenti: Sbornik dokumentov. M.: Mejdunarodniye otnosheniya. 1989 g. – S. 134-142. 5. Konvensiya o pravovoy pomoshi i pravovix otnosheniyax po grajdanskim, semeynim i ugolovnim delam. (Xo‘jalik va huquq Xozyaystvo i pravo. – Tashkent. 1997, №1-2. S. 58-76).

O'xshashlar

Fuqarolarning sog‘lig‘i va jismoniy daxlsizligiga qarshi kuch ishlatish orqali sodir etiladigan jinoyatlar

Fuqarolarning sog‘lig‘i va jismoniy daxlsizligiga qarshi qaratilgan jinoyatlarning oldini olish

Maishiy turmushda sodir etiladigan jinoyatlarning kriminologik tavsifi va oldini olishdagi profilaktik tadbirlar

Ehtiyotsizlik oqibatida sodir etiladigan jinoyatlarning kriminologik tavsifi va oldini olishdagi profilaktika tadbirlari

Jazoni ijro etish muassasalarida sodir etiladigan jinoyatlarning kriminologik tavsifi